Historia Zakładu Antropologii
Historia Zakładu Antropologii
Zakład Antropologii Polskiej Akademii Nauk, powołany Uchwałą Nr 121 Sekretariatu Naukowego Prezydium PAN z dnia 30 grudnia 1952 roku, jest kontynuatorem istniejących wcześniej instytucji antropologicznych.
W 1905 r. przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie zorganizowana została przez prof. Kazimierza Stołyhwo, Pracownia Antropologiczna, która w 1911 r. przeniesiona została do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1920 r. przekształcono ją w Instytut Nauk Antropologicznych tego Towarzystwa, który istniał do 1939 r. Do 1934 r. kierownikiem tej placówki był jej założyciel K. Stołyhwo, a od 1934 r. Jan Mydlarski.
Zachowane po wojnie zbiory Instytutu przechowywane były w Warszawie pod opieką ks. prof. Bolesława Rosińskiego, w 1952 r. przewiezione zostały do powstającego, we Wrocławiu, pod kierunkiem prof. Jana Mydlarskiego Zakładu Antropologii PAN.
Pierwszym kierownikiem Zakładu został jego założyciel prof. Jan Mydlarski (1892-1956), kierował nim od 1953 roku do swojej śmierci w 1956 roku.
W 1921 r. rozpoczął Mydlarski jedną z najbardziej znanych prac, a mianowicie Wojskowe Zdjęcie Antropologiczne Polski - część zachowanej dokumentacji do dziś przechowywana jest w Zakładzie. Efektem wszechstronnych badań w dziedzinie nauk o kulturze fizycznej był pierwszy w historii „Miernik sprawności fizycznej dla młodzieży szkolnej” (1935). Spośród wielu późniejszych prac Mydlarskiego należy wymienić
„Mechanizm ewolucji w odniesieniu do filogenezy człowieka” (1946-1947) oraz „Mapę antropologiczną ludności Karpat” (1947). Pod koniec pracy w Zakładzie Mydlarski zaplanował Pierwsze Antropometryczne Zdjęcie Ludności Polski - zakrojone na szeroką skalę badania dla celów normalizacji. W Zakładzie kierowanym przez Mydlarskiego dominowały zagadnienia z zakresu antropologii etnogenetycznej, filogenetycznej, morfologicznej, wykonywano rekonstrukcje kopalnych form ludzkich oraz rozpoczęto wspólnie z Komisją Antropometrii realizację wspomnianego I-go Antropometrycznego Zdjęcia Polski.
Następcą prof. Mydlarskiego został prof. dr Adam Wanke (1906–1971), podobnie jak poprzednik uczeń szkoły Jana Czekanowskiego.
Prof. Wanke kierował Zakładem w latach 1956 – 1965, był znanym w kraju i zagranicą twórcą dwóch metod matematycznych (metoda stochastycznej korelacji
wielorakiej, zwana metodą „kostkową” oraz metoda punktów odniesienia, zwana także „aproksymacją Wankego”), które znalazły zastosowanie również w wielu dziedzinach nauki poza antropologią. W tym okresie zintensyfikowano badania nad zmiennością i dziedziczeniem cech antroposkopowych dla potrzeb dochodzenia ojcostwa, czego efektem było powstanie w 1959 r. Pracowni Ekspertyz Sądowych. Zapoczątkowane zostały badania nad rozwojem ontogenetycznym dzieci i młodzieży, najpierw przekrojowe, a następnie longitudinalne. W 1961 r. rozpoczęto gromadzenie materiału ciągłego, dotyczącego rozwoju młodzieży w okresie pokwitania, znanego do dziś szeroko w świecie pod nazwą „Wrocław Growth Study”. Zrealizowano pod kierunkiem dr. S.Górnego II-e Zdjęcie Antropologiczne ludności Polski (1966-1969), podczas którego przebadano wiele tysięcy osób dorosłych i dzieci w wieku od 0-18 lat.
Zakład Antropologii PAN był wydawcą dwóch czasopism: „Materiały i Prace Antropologiczne” w latach 1953-1990 (111 tomów) oraz „Studies in Physical Anthropology” w latach 1975-1990 (10 tomów). Od 1980 r. ukazują się „Monografie Zakładu Antropologii PAN” (24 tomy).
Zakład był współorganizatorem Konferencji Międzynarodowego Programu Biologicznego (Warszawa 1968). W 1990 roku był siedzibą Międzynarodowego Kongresu European Anthropological Association skupiającego wybitnych antropologów z wielu krajów Europy i Ameryki.
Ważnym osiągnięciem Zakładu Antropologii PAN – wspólnym z Katedrą Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego – było zorganizowanie i uruchomienie w 2002 roku Muzeum Człowieka.
W latach 1965-1969 Zakładem kierowała prof. dr Halina Milicerowa (1907–1995).
