Stary Testament

Stary Testament – starsza część Biblii, przyjęta przez chrześcijaństwo. Żydowska (a za nią protestancka) wersja obejmuje 39 ksiąg (w judaizmie liczone jako 24; spisane głównie w języku hebrajskim), katolicka zawiera 46, a prawosławna w sumie 49-51 (księgi hebrajskie i greckie z Septuaginty).

Stary Testament razem z Nowym Testamentem tworzą Pismo Święte – Biblię.

Historia Starego Testamentu[edytuj | edytuj kod]

Stary Testament powstawał w ciągu wielu wieków, najstarszym tekstem w nim zawartym jest Pieśń Debory z Księgi Sędziów, spisana w XII w. p.n.e. Cały kanon Starego Testamentu został ustalony pod koniec I w. n.e. Znanych jest kilka teorii co do wyboru ksiąg kanonicznych – uważa się np., że do kanonu weszły tylko te teksty, w których powstaniu dopatrywano się interwencji (natchnienia) Boga. Długotrwały proces formowania kanonu ST rozpoczął się w 622 p.n.e., kiedy król Jozjasz wprowadził reformę religijną.

Stary Testament był już w starożytności tłumaczony na język aramejski (Targum), samarytański (Pentateuch samarytański) i grekę. Najstarsze greckie tłumaczenie to Septuaginta, zostało ono zapoczątkowane w Aleksandrii w połowie III w. p.n.e. i miało być stworzone dla istniejącej tam gminy żydowskiej. Według legendy przekładu dokonano na polecenie faraona Ptolemeusza II Filadelfosa, który chciał zapoznać się z prawem żydowskim. Na rozkaz kapłana Eleazara 70 mędrców żydowskich przetłumaczyło księgi w ciągu 70 dni. W rzeczywistości przekład kolejnych ksiąg trwał ponad 100 lat.

Kanon żydowski[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Tanach.

Istnieje wiele opinii na temat momentu ostatecznego ukształtowania się kanonu hebrajskiego. Przyjmuje się, że nastąpiło to pomiędzy II w. p.n.e., a II w. n.e. Po ustaleniu kanonu hebrajskiego działalność rozpoczęli Masoreci, którzy bardzo dokładnie kopiowali księgi – dzięki temu dysponujemy dzisiaj hebrajskimi tekstami, które są identyczne z tymi, których używano w czasach Chrystusa. Tanach został napisany głównie w biblijnym hebrajskim, a niektóre części (zwłaszcza Księga Daniela i Księga Ezdrasza) w biblijnym aramejskim.

Prawo – Tora (Pięcioksiąg Mojżesza)

1. Księga Rodzaju – Bereszit („Na początku”)

2. Księga Wyjścia – Welle szemot („Oto imiona”)

3. Księga Kapłańska – Wajjikra („I zawołał”)

4. Księga Liczb – Wajedabber („I mówił”) a. Bemidmar („Na pustyni”)

5. Księga Powtórzonego Prawa – Elle Haddewarim („Oto słowa”)

Prorocy – Newiim

6. Księga Jozuego – Jehoszua

7. Księga Sędziów – Szoftim

8. 1-2 Księgi Samuela – Szemuel

9. 1-2 Księgi Królów – Melachim

10. Księga Izajasza – Jeszajahu

11. Księga Jeremiasza – Jiremijahu

12. Księga Ezechiela – Jichzekel

13. Dwunastu Proroków Mniejszych – Trej Asar (תרי עשר)

Pisma – Ketuwim

14. Księga Psalmów – Tehilim

15. Księga Przysłów – Miszlei

16. Księga Hioba – Ijow

17. Pieśń nad Pieśniami – Szir Haszirim

18. Księga Rut – Rut

19. Lamentacje Jeremiasza – Eika

20. Księga Koheleta – Kohelet

21. Księga Estery – Ester

22. Księga Daniela – Daniel

23. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza – Ezra wuNechemia

24. 1-2 Księgi Kronik – Diwrej Hajamim

Kanony chrześcijańskie[edytuj | edytuj kod]

Chrześcijanie bardzo długo nie mieli ustalonego kanonu Starego Testamentu, gdyż uważali go za odziedziczony po judaizmie i przezeń skompletowany. Ponadto – inaczej niż żydzi – tradycyjnie dzielili księgi Biblii na historyczne, dydaktyczne i prorockie. W V wieku n.e. powstała Wulgata, przekład Starego Testamentu z hebrajskiego i greki (oraz Nowego Testamentu z greki) na łacinę, dokonany przez Hieronima, który za źródło przyjął hebrajskie oryginały pism, ale posiłkował się Septuagintą. Sam Hieronim nie uważał jednak ksiąg później nazwanych deuterokanonicznymi za część natchnionego kanonu.

