NATO

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

North Atlantic Treaty Organization / Organisation du traité de l’Atlantique nord

państwa członkowskie NATO
Język roboczy	angielski, francuski
Siedziba	Bruksela
Członkowie	patrz: państwa członkowskie
Sekretarz generalny	Jens Stoltenberg
Utworzenie	4 kwietnia 1949
Strona internetowa

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization – NATO; fr. Organisation du Traité de l’Atlantique Nord – OTAN, zwyczajowo NATO lub Sojusz Północnoatlantycki) – międzynarodowa organizacja polityczno-wojskowa utworzona na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 Traktatu północnoatlantyckiego, obowiązującego od 24 sierpnia 1949.

Głównym celem istnienia NATO w chwili utworzenia była obrona militarna przed atakiem ze strony ZSRR i jego państw satelickich, od 1955 zorganizowanych w strukturę Układu Warszawskiego. Po rozpadzie ZSRR i rozwiązaniu Układu Warszawskiego w 1991 roku, pełni rolę stabilizacyjną, podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów regionalnych. Pełni także rolę gwaranta bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich. Sojusz opiera się na zasadzie kolektywnej obrony, zgodnie z jego podstawowym założeniem, że napaść zbrojna na jednego z członków uważana jest za atak przeciw wszystkim członkom.

Zadania i cele

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest podpisany 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie Traktat północnoatlantycki, zwany też traktatem waszyngtońskim. Umowa jest dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest artykuł 5, stanowiący, że każdy atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko wszystkim sygnatariuszom umowy.

Artykuł 5. Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z traktatem waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych oraz dbać o zachowanie bezpieczeństwa własnego, oraz innych członków sojuszu i wzmacniać swoje siły zbrojne.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów
• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego
• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP), oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa
• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Niemniej jednak istotnym zapisem traktatu jest artykuł 3 zobowiązujący każdą z jego stron z osobna do umacniania swoich własnych i kolektywnych zdolności obronnych:

Artykuł 3. Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego traktatu, Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści.

Zasięg terytorialny sojuszu

Zgodnie z art. 6 traktatu zasięg terytorialny paktu obejmuje terytorium którejkolwiek ze stron w Europie lub Ameryce Północnej, algierskie departamenty Francji, terytorium Turcji oraz wyspy pod jurysdykcją którejkolwiek ze stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka. Zobowiązania traktatu obowiązują także w razie ataku na siły zbrojne, okręty lub samoloty którejkolwiek ze stron znajdujące się na tych terytoriach, lub nad nimi albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze stron, lub na Morzu Śródziemnym czy obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka.

Państwa członkowskie

Etapy rozszerzania NATO o kolejne państwa członkowskie w Europie

Rok wstąpienia	Państwa członkowskie NATO
1949	Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy
1952	Grecja, Turcja
1955	RFN
1982	Hiszpania
1999	Czechy, Polska, Węgry
2004	Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia
2009	Albania, Chorwacja
2017	Czarnogóra
2020	Macedonia Północna
2023	Finlandia

W 2023 roku NATO liczy 31 państw członkowskich. Najmłodszym państwem członkowskim jest Finlandia, która przystąpiła do sojuszu 4 kwietnia 2023 roku. Kandydatami do członkostwa w sojuszu są Bośnia i Hercegowina oraz Szwecja.

Każde z państw przystępuje do NATO dobrowolnie, po przeprowadzeniu debaty publicznej oraz stosownej ratyfikacyjnej procedury parlamentarnej. Traktat północnoatlantycki gwarantuje swoim członkom suwerenne prawa, ale także nakłada zobowiązania międzynarodowe, które należy bezwzględnie respektować.

Państwa goszczące

Państwa goszczące to kraje niebędące członkami NATO, które jednak zobowiązały się do umożliwienia siłom NATO działania ze swojego terytorium, jeśli zajdzie taka potrzeba. Państwem goszczącym jest Szwecja.

