Euro

Euro
	igorpen eskubide bereziak
Ezaugarriak
Herrialdea	Austria, Belgika, Zipre, Herbehereak, Estonia, Finlandia, Frantzia, Alemania, Grezia, Irlandako Errepublika, Italia, Letonia, Lituania, Luxenburgo, Malta, Monako, Portugal, San Marino, Eslovakia, Eslovenia, Espainia, Vatikano Hiria, Andorra, Kosovo eta Kroazia
Nongo eskumena	Eurogunea
Jaulkitzailea	Europako Banku Zentrala
Ikurra	€
Honen izena darama	Europa
Historia
Hasiera	2002ko urtarrilaren 1a eta 1999ko urtarrilaren 1a
Ordezkatzen du	Austriar txelin, Belgikar libera, Cypriot pound (en) , Herbeheretar florin, Estonian kroon (en) , Finlandiar marko, Frantziar libera, Alemaniar marko, Greziar drakma, Irlandar libera, Italiar lira, Lats, Lituaniako litas, Luxenburgotar franko, Maltese lira (en) , Monegasque franc (en) , Portugaldar ezkutu, San Marinoko lira, Slovak koruna (en) , Slovenian tolar (en) , Espainiar pezeta, Vatican lira (en) , Europako kontu-unitate eta Croatian kuna (en)

Euroa (EUR edo €) Europar Batasuneko hemeretzi estaturen diru ofiziala da. Halaber, Andorra, San Marino, Vatikano Hiria, Monako eta Montenegron, Europar Batasuneko kideak ez badira ere, ofiziala da. Bosnia eta Bulgarian ere, ofiziala ez izan arren, erabiltzen da.

Europar Batasuneko herrialde guztietan ez da ezarri euroa legezko erabilerako diruzat; batzuetan, nahi izan ez dutelako, eta, beste batzuetan, eskatu ziren baldintzak ez zirelako betetzen.

Euroa darabilten estatuen guneari "Eurogunea" deritzo, hau da, Alemaniak, Austriak, Belgikak, Eslovakiak, Esloveniak, Espainiak, Estoniak, Finlandiak, Frantziak, Greziak, Irlandak, Italiak, Maltak, Kroaziak, Letoniak, Lituaniak, Luxenburgok, Herbehereek, Portugalek eta Ziprek osatzen duten eremua.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euroa 100 ehunetakoetan zatitzen da. Europar Batasuneko agiri ofizialetan, euro eta cent erabiltzen da, beti singularrean.

Billeteak (5, 10, 20, 50, 100, 200 eta 500) hamabietako herrientzat berak dira. Txanponak, ordea, (1, 2, 5, 10, 20 eta 50 ehunetakoak eta 1 eta 2 eurokoak) aurrealde berna dute baina herrialde bakoitzeako atzealdea berezia da. Billeten disenua Robert Kalinarena da, Austriako Banketxe Nagusikoa. Txanponen aurrealde arruntaren disenua Luc Luycxren lana da, Belgikako Errege Txanpon Fabrikakoa.

Euroa ECUren ondorengoa da, Europako Diru Unitatea (European Currency Unit).

Ikurrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euro ikurra, Europako Batzordeak disenatua, epsilon (ε) greko hitzaren arabera eginda dago. E Europako iniziala zelako aukeratu zen. Bi marrek euroaren egonkortasuna irudikatzen dute.

Euroko nazioarteko laburtzapena EUR da, eta Normalizaziorako Nazioarteko Organizazioak erregeistratu du ISO;