Podobne opinie istniały wśród wielu chrześcijańskich uczonych i duchownych aż do XVI w. Jednym z podających w wątpliwość wartość I Księgi Machabejskiej (ale nie pozostałych ksiąg deuterokanonicznych) był papież Grzegorz I („Moralia”, XIX.34-PL 76,119)^[1]. Wielu teologów chrześcijańskich przedstawiało bardzo różne koncepcje kanonu, jednak do rozłamu doszło dopiero w trakcie reformacji.

Kanon katolicki[edytuj | edytuj kod]

Kursywą zaznaczono księgi nieuznawane przez żydów i protestantów, tzw. deuterokanoniczne (wtórnokanoniczne).

Księgi historyczne

Prawo – (Pięcioksiąg Mojżesza)

1. Księga Rodzaju (Rdz) – Liber Genesis (Gen)

2. Księga Wyjścia (Wj) – Liber Exodus (Ex)

3. Księga Kapłańska (Kpł) – Liber Leviticus (Lev)

4. Księga Liczb (Lb) – Liber Numeri (Nu)

5. Księga Powtórzonego Prawa (Pwt) – Liber Deuteronomium (Deu)

Pozostałe księgi historyczne

6. Księga Jozuego (Joz) – Liber Iosue

7. Księga Sędziów (Sdz) – Liber Iudicum

8. Księga Rut (Rt) – Liber Ruth

9. 1 Księga Samuela (1Sm) – Liber I Samuelis

10. 2 Księga Samuela (2Sm) – Liber II Samuelis

11. 1 Księga Królewska (1Krl) – Liber I Regum

12. 2 Księga Królewska (2Krl) – Liber II Regum

13. 1 Księga Kronik (1Krn) – Liber I Paralipomenon

14. 2 Księga Kronik (2Krn) – Liber II Paralipomenon

15. Księga Ezdrasza (Ezd) – Liber Esdrae

16. Księga Nehemiasza (Ne) – Liber Nehemiae

17. Księga Tobiasza (Tb) – Liber Thobis

18. Księga Judyty (Jd) – Liber Iudith

19. Księga Estery (Est) – Liber Esther

20. 1 Księga Machabejska (1Mch) – Liber I Maccabeorum

21. 2 Księga Machabejska (2Mch) – Liber II Maccabeorum

Księgi mądrościowe (dydaktyczne)

22. Księga Hioba (Hi) – Liber Iob

23. Księga Psalmów (Ps) – Liber Psalmorum

24. Księga Przysłów (Prz) – Liber Proverbiorum

25. Księga Koheleta (Koh) – Liber Ecclesiastes (Ecl)

26. Pieśń nad pieśniami (Pnp) – Canticum Canticorum

27. Księga Mądrości (Mdr) – Liber Sapientiae

28. Mądrość Syracha (Syr) – Liber Ecclesiasticus

Księgi prorockie

Prorocy więksi

29. Księga Izajasza (Iz) – Liber Isaiae

30. Księga Jeremiasza (Jer) – Liber Ieremiae

31. Lamentacje Jeremiasza (Treny) (Lm) – Lamentationes (Threni)

32. Księga Barucha (Ba) – Liber Baruch

33. Księga Ezechiela (Ez) – Prophetia Ezechielis

34. Księga Daniela (Dn) – Prophetia Danielis

Prorocy mniejsi

35. Księga Ozeasza (Oz) – Prophetia Osee

36. Księga Joela (Jl) – Prophetia Ioel

37. Księga Amosa (Am) – Prophetia Amos

38. Księga Abdiasza (Ab) – Prophetia Abdiae

39. Księga Jonasza (Jon) – Prophetia Ionae

40. Księga Micheasza (Mi) – Prophetia Michaeae

41. Księga Nahuma (Na) – Prophetia Nahum

42. Księga Habakuka (Ha) – Prophetia Habacuc

43. Księga Sofoniasza (So) – Prophetia Sophoniae

44. Księga Aggeusza (Ag) – Prophetia Aggaei

45. Księga Zachariasza (Za) – Prophetia Zachariae

46. Księga Malachiasza (Ml) – Prophetia Malachiae

Kanon Wschodniej Ortodoksji (Prawosławia) I Orientalnej Ortodoksji[edytuj | edytuj kod]