Państwa członkowskie przez pewien czas nieuczestniczące w strukturach wojskowych NATO

• Grecja – od 14 sierpnia 1974 do 20 października 1980;
• Francja – wystąpiła w 1966 r., częściowo powróciła w 1995, powróciła całkowicie w 2009 (podczas szczytu NATO w Strasburgu i Kehl);
• Hiszpania – od momentu przystąpienia do 1997 r.

Historia

• 4 marca 1947: Wielka Brytania i Francja podpisały traktat z Dunkierki.
• 17 marca 1948: Benelux, Francja i Wielka Brytania podpisały traktat brukselski, będący prekursorem traktatu waszyngtońskiego.
• 11 czerwca 1948: uchwalenie rezolucji Vandenberga przez Senat Stanów Zjednoczonych. Wzywała do tworzenia bloków militarnych.
• 4 kwietnia 1949: podpisanie w Waszyngtonie Traktatu północnoatlantyckiego, ustanawiającego NATO.
• 24 sierpnia 1949: wejście umowy w życie i powstanie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego.
• wrzesień 1950: w czasie posiedzenia Rady NATO w Nowym Jorku przyjęto koncepcję tzw. wysuniętej obrony (forward strategy) zakładającej w wypadku wojny przeniesienie działań bojowych na terytorium państw bloku wschodniego. USA wysunęły propozycję remilitaryzacji Niemiec i włączenia ich w skład sojuszu. Propozycja ta została uznana przez państwa socjalistyczne za przyjęcie kursu konfrontacji i dążenie do odrodzenia militaryzmu niemieckiego.
• październik 1950: Komitet Obrony NATO zaakceptował plan utworzenia sił sojuszniczych złożonych z 50 dywizji, w tym: 20 francuskich, 10 amerykańskich, 10 włoskich, 5 brytyjskich i 5 z państw Beneluksu.
• 1951: Rada NATO postanowiła przyśpieszyć proces rozbudowy sił lądowych sojuszu, które miały stanowić tzw. tarczę zabezpieczającą przed ewentualnym atakiem. USA i Wielka Brytania miały utworzyć siły tzw. „miecza” złożone ze strategicznego lotnictwa bombowego dysponującego bombami jądrowymi.
• 18 lutego 1952: przyjęcie do sojuszu Grecji i Turcji.
• grudzień 1952: Rada NATO przyjęła zasady doktryny wojennej sojuszu oparte na amerykańskiej doktrynie odstraszania.
• kwiecień 1954: na sesji Rady NATO w Paryżu uznano, że dla zrównoważenia radzieckiej przewagi w wojskach lądowych konieczne jest oparcie strategii sojuszu na użyciu taktycznej broni jądrowej. W skład sił NATO w Europie weszły amerykańskie jednostki uzbrojone w taką broń.
• październik 1954: na posiedzeniu Rady NATO podjęto decyzję o zakończeniu okupacji Niemiec Zachodnich, przyznaniu im prawa do odbudowy sił zbrojnych oraz przyjęciu RFN do sojuszu (tzw. układy paryskie).
• grudzień 1954: na sesji Rady NATO przyjęto amerykańską strategię „zmasowanego odwetu”, zakładającą użycie broni jądrowej na dużą skalę w razie ewentualnego konfliktu.
• maj 1955: zakończono proces ratyfikacji układów paryskich, co zostało uznane przez państwa „bloku wschodniego” za pretekst do utworzenia Układu Warszawskiego, który miał być odpowiedzią na remilitaryzację RFN i przyjęcie jej do NATO.
• maj 1957: na posiedzeniu Rady NATO potwierdzono koncepcję użycia broni jądrowej w ewentualnym konflikcie. Środki przenoszenia broni jądrowej miały posiadać nie tylko siły zbrojne USA, ale i pozostałe państwa sojuszu, w tym RFN.
• kwiecień 1958: na konferencji ministrów obrony narodowej państw NATO zatwierdzono plan rozbudowy sił sojuszu (MC-70) zakładający wzmocnienie sił w Europie przez 12 dywizji niemieckich, 4 francuskie i 2 brytyjskie. Przewidywano rozbudowę baz rakietowych i wprowadzenie na uzbrojenie środków przenoszenia broni jądrowej.
• 1959–1960: USA rozmieściły w Europie Zachodniej wyrzutnie rakiet średniego zasięgu z głowicami jądrowymi. W Wielkiej Brytanii rozlokowano 66 wyrzutni, a we Włoszech 30 wyrzutni rakiet typu „Thor”. W Turcji zainstalowano 15 wyrzutni rakiet typu Jupiter. Te ostatnie sprowokowały ZSRR do rozmieszczenia rakiet średniego zasięgu na Kubie, co było przyczyną kryzysu kubańskiego.
• grudzień 1961: na sesji Rady NATO w Paryżu omawiano problem przekształcenia sojuszu w „czwartą potęgę atomową”, co oznaczało możliwość swobodnego dostępu do broni nuklearnej wszystkich państw NATO.
• maj 1962: na sesji Rady NATO w Atenach, USA i Wielka Brytania odrzuciły plan przekształcenia NATO w „czwartą potęgę atomową”, którego rzecznikiem była Republika Federalna Niemiec. Podkreślono potrzebę rozbudowy sił konwencjonalnych przez państwa sojuszu.
