Tokio
| Tokio | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| 35°41′23″ şm. e. 139°41′32″ ş. u. | |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1 iyul 1943 | ||||
| Sahəsi | |||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 6 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi | |||||
|
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
![Bayraq[d]](/web/20220320040641/https://az.wikipedia.org/wiki/Fayl:Flag_of_Tokyo_Metropolis.svg)
Tokio[3] (/ ˈtoʊkioʊ/ TOH-kee-oh,/ -kjoʊ/ -kyoh; Yapon: 東京, Tōkyō [toːkʲoː]), rəsmi olaraq Tokio Metropolisi (Yapon: 東京 都, Tōkyō-to), Yaponiyanın paytaxtı və ən çox əhalisi olan prefekturasıdır. Tokio Körfəzinin başında yerləşən prefektura, Yaponiyanın əsas Honşu adasının Sakit Okean sahilindəki Kanto bölgəsinin bir hissəsini təşkil edir. Tokio, ölkənin siyasi və iqtisadi mərkəzidir, eyni zamanda Yaponiya İmperatorunun və milli hökumətin oturduğu yerdir. 2021-ci ildən etibarən, prefekturanın təxminən 13.960.236 əhalisi var. Böyük Tokio Bölgəsi, 2020-ci ildə 37.393 milyondan çox əhalisi olan dünyanın ən sıx məskunlaşdığı şəhəridir.
Əvvəlcə Edo adlı bir balıqçı kəndi olan şəhər, Tokuqava şoqunluğunun yerləşdiyi vaxt 1603-cü ildə görkəmli bir siyasi mərkəzə çevrildi. 18-ci əsrin ortalarına qədər Edo, bir milyonun üzərində dünyanın ən sıx məskunlaşdığı şəhərlərindən biri idi. 1868-ci ildə şogunluğun sona çatmasından sonra, Kiotodakı imperiya paytaxtı Tokio (sözün əsl mənasında "şərq paytaxtı") adlandırılan şəhərə köçürüldü. Tokio, 1923-cü il Böyük Kanto zəlzələsi və İkinci Dünya Müharibəsi zamanı yenidən Müttəfiqlərin bombardman hücumları nəticəsində viran qaldı. 1950-ci illərdən başlayaraq şəhər sürətli bir şəkildə yenidən quruldu və genişləndi və Yaponiyanın müharibədən sonrakı iqtisadi bərpasına rəhbərlik etdi. 1943-cü ildən bəri Tokio Böyükşəhər Hökuməti, prefekturanın 23 xüsusi bölməsini (keçmiş Tokio şəhəri), qərb bölgəsindəki müxtəlif yataq şəhərlərini və iki kənar ada zəncirini idarə etdi.
Tokio, ümumi daxili məhsula görə dünyanın ən böyük şəhər iqtisadiyyatıdır və Qloballaşma və Dünya Şəhərləri Araşdırma Şəbəkəsi tərəfindən Alpha+ şəhəri olaraq təsnif edilir. Yokohama, Kavasaki və Çiba şəhərlərini özündə birləşdirən bir sənaye bölgəsinin bir hissəsi olan Tokio, Yaponiyanın aparıcı iş və maliyyə mərkəzidir. 2019 -cu ildə 36 ''Fortune'' Global 500 şirkətinə ev sahibliyi etdi. 2020 -ci ildə Qlobal Maliyyə Mərkəzləri İndeksində Nyu York, London və Şanxaydan sonra dördüncü yeri tutdu. Tokio, dünyanın ən yüksək qülləsi Tokyo Skytree və dünyanın ən böyük yeraltı sel sularını dəyişdirmə qurğusu MAOUDC-yə malikdir. Tokio Metro Ginza xətti Şərqi Asiyanın ən qədim yeraltı metro xəttidir (1927).
Şəhər 1964 Yay Olimpiya və Paralimpiya oyunları, təxirə salınmış 2020 Yay Olimpiya Oyunları və Paralimpiya oyunları və üç G7 Zirvəsi (1979, 1986 və 1993) daxil olmaqla bir çox beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etdi. Tokyo beynəlxalq bir araşdırma və inkişaf mərkəzidir və bir neçə böyük universitet, xüsusilə Tokio Universiteti ilə təmsil olunur. Tokyo Stansiyası, Yaponiyanın Şinkansen güllə qatar sisteminin mərkəzi qovşağıdır və şəhərə geniş bir dəmir yolu və metro şəbəkəsi xidmət göstərir. Tokionun görkəmli bölgələrinə Çiyoda (İmperator Sarayının yeri), Şincuku (şəhərin inzibati mərkəzi) və Şibuya (ticarət, mədəniyyət və iş mərkəzi) daxildir.
Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tokio Körfəzi sahilində liman şəhəri Tokio, Edo (körfəz qapısı) adı ilə tanınmışdı. Edo Qalası XII əsrdə güclü samuray qəbilənin-i Edo ailəsinin yurdu olaraq yapon tarixində meydana çıxdı. 1603de Tokugawa Şogunluğu banisi Tokugawa Ieyasu, Edoyu zərbənin rəhbərliyinin paytaxtı etdi. Şogunluk rejimi altında Edo, Yaponiyanın mədəni və iqtisadi, siyasi sahədə mərkəzinə inkişaf etmişdir. 1868-ci ildə Zərbənin hakimiyyətinə son qoyan İmperator Meiji, 3 sentyabr 1868-ci il tarixli Edonun adını Tokio etməsinə dair imperator fərmanı ilə Kioto Edo qalasındakı qədim zərbənin sarayına köç edib, qədim paytaxt Kioto şərqdə paytaxt olduğuna görə şəhərin adı Tokioya dəyişdi. Tokio, 12 sentyabr 1923-cü ildəki zəlzələdən böyük zərər gördü. Zəlzələdən sonra şəhər yenidən inşa edilib və bu dövrdə ətrafında şəhərətrafılar təşəkkül etməyə başladı. 20 il sonra II. Dünya Müharibəsində ABŞ təyyarələri tərəfindən ciddi bombardman edilərək təkrar sökülüb. Tokio 1950-ci illərdən sonra ölkə iqtisadiyyatına paralel inkişaf göstərərək sürətlə böyüdü və bugünkü səviyyəsinə çatıb.
Coğrafiya və hökumət[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tokionun materik hissəsi Tokio Körfəzinin şimal-qərbində yerləşir və şərqdən qərbə təxminən 90 km (56 mil) və şimaldan cənuba 25 km (16 mil) yaxındır. Tokiodakı orta yüksəklik 40 m (131 ft) dir. Çiba prefekturası şərqdə, qərbdə Yamanaşi, cənubda Kanaqava və şimalda Saytama ilə həmsərhəddir. Materik Tokio, daha sonra xüsusi palatalara (şərq yarısını tutan) və qərbə doğru uzanan Tama bölgəsinə (多 摩 地域) bölünür. Tokionun eni 35.65 (36-cı paralel şimalın yaxınlığında) var ki, bu da onu Roma (41.90), Madrid (40.41) və Nyu-York şəhərindən (40.71) daha cənubda edir.
Təqdimat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şəhərin mərkəzində xəndəklər və geniş bağlarla əhatə İmperiya Sarayı yer alır. Sarayın şərqində, Yapon iş dünyasının mərkəzi kimi səciyyələndirilən Maranouçi səmti olur; Şimal-şərqində isə bir çox universitetin və mətbəənin yerləşdiyi Qanda səmti uzanır. Rəsmi binalar sarayın cənubundakı Kasumigaseki səmtində toplanmışdır. Milli parlament binası isə Kasumigasekinin qərb. Dünyaca məşhur bir mübadilə mərkəzi olan Ginza səmti şəhərin şərq hissəsindədir. Tokionun arxitekturası iki və ya üç mərtəbəli taxta evlərdən, Meiji dövründən qalma daş tikililərə və beton və ya poladdan düzəldilmiş göydələnlərə qədər dəyişən bir müxtəliflik göstərir. Yaponiyanın əsas ibadət mərkəzi olan Meici Məbədi bir milli abidə kimi qəbul edilir.Başlanğıcda zəlzələyə qarşı mukavim olsun deyə, binalar 30 metrlə məhdudlaşdırılmış, lakin 1960lardan sonra bu yüksəkliyi keçən və zəlzələyə dayanıqlı bir çox yeni bina inşa edilmişdir. Bunların başlıcaları Mainiçi Nəşriyyatı, Tokio Kilsə, Milli Teatr və Beynəlxalq Ticarət Mərkəzidir. Şəhər daxili nəqliyyat avtobus, metro və elektrik qatarlarla təmin edilir. Tokioda biri daxili səfərlər, digəri xarici səfərlərə təsis edilən iki hava limanı var.Yaponiyanın mədəniyyət mərkəzi olan Tokioda bir çox muzey, kitabxana və universitet yerləşir. Ueno Parkında Tokio Milli Muzeyi, Tokio Milli Elm Muzeyi, Heyvanat Bağçası və Qərb İncəsənəti Milli Muzeyinin yer alır. Yaponiyadakı universitet və yüksekokul-ların böyük hissəsi Tokio. Tokio Universiteti xaricindəki başlıca milli ali təhsil müəssisələri Tokio Texnologiya İnstitutu, Hitotsubaşi Universiteti və Tokio İncəsənət Universitetidir. Özəl universitetlərin ən məşhurları da Vaseda və Keio universitetləridir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ https://www.gsi.go.jp/KOKUJYOHO/MENCHO/backnumber/GSI-menseki20210101.pdf. Geospatial Information Authority of Japan. səh. 28.
- ↑ 東京都の人口（推計）トップページ (yap.).
- ↑ Акаһата // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 199.
