Ans 1950

../.. | Ans 1920 | Ans 1930 | Ans 1940 | Ans 1950 | Ans 1960 | Ans 1970 | Ans 1980 | ../..

Istòria

1950 : extension dau drech de vòte ai femnas en Haití.
1950 : en Indochina, la victòria dei comunistas chinés permetèt au Vietminh de renfòràar sei posicions dins lo nòrd. Menaçadas d'isolament, lei garnisons francesas situadas lòng de la frontiera assaièron de se retirar. Pasmens, la màger part foguèt destrucha. Aquò entraïnèt lo mandadís de renfòrç per França e la guèrra venguèt pus intensa (→ 1951).

Article detalhat : Guèrra de Corèa.

1950 : en junh, començament de la Guèrra de Corèa amb l'invasion de la Corèa dau Sud per la Corèa dau Nòrd. Mens nombrosas e suspresas per son adversari, lei fòrças dau Sud capitèron a mantenir una pòchi de resisténcia a l'entorn dau pòrt de Pusan onte l'ajuda estatsunidenca arribèt pauc a pauc. D'efiech, aprofichant lo refús de l'URSS de participar ai debats de l'ONU, leis Estats Units d'America obtenguèron la condamnacion de la Corèa dau Nòrd per lo Conseu de Seguretat dei Nacions Unidas. Ansin, l'ONU organizèt un còrs expedicionari, principalament estatsunidenc, encargat de defendre la Corèa dau Sud. En octòbre, una còntra-ofensiva estatsunidenca a Incheon entraïnèt la revirada de l'ataca nòrd-coreana e la destruccion de la màger part dei fòrças de Pyeongyang. Pasmens, aquò entraïnèt una intervencion chinesa per empachar l'afondrament de son vesin comunista (→ 1951).
1951 : en Corèa, lo còrs expedicionari estatsunidenc, susprés per l'intervencion chinesa, deguèt se retirar vèrs lo sud. Dins de condicions malaisadas, arrestèt l'ofensiva dei fòrças de Pequin avans d'organizar una còntra-ofensiva que li permetèt de tornar venir dins la region dau 38^en parallèl. Escagassats, lei dos camps comencèron de negociar un reglament de la crisi (→ 1953).
1951 : independéncia de Libia.
1951-1953 : en Indochina, lei Francés adoptèron una estrategia pus defensiva destinada a protegir lei zònas pobladas e economicament importantas. Aquò li permetèt d'enregistrar plusors succès defensius còntra lo Vietminh mai empediguèt pas la guerilha d'estendre son influéncia dins lei zònas ruralas de la mitat nòrd de Vietnam.
1952 : extension dau drech de vòte ai femnas en Grècia, en Bolívia e en Liban.

Fotografia de la premiera explosion d'una bomba H.

1952 : explosion de la premiera bomba H (31 d'octòbre). Pus poderosa que la bomba A, èra destinada a permetre ais Estats Units de mantenir sa superioritat tecnologica en matèria d'armaments nuclears sus l'URSS (→ 1953).
1952 : au Reiaume Unit, mòrt dau rèi Jòrdi VI. Elisabèt II li succediguèt.
1952 : creacion de la Comunautat Europèa dau Carbon e de l'Acier per França, l'Alemanha de l'Oèst, Itàlia, Belgica, lei País Bas e Luxemborg. L'objectiu èra de crear un mercat comun de l'acier e dau carbon entre aquelei país per aumentar la cooperacion economica.
1953 : procès dau chaple d'Orador de Glanas. 21 soudats i foguèron jutjats. Totei foguèron condamnats franc d'un accusat que foguèt capable de demostrar son abséncia durant lo chaple. Pasmens, tre la fin dau procès, lei soudats d'origina alsaciana foguèron amnistiats, çò qu'entraïnèt de protestacions vivas en Lemosin.
1953 : premiera explosion d'una bomba H sovietica (→ 1957).
1953 : en Corèa, signatura de l'armistici de Panmunjeom (27 de julhet). Restabliguèt mai ò mens lo statu quo ante bellum amb una linha de separacion situada a l'entorn dau 38^en parallèl.

Article detalhat : Còp d'Estat iranian de 1953.

1953 : còp d'Estat en Iran en favor dau chah. Largament organizada per lei servicis secrèts estatsunidencs e britanics, l'operacion aviá per objectiu de reversar lo Premier Ministre Mohammad Mossadegh que sei projèctes de nacionalizacion de l'industria deis idrocarburs menaçava leis interès de Washington e de Londres.
1953 : en Cuba, revirada d'una temptativa d'insureccion organizada per Fidel Castro.
1953 : extension dau drech de vòte ai femnas en Mexic.
1953 : premiera ascension dau Mont Everest per l'alpinista Edmund Hillary e lo sherpa Tenzing Norgay.

