Alabama

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Alabama (dəqiqləşdirmə).
Alabama
ing. Alabama
Ştat
Alabama bayrağı Alabama gerbi
Bayraq Gerb
Təxəllüsü:
Sarı ağacdələn ştatı (ing. The Yellowhammer State), Diksinin qəlbi (ing. The Heart of Dixie), Pambıq ştatı (ing. The Cotton State)
Şüarı: Hüquqlarımızı müdafiə etməyə cəsarət edirik (lat. Audemus jura nostra defendere)
Himni: Alabama
ABŞ xəritəsində Alabama
Rəsmi dilİngilis dili
Danışılan dillər2010-cu ildə[1]
İngilis dili (95.1%)
İspan dili (3.1%)
DemonimAlabamalı (ing. Alabamian,[2] ing. Alabaman[3])
PaytaxtıMontqomeri
Ən iri şəhəriBirminqem
Ən iri metropoliteniBöyük Birminqem
Ərazisi30-cu (ABŞ üzrə)
 • Ümumi52.419 mil²
(135.765 km2)
 • Eni190 mil (305 km)
 • Uzunluğu330 mil (531 km)
 • % su3,20
 • En dairəsi30° 11′ Ş - 35° Ş
 • Uzunluq dairəsi84° 53′ Q - 88° 28′ Q
Əhalisi24-cü (ABŞ üzrə)
 • Ümumi5.024.279 (2020)[4]
 • Sıxlıq99,1 (2020)/mil²  (38,4 (2020)/km2)
27-ci (ABŞ üzrə)
 • Təsərrüfatın Orta Gəliri48.123 $[5] (46-cı)
Yüksəklik
 • Maksimal yüksəklikÇiha dağı[6][7][8]
2.413 ft (735,5 m)
 • Orta yüksəklik500 ft  (150 m)
 • Minimal yüksəklikMeksika körfəzi[7]
Dəniz səviyyəsi
Ştatlıqdan ƏvvəlAlabama Ərazisi
İttifaqa qəbul14 dekabr 1819 (22-ci)
QubernatorKey Ayvi (R)
Leytenant-qubernatorUill Eynsuort (R)
Qanunverici hakimiyyətAlabama Qanunverici Hakimiyyəti
 • Yuxarı PalataSenat
 • Aşağı PalataNümayəndələr Palatası
ABŞ SenatorlarıRiçard Şelbi (R)
Tommi Tabervill (R)
ABŞ Palata nümayəndələri6 Respublikaçı
1 Demokrat (siyahı)
Saat qurşağı
 • Ştatın əsas hissəsiMərkəzi UTC -6/-5
 • FiniksŞərq UTC -5/-4
ISO 3166US-AL
AbbreviaturaAL, Ala
Rəsmi saytıalabama.gov
Alabamanın sərhədlərini göstərən interaktiv xəritə

Alabama (ing. Alabama /ˌæləˈbæmə/) — ABŞ-ın cənub-şərq bölgəsində yerləşən ştat. Şimalda Tennessi, şərqdə Corciya, cənubda Florida və Meksika körfəzi, qərbdə Missisipi ilə həmsərhəddir. Alabama ərazisinə görə ən böyük 30-cu, əhalisinə görə 24-cü ABŞ ştatıdır. 1,300 mil (2,100 km) uzunluğunda gəmiçiliyə yararlı daxili sular ilə Alabama digər ştatlardan ən çoxuna malikdir.[9]

Alabama ştat quşunun şərəfinə Sarı ağacdələn ştatı ləqəbini almışdı. Alabama həmçinin "Diksinin qəlbi" və "Pambıq ştatı" adı ilə də tanınır. Ştat ağacı uzunyarpaq şam və ştat çiçəyi kameliyadır. Alabamanın paytaxtı Montqomeridir və əhalisinə və ərazisinə görə ən böyük şəhəri Hantsvilldir.[10] Ən qədim şəhəri 1702-ci ildə fransız kolonistləri tərəfindən Fransız Luizianasının paytaxatı olaraq əsası qoyulmuş Mobildir.[11] Böyük Birminqem Alabamanın ən böyük metropoliten ərazisi və onun iqtisadi mərkəzidir.[12]

Əvvəlcə bir çox yerli qəbilələrin yaşadığı indiki Alabama XVI əsrdən başlayaraq fransızlar XVIII əsrin əvvəllərində onu əldə edənə qədər İspan ərazisi idi. 1763-cü ildə İngilislər ABŞ İstiqlal müharibəsi itirənə qədər ərazini ələ keçirdilər. İspaniya Mobili 1813-cü ilə qədər İspan Qərbi Floridasının bir hissəsi olaraq saxladı. 1819-cu ilin dekabrında Alabama ştat kimi tanındı. Antebellum dövründə Alabama əsas pambıq istehsalçısı idi və afroamerikalı qul əməyindən geniş istifadə edilirdi. 1861-ci ildə ştat ABŞ-dan ayrılaraq ilk paytaxtı Montqomeri olan Amerika Konfederativ Ştatlarının bir hissəsi oldu və 1868-ci ildə yenidən İttifaqa qoşuldu. ABŞ Vətəndaş müharibəsindən sonra, kənd təsərrüfatı və bəzi əmtəə bitkiləri ştat iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvəsi olduğu üçün Alabama onilliklər boyu iqtisadi çətinliklərlə üzləşəcəkdi. Digər keçmiş kölə ştatları kimi Alabama qanunverici orqanları XIX əsrin sonundan 1960-cı illərə qədər afroamerikalılara qarşı səsvermə hüququndan məhrum etmə və ayrıseçkilik etmək üçün Cim Krou qanunlarından istifadə etdilər.

XX əsrin əvvəllərində əsas sənayelərin və şəhər mərkəzlərinin böyüməsinə baxmayaraq XX əsrin ortalarına qədər ştat qanunvericiliyində ağ kəndli maraqları üstünlük təşkil edirdi. Bu müddət ərzində şəhərlilərin maraqları və afroamerikalılar nəzərəçarpacaq dərəcədə az təmsil olundular. Selmadan Montqomeriyə yürüş kimi yüksək səviyyəli tədbirlər 1950 və 1960-cı illərdə ştatı vətəndaş hüquqları hərəkatının əsas mərkəzinə çevirdi. İkinci Dünya müharibəsi dövründə və bundan sonra ştat iqtisadiyyatı yeni sənaye sahələri ilə şaxələndirildikcə Albama inkişaf etdi. NASA-nın Hantsvilldəki Marşal Kosmik Uçuş Mərkəzi aerokosmika sənayesini inkişaf etdirməklə 20-ci əsrin ortalarından sonlarına qədər Alabama ştatının iqtisadi inkişafına kömək edəcək. XXI əsrdə ştatın iqtisadiyyatı avtomobil, maliyyə, turizm, istehsal, aerokosmik, mineral hasilatı, səhiyyə, təhsil, pərakəndə satış və texnologiyaya əsaslanır.[13]

Ştatın coğrafiyası müxtəlifdir, şimalda dağlıq Tennessi vadisi və cənubda tarixən əhəmiyyətli bir liman olan Mobil körfəzi üstünlük təşkil edir. Siyasi baxımdan, Dərin Cənubun bir hissəsi olaraq, Alabama əsasən mühafizəkar bir ştatdır və mədəni olaraq Cənub mədəniyyəti ilə tanınır. Alabama daxilində Amerika futbolu, xüsusən Obern Universiteti, Alabama Universiteti, Alabama A&M Universiteti, Alabama Ştat Universiteti, Troy Universiteti, Cənubi Alabama Universiteti və Ceksonvil Ştat Universiteti kimi təhsil müəssisələrində kollec səviyyəsində ştat mədəniyyətinin əsas hissəsidir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alabama çayı və ştatın Avropa-Amerika adlandırılması çayın yuxarı axarlarında Kusa çayı ilə Tallapusa çayının qovuşmasından bir qədər aşağıda yaşayan Muskoke dilli qəbilə olan Alabamaların adından qaynaqlanır.[14] Alabama dilində Alabama nəslindən olan bir insan üçün söz Albaamodur (bəzi dialektlərdə Albaama və ya Albàamo; cəm halı Albaamaha).[15] "Alabama"-nın çokto dilindən götürülməsi ehtimalı azdır.[16][17] Bu sözün yazılışı tarixi mənbələrdə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir.[17] İlk istifadəsi 1540-cı ildə Ernando de Soto ekspedisiyasının üç hesabında görünür : Qarsilaso de la Veqa Alibamo sözündən istifadə edirdi, Elvas Cəngavəri və Rodriqo Ranjel isə müvafiq olaraq Alibamu və Limamu sözlərini bu terminin transliterasiyasında yazıblar.[17] Hələ 1702-ci ildə fransızlar tayfanı Alibamon adlandırırdılar, fransız xəritələrində çayı Rivière des Alibamons kimi təyin edirdilər.[14] Adın digər yazılışlarına Alibamu, Alabamo, Albama, Alebamon, Alibama, Alibamou, Alabamu, Allibamou[17][18][19] və bəlkə də Alabahmu daxildir. ABŞ-da hindi dillərindən törəmiş ştat adlarının istifadəsi geniş yayılmışdır; təxminən 27 ştatın yerli Amerika mənşəli adı var.[20]

Mənbələr sözün mənası ilə bağlı fikir ayrılığına malikdirlər. Bəzi alimlər bu sözün Çokto dilində alba ('bitkilər' və ya 'alaq otları' mənasını verir) və amo ('kəsmək', 'bəzəmək' və ya 'toplamaq' mənasını verir) sözlərindən əmələ gəldiyini irəli sürürlər.[17][21][22] Mənası 'kolluq təmizləyənlər'[21] və ya 'ot toplayanlar'[22][23] ola bilər, becərilməsi üçün torpağın təmizlənməsi[18] və ya dərman bitkilərinin toplanması[23] nəzərdə tutulur. Ştatda bir çox hindi mənşəli yer adları var.[24][25] Bununla belə, Alabama dilində müvafiq oxşar sözlər yoxdur.

Jacksonville Republican qəzaetində 1842-ci ildə dərc edilən məqalə, 'Burada Dinlənirik' mənası verdiyini önə sürdü.[17] Bu anlayış 1850-ci illərdə Alexander Bofort Mikin yazıları vasitəsilə populyarlaşdı.[17] Muskoq dilləri üzrə mütəxəssislər belə bir tərcüməni dəstəkləmək üçün heç bir dəlil tapmadılar.[14][17]

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabama tarixi

Avropalılardan əvvəlki məskunlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Heyl qraflığındakı Maundvil Arxeoloji Parkı. 1000–1450-ci illərdə Missisipi mədəniyyətinə aid hindular tərəfindən zəbt edilmişdir.

