1889
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1889 / MDCCCLXXXIX
stulecia: XVIII wiek ~ XIX wiek ~ XX wiek
dziesięciolecia: 1850–1859 • 1860–1869 • 1870–1879 • 1880–1889 • 1890–1899 • 1900–1909 • 1910–1919
lata: 1879 « 1884 « 1885 « 1886 « 1887 « 1888 « 1889 » 1890 » 1891 » 1892 » 1893 » 1894 » 1899
Wydarzenia w Polsce[edytuj]
- 18 kwietnia – odsłonięto pomnik Aleksandra II w Częstochowie.
- 9 maja – działając w imieniu Władysława Zamoyskiego, krakowski adwokat Józef Retinger kupił na licytacji wieś Zakopane i część Tatr.
- 24 maja – w Kurierze Codziennym ukazał się ostatni odcinek powieści Lalka Bolesława Prusa.
- 30 lipca – otwarcie linii kolejowej Lwów-Czerniowce (dł. 266,66 km), należącej do Austriackich Kolei Państwowych.
- 22 września – odsłonięto pomnik Wilhelma I w Poznaniu.
- 30 grudnia – Antoni Franciszek Audziewicz został mianowany na biskupa Wilna.
Wydarzenia na świecie[edytuj]
- 1 stycznia – całkowite zaćmienie Słońca obserwowane w Kalifornii i Nevadzie.
- 3 stycznia – Friedrich Nietzsche na ulicy w Turynie doznał załamania nerwowego po bezskutecznej próbie obrony konia okładanego batem przez woźnicę.
- 10 stycznia – Francja ustanowiła protektorat nad Wybrzeżem Kości Słoniowej.
- 16 stycznia – w Cloncurry (Queensland) odnotowano najwyższą temperaturę w historii Australii (+53,3 °C).
- 19 stycznia – zwodowano brytyjski transatlantyk SS Teutonic.
- 30 stycznia – w zameczku myśliwskim w Mayerling popełnili samobójstwa następca austriackiego tronu arcyksiążę Rudolf i jego kochanka, baronessa Maria Vetsera.
- 7 lutego – w San Francisco założono Towarzystwo Astronomiczne Pacyfiku (ASP).
- 8 lutego – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę Emma.
- 11 lutego – w Japonii uchwalono konstytucję wprowadzającą system imperialny.
- 4 marca – Benjamin Harrison został 23. prezydentem Stanów Zjednoczonych.
- 8 marca – José Mariano Jiménez Wald został premierem Peru.
- 9 marca:
- bitwa wojsk etiopskich z mahdystami pod Metemmą.
- Menelik II został cesarzem Etiopii.
- 17 marca – trwający od 15 marca cyklon na Samoa spowodował śmierć ponad 340 marynarzy i rybaków oraz nieznaną liczbę mieszkańców wyspy.
- 23 marca – indyjski reformator religijny Mirza Gulam Ahmad zapoczątkował islamski ruch, znany jako Ahmadijja.
- 31 marca – ukończenie budowy wieży Eiffla w Paryżu (otwarcie 6 maja).
- 1 kwietnia – założenie japońskiego miasta Kurume.
- 3 kwietnia – wszedł do służby amerykański transatlantyk SS City of Paris.
- 4 kwietnia – Pedro Alejandrino del Solar został po raz trzeci premierem Peru.
- 11 kwietnia – Lascăr Catargiu został po raz trzeci premierem Rumunii.
- 21 kwietnia – w mediolańskiej La Scali odbyła się premiera opery Edgar Giacoma Pucciniego.
- 22 kwietnia – założono Oklahoma City.
- 23 kwietnia – powstała Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP).
- 2 maja – Menelik II podpisał traktat etiopsko-włoski w Uccialli.
- 6 maja – w Paryżu rozpoczęła się wystawa światowa, otwarto dla publiczności wieżę Eiffla.
- 14 maja – w Paryżu odbyła się prapremiera opery Esclarmonde Jules’a Masseneta.
- 23 maja – Preston North End F.C. piłkarskim mistrzem Anglii (1. sezon rozgrywek).
- 29 maja – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę (284) Amalia.
- 30 maja – Niemka Christine Hardt opatentowała nowoczesną wersję biustonosza. W Niemczech rozpoczęto masową produkcję tej części bielizny w 1912 roku.
- 31 maja – ponad 2 tys. osób zginęło w Johnstown w stanie Pensylwania w wyniku powodzi wywołanej przerwaniem zapory.
- 6 czerwca – założono klub piłkarski Viktoria Berlin.
- 12 czerwca – 80 osób zginęło, a 260 zostało rannych w zderzeniu pociągów w Armagh (obecnie Irlandia Północna).
