Letonya
Letonya Latvijas Republika Letonya Cumhuriyeti | |
|---|---|
|
Slogan "Tēvzemei un Brīvībai" | |
 | |
| Başkent ve en büyük şehir | Riga |
| Resmî diller | Letonca |
| Hükûmet | Üniter temsilî demokrasi parlamenter cumhuriyet |
| Egils Levits | |
• Başbakan | Arturs Krišjānis Kariņš |
| Tarihçe | |
• Tarih | 18 Kasım 1918 |
• İlan | 4 Mayıs 1990 |
• Tanınma | 6 Eylül 1991 |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 64.589 km2 (24.938 sq mi) (124.) |
• Su (%) | 1,5 |
| Nüfus | |
• 2020 tahminî | 1.907.675[1] (147..) |
• 2011 sayımı | 2.070.371[2] |
• Yoğunluk | 29,6/km2 (76,7/sq mi) (147.) |
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî |
• Toplam | 63,539 milyar $[3] (106.) |
• Kişi başına | 33.394 $[3] (43..) |
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî |
• Toplam | 37,720 milyar $[3] (96.) |
• Kişi başına | 19.824 $[3] (41.) |
| Gini (2019) |
▼ 35.2[4] orta |
| İGE (2019) |
 0.866[5]çok yüksek · 37. |
| Para birimi | Euro (€, EUR) |
| Zaman dilimi | UTC+2 (DAS) |
• Yaz (YSU) | UTC+3 (DAYS) |
| Telefon kodu | 371 |
| İnternet alan adı | .lv1 |
Letonya (Letonca: 
Latvija (yardım·bilgi), Livonca: Leţmō) ya da resmî adıyla Letonya Cumhuriyeti (Latvijas Republika, Leţmō Vabāmō), Kuzey Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kara sınırlarını kuzeyde Estonya, güneyde Litvanya; doğuda ise Rusya ve Belarus ile paylaşmaktadır. Aynı zamanda Letonya, İsveç ile denizden sınırdaştır. Letonya'nın en büyük şehri ve başkenti Riga'dır. 1 Mayıs 2004'ten beri Avrupa Birliği üyesidir.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
| Letonya tarihi |
|---|
 |
Günümüzdeki Letonlar ve Litvanlar MÖ 2500 civarında Baltık Denizi civarında yerleşen Hint-Avrupa halklarının torunlarıdır. Dil yapısı bakımından komşuları olan Cermenler ve Fin-Ugor halklarından farklı olup Baltık halkları olarak adlandırılmaktadırlar. 12. yüzyılda bölgeye önce ticaret amacıyla gelen Cermenler Letonları zor kullanarak Hristiyanlaştırmışlar, 1201 yılında Letonya'nın başkenti olan Riga'yı kurmuşlardır.
13. yüzyılda Töton şövalyeleri Estonya ve Letonya topraklarında Livonya Konfederasyonu adı verilen bir konfederasyon kurdular. 1282 yılında Riga dahil birçok Leton şehri Kuzey Alman Ticaret Ortaklığı olan Hansa Birliği'ne katıldılar. Böylece Riga, Doğu Baltık ticaret yollarında önemli bir yer kazandı.
1558-1582 yılları arasında Rusya'yla Lehistan, Litvanya ve Danimarka arasında yapılan Livonya Savaşı Rusya'nın yenilgisiyle sonuçlanınca bölge önce Litvanya Grandüklüğü, sonra da Lehistan-Litvanya Birliği'nin eline geçti. Lehistan'ın 1793 yılında parçalanmasından sonra da Letonya Çarlık Rusyası'nın eline geçti.
I. Dünya Savaşı'na kadar Rus İmparatorluğu'nun egemenliğinde yaşayan Letonya 18 Kasım 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etti. Letonya II. Dünya Savaşı'nda bir süre Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 1944 yılında kurulan Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin parçalanmasına kadar bir Sovyet Cumhuriyeti olarak kaldı. 21 Ağustos 1991 tarihinde Letonya SSCB'den bağımsızlığını ilan etti. 2004 yılında da Avrupa Birliği'ne ve NATO'ya üye kabul edildi.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Letonya, Doğu Avrupa'da, Baltık Denizi kıyısında, Estonya ile Litvanya arasında yer alır. Coğrafi konumu açısından 57 00 Kuzey enlemi, 25 00 Doğu boylamındadır. Yüzölçümü 64.589 km² olup, komşuları Belarus'la 167 km, Estonya'yla 343 km, Litvanya'yla 576 km, Rusya'yla ise 282 km kara sınırına sahiptir. Köppen iklim sınıflandırmasına göre ülke nemli karasal iklime sahiptir. Arazi yapısı açısından ülke genellikle alçak ovalardan meydana gelmiştir. Deniz seviyesinden yüksekliğine göre ülkenin en alçak noktası Baltık Denizi ile 0 m, en yüksek noktası ise Gaizinkalns adlı tepeyle 312 m olmaktadır.
