ΝΑΤΟ
| North Atlantic Treaty Organization Organisation du traité de l'Atlantique nord | |
 | |
.svg) Οι χώρες του ΝΑΤΟ εμφανίζονται με πράσινο | |
| Συντομογραφία | NATO / OTAN |
|---|---|
| Ίδρυση | 4 Απριλίου 1949 |
| Τύπος | Στρατιωτική συμμαχία |
| Έδρα | Βρυξέλλες, Βέλγιο |
| Μέλη | |
| Γενικός γραμματέας | Γενς Στόλτενμπεργκ |
| Επικεφαλής | Ρόμπερτ Μπάουερ |
| Ιστότοπος | Επίσημος ιστότοπος |
| δεδομένα () | |
Ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (αγγλικά: North Atlantic Treaty Organization, NATO, γαλλικά: Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN), γνωστός και ως Βορειοατλαντική Συμμαχία,[1] είναι στρατιωτική αμυντική συμμαχία 31 χωρών της Δύσης, που έχει σκοπό την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των χωρών-μελών σε διάφορους τομείς (στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, μορφωτικό), την προώθηση των γεωπολιτικών συμφερόντων και την αποτροπή της ένοπλης επίθεσης εναντίον κάποιας χώρας-μέλους από άλλες.
Η συμμαχία αυτή υπογράφτηκε τον Απρίλιο του 1949 στην Ουάσινγκτον από 12 χώρες της Ευρώπης και της Bόρειας Αμερικής (Βέλγιο, Γαλλία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ισλανδία, Ιταλία, Καναδάς, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Πορτογαλία). Το 1952 προσχώρησαν στη συμμαχία η Ελλάδα και η Τουρκία και το 1955 η τότε Δυτική Γερμανία. Η προσχώρηση της τελευταίας προκάλεσε ως αντίδραση τη σύναψη του συμφώνου της Βαρσοβίας από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Από τη δεκαετία του 1980 και ιδιαίτερα από το 1999 και έπειτα εντάχθηκαν στη συμμαχία και άλλες χώρες της Ευρώπης. Η τελευταία διεύρυνση έγινε το 2023 και έτσι σήμερα η Βορειοατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) αριθμεί 31 χώρες μέλη.
Το ανώτατο όργανο της Συμμαχίας είναι το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (North Atlantic Council), με έδρα τις Βρυξέλλες στο Βέλγιο. Αποτελεί το κύριο σώμα και αντιπροσωπεύεται από τους υπουργούς Εξωτερικών και Άμυνας των κρατών-μελών. Συνέρχεται δύο φορές το χρόνο, ενώ μία μόνιμη ομάδα είναι το εκτελεστικό του όργανο και συνέρχεται επί εβδομαδιαίας βάσης. Πρόεδρος του συμβουλίου είναι ο Γενικός Γραμματέας (πρώτος γραμματέας εκλέχτηκε ο Άγγλος λόρδος Ισμέι (Ismay) το 1952, ο οποίος και τότε είχε παρατηρήσει σκωπτικά ότι «ο σκοπός του ΝΑΤΟ είναι να κρατά τους Αμερικανούς μέσα, τους Ρώσους έξω και τους Γερμανούς κάτω». Μία φορά κάθε δύο χρόνια διεξάγεται η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ, στην οποία μετέχουν οι Αρχηγοί των Κρατών-Μελών (πρόεδροι και πρωθυπουργοί). Άλλο ανώτατο όργανο του ΝΑΤΟ είναι η Στρατιωτική Επιτροπή (Military Committee), η οποία αποτελείται από τους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων (Α/ΓΕΕΘΑ) όλων των κρατών-μελών και συνέρχεται δύο φορές το χρόνο, ενώ μία μόνιμη ομάδα είναι το εκτελεστικό όργανο της Στρατιωτικής Επιτροπής και συνέρχεται επί εβδομαδιαίας βάσης.
Δομές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η κύρια έδρα του ΝΑΤΟ βρίσκεται στη Boulevard Léopold III/Leopold III-laan, B-1110 Brussels, η οποία βρίσκεται στο Χάρεν, τμήμα του δήμου της πόλης των Βρυξελλών.[2] Στις 25 Μαΐου 2017 ολοκληρώθηκε η κατασκευή ενός νέου κτιρίου για τη στέγαση της έδρας, σε κοντινή απόσταση από την πρώτη, και η μετεγκατάσταση των υπηρεσιών αναμένεται να γίνει σταδιακά μέχρι το τέλος του ίδιου έτους.
Ο σχεδιασμός είναι μια προσαρμογή του αρχικού βραβευμένου συστήματος σχεδιασμένου από τον Μισέλ Μοσεσιάν και την ομάδα του, ενώ ο ίδιος έχει ένα σχέδιο εταιρικής σχέσης με τη Skidmore, Owings & Merrill.[3]
Το προσωπικό στο Αρχηγείο αποτελείται από τις εθνικές αντιπροσωπείες των χωρών μελών και περιλαμβάνει πολιτικά και στρατιωτικά γραφεία συνδέσμου και αξιωματικούς ή διπλωματικές αποστολές και διπλωμάτες των χωρών εταίρων, καθώς και το Διεθνές Επιτελείο (International Staff) και το Διεθνές Στρατιωτικό Επιτελείο (International Military Staff) πλαισιωμένο από το προσωπικό των μελών των ενόπλων δυνάμεων των κρατών μελών.[4] Μη κυβερνητικές ομάδες πολιτών έχουν επίσης προάγει την υποστήριξη του ΝΑΤΟ, σε γενικές γραμμές κάτω από το έμβλημα του κινήματος Ατλαντικού Συμβουλίου/Ομοσπονδίας Ατλαντικού Συμφώνου (Atlantic Council/Atlantic Treaty Association).