- 7 lipca – William Robert Brooks odkrył kometę 16P/Brooks.
- 8 lipca – ukazał się pierwszy numer „Wall Street Journal”.
- 11 lipca – założono miasto Tijuana w Meksyku.
- 14 lipca – w Paryżu została utworzona II Międzynarodówka.
- 3 sierpnia – powstanie Mahdiego w Sudanie: zwycięstwo wojsk brytyjsko-egipskich w bitwie pod Toski.
- 23 września – założenie firmy Nintendo w Japonii.
- 24 września – biskupi kościołów starokatolickich podpisali tzw. Deklarację Utrechcką.
- 2 października – początek I konferencji państw latynoamerykańskich w Waszyngtonie. Jej rezultatem było powołanie Międzynarodowej Unii Republik Amerykańskich.
- 5 października – niemiecki kartograf pochodzący z Lipska, prof. Hans Meyer wraz ze swoim przewodnikiem, Austriakiem Ludwikiem Purtschellerem stanęli na szczycie Kilimandżaro (5895 m n.p.m.).
- 6 października:
- w Paryżu otwarto kabaret Moulin Rouge.
- Thomas Edison przeprowadził w swym laboratorium w West Orange pierwszą projekcję filmu.
- 2 listopada – USA: Dakota Północna i Południowa jako 39. i 40. stan dołączyły do Unii.
- 8 listopada – USA: Montana jako 41. stan dołączyła do Unii.
- 11 listopada – USA: Waszyngton jako 42. stan dołączyła do Unii.
- 14 listopada – dziennikarka amerykańska Nellie Bly, zainspirowana powieścią Juliusza Verne’a, rozpoczęła podróż dookoła świata w mniej niż 80 dni (wyprawa trwała 72 dni, 6 godz. 11 min.).
- 15 listopada – major Deodoro da Fonseca przeprowadził zamach stanu w Brazylii. Koniec Cesarstwa Brazylii, proklamowanie republiki.
- 23 listopada – San Francisco: w Palais Royale Saloon zainstalowano pierwszą szafę grającą.
- 10 grudnia – George Stafford Parker opatentował swoje pierwsze wieczne pióro.
- 12 grudnia – ustanowiono flagę Szwajcarii.
- 23 grudnia – założono klub piłkarski Recreativo de Huelva, najstarszy obecnie klub hiszpański.
- Opracowano Konstytucję Meiji (jap. Dai-Nippon Teikoku Kenpō) – pierwszą ustawę zasadniczą w Azji.
- Redaktorem naczelnym amerykańskiej gazety „New York Herald” został James Gordon Bennett – dziennikarz, wydawca i wielki entuzjasta motoryzacji i sportu samochodowego.
- Frederick Abel wynalazł kordyt.
- Początek jednej z pierwszych wielkich epidemii grypy.
Urodzili się[edytuj]
- 1 stycznia – Tadeusz Jarecki, polski dyrygent i kompozytor (zm. 1955)
- 3 stycznia – Jan Chrzciciel Faubel Cano, hiszpański działacz Akcji Katolickiej, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- 10 stycznia – Nazaria Ignacia March Mesa, założycielka Sióstr Misjonarek Krzyżowych Kościoła, błogosławiona katolicka (zm. 1943)
- 22 stycznia:
- Mamert Stankiewicz, polski marynarz, kapitan żeglugi wielkiej, znany jako Znaczy Kapitan (zm. 1939)
- Henry Folland, brytyjski konstruktor lotniczy, założyciel firmy Folland Aircraft (zm. 1954)
- 1 lutego – Tadeusz Piskor, polski generał, dowódca Armii „Lublin” w kampanii wrześniowej (zm. 1951)
- 5 lutego – Teresa od Matki Boskiego Pasterza Chambó y Palés, hiszpańska karmelitanka miłosierdzia, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1936)
- 8 lutego – Zofia Kernowa (Zofia Zawiszanka), polska prozaiczka i publicystka, działaczka niepodległościowa (zm. 1971)
- 9 lutego – Alberto Gori, włoski duchowny katolicki, łaciński patriarcha Jerozolimy (zm. 1970)
- 16 lutego – Carl-Oscar Girsén, fiński żeglarz, olimpijczyk (zm. 1930)
- 19 lutego – Gaudentius Orfali ofm, palestyński biblista katolicki, archeolog, franciszkanin (zm. 1926)
- 14 lutego – Maciej Bernard, działacz komunistyczny (zm. 1961)
- 20 lutego – Bernhard Lund, norweski żeglarz, olimpijczyk (zm. 1968)
- 6 marca – Leonard Olivera Buera, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 8 marca – Stefan Nehmé, libański maronita, zakonnik, błogosławiony katolicki (zm. 1938)
- 21 marca – Aleksandr Wiertinski, rosyjski pieśniarz, kompozytor, poeta i aktor (zm. 1957)
