Forsíða

Vælkomin á Wikipedia,

hina frælsu alfrøðina, sum ein og hvør kann rætta.

13.889 greinir á føroyskum

Mentan
Samfelag
Landalæra

Tøkni
Vísindi
Søga

Yvirlit · Rætting · Spurningar · Hjálp

Bólkar · Set ein spurning · Skriva mánaðargrein

Dagsins mynd

Oyðið jarðhús í Búðahraun, Vesturland, Ísland.

Rætta •. Savn

Mánaðargreinin

Suðuramerika er annað av meginlondunum á vestaru hálvkúlu jarðar, og er størri parturin av meginlandinum sunnanfyri ekvador. Tað liggur millum tvinni høv – vestanfyri er Kyrrahav og eystanfyri er Atlantshav; Norðuramerika og Karibiahav eru norðanfyri.

Mangan verða meginlondini bæði – Norðuramerika og Suðuramerika – roknaði undir einum sum Amerikansku meginlondini, og hava bæði fingið navn eftir Amerigo Vespucci, ið var fyrsti evropearin, sum vísti á at hesi meginlond ikki vóru India, men heldur ein nýggjur heimur, ið evropearar ikki kendu frammanundan.

Suðuramerika er 17,840,000 km² stórt, og tað svarar til uml. 3.5% av jarðarflatuni. Tað var í 2005 mett, at fólkatalið var hægri 371 000 000. Í vavi eru trý meginlond størri enn Suðuramerika (Asia, Afrika og Norðuramerika, men tá talan er um fólkatal, er Evropa eisini størri enn Suðuramerika, tí bert í Oseania bugva færri fólk. Antarktis er jú fólkatómt.

Jarðfrøði

Jarðfrøðisliga røkkur Suðuramerika frá Panamaveitini, sum sker seg gjøgnum Isthmus í Panama og suður í Eldlandið. Summi rokna Norður- og Suðuramerika sum eitt stórt meginland, og partarnir verða so hvør sær umtalaðis sum meginlanda-øki. Geopolitiskt verður alt Panama – eisini pettið eystanfyri Panamaveitina – mangan roknað upp í Norðuramerika, ella kanska meiri neyvt millum londini í Miðamerika.

Í jarðfrøðisligum høpi er hampuliga stutt síðan at Norður- og Suðuramerika runnu saman, tí tað eru ikki nógv meiri enn 3 milliónir ár síðan Isthmus í Panama, varð skapt. Hetta nevna jarðfrøðingar Stóra Amerikanska Samanrenningin. Andesfjøllini eru eisini rímiliga ung og tí enn seismologiskt óstøðug. Hesi fjøll ganga sum ein ryggur suður gjøgnum meginlandið vestantil. Eystanfyri Andesfjøllini er tropiskt veðurlag við regnskóg og stóra ósanum frá Amazonánni. Millum turraru økini í landinum kunnu nevnast Patagonia og tann sera karga Atacama oyðimørkin.

Nógvar oyggjar og oyggjabólkar verða eisini taldar við í Suðuramerika, tí tær mangan hoyra til statirnar á meginlandinum. Karibia verður tó roknað uppí norðuramerikanska økið. – Kolombia, Venesuela, Gujana, Surinam og Franskt Gujana eru lond í Suðuramerika, ið liggja út móti Karibiahavi, og verða tey eisini nevnd Karibiskt Suðuramerika.

Les meir um Suðuramerika – Savn

Aktuellar hendingar

Hansina Iversen, listakvinna, (myndin) fær Mentanarvirðisløn Landsins 2022 fyri sínar eyðsýndu listarligu gávur og tey mongu listaverkini, hon hevur evnað til hegnisliga.
Ulf Kristersson er valdur til nýggjan forsætisráðharra í Svøríki, eftir at Magdalena Andersson hevur lagt frá sær. Hann verður fyrsti borgarligi forsætisráðharrin í Svøríki í átta ár.
Ongland vinnur á Týsklandi í EM-endaspælinum í fótbólti fyri kvinnur. Úrslitið er 2-1 til Onglands. Enska kvinnurnar heva vunnið evropameistaraheitið fyri fyrstu ferð.

Rætta • Aðrar aktuellar hendingar

Í dag

Hin 4. apríl: Tjóðardagur Senegal, Altjóða tilvitskudagur um landminur.

1507 - Martin Luther verður vígdur prestur.
1581 - Francis Drake verður sligin til riddara eftir jarðarumsigling sína.
1939 - Ítróttarsamband Føroya verður sett á stovn.
1973 - World Trade Center letur upp.
1975 - Teldufyritøkan Microsoft verður stovnað av Bill Gates og Paul Allen í Albuquerque, New Mexico.
2014 - World-Spirits Awards 2014 í Eysturríki: Føroyska fyritøkan Dism vinnur 4 virðislønir: Eldvatn, Baraldur og Lívsins Vatn fáa øll gullvirðisløn, og Havið vinnur silvurvirðisløn.
2015 - Rógvi Egilstoft Nielsen vann FM í talvi.

Rætta • Allir dagar í mánaðinum

Visti tú...

