Tuisblad

Welkom by Wikipedia, die vrye ensiklopedie wat deur enigiemand verbeter en uitgebrei kan word.	Woensdag, 5 Oktober 2022 Hier is tans 104 854 artikels in Afrikaans.
Help ons om ’n wêreldklas-ensiklopedie in Afrikaans te skep.

Inleiding • Hulp • Kontak

Gebruikersportaal • Voorbladartikels • Kategorieë • Stel ’n vraag

Voorbladartikel

Die Neanderdallers of Neanderdalmense is ’n uitgestorwe spesie van argaïese mense in die genus Homo, moontlik ’n subspesie van Homo sapiens, wat tot omtrent 40 000 jaar gelede in Eurasië voorgekom het.

Hoewel daar konsensus is dat die redes vir hulle uitsterwing "hoogs betwisbaar" is, word demografiese faktore soos klein bevolkings, verbastering en lukrake skommelings as waarskynlike faktore beskou. Ander redes wat aangevoer word, is opname in die moderne menslike samelewing, groot klimaatsveranderings, siektes of 'n kombinasie van dié faktore.

Hulle word gewoonlik geklassifiseer as die spesie Homo neanderthalensis, maar sommige wetenskaplikes beskou hulle as Homo sapiens neanderthalensis, ’n subspesie van Homo sapiens. Dit is onduidelik wanneer die Neanderdallers van die menslike lyn afgeskei het; studies dui op verskillende intervalle wat wissel van 315 000 jaar tot meer as 800 000 jaar gelede. Die tyd toe hulle van hulle voorouer H. heidelbergensis afgeskei is, is ook onduidelik. Die oudste moontlike Neanderdallerbene dater van 430 000 jaar gelede, maar die klassifikasie is onseker. Neanderdallers is bekend van talle fossiele, veral van ná 130 000 jaar gelede. Die tipespesimen, "Neanderthal 1", is in 1856 in die Neanderdal in die hedendaagse Duitsland ontdek. Vir 'n groot deel van die 20ste eeu het navorsers die Neanderdallers uitgebeeld as primitief, onintelligent en dierlik. Hoewel kennis en die persepsie van hulle sedertdien aansienlik verander het in die wetenskaplike gemeenskap, is die beeld van die onontwikkelde grotman-argetipe steeds gewild in die volkskultuur.

In vergelyking met die mens het Neanderdallers 'n robuuste liggaamsbou gehad met proporsioneel kort ledemate. Navorsers skryf dit dikwels toe aan aanpassing om hitte in 'n koue klimaat te bewaar, maar dit kon ook aanpassings gewees het om te hardloop in die warmer woudstreke waar hulle dikwels voorgekom het. Hulle het egter wel aanpassings vir die koue gehad, soos gespesialiseerde vetstoring en 'n vergrote neus om lug warm te maak. Die mans was gemiddeld 165 cm lank en vroue 153 cm, nes moderne mense voor die industriële tydperk. Die breinholtes van mans en vroue was onderskeidelik sowat 1 640 cm³ en 1 460 cm³, wat binne die omvang van moderne menslike breine is.

...lees verder

In die nuus

Die 2022-Nobelprys vir Chemie word toegeken aan Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal en Karl Barry Sharpless "vir die ontwikkeling van klikchemie en bioortogonale chemie".
Ná mosies van wantroue teen die onderskeidelike burgemeesters kry die Stad Johannesburg Metropolitaanse Munisipaliteit en die Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit nuwe burgemeesters van die ANC en DA onderskeidelik.
Tydens sy grootskaalse inval in Oekraïne annekseer Rusland die selfverklaarde Volksrepubliek Donetsk en Volksrepubliek Loehansk, maar ook die Oekraïense oblaste Cherson en Zaporizjzja.
Die Nieu-Seelandse All Blacks wen sy 19de titel tydens die 2022-Rugbykampioenskapreeks.
Elizabeth II, koning van die Verenigde Koninkryk en 14 ander Britse realms, sterf op 96 en word opgevolg deur haar seun, koning Charles III.
Pous Franciskus verklaar Pous Johannes Paulus I salig.

Het u geweet...

... dat die Kaap Agulhasvuurtoring by Kaap Agulhas wat op 1 Maart 1849 in gebruik geneem is, gebou is volgens die model van die Pharos van Alexandrië, een van die Sewe wonders van die antieke wêreld?

... dat regeringstroepe in Grenoble in Frankryk op die vooraand van die Franse Rewolusie met dakteëls bestook is? Dit het in 1788 in die sogenaamde "Dae van die Dakteëls" plaasgevind.

...dat in Australië en Nieu-Seeland meer skape as mense is? In Australië is daar 75,5 miljoen skape (2013) en 'n bevolking van 23,4 miljoen mense (2014), en in Nieu-Seeland 30,8 miljoen skape (2013) en 4,6 miljoen mense (2015).

...dat Edmund Hillary oorspronklik 'n byeboer was? Dit was 'n somerwerk wat hom tyd gegee het om in die winter berg te klim.

... dat die Deense wiskundige Piet Hein 'n superellipsvorm gebruik het om die Sergels Torg-verkeersirkel in Stockholm, Swede te ontwerp?

Vandag in die geskiedenis

5 Oktober: Republiekdag in Portugal (1910)

1740 – Iwan VI van Rusland word as baba deur keiserin Anna aangeneem en as haar opvolger aangewys met sy ma, ook Anna, as regent.
1877 – Ná meer as drie maande van gevegte met die Verenigde State se magte, gee die inheemse Amerikaanse stam Nez Percé oor.
1930 – Tydens sy nooiensvaart na Indië stort die Britse lugskip R101 neer in Frankryk, met die verlies van 48 passasiers en bemanningslede.
1970 – Lede van die Quebec-bevrydingsbeweging ontvoer 'n Britse diplomaat en dit lei tot die Oktoberkrisis in Montreal, Kanada.
2006 – Fredrik Reinfeldt word as eerste minister van Swede verkies.