Συμβούλιο ΝΑΤΟ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Όπως κάθε συμμαχία, το ΝΑΤΟ διοικείται από τα 30 κράτη-μέλη της. Ωστόσο, η Βορειοατλαντική Συνθήκη (North Atlantic Treaty) και άλλες συμφωνίες περιγράφουν πώς οι αποφάσεις πρέπει να γίνονται στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Κάθε ένα από τα 30 μέλη του στέλνει μια αντιπροσωπεία ή αποστολή στην έδρα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες.[5] Το ανώτερο μόνιμο μέλος της κάθε αντιπροσωπείας είναι γνωστό ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος (Permanent Representative) και είναι γενικά ένας ανώτερος δημόσιος υπάλληλος ή ένας έμπειρος πρεσβευτής (και κάτοχος διπλωματικού αξιώματος). Αρκετές χώρες έχουν διπλωματικές αποστολές στο ΝΑΤΟ μέσω των πρεσβειών στο Βέλγιο.
Από κοινού, τα μόνιμα μέλη αποτελούν το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (North Atlantic Council, NAC), ένα σώμα που συνεδριάζει τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και έχει ενεργή διακυβέρνηση και εξουσίες λήψης αποφάσεων στο ΝΑΤΟ. Κατά καιρούς, το Συμβούλιο συνεδριάζει επίσης σε συναντήσεις υψηλότερου επίπεδο με τη συμμετοχή υπουργών εξωτερικών, υπουργών άμυνας ή αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων (HOSG) και σε αυτές τις συνεδριάσεις γενικά λαμβάνονται σημαντικές αποφάσεις σχετικά με τις πολιτικές του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο έχει την ίδια αρχή και εξουσίες λήψης αποφάσεων, καθώς και οι αποφάσεις του έχουν το ίδιο καθεστώς και την εγκυρότητα, σε οποιοδήποτε επίπεδο. Διασκέψεις κορυφής του ΝΑΤΟ αποτελούν επίσης ένα επιπλέον χώρο για τη λήψη αποφάσεων σε σύνθετα θέματα, όπως η διεύρυνση.
Οι συνεδριάσεις του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου πραγματοποιούνται υπό την προεδρία του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ και, όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις, η οποιαδήποτε ενέργεια έχει συμφωνηθεί με βάση την ομοφωνία και κοινή συμφωνία. Δεν υπάρχει καμία ψηφοφορία ή απόφαση με πλειοψηφία. Κάθε έθνος εκπροσωπείται στο τραπέζι του Συμβουλίου ή σε οποιαδήποτε από τις δευτερεύουσες επιτροπές στις οποίες διατηρεί την πλήρη κυριαρχία και την ευθύνη για τις δικές της αποφάσεις.
Συμμετοχή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Επισκόπηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
-
Χάρτης μελών του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη
-
Χάρτης συνεργασιών του ΝΑΤΟ διεθνώς
Ιδρυτικά μέλη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Από 4 Απριλίου 1949:
Βέλγιο
Καναδάς
Δανία - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αποτελούν μέλη επίσης η Γροιλανδία και οι Νήσοι Φερόες, υπό τη στρατιωτική προστασία της.
Γαλλία (αποχώρησε από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας το 1966. Έκτοτε και μέχρι το 1993 παρέμεινε μόνο μέλος της πολιτικής πτέρυγας του NATO. Στις 11 Μαρτίου του 2009 ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζύ ανακοίνωσε επίσημα την επιστροφή -έπειτα από 43 χρόνια- της χώρας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ).[6] - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αποτελούν μέλη επίσης η Γαλλική Γουιάνα, η Νέα Καληδονία, η οποία έχει καθεστώς sui jeneris, μοναδικό από τα υπόλοιπα Γαλλικά Υπερπόντια εδάφη και δεκάδες άλλα υπερπόντια εδάφη της, σε άλλες ηπείρους, υπό τη στρατιωτική προστασία της.
Ισλανδία (Η Ισλανδία είναι το μοναδικό μέλος του NATO που δεν έχει δικό του τακτικό στρατό. Το Σεπτέμβριο 2006 οι ΗΠΑ απέσυραν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις από τη χώρα).
Ιταλία - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, δεν ανήκει η πόλη εξκλάβιο Καμπιόνε ντ'Ιτάλια, επειδή βρίσκεται εντός Ελβετικών συνόρων.
Λουξεμβούργο
Ολλανδία - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, δεν ανήκουν η Αρούμπα, το Κουρασάο, ο Άγιος Μαρτίνος, το Μποναίρ και η Σάμπα, επειδή ανήκουν γεωγραφικά στην Αμερική.
Νορβηγία
Πορτογαλία - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αποτελούν μέλη επίσης τα αυτόνομα νησιωτικά συμπλέγματα Αζόρες και Μαδέρα, υπό τη στρατιωτική προστασία της.
Ηνωμένο Βασίλειο - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αποτελούν μέλη επίσης και τα Εξαρτώμενα από το Στέμμα, δηλαδή η Νήσος του Μαν, το Γκέρνσει και το Τζέρσει, υπό τη στρατιωτική προστασία του.
ΗΠΑ
.svg){kind=small}
Χώρες που εισήλθαν στο ΝΑΤΟ μετά από την ίδρυσή του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ελλάδα (18 Φεβρουαρίου 1952). Η Ελλάδα αποχώρησε από την υποχρέωση της συμμετοχής της σε νατοϊκές ασκήσεις, στην περίοδο 1974 - 1980, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.
