1914

1914
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Ans : 1911 1912 1913  1914  1915 1916 1917 Decennis : 1880 1890 1900  1910  1920 1930 1940 Sègles : Sègle XIX  Sègle XX  Sègle XXI Millennis : Millenni I  Millenni II  Millenni III Cronologia mesadièra : Gen - Feb - Mar - Abr - Mai - Junh Julh - Ago - Set - Oct - Nov - Dec Cronologias tematicas : Aeronautica • Arquitectura • Automobila • Benda dessenhada • Camins de fèrre • Cinèma • Drech • Economia • Fotbòl • Literatura • Musica • Santat e medecina • Sciéncia • Sociologia • Espòrt • Teatre Autres calendièrs : Roman • Chinés • Gregorian • Ebrieu • Indó • Musulman • Persan • Republican

Aquesta pagina concernís l'an 1914 del calendièr gregorian.

Eveniments

Occitània

Dins la màger part d'Occitània, la mobilizacion generala de l'armada francesa se debanèt sensa dificultat e lei soudats de la region participèron ai combats tre lo començament de la guèrra. En particular, lei soudats provençaus dau XV^en còrs d'armada participèron a una tiera d'atacas catastroficas en Lorena e foguèron obligats de se retirar (12 000 soudats neutralizats entre lo 10 e lo 22). Lo 24, lo senator Gervais denoncièt una manca de combativitat dei soudats d'aquela unitat entraïnant l'acomençament de l'Afaire dau XVen còrs. En despiech de la reaccion viva de certanei deputats dau sud de França, lo XV(en) còrs d'armada foguèt accusat de coardiá fins a la fin dau conflicte e mandat dins leis endrechs pus durs dau frònt coma punicion. Leis etnotipes parisencs regardant leis abitants de Provença (impressionabilitat, fenhantitge, necessitat d'un enquadrament estricte... etc.) aguèron un ròtle major dins aquel afaire.

França

Aficha proclamant la mobilizacion generala en França per lo 2 d'aost de 1914.

Premiera Batalha de Marna, Corsa a la Mar e estabilizacion dau frònt occidentau a la fin de 1914.

Après l'assassinat dau prince eiretier d'Àustria-Ongria, França chausiguèt de sostenir la posicion russa dins la crisi internacionala entraïnada per l'ultimatum austrian mandat ai Sèrbes. Au començament d'aost, aquò entraïnèt l'acomençament de la guèrra còntra Alemanha (3 d'aost) e Àustria-Ongria (11 d'aost). La mobilizacion generala se debanèt sensa dificultat vertadiera mai l'armada francesa èra mau comandada per resistir au plan d'invasion alemand. Dins lo corrent dau mes d'aost, perdiguèt mai d'una batalha e deguèt se retirar sus son territòri. Pasmens, entre lo 5 e lo 12 de setembre, l'armada francesa capitèt de rebutar leis Alemands a la premiera batalha de Marna. Puei, lei dos camps assaièron d'agantar lo litorau de la Mar dau Nòrd (Corsa a la Mar) per atacar lo flanc de son adversari. Aquò entraïnèt la formacion d'un frònt continú gardat per de mejans militars sensa precedent dins l'Istòria umana (aperaquí 8 milions d'òmes) que venguèt lo teatre principau de la Premiera Guèrra Mondiala. Per faciar l'avitalhament de fòrças tant importantas, acomencèt a cha pauc la mobilizacion de l'industria francesa e la guèrra se transformèt pauc a pauc en « guèrra totala ».

Euròpa

Alemanha

Fotografia de la declaracion de guèrra alemanda.

Après l'assassinat dau prince eiretier d'Àustria-Ongria, Alemanha decidèt d'aprofichar la situacion per umiliar França e Russia e renfòrçar sa posicion dominanta sus lo continent. L'Estat-Major aviá fisança dins sei plans d'atacas e encoratjèt a la guèrra que foguèt declarada ai Rus tre lo 1^èr d'aost e ai Francés lo 3. Gràcias a una mobilizacion generala rapida, Alemanha poguèt reünir una armada importanta. Son objectiu èra d'eliminar rapidament l'armada francesa per concentrar per la seguida la totalitat de sei fòrças còntra lei Rus numericament pus importants.

