Síle
| Lýðveldið Síle | |
| República de Chile | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Por la razón o la fuerza (spænska) Með rétti eða mætti | |
| Þjóðsöngur: Himno Nacional de Chile | |
| |
| Höfuðborg | Santíagó |
| Opinbert tungumál | Spænska |
| Stjórnarfar | Lýðveldi
|
| Forseti | Gabriel Boric |
| Sjálfstæði | frá Spáni |
| - Stofnað | 18. september 1810 |
| - Yfirlýst | 12. febrúar 1818 |
| - Viðurkennt | 25. apríl 1844 |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
38. sæti 756.102,4 km² 1,07 |
| Mannfjöldi - Samtals (2015) - Þéttleiki byggðar |
60. sæti 18.006.407 23,81/km² |
| VÞL (2005) |  0.867 (40. sæti. sæti)
|
| Gjaldmiðill | Pesi |
| Þjóðarlén | .cl |
| Landsnúmer | ++56 |
Lýðveldið Síle, stundum ritað Chile (spænska 
República de Chile ), er land í Suður-Ameríku á langri ræmu milli Andesfjalla og Kyrrahafsins. Í norðri liggur landið að Perú, Bólivíu í norðaustri, Argentínu í austri og Drakesundi í suðurhlutanum. Kyrrahafið er einu landamæri landsins í vestri, þar sem að strandlengjan er yfir 6,435 kílómetrar á lengd.[1] Yfirráðasvæði Síle nær út á Kyrrahafið og tekur til Juan Fernández-eyja, Desventuradas-eyja, Sala y Gómez eyja og Páskaeyjar, en sú síðastnefnda er í Pólýnesíu. Síle gerir tilkall til 1.250.000 km² af Suðurskautslandinu.
Landsvæði og náttúrufar[breyta | breyta frumkóða]
Óvanaleg lögun Síle - 4.300 km á lengd og að meðaltali 175 km á breidd - veldur því að loftslag í landinu er fjölbreytilegt, eða allt frá heimsins þurrustu eyðimörk - Atacama - í norðri, í gegnum Miðjarðarhafsloftslag í miðju landsins, til snævi þakinna Andesfjalla í suðri, ásamt jöklum, fjörðum og ám.[2] Eyðimörkin í norðri er rík af jarðefnum og þá aðallega kopar. Á litlu landsvæði um miðbik Síle er mannfjöldi og landbúnaður langmestur. Það svæði er einnig miðpunktur menningar og stjórnmála og þaðan þandist byggðin í landinu út á 19. öld, þegar það innlimaði svæði í norðri og suðri. Í suðri er mikið um skóga og graslendi en þar er einnig röð eldfjalla og margar ár. Suðurströndin er völundarhús fjarða, víkna, sunda, vogskorinna skaga og eyja. Andesfjöllin eru á austurlandamærum landsins. Þjóðartré Síle er apahrellir.
Orðsifjar[breyta | breyta frumkóða]
Til eru ýmsar kenningar um uppruna orðsins „Chile“. Samkvæmt einni kenningu kölluðu Inkarnir frá Perú, sem hafði mistekist að sigra Mapuche-mennina, dal fjallsins Akonkagúa Chili eftir Tili, höfðingja ættbálks sem réð ríkjum þar á tímum innrásar Inkanna.[3] Önnur kenning bendir á að Akonkagúadalur og Kasmadalur í Perú séu sviplíkir, en þar var bær og dalur sem hét Chili.[3] Aðrar kenningar segja að nafnið „Chile“ eigi rætur sínar að rekja til orðs Mapuche-manna Chilli sem getur þýtt „þar sem landið endar“[4], „innsti staður Jarðar“ eða „mávar“; eða frá quechua orðinu chin, „kuldi“, eða aímaríska orðinu tchili sem þýðir „snjór“. Önnur merking sem rakin er til Chilli er hljóðlíkingin cheele-cheele, sem er eftirlíking Mapuche-manna af kvakhljóði fugla. Spænsku landvinningamennirnir fréttu af þessu nafni frá Inkunum og þeir fáu sem lifðu af leiðangur Diegos de Almagro suður frá Perú árið 1535-36 kölluðu sig „mennina frá Chilli“.
Söguágrip[breyta | breyta frumkóða]
Fyrir um 10.000 árum settust frumbyggjar Ameríku að í frjóum dölum og við strendur þessa lands sem nú er þekkt sem Síle.
Tilvísanir[breyta | breyta frumkóða]
- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 6. nóvember 2015. Sótt 19. mars 2008.
- ↑ [1]
- ↑ 3,0 3,1 Encina, Francisco A., and Leopoldo Castedo. Resumen de la Historia de Chile. 4th ed. Santiago: Zig-Zag, 1961.
- ↑ Hudson, Rex A., ed. "Chile: A Country Study." GPO for the Library of Congress. 1995. February 27, 2005
Heimildir[breyta | breyta frumkóða]
Þessi Lönd í Suður-Ameríku | ||
|---|---|---|
.svg) | ||
Undir yfirráðum annarra ríkja: Falklandseyjar · Franska Gvæjana | ||