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1 euro (€)	Lehen erabilitako dirua
13,7603	Txelin austriar (ATS)
40,3399	Belgikar libera (BEF)
0,585274	Zipretar libera (CYP)
1,95583	Marko alemaniar (DEM)
15,6466	Estoniar koroa (EEK)
166,386	Espainiar pezeta (ESP)
5,94573	Marko finlandiar (FIM)
6,55957	Frantziar libera (FRF)
340,750	Greziar drakma (GRD)
7,53450	Kroaziar kuna (HRK)
0,787564	Irlandar libra (IEP)
1936,27	Italiar lira (ITL)
0,702804	Lituaniar litas (LTL)
0,702804	Letoniar lats (LVL)
40,3399	Luxenburgotar libera (LUF)
0,429300	Maltar lira (MTL)
2,20371	Florin herbeheretar (NLG)
200,482	Ezkutu portugaldar (PTE)
239,640	Tolar esloveniar (SIT)
30,1260	Eslovakiar koroa (SKK)

Dibisa hasi zen ofizialez 1999ko urtarrilaren 1ean, hamaika herrialdeen artean, euro-gunea: Alemania, Austria, Belgika, Espainia, Finlandia, Frantzia, Irlanda, Italia, Luxenburgo, Herbehereak eta Portugal. 2001eko urtarrilaren 1ean Grezia gehitu zen euro-gunera eta 2007ko data berean, Eslovenia. Hala ere, txanponak eta billeteak egiteko denbora behar zen eta lehenagoko txanponak bizi ziren beren herrietan, beren kotizazioa galduta, ordaintzeko modura 2002ko urtarrilaren 1era, eurokoak aldatu zirenean. Euro eta lehenagoko dirua elkarrekin bizi izan ziren hilabete batzuk, aurreko dirua betiko desagertu arte.

Danimarka, Erresuma Batua, Errumania, Bulgaria, Polonia eta Suediak ez zuten euroa onartu.

2002ko uztailean, euroak estatubatuar dolarra gainditu zuen dibisa merkatuan.

2004eko maiatzean EBean sartu ziren Estatu berriak ez zuten berehalakoan euroa onartu, baina beharrezko baldintza ekonomikoak betetzeko asmoa zuten.

Herri batzuetan 1 zentimo eta 2 zentimoko txanponak kendu nahi dituzte, bere egin-prezioa bere balio-prezioa baino handiagoa delako. Susmatu den irtenbidea: prezioak ez aldatzea ,baina ordaintzeko unean, prezioak biribiltzea.

2011ko urtarrilaren 1ean, Estoniak ere diru ofizialtzat hartu zuen. 2014ko urtarrilaren 1ean, Letoniak eta 2015eko urtarrilaren 1ean, Lituaniak. 2023ko urtarrilaren 1ean Kroaziak.

Europar Batasuneko zazpi herrialdek oraindik ez dute euroa ezarri: Bulgaria, Danimarka, Hungaria, Polonia, Txekiar Errepublika, Errumania eta Suedia. Erresuma Batuak ere ez zuen horrelakorik egin Batasuneko kide izan zen urteetan.

Euroari lotutako txanponak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euroari lotutako bi txanpon daude, Europako truke-tasen mekanismoaren bidez. Hauek dira:

Bulgariar Lev-a euroari lotuta dago: truke-tasa 1,95583 lev bulgariar = 1 euro da, eta fluktuazio-banda ± %15.
Danimarkako koroa euroari lotua dago, 7,46038 koro daniar = 1 euroko kanbio-tasarekin eta ±% 2,25eko fluktuazio-bandarekin.

Bestalde, euroa sortzean desagertu ziren Europako monetei lotuta zeuden beste herrialde eta lurraldeetako txanponak euroarekin lotuta zeuden. Hauek dira:

Bosnia eta Herzegovina: konbertsio markoa marko alemanari lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 1,95583 marko bihurgarri = 1 euro.
Cabo Verde: eskudo kaboverdiarra Portugalgo eskudoarekin lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 110,265 Caboverdiren eskudoa = 1 euro.
Komoreak: franko komorensea franko frantsesarekin lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 491,96775 franko mahaikide = 1 euro.
Erdialdeko Afrikako Ekonomia eta Moneta Komunitatea (Kamerun, Txad, Gabon, Ekuatore Ginea, Afrika Erdiko Errepublika eta Kongoko Errepublika): Erdialdeko Afrikako CFA frankoa franko frantsesarekin lotuta zegoen. Gaur egun, aldaketa-tasa finkoa du: 655,957 franko Erdialdeko Afrikako CFA = 1 euro.
Iparraldeko mazedonia: mazedoniar denarra alemaniar markoari lotuta zegoen. Gaur egun, euroari lotuta dago.
Mendebaldeko Afrikako Batasun Ekonomiko eta Monetarioa (Benin, Burkina Faso, Boli Kosta, Ginea-Bisáu, Mali, Niger, Senegal eta Togo): Mendebaldeko Afrikako CFA frankoa franko frantsesari lotuta zegoen. Gaur egun, aldaketa-tasa finkoa du: 655,957 franko Mendebaldeko Afrikako CFA = 1 euro.
Polinesia Frantseseko eta Wallis eta Futunako itsasoz bestaldeko talde frantsesak eta Kaledonia Berriko talde berezia: franko CFP frankoa franko frantsesari lotuta zegoen. Gaur egun, truke-tasa finkoa du: 119,3317 LHko franko = 1 euro.

Gainera, Santo Tomé eta Príncipe (Santotomdar dobra) moneta euroari lotuta dago, Portugalekin 2009an sinatutako hitzarmen baten ondorioz, eta 2010eko urtarrilaren 1ean jarri zen indarrean. 24.500 santotomentseko dobren truke finkoko tasa = 1 euro.

Beraz, Europar Batasunaren barruan, bi herrialdek euroari lotutako txanponak dituzte Europako kanbio-tasen mekanismoaren bidez (Bulgaria eta Danimarka); Europar Batasunetik kanpo, berriz, 22 herrialdek eta lurraldeek euroari lotutako txanponak dituzte: Afrika kontinentaleko 14 herrialdek (Kamerun, Txad, Gabon, Ginea Ekuatoiarra, Afrika Erdiko Errepublika, Kongoko Errepublika, Burkina Faso, Boli Kosta, Ginea Bissau, Mali, Niger, Senegal eta Togo), Afrikako hiru irla (Cabo Verde, Komoreak eta Sao Tome eta Principe), Balkanetako 2 herrialde (Bosnia Herzegovina eta Ipar Mezedoniako Errepublika) eta Ozeano Bareko 3 frantziar lurralde (Kaledonia Berria, Polinesia Frantsesa eta Wallis eta Futuna)

Bielorrusiak eta Marokok euroak eta beste dibisa batzuek osatutako txanpon-saski bati lotutako txanponak dituzte (bielorrusiar rubloa eta marokoar dírhama). Bestalde, Zimbabueko dolarra desagertu zenetik, euroa beste txanpon batzuekin batera erabiltzen da.

Gainera, hainbat herrialdek (adibidez, Suitzak^[1] edo Txekiar Errepublikak^[2]) euroa izan dute edo dute erreferentziatzat moneta-politikak ezartzean, eta horrek dibisa-merkatuetan esku hartzera bultzatzen ditu banku zentralak.

EBko kideak eurogunetik kanpo[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Danimarkak zenbait klausula negoziatu zituen Europar Batasunaren Tratatutik irteteko, 1992an egindako erreferendum batean Europar Batasuna errefusatu ondoren. Hala, Danimarkak salbuespenak izan zituen lau gaitan (defentsa bateratua, moneta komuna, lankidetza judiziala eta europar herritartasuna). Azkenik, 1993an egindako beste erreferendum batean onartu zen itun aldatua. 2000ko irailaren 28an, euroa hartzeari buruzko erreferenduma egin zen Danimarkan, eta %53,2 geratu zen moneta bakarrarekin elkartzearen aurka. 2015. urtean, aipatutako lau irteera-klausulak ezeztatzeari buruzko erreferendum batek "ez" bat eman zuen berriro.