• 1966: Charles de Gaulle podjął decyzję o wycofaniu Francji ze struktur militarnych NATO. Doprowadziło to do przeniesienia głównej siedziby NATO z Paryża do Brukseli (Belgia) 16 października 1967 roku. O ile w Brukseli mieści się od tamtej pory siedziba polityczna sojuszu, główne dowództwo wojskowe osadzone zostało na południe od Brukseli, w mieście Mons.
• 1967: przyjęcie jako oficjalnej strategii NATO amerykańskiej doktryny „elastycznego reagowania” zakładającej użycie broni jądrowej w przypadku braku możliwości odparcia ewentualnej agresji siłami konwencjonalnymi. Jednocześnie odwrócono rolę „tarczy” i „miecza”. Funkcję „tarczy” odgrywały strategiczne siły nuklearne, a „miecza” – siły konwencjonalne wzmocnione taktyczną bronią jądrową.
• grudzień 1970: przyjęcie przez Radę NATO dziesięcioletniego planu rozbudowy sił zbrojnych sojuszu (AD-70) zakładającego rozbudowę armii państw Europy Zachodniej.
• kwiecień 1974: państwa NATO przyjęły Deklarację Atlantycką, w której głównym postulatem było ograniczenie dominacji USA i rozszerzenie współpracy państw NATO.
• 1981: od 1976 USA zaczęły lansować wspólną doktrynę militarną sił konwencjonalnych. Oparta była na założeniach tzw. aktywnej obrony. W 1981 doktryna ta jako tzw. doktryna bitwy powietrzno-lądowej została oficjalnie przyjęta przez USA.
• 1982: przyjęcie do sojuszu Hiszpanii.
• 1984: w Sztokholmie odbyła się konferencja w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie, NATO było stroną rozmów rozbrojeniowych.
• kwiecień 1991: podczas sesji Rady NATO przyjęto deklarację o partnerstwie z krajami Europy Środkowej i Wschodniej.
• październik 1996: w Detroit prezydent Bill Clinton zapowiedział rozszerzenie sojuszu w 50. rocznicę jego utworzenia i rychłe zaproszenie kandydatów z Europy Środkowo-Wschodniej do negocjacji.
• 27 maja 1997: podczas szczytu NATO w Paryżu podpisano Akt stanowiący o wzajemnych stosunkach, współpracy i bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską.
• 8 lipca 1997: trzy państwa należące niegdyś do Układu Warszawskiego – Polska, Czechy i Węgry – zostały zaproszone do przystąpienia do NATO.
• 12 marca 1999: przyjęcie do NATO – Polski, Czech i Węgier.
• 24 marca 1999: NATO zaangażowało się w konflikt zbrojny w Kosowie. Podjęcie interwencji militarnej (11-tygodniowej) miało na celu zakończenie sześcioletniej masakry ludności cywilnej na Bałkanach.
• 12 września 2001: po raz pierwszy w historii NATO uruchomiło procedury związane z artykułem piątym, który mówi, że atak na dowolne państwo należące do NATO równy jest z atakiem na cały sojusz. Stanowiło to odpowiedź na atak na Stany Zjednoczone z 11 września 2001.
• 21 listopada 2002: podczas szczytu w Pradze (Czechy), siedem nowych państw otrzymało zaproszenia do rozpoczęcia negocjacji odnośnie do ich przystąpienia do Sojuszu. Były to: Estonia, Łotwa, Litwa, Słowenia, Słowacja, Bułgaria i Rumunia.
• 10 lutego 2003: w NATO nastąpił kryzys po tym, gdy Francja i Belgia zawetowały uruchomienie specjalnych procedur mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa Turcji na wypadek wojny w Iraku. Niemcy odmówiły skorzystania z przysługującego im prawa zablokowania procesu, ale poparły weto.
• 16 kwietnia 2003: NATO wyraziło zgodę na przejęcie w sierpniu dowództwa nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie. Decyzję taką podjęto na prośbę Niemiec i Holandii, które dotychczas dowodziły operacją ISAF. 19 ambasadorów NATO podjęło decyzję jednomyślnie. Przekazanie dowództwa nastąpiło 11 sierpnia. Była to pierwsza w historii sytuacja, w której NATO prowadziło operację poza regionem północnego Atlantyku. Pierwotnie kontrolę nad misją ISAF miała przejąć Kanada.
• 19 czerwca 2003: nastąpiła znacząca restrukturyzacja dowództwa NATO.
• 29 marca 2004: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia stały się państwami członkowskimi NATO.
• 26 kwietnia 2005: NATO przychyliło się do prośby Unii Afrykańskiej o wsparcie logistyczne misji w Darfurze.
• 1 kwietnia 2009: Albania i Chorwacja dołączyły do Sojuszu.
• 3 kwietnia 2009: Francja powróciła do struktur NATO.
• 4 kwietnia 2009: wybrano Andersa Fogha Rasmussena na nowego szefa NATO.
• 28 marca 2014: wybrano Jensa Stoltenberga na nowego szefa NATO.
• 5 czerwca 2017: Czarnogóra została 29. członkiem sojuszu – decyzję oficjalnie podjęto na szczycie NATO w Brukseli 25 maja.
• 27 marca 2020: Macedonia Północna została 30. członkiem NATO.
• 4 kwietnia 2023: Finlandia została 31. członkiem NATO.