Müxtəlif mədəniyyətlərə malik aborigenlər Avropa müstəmləkəçiliyinin gəlişindən əvvəl minlərlə il ərzində ərazidə yaşamışdılar. Ohayo çayı boyunca şimal-şərq tayfaları ilə ticarət kurqanlar dövründə (e.ə. 1000 –700-ci illər) başladı və avropalılarla əlaqəyə qədər davam etdi.[26]

Aqrar Mississipi mədəniyyəti 1000-ci ildən 1600-cü ilə qədər ştatın böyük hissəsini əhatə edirdi, onun əsas mərkəzlərindən biri Alabama ştatının Maundvill şəhərindəki indiki Maundvil Arxeoloji Parkı yerində tikilmişdi.[27][28] Bu, mədəniyyətin mərkəzi olan indiki İllinoys ştatındakı Kahokiyadan sonra klassik Orta Missisipi dövrünün ikinci ən böyük kompleksidir. Maundvilldə arxeoloji qazıntılardan əldə edilən artefaktların təhlili alimlərin Cənub-Şərqi Mərasim Kompleksinin (CŞMK) xüsusiyyətlərini formalaşdırmasının əsasını təşkil edirdi.[29] Məşhur inancın əksinə olaraq, CŞMK-nın Mezoamerika mədəniyyəti ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur, müstəqil şəkildə inkişaf edib. Mərasim Kompleksi Missisipi xalqlarının dininin əsas komponentini təmsil edir; onların dinini başa düşmək üçün əsas vasitələrdən biridir.[30]

Avropalılarla əlaqə zamanı indiki Alabamada yaşayan yerli Amerika xalqının tarixi qəbilələri arasında İrokez dilli xalq olan Çeroki; və Muskoqi dilli Alabama (Alibamu), Çikosa, Çokto, Krik və Koasati qəbilələri var idi.[31] Eyni böyük dil ailəsinin bir hissəsi olsa da, Muskoqi tayfaları fərqli mədəniyyətlər və dillər inkişaf etdirdilər.

Avropalıların məskunlaşması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalələr: Yeni Fransa, Fransız Luizianası, Fransız-hindu müharibəsi, Paris müqaviləsi (1763), Yeni İspaniya, İspan Luizianası, Qərbi Florida, Hindi rezervi (1763), ABŞ İstiqlal müharibəsi, və Paris sülh müqaviləsi (1783) (Əsasda daha çox parametr var}})

İspanlar XVII əsrdə Şimali Amerikanı kəşf edərkən Alabamaya çatan ilk avropalılar idi. Ernando de Sotonun ekspedisiyası 1540-cı ildə Mabila və ştatın digər yerlərindən keçdi. 160 ildən çox keçəndən sonra fransızlar 1702-ci ildə Qədim Mobildə bölgənin ilk Avropa qəsəbəsini qurdular.[32] Şəhər 1711-ci ildə Mobilin indiki yerinə köçürülmüşdür. Bu ərazi 1702-ci ildən 1763-cü ilə qədər Fransız Luizianasının bir hissəsi kimi fransızlar tərəfindən iddia edilmişdi.[33]

Yeddiillik müharibədə fransızlar ingilislərə uduzduqdan sonra o, 1763-cü ildən 1783-cü ilə qədər Britaniyanın Qərbi Florida əyalətinin bir hissəsi oldu. ABŞ İstiqlal müharibəsində ABŞ-ın qələbəsindən sonra ərazi ABŞ və İspaniya arasında bölündü. Sonuncu 1783-cü ildən 1813-cü il aprelin 13-də Mobildəki İspan qarnizonunun ABŞ qüvvələrinə təslim olmasına qədər bu qərb ərazisinə nəzarəti saxladı.[33][34]

İnqilab dövründə Britaniya monarxiyasına sadiq olan Tomas Bassett Mobildən kənarda ştatda ilk ağdərili köçkünlərdən biri idi. O, 1770-ci illərin əvvəllərində Tombiqbi rayonunda məskunlaşdı.[35] Bölgənin sərhədləri təxminən Tombiqbi çayından bir neçə mil məsafədə olan ərazi ilə məhdudlaşırdı və bugünkü Klark qraflığının cənubunu, Mobil qraflığının ən şimalını və Vaşinqton qraflığının çox hissəsini əhatə edirdi.[36][37]

İndiki Bolduin və Mobil qraflıqları 1783-cü ildə İspan Qərbi Floridasının, 1810-cu ildə müstəqil Qərbi Florida Respublikasının bir hissəsi oldu və nəhayət 1812-ci ildə Missisipi Ərazisinə əlavə edildi. İndi Alabamanın şimal üçdə iki hissəsi olan ərazilərin əksəriyyəti Britaniya müstəmləkəsi dövründən başlayaraq Yazu torpaqları kimi tanınırdı. 1767-ci ildən etibarən Corciya Əyaləti tərəfindən iddia edildi. İnqilab Müharibəsindən sonra, güclü mübahisələrə baxmayaraq, Corciyanın bir hissəsi olaraq qaldı.[38][39]

Mobil və Yazu torpaqlarının ətrafındakı ərazilər istisna olmaqla, indi Alabamanın aşağı üçdə biri olan ərazi 1798-ci ildə təşkil edilərkən Missisipi Ərazisinin bir hissəsi idi. Yazu torpaqları 1804-cü ildə Yazu torpaq qalmaqalından sonra əraziyə əlavə edildi.[39][40] İspaniya 1819-cu ildə Adams-Onis müqaviləsi onu rəsmi olaraq ABŞ-a verənə qədər sahilyanı qraflıqlara çevriləcək keçmiş İspan Qərbi Floridası ərazisi üzərində iddiasını saxladı.[34]

XIX əsrin əvvəlləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalələr: Orqanik akt#Orqanik aktların siyahısı, Alabama Əraizi, İttifaqa qəbul, və İttifaqa qəbul tarixinə görə ABŞ ştatlarının siyahısı
Mississippiterritory.PNG

1817-ci il dekabrın 10-da Missisipi ştatlığa qəbul edilməzdən əvvəl ərazinin daha seyrək məskunlaşmış şərq yarısı ayrıldı və Alabama Ərazisi adlandırıldı. ABŞ Konqresi 3 mart 1817-ci ildə Alabama Ərazisini yaratdı. İndi tərk edilmiş Sent-Stivens 1817-ci ildən 1819-cu ilə qədər ştat paytaxtı kimi fəaliyyət göstərmişdi.[41]

Alabama 14 dekabr 1819-cu ildə 22-ci ştat olaraq qəbul edildi, Konqres ilk Konstitusiya Konvensiyasının keçiriləcəyi yer olaraq Hantsvilli seçdi. 5 iyul - 2 avqust 1819-cu il tarixlərində nümayəndələr yeni ştat konstitusiyasını hazırlamaq üçün toplaşdılar. Hantsvill 1819-cu ildən 1820-ci ilə kimi hökumətin mərkəzi Dallas qraflığındaki Kahabaya köçənə qədər müvəqqəti paytaxt kimi xidmət etmişdir.[42]

İndi kabus şəhər olan Kahaba 1820-ci ildən 1825-ci ilə qədər ilk daimi ştat paytaxtı idi.[43] Ştat İttifaqa qəbul edildikdə Alabama qızdırması torpaq hərisliyi davam edirdi, köçkünlər və torpaq möhtəkirləri pambıq əkilməsi üçün əlverişli münbit torpaqlardan faydalanmaq üçün ştata axışırdılar.[44][45] 1820-ci və 1830-cu illərdə sərhədin bir hissəsi olan konstitusiya ağ kişilər üçün ümumi seçki hüququnu təmin etdi.[46]

Əsas ev, 1833-cü ildə Qrin qraflığında Tornhilldə tikilmişdir. Bu, keçmiş Qara Kəmər plantasiyasıdır.

Alabamada pambıq plantasiyaları genişləndikcə Yuxarı Cənubdan olan Cənub-Şərqi əkinçilər və tacirlər özləri ilə qul gətirirdilər. Mərkəzi Qara Kəmərin iqtisadiyyatı (adını qaranlıq, məhsuldar torpağına görə götürmüşdür) sahiblərinin sərvəti əsasən qul əməyindən artdığı böyük pambıq plantasiyaları ətrafında qurulmuşdu.[46] Ərazi həm də dolanışıq üçün fermerlərə çevrilmiş bir çox yoxsul, hüquqlarından məhrum insanları cəlb edirdi. Alabamanın 1810-cu ildə təxmini əhalisi 10.000 nəfərdən az idi, lakin 1830-cu ilə qədər bu rəqəm artaraq 300.000 nəfərdən çox oldu.[44] Yerli Amerika qəbilələrinin çoxu 1830-cu ildə Konqres tərəfindən Hindilərin sürgün aktının qəbulundan bir neçə il sonra ştatdan tamamilə çıxarıldı.[47]

1826-cı ildən 1846-cı ilə qədər Taskalusa Alabamanın paytaxtı olub. 30 yanvar 1846-cı ildə Alabama qanunverici orqanı paytaxtın Tuskalusadan Montqomeriyə köçürülməsi üçün səsvermə keçirdiyini elan etdi. Yeni paytaxtda ilk qanunvericilik iclası 1847-ci ilin dekabrında toplandı.[48] Filadelfiyadan olan Stiven Dekatur Buttonun rəhbərliyi altında yeni kapitol binası tikildi. Birinci tikili 1849-cu ildə yandı, lakin 1851-ci ildə eyni yerdə yenidən tikildi. Montqomeridəki bu ikinci kapitol binası bu günə qədər qalır. O, Men ştatının Ekseter şəhərindən olan Baraxias Holt tərəfindən hazırlanmışdır.[49][50]

Vətəndaş müharibəsi və Yenidənqurma[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalələr: Sesessiya fərmanı, Amerika Konfederativ Ştatları, və Alabamada ABŞ vətəndaş müharibəsi

1860-cı ilə qədər əhalinin sayı 964.201 nəfərə yüksəldi, onlardan təxminən yarısı, 435.080 nəfəri qul kimi saxlanılan afroamerikalılar, 2.690 nəfəri isə azad rəngli insanlar idi.[51] 11 yanvar 1861-ci ildə Alabama İttifaqdan ayrıldığını elan etdi. Bir neçə gün müstəqil respublika olaraq qaldıqdan sonra Amerika Konfederativ Ştatlarına qoşuldu. Konfederasiyanın paytaxtı əvvəlcə Montqomeri idi. Alabama ABŞ Vətəndaş Müharibəsində ciddi şəkildə iştirak edirdi. Ştatda nisbətən az döyüşlər aparılsa da, Alabama müharibə cəhdlərinə təxminən 120.000 əsgər verdi.

