Dynastia Qing
Historia Chin | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Prehistoria i starożytność | |||||||
Neolit w Chinach ok. 8000–2000 p.n.e. |
Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy według tradycji 2850−2205 p.n.e. |
||||||
Dynastia Xia 2205–1766 p.n.e. | |||||||
Dynastia Shang 1766–1122 p.n.e. | |||||||
Dynastia Zhou 1122–256 p.n.e. | |||||||
Okres Wiosen i Jesieni Okres Walczących Królestw |
|||||||
Cesarstwo | |||||||
Dynastia Qin 221 p.n.e.–206 p.n.e. | |||||||
Dynastia Han 206 p.n.e.–220 n.e. | |||||||
(Dynastia Xin 9–23) | |||||||
Epoka Trzech Królestw 220–280 | |||||||
Wei • Shu • Wu | |||||||
Dynastia Jin 265–420 | |||||||
Szesnaście Królestw 304–439 | |||||||
Dynastie Południowe i Północne 420–589 | |||||||
Dynastia Sui 581–618 | |||||||
Dynastia Tang 618–907 | |||||||
(Dynastia Zhou 690–705) | |||||||
Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 907–960 |
Dynastia Liao 907–1125 |
||||||
Dynastia Song 960–1279 |
|||||||
Xixia 1038–1227 | |||||||
Jin 1115–1234 | |||||||
Dynastia Yuan 1271–1368 | |||||||
Dynastia Ming 1368–1644 | |||||||
Dynastia Qing 1644–1911 | |||||||
Współczesność | |||||||
Republika Chińska 1912–1949 | |||||||
Chińska Republika Ludowa od 1949 |
Republika Chińska (Tajwan) od 1949 | ||||||
Powiązane artykuły
|
|||||||
Dynastia Qing (chiń.: 清朝; pinyin: Qīng cháo; Wade-Giles: Ch’ing ch’ao); mandż. , Daicing gurun, wymowa: [tɕʰi̯əŋ, pol. "ćing") – ostatnia dynastia cesarska Qing, nazywana też dynastią mandżurską, panująca w Chinach w latach 1644–1912. Członkowie dynastii wywodzili się z mandżurskiego klanu Aisin Gioro.
Spis treści
Dynastia Qing w XVII i XVIII wieku[edytuj]
Po opanowaniu północnych Chin, jeszcze ponad 30 lat zajęło Mandżurom uśmierzanie buntów w południowych Chinach. Przy okazji przyłączyli do cesarstwa Tajwan, Tybet oraz do 1634 rozległe obszary Azji Środkowej i Mongolię, dotąd znajdujące się pod panowaniem Wielkiego Chanatu Mongolskiego. Po tych podbojach w Chinach przez ponad sto lat panował pokój, wykorzystany z powodzeniem na rozwój gospodarczy i cywilizacyjny państwa. Po początkowym okresie twardych rządów, Mandżurowie poddali się wpływom kultury chińskiej i tradycji konfucjańskiej. Nie asymilowali się jednakże wśród miejscowej ludności, utrzymując uprzywilejowaną pozycję i stanowiąc odrębną, arystokratyczną kastę urzędniczo-wojskową. Częściowo tylko dopuścili elity chińskie do współrządzenia krajem.
W II poł. XVII w. Chiny, pod panowaniem cesarzy dynastii mandżurskiej Qing, powiększyły się, poprzez podboje, we wszystkich kierunkach. Na początku XVIII w. to najludniejsze państwo w świecie rozciągało się od Mongolii Wewnętrznej i Kraju Nadamurskiego po prowincję Yunnan i wyspę Hainan na południu kraju. Dodatkowo wasalami cesarza chińskiego były Korea i Annam (obecny Wietnam). W przeciwieństwie do poprzednich stuleci Kraj Środka nie był zagrożony z zewnątrz. Od wschodu wyspiarska Japonia prowadziła politykę ścisłej samoizolacji od świata. Za północnymi rubieżami Chin rozpościerało się tylko jedno państwo, Rosja, która dopiero co przejęła całą północną część kontynentu azjatyckiego i miała własne wielkie problemy z jej skolonizowaniem i zagospodarowaniem. W imię rozwijania wspólnego handlu zgodziła się nawet na przekazanie Chinom w 1689 tzw. Kraju Nadamurskiego.
