Ans 1960
Leis ans 1960 cuèrbon lo periòde de 1960 a 1969. Es un periòde revolucionari : revolucions agricòlas, modernizacion de la Glèia Catolica, revòuta estudianta que desboca a Mai de 68, Printemps de Praga, Festivau de Woodstock e lei seguents, premiers pas de l'Òme sus la Luna en 1969, tractats internacionaus de desnuclearizacion, etc... Dins de lengas divèrsas de còups si rescoantre lo tèrme anglés Sixties, en rason de l'influéncia economica e socioculturala deis Estas Units e dau Reiaume Unit dins lo corrent d'aquesta decenia.
Istòria[modificar | modificar la font]
1966-1969 : en China, començament de la Revolucion Culturala. Sostenguts per Mao Zedong, plusors centenaus de miliers d'estudiants e d'obriers s'ataquèron ais elèits tradicionaus. L'objectiu èra d'accelerar la Revolucion e la mesa en plaça d'un regim comunista fidèu ai principis edictats per Mao. Pasmens, aquò entraïnèt rapidament una desorganizacion dau país que durèt fins a la decision de l'armada de restablir l'òrdre a partir de 1967-1968. Se Mao gardèt oficialament lo poder, son autoritat foguèt desenant afeblida per la lucha per sa succession entre lei fidèus dau maoisme (la « Banda dei Quatre ») e lei « pragmatics ».
1966 : explosion de la premiera bomba H chinesa.
1966 : independéncia de Guyana lo 26 de mai.
1966 : independéncia dau protectorat britanic de Bechuanaland lo 30 de setembre. Prenguèt lo nom de Botswana. Seretse Khama, fondator dau Botswana Democratic Party (BDP) e negociator important dau procès d'independéncia, n'en foguèt elegit president.
1966 : en Lesotho, fin dau protectorat britanic, e restauracion de l'independéncia dau país lo 4 d'octòbre.
1967 : premiera explosion d'una bomba H chinesa (→ 1968).
1967 : intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lançaire d'engenhs britanic.
1967 : en França, legalizacion de la contracepcion (lèi Neuwirth).
1967 : après una aumentacion novèla dei tensions entre país arabis e Israèl, l'armada israeliana organizèt una ataca suspresa còntra sei vesins (Egipte, Transjordania, Siria). Entre lo 5 e lo 10 de junh, leis Israelians destruguèron la màger part dei fòrças de seis adversaris e ocupèron Sinai, Jerusalèm, Cisjordania e Golan. Aquò li permetèt de tenir un territòri pron important per organizar una defensa duradissa de l'Estat Ebrieu. Pasmens, Israèl deguèt desenant administrar una importanta populacion palestiniana dins lei territòris ocupats.
1968 : premiera explosion d'una bomba H francesa.
1968 : legalizacion de l'avortament au Reiaume Unit.
Cultura[modificar | modificar la font]
Sciéncias e tecnicas[modificar | modificar la font]
1967 : premiera observacion d'un pulsar per Jocelyn Bell (nascuda en 1943). Aquò permetèt de confiermar l'existéncia d'aquel objècte celèste previst tre 1932 per la teoria quantica.
1967 : dins lo Sistèma Solar, susvolada de Vènus per lei sondas Venera 4 (URSS) e Mariner 5 (Estats Units). Aquò permetèt de realizar divèrsei mesuras e la mission sovietica capitèt de largar una capsula dins l'atmosfèra. Lo modul foncionèt fins a altitud de 24 km, çò que permetèt de collectar de donadas sus sa composicion.
1967 : en Union Sovietica, capitada dau premier tir d'una fusada Soiuz. Ais Estats Units, capitada dau premier tir de la fusada pesuca Saturn V.
1968 : premiera deteccion d'un quark up durant un assai realizat dins l'accelerator SLAC. Aquò èra una confiermacion importanta dau modèl dei quarks establit en 1964 per Murray Gell-Mann e George Zweig.
1968 : premiera presentacion d'una experiéncia de fusion nucleara per confinhament magnetic a l'Institut Kurchakov de Moscòu. Pasmens, de recèrcas parallèlas èran menadas ais Estats Units d'America e en Euròpa Occidentala (subretot en França e au Reiaume Unit).
1969 : descubèrta de l'emission de proton, un fenomèn rar de desintegracion radioactiva d'un nuclèu atomic instable.
Decès[modificar | modificar la font]
- Konrad Adenauer, cancelièr alemand.
- Ahmad bin Yahya, rèi d'Iemèn.
- Norman Angell, òme politic britanic.
- Clement Attlee, Premier Ministre britanic.
- Pèire Azemà, occitanista.
- Hugh Blair, lingüista estatsunidenc.
- Niels Bohr, fisician danés.
- Robert Bureau, meteorològ francés.
- Roger Chaffee, astronauta estatsunidenc.
- Ernesto Che Guevara, ministre cuban e cap comunista.
- John Douglas Cockcroft, fisician britanic.
- John Coltrane, musician estatsunidenc.
- Arthur Compton, fisician estatsunidenc.
- Gerhard Domagk, bacteriologista alemand.
- Françoise Dorléac, actritz francés.
- Howard Walter Florey, biologista australian.
- Milán Füst, escrivan ongrés.
- Camille Guérin, biologista francés.
- Woody Guthrie, musician estatsunidenc.
- Jaroslav Heyrovský, quimista chèc.
- Edward Hopper, pintre estatsunidenc.
- Langston Hughes, poèta estatsunidenc.
- Aldous Huxley, escrivan anglés.
- Max Knoll, engenhaire alemand.
- Zoltán Kodály, compositor ongrés.
- Richard Kuhn, bioquimista austroestatsunidenc.
- Max von Laue, fisician alemand.
- Vivien Leigh, actritz britanica.
- Léon M'Ba, president de Gabon.
- René Magritte, pintre bèlga.
- Jayne Mansfield, actritz estatsunidenca.
- Hermann Joseph Muller, genetician estatsunidenc.
- Paul Hermann Müller, quimista soís.
- Robert Oppenheimer, fisician estatsunidenc.
- Dorothy Parker, artista estatsunidenca.
- Violeta Parra, musiciana chilena.
- Abelardo L. Rodríguez, president de Mexic.
- Eugen Sänger, engenhaire austrian.
- Erwin Schrödinger, fisician austrian.
- Hermann Staudinger, quimista alemand.
- Spencer Tracy, actor estatsunidenc.
- Robert Van de Graaff, fisician estatsunidenc.