Drapèu dau Vietminh plantat sus una posicion francesa a l'eissida de la batalha de Dien Bien Phu.

1954 : en Indochina, batalha de Dien Bien Phu e capitulacion d'una garnison francesa dins lo nòrd de Vietnam. S'aquela desfacha cambiava pas lo rapòrt de fòrça, foguèt utilizada per lo govèrn francés per abandonar la region e assaiar de concentrar sei fòrças sus sei colonias d'Africa. L'Indochina Francesa foguèt donc devesida entre quatre estats novèus : Laos, Cambòtja, Vietnam dau Sud e Vietnam dau Nòrd. Dins lei fachs, la guèrra contunièt car lei guerilhas comunistas de Laos, de Cambòtja e, subretot, de Vietnam dau Sud èran maucontentadas de la formacion de govèrns desenant protegits per leis Estats Units.
1954 : dins lo Sud deis Estats Units, resurgéncia de la question raciala. D'efiech, lei Negres estatsunidencs, qu'avián largament participat a la victòria durant la Segonda Guèrra Mondiala, volián d'ara endavant obtenir de drechs egaus a aquelei dei Blancs. Divèrseis afaires èran en cors de jutjament mai dins lo corrent de l'annada, la Cort Suprèma deis Estats Units publiquèt una decision importanta (Brown v. Board of Education) que declarèt inconstitucionala la segregacion dins leis escòlas publicas. En despiech de protestations fòrça violentas dei Blancs dau Sud, aquò marquèt lo començament de la fin dei lèis segregacionistas.
1954 : extension dau drech de vòte ai femnas en Colómbia, en Paquistan e en Siria.

Division d'Euròpa entre l'OTAN e lo Pacte de Varsòvia.

Article detalhat : Pacte de Varsòvia.

1955 : en reaccion a la reconoissença de la sobeiranetat de la RFA per leis Occidentaus (5 de mai), signatura dau Pacte de Varsòvia entre Union Sovietica, Polonha, Checoslovaquia, Bulgaria, Ongria, Romania, Albania e la RDA (14 de mai). Aquò acabèt lo partiment d'Euròpa entre dos blòts rivaus. Aquela situacion anava durar fins a la fin deis ans 1980.
1957 : premiera explosion d'una bomba H britanica (→ 1967).

Cultura

1952 : descubèrta de la tomba dau rèi maia K'inich Janaab' Pakal I^èr.

Sciéncias e tecnicas

Article detalhat : Nívol d'Oort.

1950 : publicacion dau trabalh de l'astronòm neerlandés Jan Oort postulant l'existéncia d'una sèrva de cometas dins lei regions perifericas dau Sistèma Solar. Se Oort èra pas lo premier d'imaginar una tala estructura, sei recèrcas èran basadas sus l'estudi de la trajectòria de 46 cometas. Mostrèron l'existéncia possibla d'un ensemble de nuclèus de cometas a de distàncias estimadas entre 100 e 150 000 ua.
1950 : invencion de la disqueta per l'inventor japonés Yoshiro Nakamatsu (nascut en 1928). Cedèt lei drechs d'esplecha dau concèpte a la companhiá estatsunidenca IBM.
1951 : premiera capitada d'un assai de produccion d'energia nucleara per la còla estatsunidenca trabalhant sus lo reactor EBR-I dau Laboratòri nacionau d'Idaho. Aquò permetèt la concepcion e la construccion dei premierei centralas nuclearas.
1952 : comercializacion dau premier antibiotic de la classa dei macrolids.
1952 : premier assai capitat d'una bomba H. Basada sus lo principi de la fusion nucleara, es totjorn l'arma pus poderosa concebuda per l'èsser uman.
1952 : premiera utilizacion de l'ecografia, aplicacion dau principi dau sonar au còrs uman, per l'Estatsunidenc John Wild (1914-2009).

Article detalhat : ADN.

1953 : descubèrta de l'estructura de l'ADN per James D. Watson (nascut en 1928) e per Francis Crick (1916-2004).
1953 : assai de la premiera pèça d'artilhariá tirant d'obús nuclears per leis Estatsunidencs.
1954 : publicacion per lo Japonés Ukichiro Nakaya (1900-1962) d'un diagrama permetent d'establir un liame entre la formacion de flòcs de nèu, la temperatura e la saturacion de vapor d'aiga. Aquò foguèt la premiera explicacion vertadiera de la formacion dei cristaus de nèu.

Fotografia de la centrala nucleara d'Obninsk après sa sarradura en 2002.