1864-cü ildə federal qüvvələr tərəfindən tutulduqdan və işğal edildikdən sonra Hantsvilldəki Məhkəmə Meydanını işğal edən İttifaq Ordusu qoşunları

Alabamanın Hantsvill şəhərindən olan süvari əsgərlər bölüyü Natan Bedford Forrestin Kentukkinin Hopkinsvill şəhərindəki batalyonuna qoşuldu. Bölük qolları, yaxalıqları və köynəkləri sarı işlənmiş yeni formalar geyinirdi. Bu, onların "Sarı ağacdələn" adı ilə qarşılanmasına səbəb oldu və bu ad daha sonra Konfederasiya Ordusunda bütün Alabama qoşunlarına tətbiq edildi.[52]

Alabama qulları 1865-ci ildə 13-cü düzəlişlə azad edildi.[53] Alabama 1865-ci ilin mayında müharibənin bitməsindən 1868-ci ildə İttifaqa rəsmi şəkildə bərpa olunana qədər hərbi idarə altında idi. 1867-ci ildən 1874-cü ilə qədər ağdərili vətəndaşların əksəriyyətinin müvəqqəti olaraq səsvermə hüququndan məhrum edilməsi və azad edilmiş şəxslərin hüquqlarının verilməsi ilə bir çox afroamerikalı ştatda siyasi liderlər kimi ortaya çıxdı. Alabama bu dövrdə Konqresdə üç afroamerikalı konqresmen tərəfindən təmsil olunub: Ceremayya Haralson, Bencamin Sterlinq Törner və Ceyms Tomas Reypyr.[54]

Müharibədən sonra ştat əsasən kənd təsərrüfatına bağlı olaraq qaldı, iqtisadiyyatı pambıqla bağlı idi. Yenidənqurma zamanı ştat qanunvericiləri 1868-ci ildə ştatın ilk ictimai məktəb sistemini yaradan və qadınların hüquqlarını genişləndirən yeni ştat konstitusiyasını ratifikasiya etdilər. Qanunvericilər çoxsaylı ictimai yol və dəmir yolu layihələrini maliyyələşdiriblər, baxmayaraq ki, bu layihələr fırıldaqçılıq və mənimsəmə iddiaları ilə üzləşib.[54] Mütəşəkkil üsyançı, müqavimət qrupları azad edilmişləri və respublikaçıları sıxışdırmağa çalışdı. Qısamüddətli orijinal Ku Kluks Klandan başqa, bunlara Solğun Üzlər, Ağ Kamelya Cəngavərləri, Qırmızı Köynəklər və Ağ Liqa daxildir.[54]

Alabamada yenidənqurma 1874-cü ildə, Demokratlar saxtakarlıq və zorakılığın üstünlük təşkil etdiyi seçkilər vasitəsilə qanunvericilik və qubernator ofisinə nəzarəti bərpa etdikdə sona çatdı. Onlar 1875-ci ildə başqa bir konstitusiya yazdılar[54] və qanunverici orqan Bleyn düzəlişini qəbul edərək, ictimai pullarının dini məktəblərin maliyyələşdirilməsinə sərf olunmasını qadağan etdi.[55] Elə həmin il irqi ayrı-seçkilik edən məktəbləri nəzərdə tutan qanun qəbul edildi.[56] Dəmir yolu sərnişin vaqonları 1891-ci ildə irqi ayrı-seçkiliyə mərzu qaldı.[56]

XX əsr[redaktə | mənbəni redaktə et]

1915-ci ildə Birminqemin inkişafı

1901-ci il yeni Alabama Konstitusiyası, seçici qeydiyyatını çətinləşdirərək, seçki vergisi və savadlılıq testi tələb etməklə, demək olar ki, bütün afroamerikalılar və yerli amerikalılar və on minlərlə yoxsul avropalı amerikalılar da daxil olmaqla əhalinin böyük bir hissəsini effektiv şəkildə seçki hüququndan məhrum edən seçici qeydiyyatı üçün müddəaları ehtiva edirdi.[57] 1901-ci il konstitusiyası dövlət məktəblərinin irqi ayrı-seçkiliyi tələb edirdi. 1903-cü ilə qədər Alabamada cəmi 2980 afroamerikalı qeydə alınmışdı, baxmayaraq ki, ən azı 74.000 nəfər lsavadlı idi. Bu, 1900-cü ildə səsvermə hüququna malik olan 181.000-dən çox afroamerikalı ilə müqayisədə idi. Sonrakı onilliklərdə bu rəqəmlər daha da azaldı.[58] Ştat qanunverici orqanı 1950-ci illərdə ictimai obyektlərlə bağlı əlavə irqi seqreqasiya qanunları qəbul etdi: həbsxanalar 1911-ci ildə, 1915-ci ildə xəstəxanalar, 1928-ci ildə tualetlər, otellər və restoranlar və 1945-ci ildə avtobus dayanacağı gözləmə otaqları seqreqasiyaya uğradı.[56]

Planter sinfi yoxsul ağları qara səsvermənin qarşısını almaq üçün bu qanunvericilik səyinə səs verməyə inandırsa da, yeni məhdudiyyətlər, əsasən, kumulyativ sorğu vergisinin tətbiq edilməsi səbəbindən onların da seçki hüququndan məhrum edilməsi ilə nəticələndi.[58] 1941-ci ilə qədər ağlar bu qanunlarla hüquqlarından məhrum olanların bir qədər çoxunu təşkil edirdi: 600.000 ağdərili, 520.000 afro-amerikalıya qarşı.[58] Qaradərililərin demək olar ki, hamısı səsvermə hüququnu itirmişdi. Müəyyən müddəaları ləğv etməyə müvəffəq olan çoxsaylı hüquqi çətinliklərə baxmayaraq, ştatın qanunverici orqanı seçki hüququndan məhrum etmə üçün yenilərini yaradacaqdı. Qaradərililərin siyasi sistemdən kənarlaşdırılması 1965-ci ildə vətəndaş olaraq konstitusiya hüquqlarını həyata keçirmək üçün federal mülki hüquqlar haqqında qanun qəbul edilənə qədər davam etdi.[59]

Kənd yerlərində üstünlük təşkil edən Alabama qanunverici orqanı, hüquqlarından məhrum olmuş afroamerikalılar üçün məktəbləri və xidmətləri mütəmadi olaraq az maliyyələşdirdi, lakin bu, onları vergi ödəməkdən azad etmədi.[46] Qismən Cənubi Afrikalı Amerikalılar üçün təhsilin xroniki maliyyələşdirilməsinə cavab olaraq, Rozenvald Fondu Rosenvald məktəbləri kimi tanınan binanın tikintisini maliyyələşdirməyə başladı. Alabamada bu məktəblər layihələndirilib və tikinti xərclərinin üçdə biri Rosenvald fondları tərəfindən ödənilməklə qismən maliyyələşdirilib. Fond yerli icmadan və ştatdan qalan məbləği ödəmək üçün uyğun vəsait toplamağı tələb etdi. Qara sakinlər bir çox kənd yerlərində tikilmiş bu cür məktəblər üçün uyğun vəsait təmin etmək üçün əlavə pul yığaraq, özlərinə iki dəfə vergi ödədilər. Onlar tez-tez torpaq və işçi qüvvəsi bağışlayırdılar.[60]

1919-cu ildə tamamlanan Otoqa qraflığındaki keçmiş Maunt-Sinay məktəbi. O, ştatda tikilmiş 387 Rozenvald məktəbindən biri idi.

1913-cü ildən başlayaraq Alabamada afroamerikalı uşaqlar üçün ilk 80 Rosenvald məktəbi tikildi. 1937-ci ilə qədər ştatda 387 məktəb, yeddi müəllim evi və bir neçə peşə binası tikilmişdir. Ştatda sağ qalmış məktəb binalarının bir neçəsi indi Tarixi Yerlərin Milli Reyestrində qeyd olunub.[60]

Davam edən irqi ayrı-seçkilik və linçlər, kənd təsərrüfatı depressiyası və pambıq əkinlərinin cücərməsi səbəbiylə uğursuzluğu XX əsrin əvvəllərində Alabama kəndlərindən və digər ştatlardan olan on minlərlə afroamerikalının Cənubdan Böyük Köçün bir hissəsi kimi şimal və orta qərb şəhərlərində fürsət axtarmasına səbəb oldu.[61][62] Bu mühacirəti əks etdirən Alabamada əhalinin artım tempi (aşağıdakı "İllərə görə əhali" cədvəlinə baxın) 1910-cu ildən 1920-ci ilə qədər təxminən yarıya qədər azaldı.[63]

Eyni zamanda, bir çox kənd əhalisi yeni sənaye işlərində işləmək üçün Birminqem şəhərinə köçdü. Birminqem o qədər sürətli böyümə yaşadı ki, ona "Sehrli şəhər" deyilirdi.[64] 1920-ci ilə qədər Birminqem ABŞ-ın 36-cı ən böyük şəhəri idi.[65] İqtisadiyyatının əsasını ağır sənaye və mədənçilik təşkil edirdi. Onun sakinləri onilliklər ərzində ştatın qanunverici orqanında az təmsil olunmuşdular, o, hər onillik siyahıyaalmadan sonra ştat konstitusiyasının tələb etdiyi kimi, əhali dəyişikliyinə uyğun olaraq yenidən bölünməkdən imtina edirdi. Bu, 1960-cı illərin sonlarına qədər iddia və məhkəmə qərarından sonra dəyişmədi.[66]

" 1940-cı illərdən başlayaraq, məhkəmələr qaradərili seçicilərin səsvermə hüquqlarını tanımaq üçün ilk addımları atmağa başlayanda, Alabama qanunverici orqanı qaradərili seçicilərin hüquqlarından məhrum etmək üçün bir sıra əks addımlar atdı. Qanunvericilik qəbul edildi və seçiçiləri [bunlar əsasən ağdərili seçicilər olduğu üçün] və yerli qeydiyyatçılara seçicilərin qeydiyyatı üçün müraciət edənləri diskvalifikasiya etmək üçün daha geniş imkanlar verən konstitusiya dəyişikliyini ratifikasiya etdilər. Mobildə qaradərili vətəndaşlar On beşinci dəyişikliyin pozulması olaraq bu dəyişikliyə uğurla etiraz etdilər. Qanunverici orqan həmçinin Taskiqinin sərhədlərini qaradərililəri şəhər hüdudlarından kənarlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş 28 tərəfli fiqurda dəyişdirdi. Ali Məhkəmə yekdilliklə qərara aldı ki, bu irqi “cerrimenderinq” Konstitusiyanı pozur. 1961-ci ildə, ... Alabama qanunverici orqanı da yerli seçkilər üçün nömrələnmiş yer tələbləri qoyaraq qara səsin təsirini qəsdən azaldıb.[67] "

İkinci Dünya Müharibəsinin tələbləri ilə bağlı sənaye inkişafı ştata vətəndaş müharibəsindən əvvəl görünməmiş rifah səviyyəsi gətirdi.[46] Kəndli işçilər daha yaxşı iş yerləri və daha yüksək həyat səviyyəsi üçün ştatın ən böyük şəhərlərinə axışdılar. Bu kütləvi işçi axınının bir nümunəsi Mobildə baş verdi. 1940-1943-cü illər arasında 89.000-dən çox insan müharibə ilə əlaqəli sənayelərdə işləmək üçün bu şəhərə köçdü.[68] Ştat istehsal və xidmət bazasını inkişaf etdirdikcə pambıq və digər əmtəə bikiləri əhəmiyyətini itirdi.