Skład sił zbrojnych NATO u schyłku zimnej wojny w 1991 r.

Państwa	USA	RFN	W.Brytania	Francja	Włochy	Turcja	Kanada	Hiszpania	Grecja	Holandia	Belgia	Norwegia	Portugalia	Dania	RAZEM
Liczba żołnierzy	1 222 980	472 330	344 440	446 950	400 960	647 400	136 500	274 000	162 500	96 900	92 000	34 400	68 000	31 700	4 431 060
Czołgi	17119	5292	1910	1568	1620	3936	309	963	1970	1283	369	224	136	390	37089
Transp. opanc.	37155	6599	5453	5510	4900	3600	1388	2288	2377	3238	2315	250	341	690	76080
Samoloty bojowe	7333	605	245	729	242	363	271	52	287	236	340	116	47	128	11267
Ładunki jądrowe	21211	–	300	505	–	–	–	–	–	–	–	–	–	–	22016

Źródło: The Military Balance 1990–1991

Liczba żołnierzy etatowych w 2023 roku

Państwo	Liczba żołnierzy
Albania	6700
Belgia	24 979
Bułgaria	32 400
Chorwacja	14 506
Czarnogóra	2 368
Czechy	26 621
Dania	48 700
Estonia	7100
Finlandia	36 500
Francja	208 700
Grecja	107 600
Hiszpania	133 282
Holandia	41 250
Islandia	0
Kanada	67 492
Litwa	20 521
Luksemburg	939
Łotwa	14 900
Macedonia Północna	6 100
Niemcy	183 638
Norwegia	23 250
Polska	144 142
Portugalia	32 992
Rumunia	68 500
Słowacja	18 531
Słowenia	7300
Stany Zjednoczone	1 500 000
Turcja	425 000
Węgry	37 650
Wielka Brytania	152 170
Włochy	165 500
Razem	3 552 762