L'invasion de França acomencèt d'un biais favorable gràcias a l'invasion de Belgica. Aquò entraïnèt una declaracion de guèrra britanica mai Londres èra pas encara capable de mandar una fòrça terrèstra importanta sus lo continent. Lo nòrd-èst dau territòri francés foguèt donc ocupat mai l'armada francesa capitèt de rebutar l'ofensiva alemanda a la premiera batalha de Marna (5-12 de setembre). Après la Corsa a la Mar, lo frònt s'estabilizèt e mobilizèt de mejans militars fòrça importants (mai de 8 milions d'òmes) que necessitèron la mobilizacion de l'industria dau país per assegurar l'avitalhament de l'armada.

Sus lo frònt rus, leis Alemands capitèron d'infligir de desfachas duras ai Rus a batalha de Tanneberg e ai Lacs Mazures (7-15 de setembre). Pasmens, mau capitèron de rompre l'armada russa que resistèt en Polonha dins de combats ivernencs saunós per lei dos camps. En mai d'aquò, Alemanha deguèt ajudar Àustria-Ongria que son armada aviá subit de pèrdas grèvas en fàcia dei Sèrbes e dei Rus. Per resòuvre l'incapacitat deis Austrians de menar una guèrra modèrna, lo comandament de l'armada austriana foguèt ansin fisat a l'Estat-Major alemand.

Àustria-Ongria

Títol dau New York Times après l'assassinat dau prince eiretier d'Àustria-Ongria.

Representacion d'un combat entre Rus e Austrians en 1914.

A la fin de la prima e au començament de l'estiu, de manòbras militaras foguèron organizadas per l'armada austriana en Bòsnia per impressionar Serbia qu'èra a afirmar seis ambicions regionalas après sei victòrias de 1913 còntra lei Turcs e lei Bulgars. Pasmens, a la fin d'aqueleis operacions, lo 28 de junh, lo prince eiretier Francés Ferrand d'Àustria foguèt assassinat a Sarajevo per un estudiant nacionalista sèrbe. Aquò entraïnèt una repòsta austriana, sostenguda per Alemanha, per sometre e umiliar Serbia. Un ultimatum demandant l'arrestacion dei responsables de l'atemptat e la participacion de la polícia austriana a l'enquista foguèt mandat a Belgrad, sostengut per Russia, qu'acceptèt en partida lei demandas de Viena mai refusèt de laissar leis Austrians menar una enquista dirècta sus lo sieu territòri. Lo 28 de julhet, Viena declarèt alora la guèrra a Serbia entraïnant l'acomençament de la Premiera Guèrra Mondiala car lo conflicte se generalizèt rapidament a l'ensems dau continent europèu en causa dau jòc d'alianças liant lei diferentei poissanças entre elei. Ansin, lo 6 d'aost, Àustria-Ongria declarèt la guèrra a l'Empèri Rus e recebèt la declaracion de guèrra francesa lo 11.

Sus lo teatre d'operacions, l'armada d'Àustria-Ongria conoguèt de dificultats importantas. Còntra Serbia, mau capitèt de rompre lei defensas dau país en despiech de tres ofensivas majoras. Au contrari, lei Sèrbes capitèron de reconquistar Belgrad abandonada au començament dau conflicte en causa de sa posicion tròp pròcha de la frontiera. En decembre, la batalha de Kolubara s'acabèt per una desfacha dura e la pèrda d'aperaquí 230 000 soudats (còntra solament 130 000 dins lo camp sèrbe). Pasmens, lei desfachas pus grèvas aguèron luòc sus lo frònt rus onte l'armada austriana demostrèt son incapacitat de menar una guèrra modèrna. La batalha de Lemberg (26 d'aost - 11 de setembre) s'acabèt per una catastrofa ambé la pèrda de 430 000 òmes (còntra solament 255 000 per lei Rus) e una ajuda alemanda importanta foguèt necessària per arrestar l'invasion russa. En mai d'aquò, fins a la fin de la guèrra, lo comandament suprèm de l'armada austriana foguèt d'ara endavant dirigit per de generaus alemands.