1901-ci ildən 1961-ci ilə qədər ştatda kütləvi əhali dəyişikliklərinə baxmayaraq, kəndlilərin üstünlük təşkil etdiyi qanunverici orqan, ştat konstitusiyasının onillik siyahıyaalmaların nəticələrinə görə Nümayəndələr Palatasının və Senatın yerlərini əhaliyə görə yenidən bölüşdürmə tələbinə riayət etməkdən imtina etdi. Onlar kənd təsərrüfatı sahələrində siyasi və iqtisadi hakimiyyəti saxlamaq üçün köhnə nümayəndəliyə sadiq qaldılar. Nəticələrdən biri, Birminqemin sənaye və iqtisadi güc mərkəzini özündə birləşdirən Cefferson qraflığının bütün vergi gəlirlərinin üçdə birindən çoxunu ştata verdiyi, lakin xidmətlərdə mütənasib məbləğ almaması idi. Şəhər maraqları qanunverici orqanda mütəmadi olaraq az təmsil olunurdu. 1960-cı ildə aparılan bir tədqiqat qeyd etdi ki, kəndlilərin hökmranlığı səbəbindən "ümumi ştat əhalisinin təxminən 25%-ni təşkil edən azlıq Alabama qanunverici orqanının əksəriyyətinə nəzarət edir".[66][69]

ABŞ Ali Məhkəməsində Beyker Karra qarşı (1962) və Reynolds Simsə qarşı (1964) məhkəmə işində məhkəmə qərar verdi ki, "bir adam, bir səs" prinsipi ştat qanunvericilik orqanlarının hər iki palatasının əsasını təşkil etməlidir və onların bölgələri coğrafi qraflıqlara deyil, əhaliyə əsaslanmalıdır.[70][71]

1972-ci ildə, 1901-ci ildən bəri ilk dəfə olaraq, qanunverici orqan onillik siyahıyaalmaya əsaslanaraq Konqresin yenidən bölüşdürülməsini tamamladı. Bu, inkişaf etmiş şəhər ərazilərinə, eləcə də altmış ildən çox müddət ərzində kifayət qədər təmsil olunmayan bütün əhaliyə fayda verdi.[69] Ştat nümayəndə palatası və senat dairələrinin həyata keçirilməsi üçün digər dəyişikliklər edildi.

Afroamerikalılar 1950-ci və 1960-cı illərdə vətəndaş hüquqları hərəkatı, o cümlədən hüquqi problemlər vasitəsilə ştatda hüquqdan məhrumetmə və seqreqasiyaya son qoymaq üçün təzyiq göstərməyə davam etdilər. 1954-cü ildə ABŞ Ali Məhkəməsi Braun Təhsil Şurasına qarşı məhkəmə işində qərar verdi ki, dövlət məktəbləri deseqreqasiya olunmalı idi, lakin Alabama tabe olmaqda gecikdi. 1960-cı illərdə Qubernator Corc Uollesin rəhbərliyi altında, Alabamanın deseqreqasiya ilə bağlı federal tələblərə əməl olunmasına müqavimət göstərdi.[72][73] Vətəndaş hüquqları hərəkatının Alabamada diqqətəlayiq hadisələri, o cümlədən Montqomeri avtobus xətti insidenti (1955-1956), 1961-ci ildə Azadlıq süvariləri və 1965-ci ildə Selmadan Montqomeriyə yürüşlər olmuşdur.[74] Bunlar 1964-cü il Mülki Hüquqlar Aktının və 1965-ci il Səsvermə Hüquqları Aktının ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilməsinə və qüvvəyə minməsinə töhfə verdi.[75][76]

1964-cü ildə ştatlarda qanuni seqreqasiya sona çatdı, lakin Cim Krou vərdişləri məhkəmədə xüsusi etiraz edilənə qədər davam etdi.[77] The New York Times-a görə, 2017-ci ilə qədər Alabama ştatının afroamerikalılarının çoxu Alabama ştatının Birminqem və Montqomeri kimi şəhərlərində yaşayırdılar. Həmçinin, mərkəzi Alabama boyunca Qara Kəmər bölgəsi "əsasən afroamerikalılardan ibarət yoxsul qraflıqlara ev sahibliyi edir. Bu əyalətlərə Dallas, Launds, Marenqo və Perri daxildir."[78]

Alabama XX əsrin sonlarından bəri bəzi dəyişikliklər etdi və nümayəndəliyi artırmaq üçün yeni səsvermə növlərindən istifadə etdi. 1980-ci illərdə çox məqsədli yenidən bölüşdürülmə işi, Dillard Krenşo qraflığına qarşı məhkəmə işi, qraflıqlar və məktəb şuraları da daxil olmaqla, 180 Alabama yurisdiksiyasının nümayəndə yerləri üçün ümumi səsverməyə etiraz etdi. Ümumi səsvermə, əksəriyyət bütün yerləri tutmağa meylli olduğu üçün bir qraflıqda hər hansı azlığın səslərini azaldıb. Afroamerikalıların ştatda əhəmiyyətli bir azlığı təşkil etmələrinə baxmayaraq, onlar geniş yurisdiksiyaların əksəriyyətində heç bir nümayəndə seçə bilmədilər.[67]

Bu işin həllinin bir hissəsi olaraq, Alabama ştatının beş şəhəri və qraflığı, o cümlədən, Çilton qraflığı, çox yerli yurisdiksiyalarda nümayəndələrin seçilməsi üçün kumulyativ səsvermə sistemini qəbul etdi. Bu, seçicilərin daha proporsional təmsil olunması ilə nəticələndi. Proporsional təmsilçiliyin başqa bir formasında Koneka qraflığı kimi 23 yurisdiksiya məhdud səsvermədən istifadə edir. 1982-ci ildə məhdud səsvermə ilk dəfə Koneka qraflığında sınaqdan keçirildi. Bu sistemlərin birgə istifadəsi afroamerikalıların və qadınların yerli idarələrə seçilmə sayını artırdı və nəticədə hökumətlər öz vətəndaşlarını daha çox təmsil etdilər.[79]

1960-cı illərdən başlayaraq, ştat iqtisadiyyatı artan xarici rəqabət səbəbindən ənənəvi taxta-şalban, polad və toxuculuq sənayesindən uzaqlaşdı. Məsələn, polad işləri 1950-ci ildə 46.314-dən 2011-ci ildə 14.185-ə qədər azaldı.[80] Bununla belə, ştat, xüsusilə Hantsvill, 1960-cı ildə Saturn raket proqramının və kosmik gəminin inkişafında əsas obyekt olan Marşal Kosmik Uçuş Mərkəzinin açılmasından faydalandı. Avtomobil yığılması kimi texnologiya və istehsal sənayeləri iyirminci əsrin sonlarında ştatın bəzi köhnə sənayelərini əvəz etdi, lakin ştatın iqtisadiyyatı və inkişafı Corciya və Florida kimi bölgədəki digər ştatlardan geri qaldı.[81]

XXI əsr[redaktə | mənbəni redaktə et]

2001-ci ildə Alabama Ali Məhkəməsinin baş hakimi Roy Mur Montqomeridəki kapitoliyada On qüsurlu hərəkət heykəlini quraşdırdı. 2002-ci ildə 11-ci ABŞ Dairə Məhkəməsi heykəlin götürülməsinə qərar verdi, lakin Mur məhkəmə qərarına əməl etməkdən imtina etdi, bu da kapitol ətrafında abidənin saxlanması lehinə etirazlara səbəb oldu. Abidə 2003-cü ilin avqustunda götürülüb.[82]

İyirmi birinci əsrdə ştatda bir neçə təbii fəlakət baş verdi. 2004-cü ildə 3-cü kateqoriyaya aid fırtına olan İvan qasırğası ştatı vurdu və 18 milyard dollardan çox ziyan vurdu. Bu, ştatı müasir tarixində vuran ən dağıdıcı fırtınalardan biri idi.[83] 2011-ci ilin aprelində 62 tornadodan ibarət super partlayış ştatı vurdu və 238 nəfərin ölümünə səbəb oldu və bir çox icmaları məhv etdi.[84]

Coğrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabama coğrafiyası
Həmçinin bax: Alabama qraflıqlarının siyahısı və Alabama geologiyası
Map of Alabama terrain NA.jpg
Bolduin qraflığında Ono adası
Hantsvilldə Monte-Sano Ştat Parkı
Marşall qraflığında Katedral mağaraları

Ümumi sahəsi 52,419 kvadrat mil (135,760 km2) olan Alabama ABŞ-ın otuzuncu ən böyük ştatıdır: ərazinin 3,2%-i sudur, Alabama səth suların miqdarına görə 23-cü yeri tutmaqla yanaşı, həm də ona ABŞ-da ikinci ən böyük daxili su yolu sistemini verir.[85] Quru ərazisinin təxminən beşdə üçü Körfəz sahili ovalığının bir hissəsidir, Missisipi çayına və Meksika körfəzinə doğru ümumi enişli zərif düzənlikdir. Şimali Alabama bölgəsi əsasən dağlıqdır, Tennessi çayı böyük bir dərəni kəsərək, çoxsaylı kiçik çaylar, axınlar, çaylar, dağlar və göllər yaradır.[86]

Alabama şimaldan Tennessi, şərqdən Corciya, cənubdan Florida və qərbdən Missisipi ştatları ilə həmsərhəddir. Alabama, ştatın ən cənub kənarında, Meksika körfəzində sahil xəttinə malikdir.[86] Ştat Mobil körfəzində dəniz səviyyəsindən[87] Çiho dağında 2,413 fut (735 m)-ə[86] qədər şimal-şərqdə 2,000 fut (610 m)-dan çox dəyişir.[88]

Alabama ərazisi 22 milyon acre (89,000 km2) və ya ştatın ümumi ərazisinin 67%-i olan meşələrdən ibarətdir.[89] Körfəz sahili boyunca suburban Bolduin qraflığı həm quru, həm də su sahəsinə görə ştatın ən böyük qraflığıdır.[90]

Vinston qraflığındakı Təbii körpü qayası Qayalıqların şərqindəki ən uzun təbii körpüdür.

Alabamada Milli Park Xidməti tərəfindən idarə olunan ərazilərə Aleksandr-Siti yaxınlığındakı Horsşu-Bend milli hərbi parkı, Fort-Peyn yaxınlığındakı Litl-River-Kanyon milli yasaqlığı, Bricportdakı Rassel-Keyv milli abidəsi, Taskiqidəki Taskiqili pilotlar milli tarix abidəsi və Taskiqi yaxınlığındakı Taskiqi İnstitutu milli tarix abidəsi daxildir.[91] Bundan əlavə, Alabama ştatında dörd Milli meşə var: Koneka, Talladiqa, Taskiqi və Vilyam Brokmen Benkhed.[92] Alabama, həmçinin Natçez-treys park yolu, Selmadan Montqomeriyə milli tarix yolu və Gözyaşı yolu milli tarix yolu ehtiva edir.

Görkəmli təbiət möcüzələrinə aşağıdakılar daxildir: Heylivillin bir az cənubunda, Qayalıqların şərqindəki ən uzun təbii körpü olan "Təbii körpü" qayası, Katedralə bənzər görünüşünə görə adlandırılan, dünyanın ən böyük mağara girişlərindən və stalaqmitlərindən birinə malik Marşall qraflığında Katedral mağaraları, Men və Meksika arasındakı ən hündür sahil xətti nöqtəsi olan Feyrhopda İkor-Ruj,[93] ABŞ-da ilk rəsmi qeydə alınmış mağara olan Çildersberqdə De-Soto mağaraları,[94] Qadsdendə 90 futluq şəlaləyə malik Nokkalula şəlalələri, iki şəlalə, altı təbii körpüyə ev sahibliyi edən və əfsanəvi quldur Cessi Ceymsin sığınacağı kimi xidmət etdiyi iddia edilən Fil-Kempbell yaxınlığındakı Dizmelz kanyonu,[95] Cekson qraflığında 143 futluq çuxura, iki şəlaləyə malik və Amerikada ən çox fotoqrafı çəkilən vəhşi mağaralarından biri olan Stivens-Qap mağarası, [96] Fort-Peyn yaxınlığında ölkənin ən uzun dağ çaylarından biri olan Litl-River-Kanyonu, Varrier yaxınlığında yeraltı hovuz, kor mağara balıqları və 260 milyon illik əhəngdaşı birləşmələrinə malik Rikvud mağaraları və Alabama-Tennessi ştatı sərhəddində Jeriko divarları kanyonu.