Τουρκία (18 Φεβρουαρίου 1952)
Γερμανία (9 Μαΐου 1955 ως Δυτική Γερμανία. Το Σάαρλαντ επανενώθηκε με αυτήν το 1957 και το έδαφος της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας επανενώθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1990). - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, δεν ανήκει η πόλη εξκλάβιο Μπύσινγκεν, επειδή βρίσκεται εντός Ελβετικών συνόρων.
Ισπανία (30 Μαΐου 1982)
Φινλανδία (4 Απριλίου 2023) [7] - στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αποτελούν μέλη και οι Αυτόνομες Νήσοι Ώλαντ, αλλά είναι καθαρά αποστρατικοποιημένη περιοχή.
Χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εισήλθαν στο ΝΑΤΟ μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου:
Ευρωατλαντική συνεργασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Για την επαύξηση της συνεργασίας έχει καθιερωθεί ένα διπλό πλαίσιο μεταξύ των 30 μελών του NATO και των 20 λεγόμενων συνεταίρων (partner countries):
- Το πρόγραμμα Συνεργασία για την Ειρήνη (PfP) ιδρύθηκε το 1994 με βάση τις διμερείς σχέσεις μεταξύ κάθε χώρας και του ΝΑΤΟ. Η κάθε χώρα PfP επιλέγει το βαθμό συνεργασίας. Το εν λόγω πρόγραμμα θεωρείται η λειτουργική πτέρυγα της Ευρωατλαντικής Συνεργασίας.
- Το Συμβούλιο Ευρωατλαντικής Συνεργασίας (EAPC) ιδρύθηκε στις 29 Μαΐου 1997, για το συντονισμό και διάλογο μεταξύ όλων των συμμετεχόντων 49 συνολικά χωρών ΝΑΤΟ και PfP.
Οι 19 χώρες PfP είναι:
Πρώην σοβιετικές δημοκρατίες:
Χώρες, που αν και στρατιωτικά ουδέτερες, κατείχαν καπιταλιστικές οικονομίες στον Ψυχρό Πόλεμο: Χώρες, που αν και στρατιωτικά ουδέτερες, είχαν σοσιαλιστικές οικονομίες στον Ψυχρό Πόλεμο: |
Μάλτα: Εισήλθε στο πρόγραμμα «Συνεργασία για την ειρήνη» το 1994. Με την αλλαγή της κυβέρνησης το 1996 αποχώρησε. Για το λόγο αυτό η Μάλτα δεν συμμετέχει στις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και για την Άμυνα (European Security and Defence Policy ή ESDP), οι οποίες κάνουν χρήση των πληροφοριών του ΝΑΤΟ.
Κύπρος: Επίσης δεν μετέχει στις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και για την Άμυνα (European Security and Defence Policy ή ESDP), οι οποίες κάνουν χρήση των πληροφοριών του ΝΑΤΟ. Αυτό γίνεται επειδή η Τουρκία αντιτίθεται στην ένταξη του νησιωτικού κράτους στο πρόγραμμα «Συνεργασία για την ειρήνη» εξαιτίας του κυπριακού ζητήματος και την εμπλοκή του ΝΑΤΟ το 1974.
Χώρες που αποβλήθηκαν από την Ευρωατλαντική συνεργασία:
Ρωσία - Αποβλήθηκε τον Φεβρουάριο του 2022, επειδή έπραξε να κάνει διά της βίας εισβολή σε έδαφος άλλης χώρας (Ουκρανία), κατέχοντας το 7% του Ουκρανικού εδάφους. Η Ρωσία αντιτίθεται στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Λευκορωσία - Αποβλήθηκε και αυτή τον Φεβρουάριο του 2022, επειδή υποστηρίζει ξεκάθαρα την πολιτική θέση της Ρωσίας, ενώ ακόμη η Λευκορωσία χαρακτηρίζει «νόμιμη» την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και συνεργάστηκε στην εισβολή καταλαμβάνοντας την περιοχή του Τσερνόμπιλ.
Δημοφιλία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μεγαλύτερη συμφωνία για τη συμμετοχή της χώρας τους στο ΝΑΤΟ έχουν διαχρονικά οι Πολωνοί (~80%). Η μικρότερη αποδοχή μεταξύ των πολιτών παρουσιάζεται στην Τουρκία (~20%). Στην Ελλάδα, το ποσοστό της αρνητικής γνώμης είναι μεγαλύτερο από τη θετική.[18]
Η αποχώρηση και η επανένταξη της Ελλάδας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Ελλάδα έχει στο παρελθόν προχωρήσει σε αποχώρηση από τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου και ύστερα, σε επανένταξή της σε αυτόν. Η αποχώρηση έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια μίας "φορτισμένης" περιόδου, ιστορικά και πολιτικά, για την Ελλάδα, λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974. Πιο συγκεκριμένα, κατά την πραγματοποίηση του Αττίλας ΙΙ από τους Τούρκους στις 14 Αυγούστου 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε την έξοδο της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ ως αντίδραση στην αδυναμία της συμμαχίας να αποτρέψει την εισβολή και να επέμβει αποτελεσματικά για την επαναφορά του διεθνούς δικαίου[19].
«…το ΝΑΤΟ αποδείχθηκε ανίκανο να παρεμποδίσει την Τουρκία από την εξαπόλυση νέας βάρβαρης και απρόκλητης επίθεσης κατά της Κύπρου… Το ΝΑΤΟ δεν έχει επομένως λόγο ύπαρξης και δεν μπορεί να εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο συνεστήθη, αφού δεν μπορεί να αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ δύο μελών του….» δήλωσε μεταξύ άλλων ο Καραμανλής[20].