Doğal kaynakları arasında kehribar, bataklık kömürü, kireçtaşı, hidro enerji ve işlenebilir arazi yer almaktadır. 2005 verilerine göre arazi kullanımı açısından tarıma uygun topraklar tüm alanın %28,19'una, daimi ekinler %0,45'ine, diğer kullanım ise %71,36'sına tekabül etmektedir. Ülkede 2003 itibarıyla sulanan arazi 200 km²'dir.
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Letonya Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği'ne üyedir. 2014 yılında euro, Letonya latsının yerine geçerek ülkenin resmî parası konumuna gelmiştir. 2000 yılından beri Letonya Avrupa'da en yüksek yıllık GSYİH büyümesi gösteren ülkelerinden biridir.[6] Buna karşın tüketim odaklı büyüme ülke GSYİH'nın çökmesiyle sonuçlanan 2008 krizine sebep olmuştur. 2009'un ilk çeyreğinden Letonya ekonomisi %18 küçülme ile AB üyesi ülkeler arasında en büyük küçülmeyi yaşamış ülke olmuştur.[7][8]
Ülkenin ihracat ürünleri arasında ahşap ve ahşap ürünleri, makine ve parçaları, metaller, tekstil ve gıda maddeleri yer almaktadır. Letonya'nın ihracat ortakları arasında Litvanya, Estonya, Almanya, Birleşik Krallık, Rusya, İsveç, Danimarka ve Polonya en önemli ülkeleri oluşturmaktadır. İthalat açısından 2005 itibarıyla Almanya, Litvanya, Rusya ve Estonya baştadır.
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
- Nüfus: 2.274.735 (Temmuz 2006 verileri)
- Nüfus artış oranı: %0,67 (2006 verileri)
- Mülteci oranı: -2.26 mülteci/1,000 nüfus (2006 tahmini)
- Bebek ölüm oranı: 9.35 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
- Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 71,33 yıl
- erkeklerde: 66,08 yıl
- kadınlarda: 76,85 yıl (2006 verileri)
- Ortalama çocuk sayısı: 1.27 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
- HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0,6 (2001 verileri)
- HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 7.600 (2001 verileri)
- HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 500 den az (2003 verileri)
- Ulus: Letonyalı
- Nüfusun etnik dağılımı: Leton %62,1, Rus %26,9, Beyaz Rus %3,3, Ukraynalı %2,2, Polonyalı %2,2, diğer %2,3[10]
- Din: Lutherci, Roma Katolikleri, Rus Ortodoksları
- Diller: Letonca (resmi), Litvanca, Rusça
- Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler (2003 verileri)
- toplam nüfusta: %99,8
- erkekler: %99,8
- kadınlar: %99,8
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
Letonya'da resmi dil, Hint-Avrupa dillerinin Baltık dilleri koluna mensup olan Letoncadır. Günümüzde bu dilin, sadece güney komşusu olan Litvanya'da konuşulan Litvanca ile akrabalık ilişkisi vardır. Letoncanın günümüzde soyu tükenmiş Eski Prusya dili ile de akrabalık bağı vardır. Nüfusunun önemli bir kısmı Rus asıllı olan Letonya'da Rusça da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Population number, its changes and density | Central Statistical Bureau of Latvia". www.csb.gov.lv. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Population Census 2011 – Key Indicators". Central Statistical Bureau of Latvia. 2 Nisan 2012. 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.
- ^ a b c d "Latvia". IMF. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Growth rate of real GDP per capita". Eurostat. 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2007.
- ^ Aaron Eglitis (11 Mayıs 2009). "Latvian GDP Shrank 18% in First Quarter, EU's Biggest Fall –". Bloomberg L.P. 2 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2010.
- ^ "Latvian economy in rapid decline". BBC News. 11 Mayıs 2009. 30 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2010.
- ^ "Tieslietu ministrijā iesniegtie reliģisko organizāciju pārskati par darbību 2011. gadā" (Letonca). 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2012.
- ^ "Census 2011". 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2012.
| Üyeler |  | |
|---|---|---|
| Müzakere sürecindeki adaylar | ||
| Müzakere süreci başlamayan adaylar | ||
| Potansiyel adaylar | ||
| Reddedilen başvurucu | ||
| Ayrılan |
| |
| ||
| Tarihçe |  | |
|---|---|---|
| Yapı | ||
| Kişiler | ||
| Üyeler | ||
Uluslararası Frankofoni Örgütü'ne üye ve gözlemci ülkeler | ||
|---|---|---|
| Üyeler |
|  |
| Gözlemciler | ||
1 Ortak üye.
2 Makedonya ad sorunu nedeniyle örgüt tarafından geçici olarak "Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya" ismiyle alındı. | ||
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ortaya çıkan ülkeler | |
|---|---|
| BM üyesi devletler | |
| Tanınmayan ve kısmen tanınan devletler | |