Vetampka meteorit kraterinin kənarındakı qayalıqlar

5-mil (8 km) enində meteorit krateri Elmor qraflığında, Montqomerinin şimalında yerləşir. Bu, Vetampka krateri, "Alabama ştatının ən böyük təbii fəlakəti"nin yeridir. Təxminən 80 milyon il əvvəl əraziyə 1,000-fut (300 m) enində meteorit düşüb.[97] Vetampka şəhərinin mərkəzindən bir qədər şərqdə yerləşən təpələr, səthin altında müşahidə edilən konsentrik qırılma halqaları və parçalanmış qaya zonaları səbəbindən Vetampka krateri və ya astroblem ("ulduz yarası") kimi etiketlənmiş ərazi ilə əsas süxura partladılmış zərbə kraterinin aşınmış qalıqlarını nümayiş etdirir.[98] 2002-ci ildə Vyana Geokimya Universiteti ilə birlikdə Kristian Koberl dəlillər dərc etdi və be yeri Yer kürəsində məlum olan 157-ci zərbə krateri olaraq təyin etdi.[99]


İqlim[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabamanın iqlimi

Ştat Keppen iqlim təsnifatına əsasən rütubətli subtropik (Cfa) kimi təsnif edilir.[100] Ştatın orta illik temperaturu 64° F (18° C) dərəcədir. Temperatur ştatın cənub hissəsində Meksika körfəzinə yaxınlığı ilə əlaqədar daha istiyə meyillidir, şimal hissələrində, xüsusən şimal-şərqdəki Appalaç dağlarında bir qədər soyuğa meyillidir.[101] Ümumiyyətlə Alabamanın il boyu çoxlu yağıntıya malik çox isti yayları və mülayim qışları var. Ştata hər il orta hesabla 56 düym (1,400 mm) yağıntı düşür və cənub hissəsində 300 günə qədər uzun bir yetişmə mövsümü olur.[101]

Alabamada yaylar ABŞ-ın ən isti yayları arasındadır, ştatın bəzi yerlərində yay boyu yüksək temperatur orta hesabla 90 °F (32 °C)-dən artıqdır. Alabama həmçinin tropik tufanlara və qasırğalara meyllidir. Ştatın körfəzdən uzaq əraziləri fırtınaların təsirindən qorunmur, bu fırtınalar çox vaxt içəriyə doğru hərəkət etdikcə və zəiflədikcə çoxlu miqdarda yağış yağdırır.

Cənubi Alabamada çoxlu tufan müşahidə edilir. Mobil Körfəz ətrafında yerləşən Körfəz sahilində ildə orta hesabla 70-80 ildırımlı gün qeydə alınır. Bu fəaliyyət əyalətdə bir qədər şimala doğru azalır, lakin hətta ştatın ən uzaq şimalında ildə təxminən 60 gün ildırım müşahidə edilir. Bəzən şiddətli tufanlar tez-tez şimşək və böyük dolu ilə birlikdə olur; ştatın mərkəzi və şimal hissələri bu tip fırtınalara daha həssasdır. Alabama ildırım vurması nəticəsində ölənlərin sayına görə doqquzuncu, adambaşına ildırım vurması nəticəsində ölənlərin sayına görə onuncu yeri tutur.[102]

Ştatboyu 27 aprel 2011-ci ildə tornado partlayışından sonra Fil-Kempbelldə tornadonun vurduğu ziyan

Milli İqlim Məlumat Mərkəzinin 1 yanvar 1950-ci ildən 2013-cü ilin iyununa qədər olan statistik məlumatlara görə, Alabama, Oklahoma və Ayova ilə birlikdə digər ştatlara görə ən çox təsdiqlənmiş F5 və EF5 tornadolarına malikdir.[103] Bir neçə uzun müddət davam edən F5 / EF5 tornadoları Alabama ştatında 1950-ci ildən bəri digər ştatlara görə daha çox tornado ölümlərinə səbəb olub. Ştat 1974-cü il super partlayışından təsirinə məruz qaldı və 2011-ci il super partlayışı çoxlu dağıntılar törətdi. 2011-ci il super partlayışı ştatda rekord miqdarda tornado yaratdı. Onların sayı 62-yə çatıb.[104]

Tornadoların pik mövsümü ştatın şimal hissələri ilə cənub hissələrində fərqlənir. Alabama, adətən şiddətli bahardan başqa, noyabr və dekabr aylarında ikinci tornado mövsümü olan dünyada nadir yerlərdən biridir. Şimal hissəsi - Tennessi çayı vadisi boyunca - ən həssasdır. Tornadolardan ən çox təsirlənən Alabama və Missisipi ərazisi bəzən Cənub Düzənliklərinin Tornado xiyabanından fərqli olaraq Diksi xiyabanı adlanır.

Cənub-Şərqi Birləşmiş Ştatların əksər hissəsində olduğu kimi, Alabamada qışlar ümumiyyətlə mülayim keçir, yanvar ayının orta temperaturu Mobildə 40 °F (4 °C) və Birminqemdə təxminən 32 °F (0 °C) olur. Alabama ştatının çox hissəsində qar nadir hadisə olsa da, Montqomerinin şimalındakı ştat ərazilərinə hər qış bir neçə dəfə qar yağa bilir, bir neçə ildən bir arabir orta dərəcədə güclü qar yağır. Tarixi qar yağışı hadisələrinə 1963-cü il Yeni il gecəsi qar fırtınası və 1993-cü ildə Əsrin fırtınası daxildir. Birminqem bölgəsi üçün illik orta qar yağışı ildə 2 düym (51 mm) təşkil edir. Körfəzin cənub sahillərində qar daha az yağır, bəzən bir neçə il heç qar yağmır.

Alabama ştatının ən yüksək temperaturu 112 °F (44 °C) 5 sentyabr 1925-ci ildə Sentervillin qeyri-korporativ icmasında qeydə alınıb. 30 yanvar 1966-cı ildə Nyu-Marketdə −27 °F (−33 °C) ilə rekord aşağı temperatur qeydə alınıb.[105]

Müxtəlif Alabama şəhərləri üçün aylıq normal yüksək və aşağı temperaturlar [°F (°C)]
Ay Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek İl
USA Alabama

üçün xəritə [[Şablon:Yer xəritəsi USA Alabama

mövcud deyil]].
Hantsvill Ortalama yüksək 48.9
(9.4) 		54.6
(12.6) 		63.4
(17.4) 		72.3
(22.4) 		79.6
(26.4) 		86.5
(30.3) 		89.4
(31.9) 		89.0
(31.7) 		83.0
(28.3) 		72.9
(22.7) 		61.6
(16.4) 		52.4
(11.3) 		71.1
(21.7)
Ortalama aşağı 30.7
(-0.7) 		34.0
(1.1) 		41.2
(5.1) 		48.4
(9.1) 		57.5
(14.2) 		65.4
(18.6) 		69.5
(20.8) 		68.1
(20.1) 		61.7
(16.5) 		49.6
(9.8) 		40.7
(4.8) 		33.8
(1.0) 		50.1
(10.1)
Birminqem Ortalama yüksək 52.8
(11.6) 		58.3
(14.6) 		66.5
(19.2) 		74.1
(23.4) 		81.0
(27.2) 		87.5
(30.8) 		90.6
(32.6) 		90.2
(32.3) 		84.6
(29.2) 		74.9
(23.8) 		64.5
(18.1) 		56.0
(13.3) 		73.4
(23.0)
Ortalama aşağı 32.3
(0.2) 		35.4
(1.9) 		42.4
(5.8) 		48.4
(9.1) 		57.6
(14.2) 		65.4
(18.6) 		69.7
(20.9) 		68.9
(20.5) 		63.0
(17.2) 		50.9
(10.5) 		41.8
(5.4) 		35.2
(1.8) 		50.9
(10.5)
Montqomeri Ortalama yüksək 57.6
(14.2) 		62.4
(16.9) 		70.5
(21.4) 		77.5
(25.3) 		84.6
(29.2) 		90.6
(32.6) 		92.7
(33.7) 		92.2
(33.4) 		87.7
(30.9) 		78.7
(25.9) 		68.7
(20.4) 		60.3
(15.7) 		77.0
(25.0)
Ortalama aşağı 35.5
(1.9) 		38.6
(3.7) 		45.4
(7.4) 		52.1
(11.2) 		60.1
(15.6) 		67.3
(19.6) 		70.9
(21.6) 		70.1
(21.2) 		64.9
(18.3) 		52.2
(11.2) 		43.5
(6.4) 		37.6
(3.1) 		53.2
(11.8)
Mobil Ortalama yüksək 60.7
(15.9) 		64.5
(18.1) 		71.2
(21.8) 		77.4
(25.2) 		84.2
(29.0) 		89.4
(31.9) 		91.2
(32.9) 		90.8
(32.7) 		86.8
(30.4) 		79.2
(26.2) 		70.1
(21.2) 		62.9
(17.2) 		77.4
(25.2)
Ortalama aşağı 39.5
(4.2) 		42.4
(5.8) 		49.2
(9.6) 		54.8
(12.7) 		62.8
(17.1) 		69.2
(20.7) 		71.8
(22.1) 		71.7
(22.0) 		67.6
(19.8) 		56.3
(13.5) 		47.8
(8.8) 		41.6
(5.3) 		56.2
(13.4)
Source: NOAA[106][107][108][109]

Flora və fauna[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalələr: Alabama suda-quruda yaşayanlarının siyahısı, Alabama məməlilərinin siyahısı, və Alabama sürünənlərinin siyahısı
Kahaba Çayı Milli Təbiət Qoruğunda, Kahaba çayında Kahaba zanbaqları (Hymenocallis coronaria) stendi

Alabama şimalda Tennessi vadisi, Appalaç platosu və Ridc-ənd-Validən mərkəzdə Pidmont platosu, Keynbreyk və Qara Kəmər, cənubda Körfəz sahili ovalığı və Meksika körfəzi boyunca çimərliklərə qədər müxtəlif flora və faunaya ev sahibliyi edir. Ştat ümumi biomüxtəliflik diapazonuna görə adətən ölkədə ən yuxarı sıralarda yer alır.[110][111]

Alabama subtropik iynəyarpaqlı meşə biomundadır və bir vaxtlar ştatdakı meşələrin ən böyük hissəsini təşkil edən nəhəng şam meşələri ilə öyünürdü.[110] Hazırda florasının müxtəlifliyinə görə ölkədə beşinci yerdədir. 4000-ə yaxın pteridofit və spermatofit bitki növünə ev sahibliyi edir.[112]