Ουσιαστικά, ο Καραμανλής πήρε την εν λόγω απόφαση λαμβάνοντας υπόψιν το αντιαμερικανικό αίσθημα που είχε δημιουργηθεί στον λαό λόγω της μη δραστικής επιβολής περιορισμών στην Τουρκία, ενώ έθεσε και θέμα παραμονής των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα[21][22].
Η ελληνική κυβέρνηση όμως, σύντομα άλλαξε τη στάση της και άρχισε να διαπραγματεύεται εκ νέου ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Τον Οκτώβριο του 1975, ανακοίνωσε ορισμένους όρους, οι οποίοι έπρεπε να τηρηθούν από τη νατοϊκή πλευρά ώστε να επιτευχθεί η επανένταξη. Μερικοί εκ των οποίων ήταν α) η χορήγηση άδειας από την ελληνική Κυβέρνηση σε περίπτωση που κράτη-μέλη της Συμμαχίας επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τον ελληνικό εναέριο, θαλάσσιο και ηπειρωτικό χώρο, και β) ότι σε καιρό πολέμου οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις θα υπάγονται στο ΝΑΤΟ μόνο για στρατιωτικές επιχειρήσεις[21][23].
Εν τέλει, στις 19 Οκτωβρίου 1980, λίγο καιρό πριν την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, αποφασίζεται με τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Αμυντικής Σχεδίασης της Συμμαχίας και του Υπουργικού Συμβουλίου στην Αθήνα[19] η επανένταξη της χώρας. Η απόφαση έγινε αμέσως δεκτή από τις δυτικές κυβερνήσεις αλλά αντιμετωπίστηκε με δυσαρέσκεια από τους Σοβιετικούς, που διαλαλούσαν ότι "η Ελλάδα ενέδωσε στις πιέσεις των Αμερικανών". Βέβαια, στην πραγματικότητα δεν έγινε επανένταξη γιατί στην Ελλάδα έγινε Σοσιαλισμός, οπότε παρέμεινε εκτός ΝΑΤΟ-Συστήματος. Η Ελλάδα επανεντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1996, με την κατέρρευση του Σοσιαλισμού.
Η αποχώρηση της Γαλλίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 21 Φεβρουαρίου του 1966, ο Γάλλος πρόεδρος Σαρλ ντε Γκωλ ανακοίνωσε την αποχώρηση της Γαλλίας από το ΝΑΤΟ.
«Τίποτα δεν μπορεί να συντηρήσει αμετάβλητη μια συνθήκη που δεν ανταποκρίνεται στις επικρατούσες συνθήκες», δήλωσε μπροστά σε χίλιους περίπου δημοσιογράφους ο Σαρλ ντε Γκωλ, ξετυλίγοντας το νήμα της πολιτικής του φιλοσοφίας για τη διεθνή θέση της Γαλλίας: «Αλλιώς, τέτοιες συνθήκες, απογυμνωμένες από κάθε ουσία, δεν θα είναι, όταν έρθει η ώρα να εφαρμοστούν, τίποτα παραπάνω από χαρτιά για τα αρχεία... Οι δυτικές χώρες δεν απειλούνται σήμερα από τις ανατολικές, όπως συνέβαινε στα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οργανώθηκε μια Ευρώπη αμερικανικό προτεκτοράτο κάτω από τον μανδύα του ΝΑΤΟ. Από την άλλη πλευρά, οι συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται οι ΗΠΑ –προχτές στην Κορέα, χτες στην Κούβα, αύριο στο Βιετνάμ– χάρη στην περίφημη αρχή της κλιμάκωσης, κινδυνεύουν να πάρουν διαστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε γενική σύγκρουση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Γαλλία, της οποίας η νατοϊκή στρατηγική συμπίπτει αναγκαστικά με εκείνη των ΗΠΑ, θα εμπλεκόταν σε μια σύγκρουση την οποία η ίδια δεν θα είχε επιδιώξει... Πάνω απ' όλα, η απόφαση της Γαλλίας να είναι υπεύθυνη για το πεπρωμένο της είναι ασυμβίβαστη με έναν αμυντικό οργανισμό στον οποίο η χώρα έχει θέση υποτακτικού».
Και η πρακτική κατάληξη: η Γαλλία, αν και παρέμεινε στο πολιτικό σκέλος της συμμαχίας, αποχώρησε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και έθεσε την 1η Απριλίου 1967 ως ύστατο όριο για τη μεταφορά από το γαλλικό έδαφος των νατοϊκών βάσεων, που φιλοξενούσαν περί τους 37.000 νατοϊκούς στρατιώτες και πολιτικούς υπαλλήλους. Ακόμα, πρόσθεσε σε τόνο πολεμικού τελεσίγραφου, ο Σαρλ ντε Γκωλ, από 1ης Ιουνίου 1967 απαγορεύεται η διέλευση νατοϊκών αεροσκαφών από το γαλλικό ουρανό, εκτός εάν έχει δοθεί ειδική άδεια από τις γαλλικές αρχές, ισχύος όχι μεγαλύτερης του ενός μήνα. Σε περίπτωση πτήσεων χωρίς άδεια, τα νατοϊκά αεροπλάνα θα αντιμετωπίζονταν σαν εχθρικά και θα καταρρίπτονταν χωρίς δισταγμό.
