Plantn
| Plantn | |||
|---|---|---|---|
_version_2.png) Verschillige sôortn plantn | |||
| Taxonomische indêlienge | |||
| |||
| Ryk | |||
| Plantae |
Plantn (Plantae) zyn leevnde organismn. In de taxonomie zyn ze e ryk in 't domein van d'eukaryootn (Eukaryota).
Plantn es ôok e weirkwoord, da betêkent "etwa in de grond steekn". Byvôorbeeld boern die ulder patattn plantn.
Onder plantn verstoan me nie ollêne struukn, kruudn, voarns en klemplantn, moar ôok bôomn, ges, mossn, en groen oalgn.
Over 't olgemêen zyn plantn wezens die me gebruuk van de kloarte anorgoanische stoffn kunn ommezettn in orgoanische stoffn. Da proces noemn ze fotosynthese. Om dadde te kunn doen moetn de plantn over de stoffe chlorofyl beschikkn. Dee stoffe makt dan ulder bloars der typeernd groen uutzien. Deur die groenigeid weirdn de mêeste gilve en groene kleurtintn uut 't spectrum gereflecteerd. Dat es omda de mêeste energie em in 't blauw spectrum zit. De blauwe stroaln weirdn dus 't mêest gebruukt vôor den groei. De rôo tintn weirdn 't mêest gebruukt vô den bloei.
't Grôotste dêel van de plantn bestoat uut mêerdre celln. In 't mêest simple ontwerp lôopn de celln in droatn (lik by wiern), by de reste in weefsels.
Plantn bestoan mêestoal uut e stik boovn de grond (mêestoal stiengels), en e stik onder de grond (mêestoal wortels). Oewel dan 't er e poar uutzonderingn zyn (lik de Mangroovn) ėn de mêeste plantn luch nôdig rond de wortels om te kunn overleevn. E plante es doar styf gevoelig voorn. Oa je ze gy te vele woater gift in eurn pot, en da woater bluuft te lange rond eurn wortel zittn, goat ze zy versmôorn.
De mêeste plantn moakn gebruuk van ‘n voatstelsel om under zoppn te transporteern. Dee voatn zyn ipgebouwd uut twêe sôortn weefsels: Xyleem en Ploëleem. De weefsels dien 't zop noar de bloars bringn zyn ipgebouwd uut Xyleem en dedee dan de zoppn in d'andre richtinge zendn bestoan uut Ploëleem.
De plantn die da niet doen zyn bepoalde mossn en oalgn. Dedee ėn gin stingels of bloars. Oewel ze soms wel ronde dingskes kunn ên die trekkn ip bloars, zyn 't gin bloars omdan ze nie bestoan uut Xyleem of Ploëleem.