Ştatdakı yerli heyvan növlərinə 62 məməli növü,[113] 93 sürünən növü,[114] 73 amfibiya növü,[115] təxminən 307 yerli şirin su balığı növü[110] və ilin ən azı bir hissəsini ştatda keçirən 420 quş növü daxildir.[116] Onurğasızlara 97 çay xərçəngi növü və 383 molyusk növü daxildir. Bu molyusk növlərindən 113-ü heç vaxt ştatdan kənarda toplanmamışdır.[117][118]

Metropoliten əraziləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabamanın metropoliten ərazilərinin siyahısı
Kombinə olunmuş statistika əraziləri[119]
Sıra Kombinə olunmuş statistika ərazi Əhali (2019-cu il təxmini) Əhali (2010-cu il siyahıyalınma)
1 Birminqem–Huver–Talladiqa 1,317,702 1,302,283
2 Çattanuqa–Klivlend–Dalton[KSƏ 1] 1,004,573 923,460
3 Hantsvill–Dekeyter–Albertvill 792,714 735,550
4 Mobil–Dafni–Feryhop 652,770 595,257
5 Kolumbus–Obern–Opelayka[KSƏ 2] 485,590 448,035
6 Dotan–Enterprays–Ozark 250,872 245,838
  1. ↑ Alabamada sadəcə Cekson qraflığı (2019-cu il əhalisi: 51.626; 2010-cu il əhalisi: 53.227) Çattanuqa KSƏ-yə daxildir.
  2. ↑ Alabamada sadəcə only Li, Rassell və Çembers qraflıqları (2019-cu il ümumi əhali: 255.757; 2010-cu il ümumi əhali: 227.409) Kolumbus KSƏ-yə daxildir.
Metropoliten əraziləri[119]
Sıra Metropoliten ərazisi Əhali (2019-cu il təxmini) Əhali (2010-cu il siyahıyalınma)
1 Birminqem-Huver 1,090,435 1,061,024
2 Hantsvill 471,824 417,593
3 Mobil 429,536 430,573
4 Montqomeri 373,290 374,536
5 Taskalusa 252,047 239,207
6 Dafni-Feryhop-Foli 218,022 182,265
7 Obern-Opelayka 164,542 140,247
8 Dekeyter 152,603 153,829
9 Dotan 149,358 145,639
10 Florens-Masl-Şouls 147,970 147,137
11 Anniston-Oksford-Ceksonvill 113,605 118,572
12 Qadsden 102,268 104,430

Şəhərlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabama bələdiyyələrinin siyahısı
Vestaviya-Hillzdəki Azadlıq Parkında Azadlıq heykəlinin replikası
Dofin küçəsi, Mobil
Qantersvill gölündəki mayak
Hantsvilldə Saturn V raketinin replikası
Ən böyük şəhərlər[10]
Sıra Şəhər Əhali
(2020-ci il) 		Qraflıq(lar)
1 Hantsvill 215.006 Medison, Laymstoun, Morqan
2 Birminqem 200.733 Cefferson, Şelbi
3 Montqomeri 200.603 Montqomeri
4 Mobil 187.041 Mobil
5 Taskalusa 99.600 Taskalusa
6 Huver 92.606 Cefferson, Şelbi
7 Obern 76.143 Li
8 Dotan 71.072 Hyuston, Deyl, Henri
9 Dekeyter 57.938 Morqan, Laymstoun
10 Medison 56.933 Medison, Laymstoun
11 Florens 40.184 Loderdeyl
12 Vestaviya-Hillz 39.102 Cefferson, Şelbi
13 Feniks-Siti 38.816 Rassell
14 Prattvill 37.781 Otoqa, Elmor
15 Qadsden 33.945 Etova

Əhali[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gnome-searchtool.svg Əsas məqalə: Alabama əhalisi
Alabama əhalisinin sıxlığı, 2010-cu il
İllərə görə əhali
İl Əhl. %±
18001.250—
18109.0460%
1820144.317[120]0%
1830309.5270%
1840590.7560%
1850771.6230%
1860964.2010%
1870996.9920%
18801.262.5050%
18901.513.4010%
19001.828.6970%
19102.138.0930%
19202.348.1740%
19302.646.2480%
19402.832.9610%
19503.061.7430%
19603.266.7400%
19703.444.1650%
19803.893.8880%
19904.040.5870%
20004.447.1000%
20104.779.7360%
20205.024.2790%
Mənbələr: 1910–2020[121]

2020-ci il ABŞ əhalisinin siyahıyaalınmasına əsasən, Alabama əhalisi 1 aprel 2020-ci ildə 5.024.279 nəfər olub ki, bu da 2010-cu il siyahıyaalınmasından sonra 244.543 və ya 5,12% artım deməkdir.[122] Bura 121.054 nəfərlik son siyahıyaalmadan sonra təbii artım (381.403 ölüm çıxılmaqla 502.457 doğum ) və ştata 104.991 xalis miqrasiya hesabına artım daxildir.[123]

ABŞ-dan kənardan gələn immiqrasiya 31.180 nəfərin xalis artması ilə nəticələndi və ölkə daxilindəki miqrasiya 73.811 nəfər xalis qazanc əldə etdi.[123] Ştatda 108.000 əcnəbi (ştat əhalisinin 2.4%-i) var idi ki, onlardan 22,2%-i sənədsiz idi (24.000).

Alabama ştatının əhali mərkəzi Çilton qraflığında Cemison qəsəbəsinin kənarında yerləşir.[124]

Əcdadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

2020-ci il siyahıyaalınmasına əsasən etnik tərkib
İrq və etnik mənsubiyyət[125] Təklikdə Ümumi
Ağ (qeyri-hispanik) 63,1% 63.1
 
 66,5% 66.5
 
Afroamerikalı (qeyri-hispanik) 25,6% 25.6
 
 26,9% 26.9
 
Hispanik vəya Latın[a] — 5,3% 5.3
 
Asiyalı 1,5% 1.5
 
 2,0% 2
 
Yerli 0,5% 0.5
 
 2,2% 2.2
 
Okeaniyalılar 0,1% 0.1
 
 0,1% 0.1
 
Digər 0,3% 0.3
 
 0,8% 0.8
 
Tarixi irqi demoqrafiya
İrqi tərkib 1990[126] 2000[127] 2010[128]
Ağ 73,6% 71,1% 68,5%
Qara 25,3% 26% 26,2%
Asiyalı 0,5% 0,7% 1,1%
Yerli 0,4% 0,5% 0,6%
Yerli havaylılar və digər okeaniyalılar — — 0,1%
Digər irq 0,1% 0,6% 2%
İki və daha artıq irqli — 1% 1,5%

Alabamada "Amerikalı" əcdadlara istinad edənlər böyük əksəriyyəti İngilis mənşəlidir, lakin ingilis amerikalıların kökləri çox uzun müddət, bir çox hallarda on altıncı yüzilliyin əvvəllərindən bəri Şimali Amerikada olduğu üçün sadəcə olaraq Amerikalı əcdadlarına sahib olduqlarını qəbul edirlər. Demoqraflar hesab edir ki, Alabamada insanların minimum 20-23%-i əsasən ingilis əcdadlarındandır və bu rəqəmin yəqin ki, daha yüksək olduğunu bildirirlər. 1980-ci il siyahıyaalınmasında Alabamada 1,139,976 nəfər özlərini ingilis mənşəli olduqlarına istinad etmələri onları o zamankı 2.824.719 nəfərlik ştat əhalisinin 41%-i və ən böyük etnik qrupu etdi.[129][130][131][132][133]

2011-ci ildə Alabama ştatının 1 yaşından kiçik əhalisinin 46,6%-i azlıqlar idi.[134] 2006-2008-ci il siyahıyaalınması məlumatlarına əsasən Alabamada ən böyük hesab edilən əcdad qrupları amerikalı (13,4%), irland (10,5%), ingilis (10,2%), alman (7,9%) və şotland-irlanddır (2,5%).[135]

Şotlandlar-irlandlar Amerika inqilabından əvvəl Britaniya adalarından köçən ən böyük qeyri-ingilis mühacir qrupu idi və bir çoxları Cənubda məskunlaşdılar, daha sonra inkişaf etdikcə Dərin Cənuba köçdülər.[136]

1984-cü ildə Davis-Strong Aktı əsasında ştatın qanunverici orqanı Alabama Hindularla İşlər Komissiyasını yaratdı.[137] Ştat daxilində yerli amerikalı qrupları getdikcə etnik qruplar kimi tanınmalarını tələb edir və ayrı-seçkiliyə son qoymağa çalışırdılar. Köləliyin və əlaqəli irqi seqreqasiyanın uzun tarixini nəzərə alaraq, bəzən qarışıq irqə mənsub olan yerli amerikalı xalqlar öz mədəni məmsubiyyətlərinə hörmət edilməsində israr edirdilər. Keçmişdə ştat cəmiyyətin ağ və qara olmaqla ikiyə parçalanmasını tətbiq etməyə çalışarkən, onların özünü identifikasiyası çox vaxt diqqətdən kənarda qalırdı. Ştat ştatda əsasən Cənub-Şərqi Amerikanın Beş Mədəni Qəbiləsindən olan doqquz Amerika hindu qəbiləsini rəsmi olaraq tanıdı.[138] Ştat hökuməti 2000-ci ildə Kolumb Gününün Amerika Hindu İrsi Günü kimi birgə qeyd olunması da daxil olmaqla, yerli amerikalıların ştata verdiyi töhfələrin tanınmasını təşviq etdi.[139]

Dil[redaktə | mənbəni redaktə et]

2000-ci ildəki 96,1%-dən cüzi azalma olmaqla Alabama sakinlərinin əksəriyyəti (beş yaş və daha böyülərin 95,1%-i) 2010-cu ildə evdə yalnız ingiliscə danışırdı. Alabama İngilis dili əsasən cənubidir[140] və Tennessi sərhədindən götürülən Cənubi Midlend nitqi ilə əlaqədardır. Əsas Cənub nitq bölgəsində son r səsinin düşməsi müşahidə olunur, məsələn, "bird" sözünün "boyd" kimi tələffüzü. Ştatın şimal üçdə bir hissəsində "form" və "orb" ilə həmqafiyə "arm" və "barb" tələffüzünə malik Cənubi Midlend var. Alabama İngilis dilində unikal sözlərə aşağıdakılar daxildir: redworm (soxulcan ing. earthworm), peckerwood (ağacdələn ing. woodpecker), snake doctor və snake feeder (müxtəlifqanadlı iynəcə ing. dragonfly), tow sack (giş kisə ing. burlap bag), plum peach (şaftalı ing. clingstone), French harp (armonika ing. harmonica) və dog irons (andiron ing. andirons).[140]

Alabamada ən çox istifadə edilən qeyri-ingilis dillər
Dil Əhalinin faizi
(2010-cu ilə olan məlumata əsasən)[140]
İspan 2,2%
Alman 0,4%
Fransız (kajun və patua daxil olmaqla) 0,3%
Çin, vyetnam, koreya, ərəb, Afrika dilləri, yapon və italyan (birlikdə) 0,1%

Din[redaktə | mənbəni redaktə et]

Highlands United Methodist Church in Birmingham, part of the Five Points South Historic District
Hantsvilldəki Bney Şalom məbədi, 1876-cı ildə qurulmuşdur. Bu, ştatda davamlı istifadədə olan ən qədim sinaqoq binasıdır.
The Islamic Center of Tuscaloosa