Belgica

Títol dau Soir anonciant l'invasion de Belgica per leis Alemands.

Dins l'encastre de la crisi internacionala entraïnada per l'assassinat dau prince eiretier austrian a Belgrad, Belgica assaièt de gardar sa neutralitat. Pasmens, en causa de sa posicion estrategica, foguèt atacat per Alemanha tre lo començament de la guèrra. Lo país jonhèt alora lo camp de l'Entenduda e recebèt l'ajuda de França e dau Reiaume Unit. Aquò empachèt pas l'invasion de la màger part dau país maugrat una resisténcia desesperada a l'entorn dei fortalesas de Lièja (5-16 d'aost) e d'Anvèrs (28 de setembre - 10 d'octòbre). Au mens, la defensa d'aquelei vilas permetèt ai Francés de se reorganizar per arrestar l'invasion alemanda dau sieu territòri. Puei, lei rèstas de l'armada belga se retirèron dins lo sud-oèst dau país e lo nòrd de França onte contunièron lo combat fins a la fin de la guèrra gràcias a l'ajuda deis Aliats.

Danemarc

Menaçat d'una invasion alemanda ò britanica dins lo camp d'una participacion a la Premiera Guèrra Mondiala, Danemarc decidèt de demorar neutre. Pasmens, aquò foguèt malaisat car lei dos camps demandèron de condicions de neutralitat favorablas a seis interès. Ansin, en parallèl d'aquelei negociacions, lo país aumentèt sei defensas militaras per defugir una ataca còntra son territòri.

Empèri Otoman

Decidit d'aprofichar la Premiera Guèrra Mondiala per restaurar l'independéncia e la poissança dau país menaçadas per la tutèla francobritanica sus lei finanças turcas e leis ambicions russas sus leis Estrechs, l'Empèri Otoman intrèt en guèrra dins lo camp deis Empèris Centraus. Ataquèt lei Rus dins lei montanhas de Caucàs mai lei condicions climaticas e la manca de preparacion de sei tropas li causèron mai d'una dificultat logistica. Ansin, lei combats frontaliers se debanèron generalament a l'avantatge dei fòrças russas que tenián un equipament melhor.

Montenegro

Après l'assassinat dau prince eiretier d'Àustria-Ongria, Montenegro chausiguèt de mantenir sa linha politica favorabla au nacionalisme eslau defendut per Belgrad. Lo principat mobilizèt ansin sei fòrças per sostenir l'armada sèrba e participèt victoriosament a la defensa dau territòri de son vesin còntra leis ofensivas austro-ongresas.

Reiaume Unit

Après l'assassinat dau prince eiretier austrian a Sarajevo, Londres assaièt de demorar neutre e de limitar l'amplor de la guèrra mai sei temptativas mau capitèron rapidament. D'efèct, après l'invasion de Belgica per leis Alemands e la generalizacion dau conflicte ai principalei poissanças continentalas, lo Reiaume Unit foguèt obligat d'intrar en guèrra dins lo camp francorus. Pasmens, en causa de la manca d'una armada terrèstra importanta, la participacion britanica se limitèt inicialament au mandadís en França d'un pichon còrs expedicionari de soudats professionaus que participèt ambé succès a la revirada de l'invasion alemanda. Sus lei mars, la flòta britanica dominèt aisament la situacion gràcias a sa superioritat numerica, renfòrçada de son aliança ambé França.

Russia

Soudats rus marchant en direccion dau frònt.