- 28 marca – William Howard Livens, brytyjski kapitan, inżynier wojskowy (zm. 1964)
- 3 kwietnia – Marian Januszajtis-Żegota, inżynier rolnik, generał dywizji Wojska Polskiego (zm. 1973)
- 5 kwietnia – Tadeusz Świerz, polski leśnik, taternik, narciarz (zm. 1949)
- 7 kwietnia – Gabriela Mistral, chilijska poetka, pierwsza pochodząca z Ameryki łacińskiej osoba uhonorowana Nagrodą Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1957)
- 14 kwietnia
- Walery Goetel, polski geolog, ekolog i paleontolog, profesor, działacz społeczny (zm. 1972)
- Arnold Joseph Toynbee, brytyjski historiozof (zm. 1975)
- 15 kwietnia – Kelman Szapiro, cadyk, rabin Piaseczna, ostatni rabin getta warszawskiego (zm. 1943)
- 16 kwietnia – Charlie Chaplin, angielski aktor, reżyser i producent filmowy (zm. 1977)
- 20 kwietnia:
- Adolf Hitler, przywódca III Rzeszy, ideolog nazizmu (zm. 1945)
- Paul Karrer, szwajcarski chemik organik (zm. 1971)
- Petro Szekeryk-Donikyw, ukraiński działacz społeczny i polityczny (zm. 1940)
- 26 kwietnia – Ludwig Wittgenstein, filozof (zm. 1951)
- 28 kwietnia – António de Oliveira Salazar, portugalski polityk i ekonomista (zm. 1970)
- 7 maja – Finn Schiander, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1967)
- 15 maja – Tadeusz Zwisłocki, polski inżynier chemik (zm. 1929)
- 16 maja – Johan Faye, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1974)
- 17 maja – Marcel Moyse, francuski flecista (zm. 1984)
- 25 maja
- Karol Jonscher (młodszy), polski lekarz pediatra, profesor Uniwersytetu Poznańskiego (zm. 1955)
- Bronisław Komorowski, polski duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1940)
- Igor Sikorski, konstruktor lotniczy pochodzenia rosyjskiego (zm. 1972)
- 28 maja – Tadeusz Żuliński, komendant POW (zm. 1915)
- 14 czerwca – Cornelis van Staveren, holenderski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1982)
- 15 czerwca – Hans Piesch, austriacki polityk i samorządowiec (zm. 1966)
- 21 czerwca – Tadeusz Jan Kowalski, polski orientalista (zm. 1948)
- 23 czerwca – Anna Achmatowa, rosyjska poetka (zm. 1966)
- 28 czerwca – Wincenty Vilar David, hiszpański inżynier, działacz społeczny, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1937)
- 5 lipca – Jean Cocteau, francuski poeta, dramaturg, reżyser filmowy (zm. 1963)
- 9 lipca – Nils Thomas, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1979)
- 18 lipca – Sewerian Baranyk, duchowny greckokatolicki, bazylianin, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1941)
- 2 sierpnia – Stefan Engielman, polski działacz komunistyczny (zm. 1966)
- 10 sierpnia – Zofia Kossak-Szczucka, polska powieściopisarka (zm. 1968)
- 13 sierpnia – James Lee Peters, amerykański ornitolog (zm. 1952)
- 27 sierpnia – Roman Górecki, generał brygady Wojska Polskiego, bankowiec (zm. 1946)
- 23 września – Walter Lippmann, amerykański publicysta i socjolog (zm. 1974)
- 26 września – Martin Heidegger, niemiecki filozof (zm. 1976)
- 2 października – Ingolf Rød, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1963)
- 6 października – Maria Dąbrowska, polska pisarka (zm. 1965)
- 15 października – Bernhard Karlgren, szwedzki sinolog i lingwista, pionier sinologii porównawczej (zm. 1978)
- 1 listopada – Józef Maria Peris Polo, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 14 listopada – Jawaharlal Nehru (hindi: जवाहरलाल नेहरू), indyjski polityk (zm. 1964)
- 15 listopada – Manuel II, król Portugalii (zm. 1932)
- 17 listopada – Marian Grzegorzewski, polski działacz komunistyczny (zm. 1959)
- 20 listopada – Edwin Hubble, amerykański astronom (zm. 1953)
- 26 listopada – Olaf Ørvig, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1939)
- 27 listopada – Jan Weyssenhoff, polski fizyk, działacz sportowy Cracovii, Wisły Kraków i PZPN (zm. 1972)