Zawiera dodatkowo (w Septuagincie):

2 Księga Ezdrasza
3 Księga Machabejska
4 Księga Machabejska (przez Cerkiew gruzinską uznawana za natchnioną, przez pozostałe autokefaliczne cerkwie jako pozakanoniczny apokryf, ale dozwolony w lekturze – księga o charakterze dydaktyczno-mądrościowym)
Modlitwa Manassesa
Psalm 151

W tradycji prawosławia rosyjskiego I gruzińskiego, a także etiopskiej koptyjskiego występuje również księga znana jako 2(3/4) Księga Ezdrasza, która zawiera w sobie Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza. Kanon etiopski zawiera dodatkowo Księgę Henocha, Księgę Jubileuszów, 1, 2 i 3 Księgę Mekabiego (różne od Ksiąg Machabejskich) oraz 4 Księgę Barucha. Z kolei kanon syryjski zawiera również księgę uznawaną jako apokryf – 2 Księgę Barucha oraz Psalmy 152-155.

Kanon protestancki[edytuj | edytuj kod]

W XVI w. Marcin Luter, podobnie jak niektórzy inni katoliccy bibliści owego czasu, przyjął założenie, że kanon hebrajski jest bardziej pierwotny niż zbiór ksiąg uznawanych dotychczas przez większość chrześcijaństwa. Odrzucił księgi w nim nie występujące, zachowując tradycyjny chrześcijański układ pism. W chrześcijaństwie rozgorzała trwająca do dziś dyskusja, które księgi powinny należeć do kanonu. Pisma odrzucone przez Lutra nazwano deuterokanonicznymi. Większa liczba ksiąg wynika z innego podziału (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi).

Nazwy ksiąg zgodnie z Biblią warszawską; w nawiasie odpowiedniki nazw w katolickiej Biblii Tysiąclecia.

Księgi historyczne

Prawo – (Pięcioksiąg Mojżesza)

1. Pierwsza Księga Mojżeszowa (Księga Rodzaju)

2. Druga Księga Mojżeszowa (Księga Wyjścia)

3. Trzecia Księga Mojżeszowa (Księga Kapłańska)

4. Czwarta Księga Mojżeszowa (Księga Liczb)

5. Piąta Księga Mojżeszowa (Księga Powtórzonego Prawa)

Pozostałe księgi historyczne

6. Księga Jozuego

7. Księga Sędziów

8. Księga Rut

9. 1 Księga Samuela

10. 2 Księga Samuela

11. 1 Księga Królewska

12. 2 Księga Królewska

13. 1 Księga Kronik

14. 2 Księga Kronik

15. Księga Ezdrasza

16. Księga Nehemiasza

17. Księga Estery

Księgi mądrościowe (dydaktyczne)

18. Księga Joba (Hioba)

19. Księga Psalmów

20. Przypowieści Salomona (Księga Przysłów)

21. Księga Kaznodziei Salomona (Księga Koheleta)

22. Pieśń nad pieśniami

Księgi prorockie

Prorocy więksi

23. Księga Izajasza

24. Księga Jeremiasza

25. Treny Jeremiasza (Lamentacje)

26. Księga Ezechiela

27. Księga Daniela

Prorocy mniejsi

28. Księga Ozeasza

29. Księga Joela

30. Księga Amosa

31. Księga Abdiasza

32. Księga Jonasza

33. Księga Micheasza

34. Księga Nahuma

35. Księga Habakuka

36. Księga Sofoniasza

37. Księga Aggeusza

38. Księga Zachariasza

39. Księga Malachiasza

Tabela ksiąg Starego Testamentu[edytuj | edytuj kod]