Jedynym niewielkim zewnętrznym zagrożeniem dla Cesarstwa mogły być ludy mongolskie i tureckie, zamieszkałe w Turkiestanie, Dżungarii i Tybecie na zachód od Chin. Ale te właśnie kraje, zresztą bardzo słabo zaludnione, stały się same terenem ekspansji chińskiej w XVIII w. W kilku ekspedycjach wojskowych zostały one zajęte do 1783 aż po jezioro Bałchasz, góry Pamiru i Himalaje. Na podbitych terenach wojska chińskie postępowały w bezlitosny sposób, np. prawie cała ludność Dżungarii została wymordowana, wymarła w wyniku epidemii ospy, lub została wypędzona do Kazachstanu.
Swą ekspansję Chińczycy skierowali również w kierunku południowym, to jest na Półwysep Indochiński, gdzie zwasalizowane zostały do 1769 r. Birma, Laos i Annam. Wówczas Cesarstwo Chińskie osiągnęło swój największy zasięg terytorialny w historii. Było to państwo bardzo niejednorodne pod względem narodowościowym, gospodarczym, gęstości zaludnienia. Ludność szybko wzrastała i Chiny w 1800 liczyły już ok. 300 milionów mieszkańców. Wewnątrz kraju odbywały się ciągłe, wielkie migracje z przeludnionych dorzeczy rzek Jangcy i Huang He na stepy zachodnich wyżyn Turkiestanu i Tybetu oraz na górzyste terytoria prowincji południowych.
Po pewnym ożywieniu gospodarczym i kulturalnym w pierwszej połowie panowania dynastii Qing, nastąpił w kraju regres gospodarczy. Podstawą produkcji materialnej na wsi były drobne gospodarstwa chłopskie. Równocześnie znaczne obszary ziemi uprawnej znajdowały się w rękach wielkich feudałów i dworu cesarskiego. Miasta otoczone murami obronnymi były ośrodkami feudalnej władzy Mandżurów, jak również wielkimi skupiskami drobnych przedsiębiorstw handlowych i zakładów rzemieślniczych. Produkowano w nich tkaniny bawełniane i jedwabne, papier, wyroby ceramiczne i z porcelany, broń białą i palną, różnorodne wyroby artystyczne i ozdobne, kosmetyki, parasole, wachlarze, instrumenty muzyczne.
Chińczycy prowadzili bardzo ożywiony handel wewnętrzny, głównie wzdłuż szlaków wielkich rzek i w morskim pasie przybrzeżnym. Natomiast panujący Mandżurowie ograniczali handel zagraniczny, który prowadzony mógł być tylko przez uprzywilejowane, monopolistyczne przedsiębiorstwa, pod ich nadzorem. Kontakty handlowe z Europą realizowane były prawie wyłącznie przez kupców portugalskich, holenderskich i angielskich. Wyznaczono im jednakże nieliczne, ograniczone strefy handlowe, w rejonie portów Makau i Kanton na południu Chin.
Wobec represyjnych rządów dynastii Qing, przez cały XVIII w. wybuchały w Chinach różne bunty i powstania, najczęściej mniejszości narodowych, chłopów i sekt religijnych. Największym z nich było powstanie zorganizowane w 1793 r. przez bractwo religijne Białego Lotosu, które dążyło do usunięcia Mandżurów i przywrócenia chińskiej dynastii Ming, czyli państwa narodowego. Powstańcy opanowali górzyste terytoria środkowych i zachodnich prowincji Chin, gdzie wojska rządowe nie były w stanie uśmierzyć tych buntów. Udało im się to dopiero przy wsparciu oddziałów lokalnych feudałów ziemskich, wyższych urzędników i duchowieństwa, przeciwko którym też występowali chłopscy powstańcy.