Strategie NATO

Strategia wojenna NATO oparta była głównie na amerykańskich koncepcjach strategicznych wynikających z oceny zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszą z nich była strategia zmasowanego odwetu przyjęta w USA w 1950 roku, a zaadaptowana przez sojusz NATO w 1957 roku. Zakładała ona wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniejszy atak militarny. Dopuszczała również wykonanie uprzedzającego ataku jądrowego w przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa państw sojuszu. Szczególną rolę w wojnie miało odgrywać lotnictwo strategiczne oraz okręty podwodne uzbrojone w pociski balistyczne SLBM, przy czym te ostatnie z przyczyn technicznych uznawane były za broń wyłącznie odwetową. Dla zapewnienia skuteczności i szybkości działań rozbudowano system baz wojskowych rozmieszczonych wokół państw „bloku wschodniego”. Od 1953 roku na terenie Europy rozlokowano broń nuklearną w postaci rakiet średniego zasięgu i bomb jądrowych. Koalicyjny charakter strategii wojennej przejawiał się głównie w podziale zadań. Amerykańskie siły zbrojne miały wykonać strategiczne uderzenia jądrowe, operacje morskie miały być realizowane przez floty wojenne USA i państw europejskich, natomiast działania bojowe na terenie Europy miały być prowadzone głównie przez siły lądowe i lotnictwo taktyczne europejskich państw NATO.

Przełamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR oraz wprowadzenie na uzbrojenie Układu Warszawskiego międzykontynentalnych pocisków rakietowych skłoniło USA do zmiany strategii. W 1961 roku opracowano strategię elastycznego reagowania, która została przyjęta przez NATO w 1967 roku. Zakładała ona możliwość prowadzenia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem broni jądrowej, jak i bez niej. W przypadku ataku państw UW przewidywano prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytuacji ich niepowodzenia wykorzystanie taktycznej broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna broń jądrowa miała być użyta dopiero po jej zastosowaniu przez ZSRR. Główną rolę w ewentualnym uderzeniu odegrać miał amerykański potencjał jądrowy, którego wykorzystanie określały plany operacyjne SIOP (Single Integrated Operational Plan). Przewidywały one różne warianty uderzeń o ograniczonym lub masowym charakterze w celu osiągnięcia założonych celów wojennych.

Zakończenie zimnej wojny przyniosło zmianę koncepcji strategicznej NATO. W 1991 została przyjęta tzw. nowa koncepcja strategiczna. Zakładała ona utrzymanie wystarczających sił konwencjonalnych i nuklearnych zdolnych do odstraszania ewentualnych agresorów i prowadzenie działań zapobiegających ewentualnym konfliktom zbrojnym na świecie. Skoncentrowano się też na zagwarantowaniu bezpieczeństwa państw sojuszu w warunkach różnorodnych i wielokierunkowych zagrożeń międzynarodowych (konflikty etniczne i terytorialne, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i technologii uzbrojenia, przerwanie dostaw surowców strategicznych, terroryzm i sabotaż). W 1999 koncepcja ta uległa aktualizacji w oparciu o doświadczenia misji NATO w byłej Jugosławii.

Nowa koncepcja strategiczna wprowadziła pojęcie „operacji spoza artykułu 5”, którymi są przede wszystkim operacje reagowania kryzysowego, czyli działania przy użyciu sił zbrojnych skierowane na usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych lub kryzysów zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu oraz powodujących naruszenie praw człowieka. Podobnie jak w operacjach pokojowych, siły interweniujące powinny działać w sposób bezstronny – nie są bowiem stroną w konflikcie. W teorii problemu w ujęciu Sojuszu Północnoatlantyckiego przez pojęcie operacji reagowania kryzysowego rozumiane są sojusznicze, wielonarodowe i wielofunkcyjne działania militarne i niemilitarne wychodzące w swych celach militarnych poza artykuł 5 traktatu waszyngtońskiego.