Suediak ez du moneta-batasunaren irteera formalik (EDBren hirugarren etapa), eta, beraz, teorian behintzat, euroa hartu behar du uneren batean. 2003ko irailaren 14an, euroa hartzeari buruzko erreferenduma egin zen, baina botoen %56rekin ekimen hori errefusatu zen. Suediako gobernuak argudiatu ohi du posible dela euroa ez hartzea, nahiz eta horretarako betebeharra egon, euroguneko kide izateko baldintzetako bat ERMko kide izatea baita bi urtez. Mekanismo horretatik kanpo geratzea aukeratuta, Suediako gobernuak euroa hartzeari buruzko klausula informala du.

2004an Europar Batasunean sartu ziren 10 kideek ere euroa etorkizunean hartzeko aukera izan zuten itunen bidez errekerimendua dute. Eslovenia, Zipre, Malta, Eslovakia, Estonia, Letonia, Lituania eta Kroazia dagoeneko adoptatu dute. Estatu horiek Europar Batasuneko Ekonomia eta Diru Batasunaren hirugarren etapa bete behar zuten datak ezarri ziren: 2007 Eslovenia, Estonia eta Lituaniarako; 2008 Zipre, Letonia eta Maltarako; 2009 Eslovakiarako; eta 2010 edo 2010 Hungaria, Polonia eta Txekiar Errepublikarako. Errealitatea bestelakoa da: esan bezala, 2007an Esloveniak bakarrik hartu zuen euroa; 2008an Ziprek eta Maltak; 2009an, Eslovakiak; 2011n, Estoniak; 2014. urtean, Letoniak; 2015ean, Lituaniak eta 2023an, Kroaziak.

Era berean, 2004az geroztik Europar Batasunean sartu diren estatu berriek euroa hartu beharko dute etorkizunean. Beraz, Errumaniak eta Bulgariak, 2007an Europar Batasunean sartu zirenek, onartu egin beharko dute. Kroazia, 2013ko uztailaren 1ean sartu zena, 2023an sartu zen.

EBko lehengo kideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erresuma Batuak, Danimarkak bezala, euroa onartzeko obligaziorik ez zuen klausula bat zuen. Britainiar euroeszeptikoek uste zuten moneta bakar bat Europako superestatu bateratu bat osatzeko urrats bat besterik ez zela, eta britainiar interes-tasak zehazteko ahalmena kentzeak ondorio dramatikoak izango zituela bere ekonomian. Kontrako iritzia zen kanbio-tasek eragindako arriskua murriztuko zela, Europa barruko esportazioak britainiar guztien % 60 baitziren. Tony Blair-en Gobernuko Ogasun ministro Gordon Brownek "bost proba ekonomiko" ezarri zituen Erresuma Batua euroan sartzea gomendatu aurretik, eta euroguneko kide izatea erabakitzeko erreferendum publikoa egiteko konpromisoa hartu zuen. Gainera, Britainia Handiko hiru alderdi politiko nagusiek euroarekin bat egin baino lehen erreferenduma deituko zutela agindu zuten.^[3] 2010ean hautatutako koalizio-gobernuak legegintzaldian euroan ez sartzeko konpromisoa hartu zuen. Moneta bakarra hartzea oso gai zaila izan zen beti, Erresuma Batuko euroeszeptizismo garrantzitsuagatik, batez ere Ingalaterran, eta biztanleriaren zati handi bat euroa hartzearen aurka egon da beti. Erresuma Batua Europar Batasunetik atera ondoren, Erresuma Batuak Europar Batasunean 2016. urtean izandako iraupenari buruzko erreferendumaren ondorioz, Erresuma Batuak euroa onartzeko aukera izateari utzi zion.

Euroaren ikurraren eraikitzea

Moneta bakar baten efektuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Banatutako estatu askotarako moneta bakarra sartzeak abantaila eta desabantaila ugari ditu parte hartzen duten nazioentzat. Iritziak desberdinak dira euroak orain arte izan dituen ondorioen arabera, horietako askok urteak beharko baitituzte ulertzeko.