Στις 7 Μαρτίου του 1966 ο Σαρλ ντε Γκωλ απηύθυνε επιστολή προς τον Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον, στην οποία του εξήγησε τους λόγους της γαλλικής κίνησης: η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στον κόσμο είχε ελαττώσει τον κίνδυνο πολέμου στην Ευρώπη. Η Γαλλία, η οποία είχε ήδη από εξαετίας καταστεί ατομική δύναμη, απέβλεπε πλέον στην «πλήρη άσκηση της κυριαρχίας της», η οποία ήταν αδύνατον να επιτευχθεί όσο υπήρχαν ξένες δυνάμεις στο έδαφός της.
«Πραγματικά, μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι η Γαλλία, που είχε μέχρι σήμερα μοναδική συμβολή στην ασφάλεια και την ανάπτυξη της Δύσης, θα απέχει για πολύ καιρό των κοινών μας προσπαθειών και των ευθυνών της Ατλαντικής Συμμαχίας. Σαν παλιός φίλος και σύμμαχος, θα μπορεί πάντα να βρει τη θέση της να την περιμένει, έως ότου αποφασίσει να αναλάβει και πάλι τον ηγετικό ρόλο που της αρμόζει», ανέφερε ο πρόεδρος των Η.Π.Α. στην απαντητική του επιστολή.
Αλλά και οι τελευταίες ελπίδες των Αμερικανών εξανεμίστηκαν στη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες στο διάστημα 6-9 Ιουνίου του 1966[24]. Η αποχώρηση της Γαλλίας από το ΝΑΤΟ έθεσε συν τοις άλλοις και σοβαρά λογιστικά προβλήματα. Πάνω από 30.000 Αμερικανοί και Καναδοί πέραν των υπολοίπων που προέρχονταν από τις ευρωπαϊκές νατοϊκές χώρες, έπρεπε να αναδιαταχθούν σε νέες στρατιωτικές βάσεις στη Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Το ίδιο και 800.000 τόνοι πολεμικού υλικού έπρεπε να απομακρυνθούν από τη Γαλλία και να μεταφερθούν σε αποθήκες άλλων νατοϊκών χωρών, ενώ έπρεπε να μεταφερθούν και τα κυριότερα επιτελικά όργανα του ΝΑΤΟ, τα οποία είχαν έδρα τη Γαλλία.
Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1966 το Συμβούλιο Μονίμων Αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ αποφάσισε να μεταφερθεί από το Παρίσι στο προάστιο Καστό των Βρυξελλών το Ανώτατο Αρχηγείο των Συμμαχικών Δυνάμεων (SHAPE). Στη Στουτγκάρδη μεταφέρθηκε το Ανώτατο Αρχηγείο των αμερικανικών δυνάμεων που στάθμευαν στην Ευρώπη (EUCOM). Δεδομένου ότι η Γαλλία παρέμεινε στο πολιτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και δεν είχε αντίρρηση να παραμείνει στο Παρίσι η έδρα του Συμβουλίου του ΝΑΤΟ, το θέμα της μεταφοράς της προκάλεσε εντονότατες συζητήσεις μεταξύ των συμμάχων και απειλούσε να προκαλέσει κρίση στις σχέσεις τους.
Οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία απαίτησαν την άμεση μεταφορά της έδρας του Συμβουλίου, ενώ η Ιταλία, ο Καναδάς, η Δανία και η Πορτογαλία ζήτησαν να παραμείνει στο Παρίσι, ώστε να διευκολύνεται ψυχολογικά ενδεχόμενη μελλοντική επιστροφή της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ. Τελικά, κάτω από την ασφυκτική πίεση της Ουάσινγκτον, στις 16 Οκτωβρίου αποφασίστηκε ομόφωνα η μεταφορά της έδρας του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες[25].
Στις 16 Οκτωβρίου του 1967 εγκαινιάστηκαν στις Βρυξέλλες οι νέες κτιριακές εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ και οι σημαίες των χωρών-μελών και της Συμμαχίας κυμάτισαν για πρώτη φορά στο στρατηγείο. Νωρίτερα, στις 31 Μαρτίου του 1967, εγκαινιάστηκε το στρατηγείο του SHAPE στη βελγική πόλη Καστό. Κατά την έπαρση της σημαίας του ΝΑΤΟ έσπασε η τροχαλία του ιστού και μέχρι να διορθωθεί, τη σημαία κρατούσαν ευλαβικά δύο αξιωματικοί, ένας Ολλανδός και ένας Αμερικανός[26].
Στις 11 Μαρτίου του 2009 ο τότε Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζύ ανακοίνωσε επίσημα την επιστροφή της χώρας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.