2008-ci ildə Amerika Dini İdentifikasiya Sorğusunda Alabama respondentlərinin 86%-i dinlərini xristian, o cümlədən 6%-i katolik, 11%-i isə heç bir dinə malik olmadığını bildirdi.[141] Digər ənənələrin tərkibi 0,5% mormon, 0,5% yəhudi, 0,5% müsəlman, 0,5% buddist və 0,5% hindudur.[142]

Religious affiliation in Alabama (2014)[143]
Mənsubiyyət Əhalinin %-i
Xristian 86 86
 
Protestant 78 78
 
Evangelik protestant 49 49
 
Meynstrim protestantı 13 13
 
Qara Kilsə 16 16
 
Roma-Katolik 7 7
 
Mormon 1 1
 
Yehovanın Şahidləri 0,1 0.1
 
Pravoslav 0,1 0.1
 
Digər xristian 0,1 0.1
 
Mənsubiyyətsiz 12 12
 
Xüsusi heç bir şey 9 9
 
Aqnostik 1 1
 
Ateist 1 1
 
Xristian olmayan inanclar 1 1
 
Yəhudi 0,2 0.2
 
Müsəlman 0,2 0.2
 
Buddist 0,2 0.2
 
Hindust 0,2 0.2
 
Digər xristian olmayan inanclar 0,2 0.2
 
Bilmir vəya cavab vermir 1 1
 
Cəmi 100 100
 
Həmçinin bax: History of Baptists in Alabama, List of Baptist churches in Alabama, Episcopal Diocese of Alabama, Episcopal Diocese of the Central Gulf Coast, Roman Catholic Archdiocese of Mobile, Roman Catholic Diocese of Birmingham in Alabama, və The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints in Alabama

Səhiyyə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alabama iqtisadiyyatının təməlini 1915 ə qədər pambıq istehsalı meydana gətirərdi; bu tarixdə ortaya çıxan bir növ zərərli qurd, Alabama cütçüsünü məhsulu növlərə ayırıldırmağa məcbur etdi. Pambıq bu gün də təməl məhsullardan biridir. Ayrıca soya paxlası, misir, yerfıstığı və meşə məhsulları çıxarılar, ev heyvanları, mal və donuz yetişdirilər. Əyalətin sənaye mərkəzi Birminghamdır; şəhərin yaxınındakı dəmir, kömür və kireçtaşı yataqları burada dəmir-polad sənayesinin qurulmasını təmin etmişdir. Tennessee Vadisi İdarəsinin (TVƏ) 1930da qurduğu hidroelektrik təsislərindən əldə edilən bol və ucuz elektrik aluminyum, tekstil, kağız, kimya, metalurji, kauçuk və plastik kimi sənaye qollarının inkişafına iştirak etmişdir. Browns, Ferry, Farley və Bellefonte nüvə reaktör kompleksləri, 1970lərin ortalarından bəri əlavə elektrik gücü təmin etməkdədir.

Ən böyük işəgötürənlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kənd təsərrüfatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sənayə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turizm və əyləncə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səhiyyə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bankçılıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Elektronika və rabitə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnşaat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qanunvericilik və hökumət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ştat qanunvericiliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vergilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qraflıq və yerli hökumətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Siyasət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seçkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ştat seçkiləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yerli seçkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Federal seçkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təhsil[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əyalətin ən əhəmiyyətli təhsil təşkilatı The University of Alabamadır. Mərkəz kampusu Tuscaloosa şəhərində olan universitet, Amerikadakı məktəb qiymətləndirmə quruluşu Usnews tərəfindən də hər il yaxşı dərəcəylə qiymətləndirilməkdədir. 1805-ci ildə qurulan universitetin mühəndislik fakültəsi, eyni zamanda Amerikanın ən köhnə 5 mühəndislik fakültəsindən biridir. Bunun yanında işlətmə və administrativ elmlər fakültəsi Amerikadakı işlətmə məktəbləri içində əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Bunların yanında universitetdə Ünsiyyət, Sənət, Hüquq və Tibb fakültələri var. Universitetin ayrıca Hunstville və Birminghamda da kampusları vardır. Bunun yanında əyalətdəki bir başqa əhəmiyyətli universitet də Auburn Universitydir. Məktəb xüsusilə mühəndislik budaqlarında əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Bu iki məktəbin xaricində Alabamada olan başlıca təhsil təşkilatları; University of South Alabama (Mobilə), University of North Alabama (Florence), Stillman College(Tuscaloosa), Shelton State College(Tuscaloosa) və Gadsden College(Gadsden)dır.

İbtidai və orta təhsil[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kolleclər və universitetlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kütləvi informasiya vasitələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədəniyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

