Maroela
| Maroela | |
|---|---|
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | S. birrea
|
| Binomiale naam | |
| Sclerocarya birrea (A. Rich.) Hochst.
| |
Die maroela (Sclerocarya birrea (A. Rich.) Hochst) is 'n medium-groot boom wat inheems is aan die miombo bosveld van Suider-Afrika en die Sudano-Sahelianreeks van Wes-Afrika. Dis 'n enkelstam-boom met 'n wye kroon en kenmerkende grys bas. Die maroela groei tot 18 m hoog en word meestal aangetref in oop bosveld. Die vrug van die maroela word gebruik in die bekende Amarula likeur. Die bome word nie gekweek nie; die vrugte word van wilde bome geoes. Die vrug het 'n ligte geel skil, wit vleis ryk aan vitamien C, en 'n groot pit. Dit is sappig wanneer dit geëet word. Maroelas behoort tot die plantfamilie Anacardiaceae.
Maroelaboom[wysig | wysig bron]
Die maroelaboom (Sclerocarya caffra) behoort tot dieselfde familie as die mangoboom (Anacardiaceae). Die boom is inheems in Suid-Afrika, waar dit algemeen in Natal en Gauteng aangetref word, maar dit kom ook in groot dele in die res van Afrika voor, te wete in Mosambiek en Zimbabwe en so ver noord as Ethiopië en die Soedan. Die boom se vrug is soet en vrank en kan gebruik word vir die maak van konfyt of gefermenteerde drank. Bobbejane, ape en olifante eet die vrugte graag.
Maroelabome word gewoonlik in warm dele en in sand- of leemgrond aangetref. Die boom is 9 tot 20 m hoog en het 'n ronde, blougroen kruin. Die stam is regop en die bas gryserig.
Daar is 3 tot 4 paar saamgestelde blare en ’n terminale blaar word aan die takkies gedra. Die blare is glad en ovaalvormig, loop spits af in ’n afgestompte punt en is donkerder aan die bokant. Die blomme is meestal eenslagtig en onopvallend. Hulle verskyn gedurende die lente aan die punte van die takkies. Aparte manlike en vroulike bome word meestal aangetref, maar soms word manlike en vroulike blomme aan dieselfde boom gedra.
Die manlike blomme word aan lang are gedra, terwyl die vroulike blomme in groepies van 2 tot 3 aan kort, dik stingels sit. Die kelkblare is donkerrooi en die kroonblare is pienk tot geel. Die vrugte is ovaalvormig en 3 tot 4 cm lank met 'n wit, slymerige lagie vleis om die groot, harde pit. Die pit bevat 2 tot 3 neutagtige sade. Die skil is taai en geel wanneer die vrug ryp is.
'n Jellie-agtige konfyt kan van die vrug gekook word. Die sade bevat baie olie wat vir allerlei doeleindes aangewend kan word. Die pitte word soms gemaal en as 'n soort pap geëet. Bobbejane, ape en olifante eet die vrug graag. Hoewel die hout nie baie sterk is nie, kan meubels, vloerplanke en skoenhakke met welslae daarvan gemaak word. Vroeër is baie bome vir die doel gekap, maar deesdae word die maroelaboom kragtens wet beskerm en word die hout selde gebruik.
Algemene name: maroela (Afrikaans), Boran (Kenia) – didissa ; Engels – jelly plum, cat thorn, morula, cider tree, marula, maroola nut/plum; Hausa – dania; Kamba (Kenia) – muua; Kwangali – ufuongo; Lovedu – marula; Masai (Kenia) – ol-mangwai; Meru (Kenia) – mura; Suid-Ndebele – iganu, ikanyi, umganu, umkano; Noord-Sotho [vrugte] – lerula, marula; Noord-Sotho [boom] – morula, merula; Pokot (Kenia) – oruluo; Portugees (Mosambiek) – canhoeiro; Ronga (Mosambiek) – ncanhi; Sebei (Kenia) – katetalum; Tsonga – nkanyi, inkanyi; Shona – mutsomo, mukwakwa, mushomo, muganu, mupfura; Shona [vrugte] – pfura; Shona [boom] – mufura, mafuna, marula; Swahili, Diga (Kenia) – mngongo; Swazi – umganu; Swazi – umganu; Tsonga – tsua, tsula, umganu; Tswana – morula; Tugen (Kenia) – tololokwo; Zoeloe [vrugte] – amaganu, [sade] – umganu, [boom] – umganu.
Gebruike[wysig | wysig bron]
- Die sade is ryk aan proteïen en vet en is 'n belangrike kos in tye van nood.
- Die vrugte word algemeen vars geëet of gebruik in die voorbereiding van sap en alkoholiese drankies soos Amarula.
- Maroela-olie, wat gemaak word uit die saad, word gebruik as velsorgolie. Dit is ryk in antioksidante en oleïensuur.
- Die bas word gebruik in die behandeling en voorkoming van malaria. Die gom van die stam word deur sekere plaaslike inwoners met water en as gemeng en dan as ink gebruik.
- Die bas bring ook 'n rooibruin kleursel voort wat gebruik word om tradisionele ware te kleur. Die blare word gekou om te help met slegte spysvertering.
- Die vrugte word beskou as 'n baie doeltreffende insekdoder en gebruik om vee te dip en te beskerm teen bosluise.
- Die blare kan gekou word om sooibrand te verlig
- Die vrug van die maroela het bekendheid verwerf in die rolprent Animals Are Beautiful People deur Jamie Uys wat in 1974 uitgereik is. In die film word verskeie wilde diere uitgebeeld wat dronk geword het nadat hulle gefermenteerde maroelavrugte geëet het. Latere navorsing het getoon dat dit hoogs onwaarskynlik is dat dit werklik kan gebeur, en die kleurryke Uys sou dan ook self sy ondeundheid erken het.
- Olifante sal 'n reusehoeveelheid gefermenteerde maroelas moet eet om enigsins die spreekwoordelike twee rye spore te loop, en ander diere verkies die ryp vrugte en nie dié wat reeds gis nie. Die baie water wat daagliks deur olifante gedrink word, sal ook die uitwerking van die vrugte in so 'n mate verdun dat hulle nie daardeur aangetas sal kan word nie.
- 'n Aftreksel van die binne-bas van die maroelaboom kan aangewend word om die pyn te verlig wat deur skerpioensteke en slangbyte veroorsaak word.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Bronne[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-59-1, volume 18, bl. 58
Verwysings[wysig | wysig bron]
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maroela.
Wikispecies het meer inligting verwant aan: Maroela