Après l'assassinat dau prince eiretier d'Àustria-Ongria, lei Rus sostenguèron lo govèrn sèrbe dins son refús de laissar la polícia austriana enquistar liurament sus lo sieu territòri. Aquò entraïnèt la Premiera Guèrra Mondiala quand Russia sostenguèt militarament Serbia après la declaracion de guèrra austriana lo 28 de julhet. Alemanha (1^èr d'aost) e Àustria-Ongria (5 d'aost) li declarèron la guèrra mai París e Londres respectèron lei tractats signats e intrèron tanben en guèrra còntra Berlin e Viena.

Gràcias a sa superioritat numerica, l'armada russa ataquèt lei posicions austrianas e alemandas. Còntra Àustria-Ongria, lei combats se debanèron a son avantatge a la batalha de Lemberg (26 d'aost - 11 de setembre) onte l'armada austriana subiguèt de pèrdas catastroficas. Aquò permetèt ai Rus de conquistar una gròssa partida de Galícia e leis Austrians perdiguèron mai de soudats per arrestar l'invasion de son territòri. En revènge, còntra Alemanha, leis operacions s'acabèron per de reviradas saunós après quauquei succès iniciaus. D'efèct, l'ofensiva alemanda còntra Prússia foguèt arrestada a la batalha de Tanneberg onte l'armada dau tsar perdiguèt aperaquí 180 000 òmes còntra solament 15 000 per leis Alemands. Puei, la situacion russa s'agravèt après una desfacha suplementària ai Lacs Mazures (7-15 de setembre). Dins aquò, lei Rus èran pas romputs e capitèron d'arrestar l'avançada alemanda en Polonha (29 de setembre - 31 d'octòbre). Enfin, de combats ivernencs durs dins la region de Lodz donèron ges de resultat (11 de novembre - 6 de decembre) mai entraïnèron de pèrdas importantas dins lei dos camps.

A partir dau 1^èr de novembre, un frònt novèu se formèt a la frontiera ambé l'Empèri Otoman que jonhèt la guèrra dins lo camp deis Empèris Centraus. De combats frontaliers acomencèron, globalament a l'avantatge rus, fins a l'acomençament d'una ofensiva turca d'amplor lo 22 de decembre (batalha de Sarikamis).

Serbia

Sabac après un bombardament austrian au començament de la guèrra.

Soudats sèrbes marchant en direccion dau frònt en 1914.

Lo 28 de junh, l'assassinat dau prince eiretier Àustria-Ongria per un nacionalista sèrbe entraïnèt una crisi internacionala grèva. Sostenguda per Alemanha, Àustria-Ongria mandèt un ultimatum demandant una enquista còntra leis autors de l'assassinat e la participacion dirècta de la polícia austriana. Gràcias au sostèn de Russia, Belgrad refusèt de donar lei plens poders a la polícia austriana sus lo sieu territòri. Aquò entraïnèt una declaracion de guèrra austriana lo 28 de julhet e, en causa dau sistèma d'alianças europèu, l'acomençament de la Premiera Guèrra Mondiala car lo conflicte se generalizèt rapidament entre lei diferentei poissanças continentalas.

Après sa mobilizacion generala, l'armada sèrba foguèt obligada d'abandonar Belgrad que sa posicion lòng de la frontiera èra tròp malaisat de defendre mai capitèt de resistir ai tres ofensivas austrianas majoras organizadas dins lo corrent de 1914. Puei, gràcias a l'avitalhament francés, una còntra-ofensiva foguèt organizada (batalha de Kolubara dau 16 de novembre au 16 de decembre) que permetèt la reconquista totala dau territòri sèrbe. Causèt tanben de pèrdas importants dins l'armada austriana. Pasmens, lei pèrdas sèrbas èran tanben importantas e una epidemia de tifus causèt egalament un nombre important de victimas dins lei populacions civilas. Ansin, lo frònt s'estabilizèt fins a la declaracion de guèrra bulgara en 1915.