Broń jądrowa w NATO

Broń jądrowa stanowiła ważny element strategii sojuszu będąc istotną częścią realizacji założeń jego doktryny wojennej. Początkowo jedynym państwem NATO, które dysponowało tą bronią były Stany Zjednoczone. W chwili powstania sojuszu posiadały one 235 bomb jądrowych. W 1953 do państw nuklearnych NATO dołączyła Wielka Brytania, a w 1964 Francja. Potencjał tych państw rósł stosunkowo wolno i ustabilizował się dopiero w połowie lat siedemdziesiątych na poziomie 350 i 250 ładunków jądrowych. Początkowo broń jądrowa stanowiła „miecz” sojuszu, który miał być użyty do odparcia ewentualnej agresji. Rolę „tarczy” spełniały siły konwencjonalne. W 1967, po przyjęciu przez NATO amerykańskiej doktryny elastycznego reagowania, siły jądrowe przejęły rolę „tarczy”, którą z czasem określano jako „parasol jądrowy”.

Do dyspozycji NATO wydzielono ponad 65% ładunków jądrowych USA, które rozlokowane były na terenie Europy oraz zainstalowane na okrętach podwodnych. Pod koniec lat siedemdziesiątych z posiadanych przez Amerykanów 24 tys. ładunków jądrowych do NATO wydzielono 15818 ładunków. Obejmowały one: 624 głowice na okrętach podwodnych, 660 ładunków przenoszonych przez strategiczne samoloty bombowe i 14534 ładunki operacyjne i taktyczne. Z tych ostatnich na terenie RFN zmagazynowano ok. 10 tys. ładunków, z czego połowę stanowiły jądrowe pociski artyleryjskie. Około 2500 ładunków miały wykorzystać w razie wojny wojska RFN. Pozostałą część arsenału jądrowego NATO stanowił potencjał Wielkiej Brytanii obejmujący: 192 głowice pocisków balistycznych na okrętach podwodnych i 158 ładunków operacyjno-taktycznych oraz Francji posiadającej 250 ładunków jądrowych .

W 2002 roku państwa o potencjale nuklearnym NATO miały w swoich arsenałach 11041 ładunków jądrowych, w tym 2089 strategicznych.

Organizacja i działanie

W ramach ustaleń na konferencji NATO (Praga 2002), w 2003 zmianie uległa struktura ośrodków decyzyjnych sojuszu. Nowa struktura odchodzi od geograficznego podziału dowództw na rzecz podziału kompetencyjnego. Funkcje operacyjne zostały podzielone pomiędzy nowo powołane Sojusznicze Dowództwo Operacji (ACO) i Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT).

• Rada Północnoatlantycka (NAC, czyli Rada Ministerialna) – jedyny organ traktatowy NATO
• Komitet Planowania Obronnego (DPC)
• Grupa Planowania Nuklearnego (NPG)
• Komitet Wojskowy NATO (MC)
  • Sojusznicze Dowództwo Operacji (ACO)
  • Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT)

Spotkanie na szczycie NATO, 2002

• Wysoki Komitet Planowania Centralnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń (SCEPC)
  • Zarząd planowania żeglugi oceanicznej (PBOS)
  • Zarząd planowania europejskiego transportu śródlądowego (PBEIST)
  • Komitet planowania lotnictwa cywilnego (CAPC)
  • Komitet planowania ds. żywności i rolnictwa (FAPC)
  • Komitet planowania przemysłowego (IPC)
  • Komitet planowania ds. ropy naftowej (PPC)
  • Wspólny komitet medyczny (JMC)
  • Komitet planowania łączności cywilnej (CCPC)
  • Komitet Ochrony Cywilnej (CPC)

Sekretarze generalni NATO

Najwyższe stanowisko polityczne w Sojuszu, które zgodnie z przyjętą praktyką obsadzane jest przez cywilnych polityków europejskich z państw będących członkami NATO.