W okresie tym nastąpiły dalsze istotne zmiany w profilu badawczym Zakładu, zaczęły rozwijać się nowe kierunki badań. Z inicjatywy prof. H. Milicerowej w roku 1967 doc. Zofii Świątkowskiej rozpoczęła longitudinalne, genetyczne badania bliźniąt wrocławskich, do dziś znane w świecie pod nazwą „Wrocław Twin Study”. Nowatorska praca prof. H. Milicerowej „Wiek menarchy dziewcząt wrocławskich w 1966 r. w świetle czynników środowiska zewnętrznego” (1968) była kolejnym punktem zwrotnym w rozwoju nowych kierunków badań. Idee zwarte w tej pracy były jedną z inspiracji późniejszych prac Zakładu, dotyczących problemów stratyfikacji społecznej. W tymże okresie zaczęto rozwijać badania w dziedzinie ergonomii (m.in. standaryzacja niektórych stanowisk pracy).
W latach 1970-2001 kierownikiem, a następnie dyrektorem Zakładu był prof. dr hab. Tadeusz Bielicki.
W tym okresie pod kierunkiem prof. Zygmunta Welona dokończono longitudinalne badania wrocławskiej młodzieży szkolnej i longitudinalne badania bliźniąt wrocławskich. Rozpoczęto genetyczne badania rodzin, badania poborowych prowadzone systematycznie na dużą skalę od 40 lat, będące m.in. podstawą analiz rozwarstwienia społecznego ludności Polski. Zrealizowano III oraz IV Zdjęcie Antropologiczne ludności Polski, a także dwukrotne badania tempa dojrzewania dziewcząt z rejonu Górnego Śląska. Rozpoczęto też badania dorosłej ludności Wrocławia we współpracy z „Dolmedem”. Wyniki genetycznych badań rodzin ujęto syntetycznie w książce Z. Szczotkowej „Antropologia w dochodzeniu ojcostwa” (PWN Warszawa 1985), a wyniki badań rozwojowych bliźniąt podsumowano w dwóch książkach: „Bliźnięta wrocławskie” t. I, 1988 i t. II, 1995 (obie pod red. P. Bergmana).
Z inspiracji prof. Tadeusza Bielickiego z większą intensywnością zaczęto rozwijać badania z zakresu antropologii społecznej. Problematyka badawcza Zakładu Antropologii PAN miała już wówczas w pełni charakter interdyscyplinarny lokując się na styku trzech obszarów nauki: biologii człowieka (antropologia), nauk medycznych (epidemiologia) i nauk społecznych (socjologia i demografia). Od ponad 20 lat wiodącą specjalnością Zakładu stały się więc analizy biologicznych i demograficznych przejawów i skutków rozwarstwienia społecznego ludności Polski i zmian tego rozwarstwienia w czasie, analizy przemian sekularnych zależnych od poziomu życia danych grup społecznych, jak również analizy wskaźników dobrostanu biologicznego współczesnej populacji Polski w różnych fazach ontogenezy. Stan biologiczny populacji polskiej monitorowany jest za pomocą okresowego jej badania pod względem: rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży, kondycji biologicznej osób w wieku aktywności zawodowej, nasilenia przedwczesnej umieralności. Jeden z ważnych aspektów tego kierunku badań dotyczy społecznego zróżnicowania w nasileniu występowania otyłości wśród ludności dorosłej. Kontynuowano także prace wdrożeniowe, których efektem w roku 2001 był „Atlas miar człowieka” (wśród współautorów dwie osoby z Zakładu) - nagrodzony przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Nagrodą II Stopnia w Ogólnopolskim Konkursie Poprawy Warunków Pracy.
Innym nurtem badawczym są analizy z zakresu biologii populacji pradziejowych prowadzone na bogatych i cennych zbiorach osteologicznych, znajdujących się w posiadaniu Zakładu. Wyjątkowość zbiorów osteologicznych doceniła również Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, przyznając w 2005 r. na wniosek Zakładu subwencję na konserwację zbiorów i modernizację pomieszczeń magazynowych w ramach Programu BIOS.
Zakład Antropologii PAN był wydawcą dwóch czasopism: „Materiały i Prace Antropologiczne” w latach 1953-1990 (111 tomów) oraz „Studies in Physical Anthropology” w latach 1975-1990 (10 tomów). Od 1980 r. ukazują się „Monografie Zakładu Antropologii PAN” (24 tomy).Zakład był współorganizatorem Konferencji Międzynarodowego Programu Biologicznego (Warszawa 1968). W 1990 roku był siedzibą Międzynarodowego Kongresu European Anthropological Association skupiającego wybitnych antropologów z wielu krajów Europy i Ameryki.
Ważnym osiągnięciem Zakładu Antropologii PAN – wspólnym z Katedrą Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego – było zorganizowanie i uruchomienie w 2002 roku Muzeum Człowieka.
W okresie od 2002 do 2005 r. dyrektorem Zakładu był prof. dr hab. Paweł Bergman. Przez rok, od 2005 do 2006 r. obowiązki dyrektora pełniła prof. dr hab. Barbara Hulanicka. W latach 2006-2010 r. dyrektorem Zakładu był dr hab. prof. nadzw. Bogusław Pawłowski. Od 1 września 2010 r. dyrektorem PAN Zakładu Antropologii jest dr hab. prof. nadzw. Sławomir Kozieł.