Reformy (1864–1872)[edytuj]
Po wojnach domowych i z mocarstwami europejskimi rządzący Chinami Mandżurowie zrozumieli konieczność unowocześnienia gospodarki, zreformowania armii i rezygnacji z izolacji wobec świata zewnętrznego. W Pekinie powołano wtedy specjalny urząd, którego zadaniem było nawiązanie stosunków gospodarczych i naukowych z zagranicą oraz przeprowadzenie reform w Cesarstwie z wykorzystaniem osiągnięć światowych. Ze środków państwowych wybudowano szereg stoczni okrętowych, fabryk metalurgicznych i zbrojeniowych, arsenałów, kopalń węgla kamiennego, uruchomiono w 1881 r. pierwszą linię kolejową w północnych Chinach. Równocześnie kapitaliści zagraniczni i rodzimi budowali liczne przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego, przetwórstwa produktów rolniczych, materiałów budowlanych i komunalne.
Wysiłki Chińczyków, by wyrwać się z zacofania gospodarczego były jednakże skutecznie hamowane przez wielkie kataklizmy przyrody i obce mocarstwa, głównie europejskie. W latach 1876–79 na skutek dotkliwej trzyletniej suszy i plagi szarańczy w całym prawie kraju wystąpiła klęska głodu i epidemicznych chorób, które spowodowały śmierć ok. 13 mln ludzi. Natomiast w 1887 r. w wyniku powodzi w dorzeczu rzeki Żółtej, która zmieniła wtedy swój bieg, utonęło i zmarło z głodu ok. 1,5 mln osób.
Chiny w epoce polityki samoumocnienia (1861–1897)[edytuj]
Chiny przez długie wieki, do połowy XIX wieku prowadziły politykę izolacjonistyczną. Dopiero po pokonaniu przez mocarstwa zachodnie w wojnach opiumowych, skutkującym koniecznością zawierania nierównych traktatów handlowych, oraz po wielkich powstaniach ludowych połowy XIX wieku (powstanie tajpingów), dostrzeżono na dworze cesarskim w Chinach konieczność podjęcia reform w celu wzmocnienia państwa. Rozpoczęto przejmowanie wzorców zachodnich w dziedzinie nauki i przemysłu. W największych miastach otwarto szkoły z nauczaniem "zachodnich" przedmiotów i języków, część studentów była wysyłana za granicę.
Polityka modernizacji Chin według zachodnich wzorców nazwana została "polityką samoumocnienia". Od 1861 do 1894 bardziej otwarci i wykształceni przedstawiciele lokalnych władz (m.in. Zeng Guofan, Li Hongzhang, Liu Mingchuan) byli aktywni we wprowadzaniu nowoczesnych instytucji państwa, rozwoju przemysłu, transportu i komunikacji. Modernizowano również armię i marynarkę wojenną. Jednakże, wszystkie te zmiany wprowadzano z dużymi oporami biurokracji różnych szczebli, ukształtowanej w gospodarce feudalnej i wyznającej tradycyjną ideologię neokonfucjańską. Kraj był wyniszczony przez rebelie wewnętrzne. Ponadto, państwa zachodnie i modernizująca się również w tym czasie Japonia, rozpoczęły ekspansję na chińskie terytorium.
Wojny z Japonią, Francją i W. Brytanią[edytuj]
W okresie ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Chiny zaatakowane zostały przez Japonię, Francję i Wielką Brytanię. W 1872 Japończycy zajęli i anektowali wyspę Okinawę, a w 1875 rozpoczęli zbrojną interwencję na Półwyspie Koreańskim. Natomiast Francja, po krótkiej wojnie z Chinami w 1884–1885 przejęła pod swój protektorat prowincję Tonkin w północnym Wietnamie. Podobnie w 1886, po wyparciu wojsk chińskich z Birmy na półwyspie Indochińskim, kraj ten wcielony został do Imperium Brytyjskiego. Z kolei w latach 1894–1895 doszło do wojny chińsko-japońskiej. Japonia rozgromiła słabe wojska chińskie w północnej Korei i w południowej Mandżurii, zdobyła półwysep Liaodong i po wymuszonym pokoju przejęła, na mocy traktatu z Shimonoseki, wyspę Tajwan, zaś Korea została uniezależniona od Chin, które zobowiązane zostały też do zapłacenia dużej kontrybucji na rzecz Japonii.