Sekretarze generalni NATO

Imię i nazwisko		Kraj	Od	Do
	Hastings Lionel Ismay	Wielka Brytania	4 kwietnia 1952	16 maja 1957
	Paul-Henri Spaak	Belgia	16 maja 1957	21 kwietnia 1961
	Dirk Stikker	Holandia	21 kwietnia 1961	1 sierpnia 1964
	Manlio Brosio	Włochy	1 sierpnia 1964	1 października 1971
	Joseph Luns	Holandia	1 października 1971	25 czerwca 1984
	Peter Carington	Wielka Brytania	25 czerwca 1984	1 lipca 1988
	Manfred Wörner	Niemcy	1 lipca 1988	13 sierpnia 1994
	Sergio Balanzino	Włochy	13 sierpnia 1994	17 października 1994
	Willy Claes	Belgia	17 października 1994	20 października 1995
	Sergio Balanzino	Włochy	20 października 1995	5 grudnia 1995
	Javier Solana	Hiszpania	5 grudnia 1995	6 października 1999
	George Robertson	Wielka Brytania	14 października 1999	1 stycznia 2004
	Jaap de Hoop Scheffer	Holandia	1 stycznia 2004	1 sierpnia 2009
	Anders Fogh Rasmussen	Dania	1 sierpnia 2009	30 września 2014
	Jens Stoltenberg	Norwegia	1 października 2014

Operacje pokojowe i stabilizacyjne NATO

• Operacje powietrzne lotnictwa NATO: Deny Flight i Deliberate Force – wykonania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 781 i 816 o strefach zakazanych dla lotnictwa zwaśnionych stron wojny na terenie byłej Jugosławii oraz ochrony konwojów z pomocą humanitarną, a także wsparcia powietrznego dla lądowych sił pokojowych Narodów Zjednoczonych UNPROFOR, prowadzone między 12 kwietnia 1993 roku a 20 września 1995.
• Misja pokojowa IFOR w Bośni i Hercegowinie prowadzona między 20 grudnia 1995 a 20 grudnia 1996.
• Misja pokojowa SFOR w Bośni i Hercegowinie prowadzona między 21 grudnia 1996 a 2 grudnia 2004.
• Kampania lotnicza przeciw Jugosławii od 24 marca do 10 czerwca 1999.
• Obecność Kosovo Force (KFOR) w Kosowie od 12 czerwca 1999.
• Zabezpieczenie Cieśniny Gibraltarskiej po 11 września 2001 w ramach operacji Active Endeavour.
• Obecność Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie od grudnia 2001.
• Wsparcie logistyczne Unii Afrykańskiej w Darfurze w 2005.

Zobacz też

• Major non-NATO ally
• Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
• Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym
• Szanghajska Organizacja Współpracy
• Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku
• NATO-bis

Bibliografia

• Traktat Północnoatlantycki, BBN [dostęp 2019-04-04] .
• Julian Kaczmarek: NATO w systemie bezpieczeństwa świata. Wrocław: Alta-2, 1998. ISBN 83-86882-42-5.brak strony w książce
• Robert Kupiecki: Siła i solidarność. Strategia NATO 1949–1989. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009. ISBN 978-83-89607-59-1.brak strony w książce
• NATO. Vademecum. Warszawa: Bellona, 1995. ISBN 978-83-11-08538-1.brak strony w książce
• Bernard Woźniecki, NATO lat osiemdziesiątych, Warszawa: MON, 1982, ISBN 83-11-06854-2 .
• adm. James Foggo. NATO Looks To The South. „Proceedings”, s. 10, 11, April 2019. US Naval Institute. ISSN 0041-798X. (ang.). 

Linki zewnętrzne

• Witryna internetowa NATO
• Vademecum NATO. zbigniew-groszek.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-29)].
• Traktat Północnoatlantycki. nato.int. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-09-27)].