America

Mexic

Perseguida dei trèbols grèus liats a la Revolucion Mexicana. D'efècte, maugrat la presa dau poder per lo generau Victoriano Huerta en 1913, la màger part dei províncias èra sota lo contraròtle d'insureccions rivalas e opausadas au govèrn centrau. Huerta decidèt d'atacar lei fòrças d'Emiliano Zapata situadas dins lo nòrd. Pasmens, après unei desfachas, leis insurgents se reorganizèron au sen d'una « armada constitucionala » dirigidas per Venustiano Carranza, governador de Coahuila, Pablo Gonzalez, Pancho Vila e Álvaro Obregón. En parallèl, de combats opausèron lei païsans paures, ajudats per lei tropas de Zapata, ai fòrças dei grands proprietaris, çò qu'aumentèt lo caòs generau e generalizèt la guèrra civila dins tot lo país.

De mai, la diplomacia estatsunidenca agravèt la situacion car Washington sostenguèt per torn lei diferentei faccions per assaiar d'estabilizar la situacion. Ansin, en abriu de 1914, lo president Woodrow Wilson mandèt un còrs expedicionari que desbarquèt dins lo pòrt de Veracruz e bombardèt la vila. Aquò destabilizèt Huerta e permetèt a seis adversaris d'avançar en direccion de la capitala. En julhet, sei tropas foguèron desfachas entraïnant sa desmission e son exili.

Pasmens, lei venceires mau capitèron de s'unir e la guèrra contunièt. En octòbre de 1914, Pancho Villa reüniguèt una convencion que permetèt a Zapata d'obtenir l'aprovacion de son programa. Lo mes seguent, Carranza e Obregón s'alièron per formar un govèrn provisòri installat en Veracruz. Lei combats contunièron alora entre lei constitucionalistas e lei tropas de Villa e de Zapata.

Panamà

Inauguracion del Canal de Panamà (15 d'aost).

Asia

Japon

Desbarcament dei tropas japonesas dins la region de Tsingtao en 1914.

Dins l'encastre de la crisi europèa de junh-julhet e l'acomençament de la Premiera Guèrra Mondiala, lo govèrn japonés dau còmte Okuma Shigenobu e de son ministre deis afaires estrangiers Kato Takaaki decidèt d'aprofichar la situacion per renfòrçar la posicion de l'Empèri en Asia, especialament en China. Après d'esitacions, chausiguèt de sostenir lo Reiaume Unit, oficialament aliat ai Japonés dempuei 1902 e capable de menar de represelhas navalas còntra lo país. Japon intrèt donc en guèrra lo 23 d'aost e acomencèt l'ataca dei colonias alemandas de l'Ocean Pacific. Aquò foguèt relativament aisat en causa dei garnisons feblas que gardavan aquelei posessions aluchandas de sa metropòli. L'unica batalha vertadiera aguèt luòc a Tsingtao que capitulèt après un sètge anglojaponés (31 d'octòbre - 7 de novembre).