- 30 listopada – Edgar Douglas Adrian, angielski fizjolog, laureat Nagrody Nobla (zm. 1977)
- 1 grudnia – Henryk Sáiz Aparicio, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 6 grudnia – Ludwika Nitschowa, polska rzeźbiarka, autorka Syrenki nad Wisłą (zm. 1989)
- 9 grudnia – Hannes Kolehmainen, fiński lekkoatleta (zm. 1966)
- 19 grudnia
- Jan Humpola, polski ksiądz katolicki, kapelan przyboczny Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, dziekan Wojska Polskiego, działacz społeczny, taternik i alpinista (zm. 1958)
- Franciszek Rosłaniec, polski duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1942)
- 21 grudnia – Charles Gaulthier, francuski żeglarz, olimpijczyk
- 25 grudnia – Octave Garnier, francuski anarchista (zm. 1912)
- 29 grudnia – Dawid Uribe Velasco, meksykański duchowny katolicki, męczennik, święty (zm. 1927)
- data dzienna nieznana:
- Iłarion Tarnawski, ukraiński działacz społeczny i polityczny (zm. 1940)
- Józef Gąsienica Wawrytko, przewodnik tatrzański i ratownik górski (zm. 1971)
- Tibold Kregczy, węgierski taternik (zm. 1959)
- Maurice Labeyrie, francuski rugbysta, medalista olimpijski
Zmarli[edytuj]
- 5 stycznia – Konstanty Schmidt-Ciążyński, polski kolekcjoner i znawca sztuki, ofiarodawca dużego zbioru dla Muzeum Narodowego w Krakowie (ur. 1818)
- 23 stycznia – Ignacy Domeyko, polski geolog, mineralog, badacz Ameryki Południowej (ur. 1802)
- 30 stycznia – Rudolf, arcyksiążę austriacki (ur. 1858)
- 3 lutego – Belle Starr, „Królowa Bandytów”, legendarna amerykańska koniokradka i złodziejka (ur. 1848)
- 26 lutego – Paula Montal, hiszpańska zakonnica, święta katolicka (ur. 1799)
- 2 marca – Ludwik Waryński, polski socjalista (ur. 1856)
- 7 marca – Józef Eulalio Valdés, kubański bonifrater, błogosławiony katolicki (ur. 1820)
- 3 kwietnia – Wawrzyniec Żmurko, polski matematyk, uważany za prekursora lwowskiej szkoły matematycznej (ur. 1824)
- 15 kwietnia – Ojciec Damian z Molokaʻi, święty, belgijski misjonarz (ur. 1840)
- 23 kwietnia – Jules Amédée Barbey d'Aurevilly, francuski pisarz, poeta, publicysta i wpływowy krytyk literacki. (ur. 1808)
- 3 maja – Charles Lory, francuski geolog (ur. 1823)
- 7 czerwca – Maria Teresa de Soubiran, francuska zakonnica, założycielka Zgromadzenia Maryi Wspomożycielki, błogosławiona katolicka (ur. 1834)
- 8 czerwca – Gerard Manley Hopkins, angielski poeta, jezuita (ur. 1844)
- 13 lipca – Victor Adolphe Malte-Brun, francuski geograf i kartograf (ur. 1816)
- 11 października – James Joule, fizyk angielski, badacz zjawisk termodynamicznych i elektromagnetycznych (ur. 1818)
- 2 listopada – Pius od św. Alojzego, włoski pasjonista, błogosławiony katolicki (ur. 1868)
- 4 listopada – Tytus Chałubiński, polski lekarz, współzałożyciel Towarzystwa Tatrzańskiego (ur. 1820)
- 14 listopada – Maria Teresa Scrilli, włoska zakonnica, założycielka Sióstr Matki Bożej z Góry Karmel, błogosławiona katolicka (ur. 1825)
- 17 listopada
- Juliusz Ligoń, śląski działacz społeczny, publicysta i poeta (ur. 1823)
- Samuel Roth, spiskoniemiecki pedagog, geolog, speleolog, działacz turystyczny (ur. 1851)
- 26 listopada – Kajetana Sterni, włoska zakonnica, błogosławiona katolicka (ur. 1827)
- 6 grudnia – Jefferson Davis, amerykański polityk, prezydent Skonfederowanych Stanów Ameryki (ur. 1808)
- 12 grudnia – Wiktor Buniakowski, rosyjski matematyk (ur. 1804)
Święta ruchome[edytuj]
- Tłusty czwartek: 28 lutego
- Ostatki: 5 marca
- Popielec: 6 marca
- Niedziela Palmowa: 14 kwietnia
- Wielki Czwartek: 18 kwietnia
- Wielki Piątek: 19 kwietnia
- Wielka Sobota: 20 kwietnia
- Wielkanoc: 21 kwietnia
- Poniedziałek Wielkanocny: 22 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 30 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 9 czerwca
- Boże Ciało: 20 czerwca