Tanach – Biblia Hebrajska (24 księgi)	Protestantyzm (39 ksiąg)	Katolicyzm (46 ksiąg)	Prawosławie (51 ksiąg)	Siglum	Nazwa łacińska	Język oryginału	Liczba rozdziałów	Kategoria	Czas powstania (ok., p.n.e.)
Bereszit	Księga Rodzaju	Księga Rodzaju	Księga Rodzaju	Rdz	Liber Genesis (Gen)	hebrajski	50	Pięcioksiąg	IX-V w.
Welle szemot	Księga Wyjścia	Księga Wyjścia	Księga Wyjścia	Wj	Liber Exodus (Ex)	hebrajski	40	Pięcioksiąg	IX-V w.
Wajjikra	Księga Kapłańska	Księga Kapłańska	Księga Kapłańska	Kpł	Liber Leviticus (Lev)	hebrajski	27	Pięcioksiąg	IX-V w.
Wajedabber	Księga Liczb	Księga Liczb	Księga Liczb	Lb	Liber Numeri (Nu)	hebrajski	36	Pięcioksiąg	IX-V w.
Elle Haddewarim	Księga Powtórzonego Prawa	Księga Powtórzonego Prawa	Księga Powtórzonego Prawa	Pwt	Liber Deuteronomium (Deu)	hebrajski	34	Pięcioksiąg	IX-V w.
Jehoszua	Księga Jozuego	Księga Jozuego	Księga Jozuego	Joz	Liber Iosue	hebrajski	24	księgi historyczne
Szoftim	Księga Sędziów	Księga Sędziów	Księga Sędziów	Sdz	Liber Iudicum	hebrajski	21	księgi historyczne
Rut	Księga Rut	Księga Rut	Księga Rut	Rt	Liber Ruth	hebrajski	4	księgi historyczne
Szemuel	1 Księga Samuela	1 Księga Samuela (1 Królewska)	1 Księga Samuela (1 Królewska)	1Sm	Liber I Samuelis	hebrajski	31	księgi historyczne
	2 Księga Samuela	2 Księga Samuela (2 Królewska)	2 Księga Samuela (2 Królewska)	2Sm	Liber II Samuelis	hebrajski	24	księgi historyczne
Melachim	1 Księga Królewska	1 Księga Królewska (3 Księga Królewska)	1 Księga Królewska (3 Księga Królewska)	1Krl	Liber I Regum	hebrajski	22	księgi historyczne
	2 Księga Królewska	2 Księga Królewska (4 Księga Królewska)	2 Księga Królewska (4 Księga Królewska)	2Krl	Liber II Regum	hebrajski	25	księgi historyczne
Diwrei ha-Jamim	1 Księga Kronik	1 Księga Kronik	1 Księga Kronik	1Krn	Liber I Paralipomenon	hebrajski	29	księgi historyczne
	2 Księga Kronik	2 Księga Kronik	2 Księga Kronik	2Krn	Liber II Paralipomenon	hebrajski	36	księgi historyczne
			3 Księga Ezdrasza			hebrajski	9	księgi historyczne
Ezra wuNechemia	Księga Ezdrasza	Księga Ezdrasza	Księga Ezdrasza	Ezd	Liber Esdrae	hebrajski i aramejski	10	księgi historyczne
Ezra wuNechemia	Księga Nehemiasza	Księga Nehemiasza	Księga Nehemiasza	Ne	Liber Nehemiae	hebrajski	13	księgi historyczne
		Księga Tobiasza	Księga Tobiasza	Tb	Liber Thobis	aramejski (i hebrajski?)	14	księgi historyczne	III-II w.
		Księga Judyty	Księga Judyty	Jdt	Liber Iudith	hebrajski	16	księgi historyczne
Esther	Księga Estery	Księga Estery	Księga Estery	Est	Liber Esther	hebrajski	10	księgi historyczne
		1 Księga Machabejska	1 Księga Machabejska	1Mch	Liber I Maccabeorum	hebrajski	16	księgi historyczne
		2 Księga Machabejska	2 Księga Machabejska	2Mch	Liber II Maccabeorum	grecki	15	księgi historyczne
			3 Księga Machabejska	3Mch		grecki	7^[2]	księgi historyczne
			4 Księga Machabejska	4Mch		grecki	18^[3]	księgi historyczne
Ijow	Księga Hioba	Księga Hioba	Księga Hioba	Hi	Liber Iob	hebrajski	42	księgi mądrościowe	V-III w.
Tehilim	Księga Psalmów	Księga Psalmów	Księga Psalmów	Ps	Liber Psalmorum	hebrajski	150	księgi mądrościowe
			Modlitwa Manassesa			grecki	1	księgi mądrościowe
Miszlei	Księga Przysłów	Księga Przysłów	Księga Przysłów	Prz	Liber Proverbiorum	hebrajski	31	księgi mądrościowe
Kohelet	Księga Koheleta	Księga Koheleta	Księga Koheleta	Koh	Liber Ecclesiastes (Ecl)	hebrajski	12	księgi mądrościowe
Szir Haszirim	Pieśń nad pieśniami	Pieśń nad pieśniami	Pieśń nad pieśniami	PnP	Canticum Canticorum	hebrajski	8	księgi mądrościowe	VI-III w.