Naissenças

• 5 de febrièr - Alan Lloyd Hodgkin, scientific britanic, Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina (m. 1998)
• 5 de febrièr - William S. Burroughs, escrivan american (m. 1997)
• 22 de febrièr - Renato Dulbecco, virologista american, Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina (m. 2012)
• 17 de març - Juan Carlos Onganía, president d'Argentina (m. 1995)
• 21 de març - Paul Tortelier, violoncelista francés (m. 1990)
• 25 de març - Norman Borlaug, scientific american, Prèmi Nobel de la Patz (m. 2009)
• 31 de març - Octavio Paz, escrivan e diplomata mexican, Prèmi Nobel de Literatura (m. 1998)
• 2 d'abril - Alec Guinness, actor britanic (m. 2001)
• 4 d'abril - Marguerite Duras, escrivan francesa (m. 1998)
• 9 d'abril - Nouhak Phoumsavanh, president de Laos (m. 2008)
• 12 d'abril - Adriaan Blaauw, astronòm neerlandés (m. 2010)
• 30 d'abril - Dorival Caymmi, compositor brasilièr (m. 2008)
• 3 de mai - Martí de Riquer, escrivan e filològ catalan
• 5 de mai - Tyrone Power, actor american (m. 1958)
• 13 de mai - Joe Louis, boxaire american (m. 1981)
• 19 de mai - Max Perutz, biologista molecular american, Prèmi Nobel de Quimia (m. 2002)
• 15 de junh - Iurii Andropov, dirigent de l'Union Sovietica (m. 1984)
• 21 de junh - William Vickrey, economista canadian, Prèmi Nobel d'Economia (m. 1996)
• 30 de junh - Francisco da Costa Gomes, president de Portugal (m. 2001)
• 1 de julhet - Ahmed Hasan al-Bakr, president d'Iraq (m. 1982)
• 9 de julhet - Willi Stoph, president e primièr ministre d'Alemanha Orientala (m. 1999)
• 11 de julhet - Anibal Troilo, musician argentin (m. 1975)
• 31 de julhet - Louis de Funès, actor francés (m. 1983)
• 14 d'agost - Poul Hartling, primièr ministre de Danemarc (m. 2000)
• 26 d'agost - Julio Cortázar, escrivan argentin (m. 1984)
• 14 de setembre - Lída Baarová, escrivana chèca (m. 2000)
• 15 de setembre - Adolfo Bioy Casares, escrivan argentin (m. 1999)
• 15 de setembre - Jens Otto Krag, primièr ministre de Danemarc (m. 1978)
• 16 de setembre - Lupicínio Rodrigues, compositor brasilièr (m. 1974)
• 6 d'octobre - Thor Heyerdahl, explorator norvegian (m. 2002)
• 14 d'octobre - Raymond Davis Jr, fisician american, Prèmi Nobel de Fisica (m. 2006)
• 15 d'octobre - Rei Mohammed Zaher Chah (m. 2007)
• 28 d'octobre - Jonas Salk, scientific e mètge american (m. 1995)
• 28 d'octobre - Richard Laurence Millington Synge, quimista anglés, Prèmi Nobel de Quimia (m. 1994)
• 20 de novembre - Charles Berlitz, escrivan american (m. 2003)
• 7 de decembre - Alberto Castillo, actor e cantaire argentin (m. 2002)
• 14 de decembre - Karl Carstens, president d'Alemanha Occidentala (m. 1992)
• Tito Okello, president d'Oganda (m. 1996)

Decèsses

•  ? Ambrose Bierce, escrivan american (n. 1842)
• 14 de març - Charles Albert Gobat, òme politic soís, Prèmi Nobel de la Patz (n. 1843)
• 25 de març - Frederic Mistral, escrivan occitan, Prèmi Nobel de Literatura (n. 1830)
• 2 d'abril - Paul von Heyse, escrivan alemand, Prèmi Nobel de Literatura (n. 1830)
• 21 de junh - Bertha Felicitas Sophie von Suttner, escrivana austriana, Prèmi Nobel de la Patz (n. 1843)
• 28 de junh - Archiduc Francés Ferrand d'Àustria-Ongria (n. 1863)
• 18 de julhet - Sílvio Romero, poèta e òme politic brasilièr (n. 1851)
• 31 de julhet - Joan Jaurés, òme politic occitan (n. 1853)
• 9 d'agost - Roque Sáenz Peña, president d'Argentina (n. 1851)
• 20 d'agost - Papa Piu X (n. 1835)
• 3 de setembre - Albéric Magnard, compositor francés (n. 1865)
• 19 d'octobre - Julio Argentino Roca, president d'Argentina (n. 1843)
• 23 d'octobre - José Evaristo de Uriburu, president d'Argentina (n. 1831)
• Dimitrie Sturdza, primièr ministre de Romania (n. 1833)

Prèmi Nobel

• Prèmi Nobel de Fisica : Max von Laue
• Prèmi Nobel de Quimia : Theodore William Richards
• Prèmi Nobel de Fisiologia o Medecina : Robert Bárány
• Prèmi Nobel de Literatura : non atribuit
• Prèmi Nobel de la Patz : non atribuit