1954 : intrada en servici de la centrala sovietica d'Obninsk (27 de junh), premiera centrala nucleara operacionala dau mond. França e lo Reiaume Unit imitèron lei Sovietics en 1956 e leis Estats Units d'America en 1957.
1954 : invencion dau lengatge de programacion Fortran per l'informatician estatsunidenc John Backus (1924-2007).
1956 : descubèrta de la vancomicina, un antibiotic poderós que permet de luchar còntra d'infeccions grèvas d'estafilocòcs ò de pneumocòcs.

Decès

• Loís Abric, poèta provençau.
• Josèp d'Arbaud, poèta provençau.
• Jacinto Benavente, escrivan espanhòu.
• Hiram Bingham, explorator e òme politic estatsunidenc.
• Léon Blum, premier ministre francés.
• Walther Bothe, fisician alemand.
• Jacques Edwin Brandenberger, quimista soís.
• Ivan Alekseievich Bunin, escrivan rus.
• Egdar Rice Burroughs, escrivan anglés.
• Clinton Joseph Davisson, fisician estatsunidenc.
• Charles Gates Dawes, òme politic estatsunidenc.
• André Derain, pintor francés.
• John Dewey, filosòf estatsunidenc.
• Otto Diels, quimista alemand.
• Raoul Dufy, pintor francés.
• Paul Éluard, poèta francés.
• Estalin, òme politic e cap de l'Union Sovietica.
• Enrico Fermi, fisician italoestatsunidenc.
• Alexander Fleming, biologista escocés.
• Wilhelm Furtwängler, cap d'orquèstra alemand.
• Alcide De Gasperi, premier ministre d'Itàlia.
• Filadèlfa de Gerda, poetessa bigordana.
• André Gide, escrivan francés.
• Pau-Loís Granier, poèta lemosin.
• Kazys Grinius, president de Lituània.
• Heinz Guderian, generau alemand.
• Gustau V, rèi de Suècia.
• Knut Hamsun, escrivan norvegian.
• Walter Norman Haworth, quimista anglés.
• William Randolph Hearst, entrepreneire estatsunidenc.
• Curly Howard, actor estatsunidenc.
• Bedřich Hrozný, arqueològ chèc.
• Edwin Hubble, astronòm estatsunidenc.
• Thomas Jaggar, geològ e volcanològ estatsunidenc.
• Karl Jansky, fisician e engenhaire estatsunidenc.
• Johannes Vilhelm Jensen, escrivan danés.
• Frédéric Joliot-Curie, fisician francés.
• Irène Joliot-Curie, fisiciana francesa.
• Al Jolson, cantaire estatsunidenc.
• Jòrdi VI, rèi dau Reiaume Unit.
• Léon Jouhaux, sindicalista francés.
• Louis Jouvet, actor francés.
• Frida Kahlo, pintor mexican.
• Paul Ludwig Ewald von Kleist, generau alemand.
• Albert François Lebrun, president de la Republica Francesa.
• Maurici Leenhardt, religiós protestant e etnològ occitan.
• Sinclair Lewis, escrivan estatsunidenc.
• Josèp Lobet, escrivan provençau.
• Auguste Lumière, inventor francés.
• Thorvald Madsen, mètge danés.
• Carl Gustaf Emil Mannerheim, manescau e president de Finlàndia.
• Edgar Lee Masters, escrivan estatsunidenc.
• Henri Matisse, pintor francés.
• Otto Fritz Meyerhof, mètge e bioquimista alemand.
• Robert Andrews Millikan, fisician estatsunidenc.
• Maria Montessori, pedagoga e mètge italiana.
• Thomas Hunt Morgan, biologista estatsunidenc.
• Eugene O'Neill, escrivan estatsunidenc.
• George Orwell, escrivan anglés.
• Arturo Alessandri Palma, president de Chile.
• Pedro Lascuráin Paredes, president de Mexic.
• Wolfgang Pauli, fisician austrian.
• Eva Perón, femna politica argentina.
• Philippe Pétain, manescau e òme politic francés.
• Francis Picabia, pintor e poèta francés.
• Ferdinand Porsche, engenhaire e industriau austrian.
• Sergei Prokofiev, compositor rus.
• Django Reinhardt, musician estatsunidenc.
• George Santayana, escrivan e filosòf espanhòu.
• George Bernard Shaw, escrivan irlandés.
• Charles Scott Sherrington, fisiologista anglés.
• Hozumi Shigeto, escrivan japonés.
• Jan Christiaan Smuts, primièr ministre de Sud-Africa.
• Frederick Soddy, fisician anglés.
• Alan Turing, matematician britanic.
• Pau Vezian, felibre.
• Sergei Vinogradskii, microbiologista rus e ucraïnian.
• Kurt Weill, compositor germanoamerican.
• Ludwig Wittgenstein, matematician e filosòf austrian.
• Hella Wuolijoki, escrivan finlandés.

Liames intèrnes

• Energia nucleara.
• Guèrra Freja.