Latin

Latina
	Lingua latina
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Vatikano Hiria, antzina Erromatar Inperioan
Hiztunak	-
Rankinga	-
Ofizialtasuna	Vatikano Hiria; erabilera jakin batzuentzat, baina ez egunerokoa
Eskualdea	-
Araugilea	arautu gabea
Hizkuntza sailkapena
	indoeuropar hizkuntzak; Italiar hizkuntzak; Latino-Faliscan (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, hizkuntza fusionatzailea, pro-drop language (en) , hizkuntza sintetikoa eta nominatibo-akusatibo hizkuntza
Denbora gramatikalak	pluperfect (en) , orainaldia, past imperfect (en) eta geroaldia
Genero gramatikalak	genero femeninoa, genero maskulinoa eta genero neutroa
Kasu gramatikalak	nominatiboa, bokatiboa, akusatiboa, genitiboa, datiboa, lokatiboa eta ablatiboa
Alfabetoa	latindar alfabetoa eta latinaren alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	la
ISO 639-2	lat
ISO 639-3	lat
Ethnologue	lat
Glottolog	lati1261
Wikipedia	la
ASCL	2902
IETF	la

«Latina» orriak hona dakar. Bestelako esanahiei buruzko orria hau da: «Latina (argipena)»

Latina^[1]^[2] antzinako hizkuntza da, hasiera-hasieratik Lazio (Latium Vetus) eskualdeko hizkuntza, Tiber ibaia zuen iparraldean, Apenino mendilerroa ekialdean, Tirreno itsasoa mendebaldean eta Volskoen eskualdea hegoaldean mintzatua, baina askoz ere gehiago hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu zenean.

Indoeuropar hizkuntzen artean, hizkuntza italikoen adarrekoa da (oskoera, unbriera eta faliskerarekin batera). Haren adar horretatik sortu ziren hizkuntza erromantzeak, hala nola, gaztelania (407 milioi hiztun), portugesa (200 milioi), frantsesa (130 milioi), italiera (70 milioi), errumaniera (28 milioi), katalana (9,5 milioi), galiziera (3 milioi), okzitaniera (2 milioi) eta beste hainbat. Euskarak ere asko zor dio, gutxi gorabehera hiztegiaren % 20 latinetikoa baita.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Antzinako Erroma»

Duenos idazkuna,
K.a. VI. mendeko testua.

Erromatarren jatorrizko hizkuntza latina zen. Alfabetoa ere garatu zuten, grekozkoan oinarrituta. Idatziko lehen arrastoak K.a. VI. mendekoak dira. Iritsi zaigun literatura gehiena latin klasikoan dago idatzia, hau da, K.a. I. mendeko latin dotoreaz, baina jende arruntak latin arruntean hitz egiten zuen. Denboraren poderioz, bi hizkera motak banandu eta bakoitzak bere hiztegia, gramatika zein ahoskera garatu zuen. Inperioaren hedapenak hizkuntza ere hedatu eta sakabanatu zuen. Mendeekin batera, Inperioaren ahultzeak ere lagunduta, hizkuntza tokian-tokian era ezberdin batera garatu eta zatitu zen, eta hizkuntza erromantzeak deritzenei hasiera eman.

Prenesteko fibula VII. mendekoa da eta da ezagutzen den latinezko testu zaharrena inskribatua du.

Grekoa, hala ere, goi-mailakoen hizkuntza bilakatu zen, erromatarrek ikasten zuten literatura gehiena hizkuntza hartan baitzegoen: ekialdeko erdian, Bizantziar Inperioa izan zen eremuan, latina ordezkatu zuen.

Latina hizkuntza hila bada ere, hiztunak ditu. Eliza Katolikoak mezatarako erabili zuen eta Vatikano Hirian ofiziala da oraindik ere. Erabilpen arruntik ez duen arren, mende askotan zehar Europako nazioarteko hizkuntza izan zen, unibertsitatean eta diplomazian. XIX. mendean frantsesak haren lekua hartu zuen, eta XX.ean, ingelesak. Hala ere, pisu handia du egun ere, erlijio-, lege- zein zientzia-hiztegietan.

Literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «latinezko literatura»

Latinezko literaturak Antzinako Erromako literatura lanak biltzen ditu batik bat, kultura erromatarrak literatura grekoko lanak ere sortu zituela kontuan hartu behar bada ere ^[3]. Erdi Aroan, latina kultura hizkuntza nagusia izan zen Europan eta horrela literatura oparoa sortu zen latinez, erlijio, filosofia eta historia gaiei buruz batez ere, Tomas Akinokoaren lumaz esaterako. Pizkundetik aurrera, latinak nagusitasuna galdu zuen; horrela, lan erlijioso, filosofiko (Spinoza, kasu) eta zientifikoetara mugatu zen; aldiz, literatura lan nagusiak hizkuntza nazionalez idazten ziren. Egun, komunikazio tresna izaera ia guztiz galdu badu ere, zenbait idazlek beren sormen lanak latinez egiten dituzte.

Gramatika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Latinaren deklinabidea»

Bost deklinabide eredu daude izenetarako, genitiboaren bukaeraren arabera bereiziak. Deklinabide bakoitzean, hitzen lexemei edo erroei hainbat bukaera gehitzen zaizkie.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
↑ 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2012-11-3).
↑ (Ingelesez) Albrecht Dile: Greek and Latin literature of the Roman Empire: from Augustus to Justinian liburuan esaterako Erromatar Inperioko bi literaturak, latinezkoa eta grekerazkoa, aztertzen dira. Erromako latinezko literaturak literatura grekoaren eragin nabarmena jaso zuen gainera. Ikus: (Gaztelaniaz) Jean Bayet: Literatura latina. 37. orrialdea.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia (Euskaltzaindiaren 76. araua)
Carlos Ivorra: Valentziako Unibertsitateko irakaslearen web-orria
Gregory R. Crane (Ed.): Perseus Digital Library

Datuak: Q397
Multimedia: Latin language

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

[1] 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).

[2] 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2012-11-3).

[3] (Ingelesez) Albrecht Dile: Greek and Latin literature of the Roman Empire: from Augustus to Justinian liburuan esaterako Erromatar Inperioko bi literaturak, latinezkoa eta grekerazkoa, aztertzen dira. Erromako latinezko literaturak literatura grekoaren eragin nabarmena jaso zuen gainera. Ikus: (Gaztelaniaz) Jean Bayet: Literatura latina. 37. orrialdea.

[1]

[2]

[3]