		Księga Mądrości	Księga Mądrości	Mdr	Liber Sapientiae	grecki	19	księgi mądrościowe	II w.
		Mądrość Syracha	Mądrość Syracha	Syr	Liber Ecclesiasticus	hebrajski	50	księgi mądrościowe
Jeszajahu	Księga Izajasza	Księga Izajasza	Księga Izajasza	Iz	Liber Isaiae	hebrajski	66	Prorocy więksi	VI-V w.
Jiremijahu	Księga Jeremiasza	Księga Jeremiasza	Księga Jeremiasza	Jr	Liber Ieremiae	hebrajski i aramejski	52	Prorocy więksi
Eika	Lamentacje Jeremiasza	Lamentacje Jeremiasza	Lamentacje Jeremiasza	Lm	Lamentationes (Threni)	hebrajski	5	Prorocy więksi
		Księga Barucha	Księga Barucha	Ba	Liber Baruch	hebrajski	6	Prorocy więksi
			List Jeremiasza			grecki (opinia większości)	1	Prorocy więksi
Jichzekel	Księga Ezechiela	Księga Ezechiela	Księga Ezechiela	Ez	Prophetia Ezechielis	hebrajski	48	Prorocy więksi
Daniel	Księga Daniela	Księga Daniela	Księga Daniela	Dn	Prophetia Danielis	hebrajski i aramejski	12 (14)^[4]	Prorocy więksi	II w.
Trej Asar	Księga Ozeasza	Księga Ozeasza	Księga Ozeasza	Oz	Prophetia Osee	hebrajski	14	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Joela	Księga Joela	Księga Joela	Jl	Prophetia Ioel	hebrajski	4	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Amosa	Księga Amosa	Księga Amosa	Am	Prophetia Amos	hebrajski	9	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Abdiasza	Księga Abdiasza	Księga Abdiasza	Ab	Prophetia Abdiae	hebrajski	1	Prorocy mniejsi	IX w.
Trej Asar	Księga Jonasza	Księga Jonasza	Księga Jonasza	Jon	Prophetia Ionae	hebrajski	4	Prorocy mniejsi	V-IV w.
Trej Asar	Księga Micheasza	Księga Micheasza	Księga Micheasza	Mi	Prophetia Michaeae	hebrajski	7	Prorocy mniejsi	VII-VI w.
Trej Asar	Księga Nahuma	Księga Nahuma	Księga Nahuma	Na	Prophetia Nahum	hebrajski	3	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Habakuka	Księga Habakuka	Księga Habakuka	Ha	Prophetia Habacuc	hebrajski	3	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Sofoniasza	Księga Sofoniasza	Księga Sofoniasza	So	Prophetia Sophoniae	hebrajski	3	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Aggeusza	Księga Aggeusza	Księga Aggeusza	Ag	Prophetia Aggaei	hebrajski	2	Prorocy mniejsi
Trej Asar	Księga Zachariasza	Księga Zachariasza	Księga Zachariasza	Za	Prophetia Zachariae	hebrajski	14	Prorocy mniejsi	VI-V w.
Trej Asar	Księga Malachiasza	Księga Malachiasza	Księga Malachiasza	Ml	Prophetia Malachiae	hebrajski	3	Prorocy mniejsi

Łączna liczba rozdziałów:

1103 (kanon prawosławny)
1067 (kanon katolicki)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Administrator, Serwis Apologetyczny: katolickie spojrzenie na wiarę, analizy.biz [dostęp 2017-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-06] .
↑ III Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).
↑ IV Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).
↑ 12 rozdziałów w kanonie hebrajskim i protestanckim, 14 w katolickim i prawosławnym

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Karolina Głowacka i Łukasz Niesiołowski-Spanò, Kto, kiedy i po co napisał Biblię? Nowe datowanie Starego Testamentu, kanał „Radio Naukowe” na YouTube, 26 sierpnia 2021 [dostęp 2023-09-21].

[1] Administrator, Serwis Apologetyczny: katolickie spojrzenie na wiarę, analizy.biz [dostęp 2017-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-06] .

[2] III Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).

[3] IV Maccabees, www.ecmarsh.com [dostęp 2017-11-26] (ang.).

[4] 12 rozdziałów w kanonie hebrajskim i protestanckim, 14 w katolickim i prawosławnym

[1]

[2]

[3]

[4]