Γενικοί γραμματείς[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| # | Όνομα (γέννηση-θάνατος) | Χώρα | Διάρκεια |
|---|---|---|---|
| 1 | Χέιστινγκς Ισμέι (1887-1965) |
 Ηνωμένο Βασίλειο
|
4 Απριλίου 1952 – 16 Μαΐου 1957 |
| 2 | Πoλ Ανρί Σπάακ (1899-1972) |
 Βέλγιο
|
16 Μαΐου 1957 – 21 April 1961 |
| 3 | Ντιρκ Στίκερ (1897-1979) |
 Ολλανδία
|
21 April 1961 – 1 Αυγούστου 1964 |
| 4 | Μάνλιο Μπρόζιο (1897-1980) |
 Ιταλία
|
1 Αυγούστου 1964 – 1 Οκτωβρίου 1971 |
| 5 | Τζόζεφ Λουνς (1911-2002) |
Ολλανδία
|
1 Οκτωβρίου 1971 – 25 Ιουνίου 1984 |
| 6 | Πίτερ Κάρινγκτον (1919-2018) |
Ηνωμένο Βασίλειο
|
25 Ιουνίου 1984 – 1 Ιουλίου 1988 |
| 7 | Μάνφρεντ Βέρνερ (1934-1994) |
 Γερμανία
|
1 Ιουλίου 1988 – 13 Αυγούστου 1994 |
| – | Σέρτζιο Μπαλαντσίνο (1934-2018) |
Ιταλία
|
13 Αυγούστου 1994 – 17 Οκτωβρίου 1994 |
| 8 | Βίλι Κλάες (1938-) |
Βέλγιο
|
17 Οκτωβρίου 1994 – 20 Οκτωβρίου 1995 |
| – | Σέρτζιο Μπαλαντζίνο (1934-2018) |
Ιταλία
|
20 Οκτωβρίου 1995 – 5 Δεκεμβρίου 1995 |
| 9 | Χαβιέ Σολάνα (1942-) |
 Ισπανία
|
5 Δεκεμβρίου 1995 – 6 Οκτωβρίου 1999 |
| 10 | Τζορτζ Ρόμπερτσον (1946-) |
Ηνωμένο Βασίλειο
|
14 Οκτωβρίου 1999 – 17 Δεκεμβρίου 2003 |
| – | Αλεσάντρο Μινούτο Ρίτζο (1940-) |
Ιταλία
|
17 Δεκεμβρίου 2003 – 1 Ιανουαρίου 2004 |
| 11 | Γιάπ ντε Χόοπ Σέφερ (1948-) |
Ολλανδία
|
1 Ιανουαρίου 2004 – 1 Αυγούστου 2009 |
| 12 | Άντερς Φογκ Ράσμουσεν (1953-) |
 Δανία
|
1 Αυγούστου 2009 – 30 Σεπτεμβρίου 2014 |
| 13 | Γενς Στόλτενμπεργκ (1959-) |
 Νορβηγία
|
1 Οκτωβρίου 2014 — |
| # | Όνομα | Χώρα | Διάρκεια |
|---|---|---|---|
| 1 | Γιόνκερ βαν Βρέντεμπουχ | Ολλανδία
|
1952–1956 |
| 2 | Μπάρον Άντολφ Μπέντικ | Ολλανδία
|
1956–1958 |
| 3 | Αλμπερίκο Κασάρντι | Ιταλία
|
1958–1962 |
| 4 | Γκουίντο Κολόνα ντι Παλιάνο | Ιταλία
|
1962–1964 |
| 5 | Τζέιμς Α. Ρόμπερτς |  Καναδάς
|
1964–1968 |
| 6 | Οσμάν Ολκάι |  Τουρκία
|
1969–1971 |
| 7 | Πάολο Πάνσα Τσεντρόνιο | Ιταλία
|
1971–1978 |
| 8 | Ρινάλντο Πετρινιάνι | Ιταλία
|
1978–1981 |
| 9 | Έρικ ντα Ριν | Ιταλία
|
1981–1985 |
| 10 | Μαρτσέλο Γκουίντι | Ιταλία
|
1985–1989 |
| 11 | Αμεντέο ντε Φράνσις | Ιταλία
|
1989–1994 |
| 12 | Σέρτζιο Μπαλαντζίνο | Ιταλία
|
1994–2001 |
| 13 | Αλεσάντρο Μινούτο Ρίτζο | Ιταλία
|
2001–2007 |
| 14 | Κλαούντιο Μπισονιέρο | Ιταλία
|
2007–2012 |
| 15 | Αλεξάντερ Βέρσμποου |  Ηνωμένες Πολιτείες
|
2012– |
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Η ίδρυση του ΝΑΤΟ (kathimerini.gr)
- ↑ «NATO homepage». Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2006.
- ↑ European Council. «Michel Mossessian talks to Lucy Lethbridge». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2011.
- ↑ «NATO Headquarters». Nato.int. 10 Αυγούστου 2010. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2010.
- ↑ «National delegations to NATO What is their role?». NATO. 18 Ιουνίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2007.
- ↑ Το Βήμα, 12 Μαρτίου 2009.
- ↑ Βουδούρη, Αλεξάνδρα. «Η Φινλανδία επίσημα το 31ο μέλος του ΝΑΤΟ». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2023.
- ↑ Η Αρμενία δεν μπορεί να γίνει μέλος του NATO, επειδή δεν έχει καθορίσει από την ανεξαρτησία της το 1991, τα σύνορα της με το Αζερμπαϊτζάν, ενώ δεν επιλυθεί το πρόβλημα με την αποσχεισθείσα Δημοκρατία του Αρτσάχ, η οποία κατοικείται κυρίως από Αρμενικό πληθυσμό και ανήκει δια του νόμου στην Επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, με αποτέλεσμα οι Αρμενο - Αζερικές Σχέσεις, να είναι σε κρίση. Αντίστοιχα η Αρμενία βοηθάει το Αρτσάχ οικονομικά και στρατιωτικά, κάτι που τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, είναι ενάντια σε αυτήν την κίνηση, ενώ αντίθετα η ίδια χώρα έχει στενούς και ισχυρούς δεσμούς με την Ρωσική Κυβέρνηση, κάτι που μια πιθανή ένταξη της στο ΝΑΤΟ θεωρείται ξεκάθαρα αναπόφευκτη, για πολιτικούς λόγους.
- ↑ Το Αζερμπαϊτζάν δεν μπορεί να γίνει μέλος του NATO, επειδή δεν έχει καθορίσει από την ανεξαρτησία του το 1991, τα σύνορα του με την Αρμενία, ενώ δεν επιλυθεί το πρόβλημα με την αποσχεισθείσα Δημοκρατία του Αρτσάχ.