Kanbio-tasaren arriskua ezabatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euroaren onura garrantzitsuenetako bat kanbio-tasaren ondoriozko arriskuak murriztea izango da, eta horrek erraztu egingo du mugen bidezko inbertsioa. Txanponen arteko erlazioan izandako aldaketek arriskua ekarri diete konpainiei eta gizabanakoei, beren txanponaren eremutik kanpo inbertitu edo inportatu edo esportatu baitute. Kanbio-tasen gorabeheren ondorioz, irabaziak berehala ken daitezke. Beraz, inbertitzaile eta inportatzaile/esportatzaile gehienek arriskua onartu edo «estali» egin behar dute eskura dituzten hainbat aukera izanda, eta finantza-merkatuan kostu handiagoak izango dituzte. Beraz, ez da hain erakargarria txanponaren eremutik kanpo inbertitzea. Eurozonak asko handitzen du inbertsio-eremua, kanbio-tasarik gabe. Europako ekonomia Europa barruko esportazioen mende dagoenez, mozkinak ezin dira gutxietsi. Hori bereziki garrantzitsua da tradizioz gorabehera handiak izan dituzten txanponak zituzten herrialdeentzat.

Konbertsio-kostuak ezabatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Onura nagusietako bat dibisen arteko banku-transakzioei lotutako kostuak ezabatzea da. Izan ere, kostu horiek, moneta batetik bestera aldatzen zirenean, gastu bat ziren bai norbanakoentzat bai enpresentzat. Zaila da kostu hori kuantifikatzea, baina iturri batzuen arabera, BPGaren %0,5 inguru da

Finantza-merkatu sakonagoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espero da euroa sartzeak malgutasuna eta likidezia ekarriko dituela lehen ez zuen finantza-merkatuetara. Era berean, batasun bidez finantza-produktuen lehia eta eskuragarritasuna handitzea espero da, enpresei eta, seguruenik, banakako kontsumitzaileei kostuak murrizteko. Zor publikoari lotutako kostuak ere gutxitu egingo dira.

Espero da, halaber, finantza-merkatuen zabalera handiagoak burtsako kapitalizazioa eta inbertsioa handitzea ekarriko duela. Horrek guztiak mesede egiten die enpresa transnazionalen kontzentrazioei eurogunean, eta erraztu egiten du finantza eta negozio erakunde handiagoak eta lehiakorragoak agertzea.

Diru-politika autonomoaren galera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Moneta bakarra sortzeak desabantailak ekarri dizkie iraganean monetaren balioa egoera ekonomiko errepikari desberdinetara egokitzen zuten herrialde askori. Hala, monetaren debaluazioa tresna eraginkorra zen herrialde jakin batean sortutako ondasun eta zerbitzuen lehiakortasuna bultzatzeko. Debaluazio horiek egiteko ezintasuna Europako hegoaldeko herrialdeetako krisiaren iraupenarekin lotu izan da, eta, era berean, euroa uzteak eta drakma berreskuratzeak Greziarentzat izan zitzaketen onurekin ere espekulatu da, eta, horren ondorioz, diru-autonomia berreskuratuko da.

2009tik aurrera, nazioarteko finantza-krisiaren ondorioz, herrialde batek moneta komuna uzteko aukerarekin espekulatu zen.^[4] Greziako finantza-krisiaren eta Europako zor subiranoaren ondorengo krisiaren ondoren, espekulazio horiek handitu egin ziren, bereziki Greziaren kasuan.^[5]^[6]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Ingelesez) (Alemanez) Euro - diru paper

Datuak: Q4916
Multimedia: Euro

[1] Suiza quita las ataduras a su divisa y el dinero mundial vuelve al refugio del franco.

[2] La República Checa teme la llegada de una avalancha de dinero a su economía

[3] El 63% de los británicos se declara contrario a adoptar el euro

[4] La "opción nuclear" cobra fuerza: abandonar el euro para evitar el crack

[5] Grecia no podrá dejar el euro sin salir de la UE

[6] ¿Grecia, a punto de abandonar el euro?

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]