To "oskubywanie" Cesarstwa Chińskiego trwało aż do początków XX w. W 1905 r. Japonia objęła protektorat nad Koreą i Mandżurią. Wcześniej, w 1900 r., Mandżuria znalazła się w strefie wpływów Rosji, co trwało 5 lat do czasu przegranej przez nią wojny z Japonią. Równocześnie przez całe drugie półwiecze XIX stulecia rozszerzały się wpływy państw europejskich i USA w Chinach, przejmowały one porty, terytoria na wybrzeżach, uzyskiwały koncesje na wydobywanie kopalin i coraz szersze przywileje handlowe. Do grona okupantów dołączyły też w 1897 r. Niemcy, których wojska obsadziły Półwysep Szantung nad Morzem Żółtym.
Władcy z dynastii Qing (清)[edytuj]
- 洪太極 – Hong Taiji (1626–1643)
- 順治世祖 – Shunzhi Shizu (1644-1661)
- 康熙聖祖 – Kangxi Shengzu (1662-1722)
- 雍正世宗 – Yongzheng Shizong (1723-1735)
- 乾隆高宗 – Qianlong Kaozong (1736-1795)
- 嘉慶仁宗 – Jiaqing Renzong (1796-1820)
- 道光宣宗 – Daoguang Xuanzong (1821-1850)
- 咸豐文宗 – Xianfeng Wenzong (1850-1861)
- 同治穆宗 – Tongzhi Muzong (1862-1875)
- 光緒德宗 – Guangxu Dezong (1875-1908)
- 宣統溥儀 – Xuantong Puyi (1908-1912)
Drzewo genealogiczne[edytuj]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Aisin Gioro | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Taksi zm.1583 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nurhaci 努尔哈赤 1559-1626 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Surhaci 1564-1611 książę Zhuang |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Daišan 1583-1648 książę Lie Li |
|
|
|
|
|
Hong Taiji 1592-1643 |
|
Dorgon 1612-1650 książę Zhong Rui |
|
Dodo 1614-1649 książę Tong Yu |
|
Jirgalang 1599-1655 książę Xian Zheng |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yuetuo 1599-1639 książę Keqin |
|
Sahalin 1604-1636 książę Yi Ying |
|
Hooge 1609-1647 książę Wu Su 肃武亲王 |
|
Shuosai 1627-1654 książę Yu Chengze |
|
Shunzhi 1644-1661 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
Lokodhui 1619-1652 książę Gonghui Shuncheng |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kangxi 1661-1722 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
Yinreng 1674-1725 książę Mi Li |
|
Yinzhi 1677-1732 książę Yin Cheng |
|
Yongzheng 1723-1735 |
|
Yinsi 1681-1726 |
|
Yinxiang 1686-1730 |
|
Yunti 1688-1756 książę Qin Xun |
|
Yinli 1697-1738 książę Yi Guo |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Hongshi 1704-1727 |
|
Qianlong 乾隆 1735-1796 |
|
Hongzhou 1712-1765 książę Gong He |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
Yongqi 1741-1766 książę Chun Rong |
|
Jiaqing 1796-1820 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yonglin 1766-1820 książę Xi Qing |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Daoguang 道光 1820-1850 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mianxing | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Xianfeng 1850-1861 |
|
Yicong 1831-1889 książę Ke Dun |
|
Yixin 1833-1898 książę Zhong Gong |
|
Yixuan 1840-1891 książę Xian Chun |
|
Yikuang 1838-1917 książę Mi Qing |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
Zaichun 載淳 1856-1875 Tongzhi Muzong 1861-1875 |
|
|
|
|
|
Guangxu 1875-1908 |
|
Zaifeng 1883-1951 książę Chun |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Puyi 1908-1912 |
|
Pujie 1907-1994 |
|
Puren 1918- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||