Republika

Usa ka mapa sa Roman Republic

Ang republika (res publica sa Linatin) usa ka porma sa kagamhanan diin giisip ang nasod nga pagpakabaan sa katawhan, ug dili kay pribadong pagpakabanaan o panag-iya lang sa pamunoan. Ang nagaunang mga puwesto sa gahom sulod sa republika wala himoang ipanunod nga kabilin, hinunoa makab-ot lang pinaagi sa piniliay nga nagdayag sa pagtugot sa gipamunoan. Ang inganang matang sa kapuwestohan sa pagpamuno gidahom nga makiangayong magrepresentar sa katibuk-ang lungsoran. Porma siya sa pangagamhanan diin ang pamuno nasod dili o wala isipang hari. Sa Amerikanhong konteksto, nagkahulogan sab ang pulong republika sa usa lang ka pangagamhanan diin mga napiling representante ang mobarog isip dayag sa katibuk-ang kalungsoranonan, giila kini laing mga dapit isip representatibanhong demokrasya (usa ka demokratikanhong republika) ug gipadagan ang gahom subay sa lagda sa pamalaod (usa ka konstitutional nga republika).

Taman 2017, 159 sa 206 ka soberiniyanhong nasod sa kalibotan ang nagdala sa pulong republika sa ilang mga opisyal nga ngalan - dili hinuon tanan ani nila tinuod nga republika ingon sab dunay mga republika nga walay pulong republika sa ilang opisyal nga ngalan.

Unang gimugna ang terminong “republika” niadtong mga 500 BC sa Roma, apan sa pagtuyok sa panahon nagkasahi na ang kahulogan niining maong termino. Sa sinugdan ang Linatin nga terminong “res publica” nagpasabot sa nahaunang “di-matibuk-anong porma sa demokrasya” sama adtong didto sa Roma sa mga tuig 500 BC taman 27 BC. Sa kasamtangangan kahulogan sa republika wala nay gitawag og pinalabing hut-ong nga mao ray puydeng mamunoan.