- ↑ Η Γεωργία σε δημοψήφισμα στις 5 Ιανουαρίου 2008 ψήφισε υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ, με ποσοστό 72,5%. Ωστόσο η χώρα δεν μπορεί να γίνει μέλος του NATO, επειδή έχει εκκρεμή πολιτικά ζητήματα, τόσο με τη Ρωσία, η οποία τις είχε κηρύξει πόλεμο το ίδιο έτος, όσο και με τις Αμπχαζία και Νότια Οσσετία, οι οποίες βρίσκονται εντός της Επικράτειας της, έχουν ζητήσει απόσχιση, εδώ και χρόνια από την ίδια τη Γεωργία, και κατοικούνται ως επί το πλείστον από αυτόχθονους πληθυσμούς.
- ↑ Η Μολδαβία, επιθυμεί και αυτή να ενταχθεί στη συμμαχία του ΝΑΤΟ, αλλά δεν μπορεί δεν μπορεί να γίνει μέλος, λόγω των επακόλουθων γεγονότων στη γειτονική της Ουκρανία, ενώ και αυτή η χώρα έχει εκκρεμή πολιτικά ζητήματα και με την αποσχεισθείσα Υπερδνειστερία, η οποία βρίσκεται εντός της Επικράτειας της, και κατοικείται ως επί το πλείστον από Σλαβικό πληθυσμό (κυρίως Ρώσοι και Ουκρανοί).
- ↑ Η Ουκρανία, επιθυμεί και αυτή να ενταχθεί στη συμμαχία του ΝΑΤΟ, αλλά δεν μπορεί δεν μπορεί να γίνει μέλος, επειδή είναι σε εξέλιξη η Εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σε ολόκληρη την Επικράτεια της, ενώ πολλά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, είναι ενάντια της πλήρους ένταξης της Ουκρανίας στην συμμαχία του ΝΑΤΟ, λόγω της εύθραυστης και κρίσιμης κατάστασης στην χώρα.
- ↑ Τόσο η Ιρλανδική κυβέρνηση, όσο και οι Ιρλανδοί πολίτες είναι υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ, σε μεγάλο ποσοστό, αλλά η χώρα από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, το 1949, κρατά πλήρως ουδετερότητα, σε εξωτερικά πολιτικά ζητήματα.
- ↑ Οι Ελβετοί πολίτες είναι κατά της ένταξης στο ΝΑΤΟ, σε μεγάλο ποσοστό μετά από δημοψήφισμα, ενώ ακόμα οι ίδιοι Ελβετοί πολίτες, θέλουν την Ελβετία καθαρά ουδέτερη σε όλα ζητήματα της Συμμαχίας του ΝΑΤΟ.
- ↑ Η Σουηδία αναμένεται να ενταχθεί στο σύντομο μέλλον στην συμμαχία του ΝΑΤΟ, αλλά δύο κράτη μέλη της συμμαχίας η Ουγγαρία και η Τουρκία, αντιτίθενται κάθετα στην ένταξη της, καθαρά για πολιτικούς και ανθρωπιστικούς λόγους, επειδή οι κυβερνήσεις της Σουηδίας, θεωρούν ορισμένες πολιτικές θέσεις της Ουγγαρίας και της Τουρκίας, απάνθρωπες, εργαλοποιημένες και βάρβαρες στον 21ο αιώνα, ενώ ακόμα και πολλά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ ζητάνε αυτό να αλλάξει, και να εγκρίνουν άμεσα την ένταξη της Σουηδίας, όσο το δυνατόν γρήγορα γίνεται.
- ↑ Η Βοσνία Ερζεγοβίνη, είναι υποψήφια προς ένταξη στο ΝΑΤΟ, αλλά κάτι τέτοιο είναι μέχρι στιγμής ατελέσφορο να γίνει διότι η χώρα έχει μεγάλα οικονομικά προβλήματα, μεγάλη έλλειψη στέγασης σε κυβερνητικά γραφεία της χώρας (όσο άφορα ειδικότερα το Υπουργείο Άμυνας) και στα στρατόπεδα της, κακό οδικό δίκτυο και έλλειψη υποδομών, και καθόλου σύγχρονο, αλλά και επαγγελματικό στρατό, ενώ αντίστοιχα η χώρα αποτελεί και σημαντικό καταφύγιο ισλαμιστικών και παρακρατικών οργανώσεων, κάτι που μπλοκάρει την ένταξη της στην συμμαχία του ΝΑΤΟ.
- ↑ Η Σερβία, για είναι πιο συνεπείς, στο πρόγραμμα «Συνεργασία για την ειρήνη», καλείται να επιλύσει το πρόβλημα στο Κοσσυφοπέδιο, το οποίο κατοικείται ως επί το πλείστον από Αλβανικό πληθυσμό, το οποίο δεν έπραξε να κάνει ποτέ, επιβάλλοντας στην περιοχή μονάχα τις εχθροπραξίες και τις εντάσεις, ενώ τα τελευταία χρόνια, οι Κυβερνήσεις της χώρας, υποστηρίζουν ξεκάθαρα ορισμένες αντιδημοκρατικές πολιτικές θέσεις της Ρωσίας, στην οποία επέφεραν διαδηλώσεις, και εν συνέχεια στην αναρχία και το χάος, καθώς και δεκάδες παραιτήσεις υπουργών και υφυπουργών, ενώ ακόμη οι ίδιοι οι Σέρβοι οδηγήθηκαν πρόσφατα και σε εκλογές και σε σχηματισμό νέας κυβέρνησης.