Frá nýggjastu ella nýliga víðkaðu greinunum á Wikipedia…

...at Ruth Vang (Framsókn) varð tann kvinnan, sum fekk flest persónligar atkvøður á løgtingsvalinum 2022?
...at Ítróttarfelagið Hvirlan varð stovnað í mars 2008 í Tórshavn. Felagið, sum íðka frælsar ítróttir, hevur regluliga venjing á Tórsbreyt.
...at gongustjørnan Venus (myndin) er tann sum er tattast jørðini, og at gomlu føroyingarnir róptu Venus Stakkalastjørnuna?
...at Tvøroyrar Bóltfelag er elsta bóltfelag í Føroyum. Felagið varð sett á stovn 13. mai 1892.
...at Rebekka Fuglø var fyrsta føroyska kvinna, sum hevur runnið 400 metrar undir ein minutt.
...at Suni úr Hørg úr Sumba yvirlivdi arbeiðsvanlukku, har hann datt 9,70 metrar niður á betong, og nú arbeiðir sum timburmaður, hóast hann er umleið 95% blindur?
...at Hargabrøðurnir úr Sumba róku írskar sjórænarar til rýmingar úr Hvalba og fingu í 1612 boðið Stóru Dímun afturfyri avriksverk teirra, og at teir søgdu nei takk?
...at elsti føroyingurin nakrantíð, Theodor Thomassen úr Sørvági (1908-2016), át nógva grind, ið granskarar annars siga vera so dálkaða, at hon er heilsuskaðilig?
...at føroyski trúboðarin Daniel Jacob Danielsen var við til at støðga ræðuleikum, ið vórðu framdar av belgiarum í Fólkaræðiliga Lýðveldinum Kongo fyrst í 20. øld?
...at mannakroppurin er samansettur av uml. 60 billiónum (60.000 milliardum) kyknum?

Rætta • Fleiri visti tú at...

Seinastu andlátini

12. mars - Dick Fosbury (myndin), amerikanskur hæddarloypari (f. 1947)
8. februar - Burt Bacharach, amerikanskur sangskrivari (f. 1928)
5. februar - Pervez Musharraf, fyrrverandi pakistanskur forseti (f. 1943).
21. januar - Ritt Bjerregaard, danskur politikari (f. 1941).
19. januar - David Crosby, amerikanskur tónleikari (f. 1941).

Rætta • Onnur andlát seinastu tíðina

Evnisyvirlit

Føroyar
	Føroyar · Bygdir í Føroyum · Festivalar · Fyritøkur · Søga · Føroyingar · Kommunur í Føroyum · Føroyskt mál · Oyggjar · Politikkur · Ríkisumboð · Tónleikur · Vøtn · Ítróttur · Bókmentir

Samfelagsvísindi og Mentan
	Bókmentir · Feløg · Filmur · Fløgg · Fólk · Heimspartar · Heimspeki · Landafrøði · List · Listafólk · Matur og drekka · Mál · Mátieindir · Mentan · Merkisdagar · Norrøn gudalæra · Politikkur · Samfelag · Sjónleikur · Spøl · Søga · Tjóðskapur · Tónleikur · Undirhald · Virðislønir · Vísindi

Ítróttur
	Borðspøl · Fótbóltur · Hondbóltur · Ítróttur · Kappróður · Oyggjaleikir · Rógving · Spøl · Svimjing · Frælsur ítróttur · Súkkling · Ítróttartiltøk

Ríkisstjórn
	Løgting · Heimspolitikkur · Mannarættindi · Fíggjarpolitikkur · Kommunisma · Lýðveldi · Løgloysi · Sameindu Tjóðir · Talufrælsi · Politikkur · Ríkisstjórn

Átrúnaður
	Átrúnaður · Ásatrúgv · Bahá'í Trúgvin · Buddhisma · Gudalæra · Hinduisma · Islam · Jehova Vitni · Jødadómur · Kristindómur · Norrøn gudalæra · Rómversk-katólska kirkjan · Sikhisma · Trúloysi

Náttúruvísindi
	Alisfrøði · Alisevnafrøði · Alisfrøðingar · Djórafrøði · Evnafrøði · Frumevni · Heilivágur · Jarðfrøði · Landafrøði · Lívevnafrøði · Lívfrøði · Lívrunnin evnafrøði · Læknafrøði · Mýlislívfrøði · Plantufrøði · Smáverulívfrøði · Stjørnufrøði

Støddfrøði
	Algebra · Grannfrøði · Hagfrøði · Rúmfrøði · Støddfrøði · Støddfrøðingar · Teldufrøði · Tøl

Ymiskt
	Brúkarakassar · Felagsskaps Portalur · Tilvildarlig síða · Wikipedia

Allir bólkar

Systirverkætlanir

Wikimedia Foundation hýsir eisini øðrum verkætlanum:

Wikiorðabók Ein orðabók á fleiri málum	Wikibooks Eitt savn av tekstbókum	Wikiquote Eitt savn av endurgevingum
Wikisource Eitt savn av opnum greinum/skjølum	Wikispecies Listi yvir djórasløg	Wikinews Opin tíðindi
Commons Felags miðlasavn	Meta-Wiki Samskipan av øllum verkætlanunum	Wikiversity Savn við lærutilfari og virksemi

Wikipedia á øðrum málum