- ↑ «NATO Viewed Favorably Across Member States». Pew Research Center's Global Attitudes Project (στα Αγγλικά). 10 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2022.
- ↑ 19,0 19,1 Αρχιμανδρίτου-Οικονόμου Ελένη, Η αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ το 1974, Διδακτορική διατριβή
- ↑ Newsroom. «Η αποχώρηση και η επανένταξη της Ελλάδας». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2022.
- ↑ 21,0 21,1 Καπαντζάκη, Ρωξάνη (29 Νοεμβρίου 2017). «Ελλάδα και ΝΑΤΟ: Η αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος το 1974». Power Politics. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2022.
- ↑ Clogg, 2003, Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1770-2000
- ↑ Βαληνάκης Γιάννης, 1980
- ↑ Σύμφωνα με το ρεπορτάζ Άγγλου ανταποκριτή, «με το πέρας της συνόδου, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μάνλιο Μπρόζιο, που κατά ειρωνεία της τύχης θυμίζει έντονα φυσιογνωμικά τον κακό του δαίμονα στρατηγό Ντε Γκωλ, διαβάζει με ύφος αξιολύπητο και ταλαιπωρημένο ένα κοινό ανακοινωθέν που επισημοποιεί το διαζύγιο Γαλλίας - ΝΑΤΟ».
- ↑ Η Γαλλία αποχωρεί από το ΝΑΤΟ, Ιστορικό λεύκωμα 1966, σελ. 62-65, Η Καθημερινή (1997)
- ↑ Το ΝΑΤΟ μετακομίζει στο Βέλγιο, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 126, Καθημερινή (1997)
- ↑ «NATO Who's who? – Secretaries General of NATO». Nato.int. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2010.
- ↑ «NATO Who's who? – Deputy Secretaries General of NATO». NATO. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2012.
Σχετική βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Art, Robert J. (1998). «Creating a Disaster: NATO's Open Door Policy». Political Science Quarterly 113 (3): 383–403. https://archive.org/details/sim_political-science-quarterly_fall-1998_113_3/page/383.
- Auerswald, David P., and Stephen M. Saideman, eds. NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone (Princeton U.P., 2014)
- Bethlehem, Daniel L.· Weller, Marc (1997). The 'Yugoslav' Crisis in International Law. Cambridge International Documents Series. 5. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-46304-1.
- Clausson, M. I. (2006). NATO: Status, Relations, and Decision-Making. Nova Publishers. ISBN 1-60021-098-8.
- Collins, Brian J. (2011). NATO: A Guide to the Issues. ABC-CLIO. ISBN 0-3133-5491-X.
- Garthoff, Raymond L. (1994). Détente and confrontation: American-Soviet relations from Nixon to Reagan. Brookings Institution Press. ISBN 0-8157-3041-1.
- Gorbachev, Mikhail (1996). Memoirs. London: Doubleday. ISBN 978-0-385-40668-0.
- Harsch, Michael F. (2015). The Power of Dependence: NATO-UN Cooperation in Crisis Management. Oxford University Press. ISBN 0-1910-3396-0.
- Isby, David C.· Kamps Jr., Charles (1985). Armies of NATO's Central Front. Jane's Information Group. ISBN 0-7106-0341-X.
- Kaplan, Lawrence S. (2013). NATO before the Korean War: April 1949-June 1950. Kent, OH: Kent State University Press.
- Kaplan, Lawrence S. (2004). NATO Divided, NATO United: The Evolution of an Alliance. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-2759-8006-5.
- National Defense University (1997). Allied command structures in the new NATO. DIANE Publishing. ISBN 1-57906-033-1.
- Njølstad, Olav (2004). The last decade of the Cold War: from conflict escalation to conflict transformation. 5. Psychology Press. ISBN 0-7146-8539-9.
- Osgood, Robert E. (1962). NATO: The Entangling Alliance. University of Chicago Press.
- Park, William (1986). Defending the West: a history of NATO. Westview Press. ISBN 0-8133-0408-3.
- Reynolds, David (1994). The Origins of the Cold War in Europe: International Perspectives. Yale University Press. ISBN 0-300-10562-2.
- Schoenbaum, Thomas J. (1988). Waging Peace and War: Dean Rusk in the Truman, Kennedy, and Johnson Years
. Ann Arbor, Michigan: Simon & Schuster. ISBN 0-671-60351-5. - van der Eyden, Ton (2003). Public management of society: rediscovering French institutional engineering in the European context. 1. IOS Press. ISBN 1-58603-291-7.
- Wenger, Andreas· Nuenlist, Christian· Locher, Anna (2007). Transforming NATO in the Cold War: Challenges beyond deterrence in the 1960s. Taylor & Francis. ISBN 0-415-39737-5.
- Willbanks, James H. (2004). Machine Guns: An Illustrated History of Their Impact. ABC-CLIO. ISBN 1-8510-9480-6.
- Zenko, Micah (2010). Between Threats and War: U.S. Discrete Military Operations in the Post-Cold War World. Stanford University Press. ISBN 0-8047-7191-X.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Επίσημος ιστότοπος
- NATO Morale and Welfare Activities in Naples Area (Αγγλικά)
- Σελίδες στα ελληνικά
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Υπέρ και κατά μιας στενότερης σχέσης ΕΕ-ΝΑΤΟ Αρχειοθετήθηκε 2010-05-27 στο Wayback Machine.
50 χρόνια ΝΑΤΟ (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)- «Η ίδρυση του ΝΑΤΟ», αφιέρωμα στον ιστότοπο της εφημερίδας «Η Καθημερινή», 21 Φεβρουαρίου 2012.
| ||||||||||||||||||||
|