İdman[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kollec idmanı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Peşəkar idman[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nəqliyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aviasiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dəmiryolu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yollar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Portlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Stephens, Challen. "A look at the languages spoken in Alabama and the drop in the Spanish speaking population". AL.com. 19 oktyabr 2015. İstifadə tarixi: 21 sentyabr 2016.
  2. ↑ "State of Alabama". The Battle of Gettysburg. İstifadə tarixi: 21 iyul 2014.
  3. ↑ "Oxford English Dictionary". www-oed-com. Oxford University Press. İstifadə tarixi: 30 sentyabr 2020.
  4. ↑ Bureau, US Census. "2020 Census Apportionment Results" (PDF). The United States Census Bureau. April 26, 2021. İstifadə tarixi: 27 aprel 2021.
  5. ↑ "Median Annual Household Income". The Henry J. Kaiser Family Foundation. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2016.
  6. ↑ "Cheehahaw". NGS data sheet. U.S. National Geodetic Survey. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2011.
  7. ↑ 1 2 "Elevations and Distances in the United States". United States Geological Survey. 2001. 15 oktyabr 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2011.
  8. ↑ Yüksəklik 1988-ci il Şimali Amerika Yüksəlik Bazasına uyğunlaşdırılıb.
  9. ↑ "Alabama Transportation Overview" (PDF). Economic Development Partnership of Alabama. 13 noyabr 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2017.
  10. ↑ 1 2 "Huntsville rockets past Birmingham in Census, now Alabama's largest city". al (ingilis). 2021-08-12. İstifadə tarixi: 12 avqust 2021.
  11. ↑ Thomason, Michael. Mobile: The New History of Alabama's First City. Tuscaloosa: University of Alabama Press. 2001. 2–21. ISBN 978-0-8173-1065-3.
  12. ↑ "Alabama's largest county looks to continue economic development momentum". 31 avqust 2018.
  13. ↑ "Alabama Occupational Projections 2008–2018" (PDF). Alabama Department of Industrial Relations. State of Alabama. 17 yanvar 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  14. ↑ 1 2 3 Read, William A. Indian Place Names in Alabama. University of Alabama Press. 1984. ISBN 978-0-8173-0231-3. OCLC 10724679.
  15. ↑ Sylestine, Cora; Hardy; Heather; and Montler, Timothy. Dictionary of the Alabama Language. Austin: University of Texas Press. 1993. ISBN 978-0-292-73077-9. OCLC 26590560. 24 oktyabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  16. ↑ "Alabama, n. and adj". OED Online. Oxford University Press. Mart 2016. İstifadə tarixi: 22 aprel 2016.
  17. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Alabama: The State Name". All About Alabama. Alabama Department of Archives and History. 28 iyun 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 avvqust 2007.
  18. ↑ 1 2 Wills, Charles A. A Historical Album of Alabama. The Millbrook Press. 1995. ISBN 978-1-56294-591-6. OCLC 32242468.
  19. ↑ Griffith, Lucille. Alabama: A Documentary History to 1900. University of Alabama Press. 1972. ISBN 978-0-8173-0371-6. OCLC 17530914.
  20. ↑ Weiss, Sonia. The Complete Idiot's Guide to Baby Names. Macmillan USA. 1999. ISBN 978-0-02-863367-1. OCLC 222611214.
  21. ↑ 1 2 Rogers, William W.; Robert D. Ward; Leah R. Atkins; Wayne Flynt. Alabama: the History of a Deep South State. University of Alabama Press. 1994. ISBN 978-0-8173-0712-7. OCLC 28634588.
  22. ↑ 1 2 Swanton, John R. "The Indian Tribes of North America". Bureau of American Ethnology Bulletin. 145. 1953: 153–174. hdl:2027/mdp.39015005395804. 4 avqust 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 avqust 2007.
  23. ↑ 1 2 Swanton, John R. "Review of Read, Indian Place Names of Alabama". American Speech. 12 (3). 1937: 212–215. doi:10.2307/452431. JSTOR 452431.
  24. ↑ William A. Read. "Southeastern Indian Place Names in what is now Alabama" (PDF). Indian Place Names in Alabama. Alabama Department of Archives and History. 1994. İstifadə tarixi: 3 oktyabr 2011.
  25. ↑ Bright, William. Native American placenames of the United States. University of Oklahoma Press. 2004. 29–559. ISBN 978-0-8061-3576-2.
  26. ↑ "Alabama". The New York Times Almanac 2004. 11 avqust 2006. 16 oktyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  27. ↑ Welch, Paul D. Moundville's Economy. University of Alabama Press. 1991. ISBN 978-0-8173-0512-3. OCLC 21330955.
  28. ↑ Walthall, John A. Prehistoric Indians of the Southeast-Archaeology of Alabama and the Middle South. University of Alabama Press. 1990. ISBN 978-0-8173-0552-9. OCLC 26656858.
  29. ↑ Townsend, Richard F. Hero, Hawk, and Open Hand. Yale University Press. 2004. ISBN 978-0-300-10601-5. OCLC 56633574.
  30. ↑ F. Kent Reilly; James Garber, eds.Ancient Objects and Sacred Realms. Foreword by Vincas P. Steponaitis. University of Texas Press. 2004. ISBN 978-0-292-71347-5. OCLC 70335213.
  31. ↑ "Alabama Indian Tribes". Indian Tribal Records. AccessGenealogy.com. 2006. 12 oktyabr 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  32. ↑ "Alabama State History". theUS50.com. 25 avqust 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  33. ↑ 1 2 "Alabama History Timeline". Alabama Department of Archives and History. İstifadə tarixi: 27 iyul 2013.
  34. ↑ 1 2 Thomason, Michael. Mobile: The New History of Alabama's First City. Tuscaloosa: University of Alabama Press. 2001. səh. 61. ISBN 978-0-8173-1065-3.
  35. ↑ "Alabama Historical Association Marker Program: Washington County". Archives.state.al.us. 22 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyun 2011.
  36. ↑ Clark, Thomas D.; John D. W. Guice. The Old Southwest 1795–1830: Frontiers in Conflict. Albuquerque: University of New Mexico Press. 1989. 44–65, 210–257. ISBN 978-0-8061-2836-8.
  37. ↑ Hamilton, Peter Joseph. Colonial Mobile: An Historical Study of the Alabama-Tombigbee Basin and the Old South West from the Discovery of the Spiritu Sancto in 1519 until the Demolition of Fort Charlotte in 1821. Boston: Hougthon Mifflin. 1910. 241–244. OCLC 49073155.
  38. ↑ Cadle, Farris W. Georgia Land Surveying History and Law. Athens, Ga.: University of Georgia Press. 1991.
  39. ↑ 1 2 Pickett, Albert James. History of Alabama and incidentally of Georgia and Mississippi, from the earliest period. Charleston: Walker and James. 1851. 408–428.
  40. ↑ "The Pine Barrens Speculation and Yazoo Land Fraud". About North Georgia. 3 noyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 iyul 2013.
  41. ↑ "Old St. Stephens". Encyclopedia of Alabama. Auburn University. 26 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyun 2011.
  42. ↑ "Huntsville". The Encyclopedia of Alabama. Alabama Humanities Foundation. 22 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 yanvar 2013.
  43. ↑ "Old Cahawba, Alabama's first state capital, 1820 to 1826". Old Cahawba: A Cahawba Advisory Committee Project. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  44. ↑ 1 2 LeeAnna Keith. "Alabama Fever". Encyclopedia of Alabama. Auburn University. 13 oktyabr 2011. 17 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  45. ↑ "Alabama Fever". Alabama Department of Archives and History. State of Alabama. 17 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  46. ↑ 1 2 3 4 Tullos, Allen. "The Black Belt". Southern Spaces. Emory University. 19 aprel 2004. doi:10.18737/M70K6P. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  47. ↑ Wayne Flynt. "Alabama". Encyclopedia of Alabama. Auburn University. 9 iyul 2008. 6 sentyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  48. ↑ "Capitals of Alabama". Alabama Department of Archives and History. 16 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 iyul 2011.
  49. ↑ Gamble, Robert. The Alabama Catalog: A Guide to the Early Architecture of the State. University, AL: University of Alabama Press. 1987. 144, 323–324. ISBN 978-0-8173-0148-4.
  50. ↑ Bowsher, Alice Meriwether. Alabama Architecture. Tuscaloosa: University of Alabama Press. 2001. 90–91. ISBN 978-0-8173-1081-3.
  51. ↑ "Alabama History Timeline". Alabama Department of Archives and History. State of Alabama. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  52. ↑ Official Symbols and Emblems of Alabama, State Bird of Alabama, Yellowhammer. Alabama State Archives
  53. ↑ "13th Amendment to the U.S. Constitution: Abolition of Slavery (1865)". Historical Documents. HistoricalDocuments.com. 2005. 31 oktyabr 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  54. ↑ 1 2 3 4 "Reconstruction in Alabama: A Quick Summary". Alabama Moments in American History. Alabama Department of Archives and History. 13 sentyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  55. ↑ "A Blaine Amendment Update (July 00)". Schoolreport.com. 16 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyun 2011.
  56. ↑ 1 2 3 "Jim Crow Laws in Alabama". Emmett Till, It All Began with a Whistle. Classroomhelp. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  57. ↑ Morgan Kousser. The Shaping of Southern Politics: Suffrage Restriction and the Establishment of the One-Party South, New Haven: Yale University Press, 1974
  58. ↑ 1 2 3 Glenn Feldman. The Disfranchisement Myth: Poor Whites and Suffrage Restriction in Alabama. Athens: University of Georgia Press, 2004, p. 136.
  59. ↑ "Segregation (Jim Crow)". Encyclopedia of Alabama. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  60. ↑ 1 2 "The Rosenwald School Building Fund and Associated Buildings MPS". National Register Information System. İstifadə tarixi: 3 oktyabr 2012.
  61. ↑ Hine, Darlene; Hine, William; Harrold, Stanley. African Americans: A Concise History (4th). Boston: Pearson Education, Inc. 2012. 388–389. ISBN 9780205806270.
  62. ↑ "Great Migration | African-American history". Encyclopedia Britannica. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  63. ↑ Resident Population Data. "Resident Population Data—2010 Census". 2010.census.gov. 19 may 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 yanvar 2017.
  64. ↑ "Birmingham | Encyclopedia of Alabama". Encyclopedia of Alabama. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  65. ↑ "Population of the 100 Largest Urban Places: 1920". United States Census Bureau. 14 avqust 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  66. ↑ 1 2 Johnson, Frank Minis. Defending Constitutional Rights. University of Georgia Press. 2001. ISBN 9780820322858.
  67. ↑ 1 2 James Blacksher, Edward Still, Nick Quinton, Cullen Brown and Royal Dumas. Voting Rights in Alabama (1982–2006), Renew the VRA.org, July 2006, from discussion in Peyton McCrary, Jerome A. Gray, Edward Still, and Huey L. Perry, "Alabama" in Quiet Revolution in the South, pp. 38–52, Chandler Davidson and Bernard Grofman, eds. 1994.
  68. ↑ Thomason, Michael. Mobile : the new history of Alabama's first city. Tuscaloosa: University of Alabama Press. 2001. 213–217. ISBN 0-8173-1065-7.
  69. ↑ 1 2 "George Mason University, United States Election Project: Alabama Redistricting Summary". 17 oktyabr 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 oktyabr 2010.
  70. ↑ "Reynolds v. Sims". Encyclopedia of Alabama. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  71. ↑ "Baker V. Carr and Legislative Apportionments: A Problem of Standards". The Yale Law Journal. 72 (5): 968–1040. 1963. doi:10.2307/794657. JSTOR 794657.
  72. ↑ Klarman, Michael J. Brown v. Board of Education and the Civil Rights Movement. Oxford University Press. 31 iyul 2007. ISBN 9780190294588.
  73. ↑ "September 2, 1963: Gov. Wallace halts integration". ABA Journal. Mark Curriden. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  74. ↑ "Civil Rights Movement in Alabama Feature". Encyclopedia of Alabama. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  75. ↑ "Civil Rights Act of 1964". Finduslaw.com. 21 oktyabr 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 oktyabr 2010.
  76. ↑ Berman, Ari. "Alabama, Birthplace of the Voting Rights Act, Is Once Again Gutting Voting Rights". The Nation. 1 oktyabr 2015. ISSN 0027-8378. İstifadə tarixi: 26 may 2018.
  77. ↑ "Voting Rights". Civil Rights: Law and History. U.S. Department of Justice. 9 yanvar 2002. 21 fevral 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  78. ↑ Martin, Jonathan; Blinder, Alan. "Alabama Senate Race Between Roy Moore and Doug Jones Ends With More Controversy". 12 dekabr 2017.
  79. ↑ "Cumulative Elections in Alabama (2004)". FairVote Archives. İstifadə tarixi: 11 yanvar 2015.
  80. ↑ Bridges, Edwin. Alabama: The Making of an American State. Tuscaloosa, AL: University of Alabama Press. 2016. səh. 224.
  81. ↑ Bridges, Edwin. Alabama: The Making of an American State. Tuscaloosa, AL: University of Alabama Press. 2016. 224–229.
  82. ↑ Faulk, Kent. "A Roy Moore timeline: From Ten Commandments to senate candidate". al.com. 8 may 2016. İstifadə tarixi: 6 fevral 2021.
  83. ↑ Morgan, Leigh. "Remembering Hurricane Ivan 14 years later". al.com. 16 sentyabr 2018. İstifadə tarixi: 6 fevral 2021.
  84. ↑ Leada, Gore. "April 27, 2011 tornadoes in Alabama: A by-the-numbers look at day of devastation". al.com. 27 aprel 2019. İstifadə tarixi: 6 fevral 2021.
  85. ↑ "GCT-PH1-R. Population, Housing Units, Area, and Density (areas ranked by population): 2000". Geographic Comparison Table. U.S. Census Bureau. 2000. 3 aprel 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  86. ↑ 1 2 3 "The Geography of Alabama". Geography of the States. NetState.com. 11 avqust 2006. 17 sentyabr 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  87. ↑ "Elevations and Distances in the United States". U.S. Geological Survey. 29 aprel 2005. 16 yanvar 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 noyabr 2006.
  88. ↑ "NGS Data Sheet for Cheaha Mountain". U.S. National Geodetic Survey. İstifadə tarixi: 8 iyun 2011.
  89. ↑ Alabama Forest Owner's Guide to Information Resources, Introduction, Alabamaforests.org Arxivləşdirilib 2015-04-27 at the Wayback Machine
  90. ↑ "Alabama County (geographies ranked by total population): 2000". Geographic Comparison Table. U.S. Census Bureau. 2000. 11 oktyabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 may 2007.
  91. ↑ "National Park Guide". Geographic Search. Washington, D.C: National Park Service—U.S. Department of the Interior. 30 sentyabr 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 sentyabr 2006.
  92. ↑ "National Forests in Alabama". USDA Forest Service. United States Department of Agriculture. 7 oktyabr 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2008.
  93. ↑ Pappas, Breck. "Coastal Clay". Mobile Bay Magazine. 14 yanvar 2016.
  94. ↑ Collector, Representative (3rd District) Bob Riley--. "DeSoto Caverns Park, Childersburg, Alabama". lcweb2.loc.gov. 21 sentyabr 2000.
  95. ↑ "Dismals Canyon". Encyclopedia of Alabama.
  96. ↑ "Preserve: Stephens Gap Callahan Cave Preserve". www.saveyourcaves.org.
  97. ↑ "Wetumpka". Earth Impact Database. Planetary and Space Science Centre University of New Brunswick Fredericton. İstifadə tarixi: 20 avqust 2009.
  98. ↑ "The Wetumpka Astrobleme" by John C. Hall, Alabama Heritage, Fall 1996, Number 42.
  99. ↑ King, David T., Jr. "Wetumpka Crater". Encyclopedia of Alabama. 23 aprel 2010. İstifadə tarixi: 13 dekabr 2011.
  100. ↑ "Encyclopedia of Alabama: Climate". University of Alabama. 17 avqust 2007. 21 iyun 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2014.
  101. ↑ 1 2 "Alabama Climate". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 24 oktyabr 2010.
  102. ↑ "Lightning Fatalities, Injuries and Damages in the United States, 2004–2013" (PDF). 27 aprel 2014 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 aprel 2014.
  103. ↑ "LIST: States with the most F5/EF5 tornadoes since 1950; Ohio high on list". 26 aprel 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2014.
  104. ↑ Oliver, Mike. "April 27's record tally: 62 tornadoes in Alabama". al.com. 4 avqust 2011. İstifadə tarixi: 4 noyabr 2012.
  105. ↑ "Record high and low temperatures for all 50 states". Internet Accuracy Project. accuracyproject.org. İstifadə tarixi: 3 noyabr 2012.
  106. ↑ "Climatography of the United States No. 20 (1971–2000) - Huntsville Intl AP, AL" (PDF). National Oceanic and Atmospheric Administration. 2004. 6 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2011.
  107. ↑ "Climatography of the United States No. 20 (1971–2000) - Birmingham Intl AP, AL" (PDF). National Oceanic and Atmospheric Administration. 2004. 6 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2011.
  108. ↑ "Climatography of the United States No. 20 (1971–2000) - Montgomery Dannelly AP, AL" (PDF). National Oceanic and Atmospheric Administration. 2004. 6 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2011.
  109. ↑ "Climatography of the United States No. 20 (1971–2000) - Mobile Rgnl AP, AL" (PDF). National Oceanic and Atmospheric Administration. 2004. 6 iyul 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2011.
  110. ↑ 1 2 3 Mirarchi, Ralph E. Alabama Wildlife: Volume One. Tuscaloosa, Alabama: University of Alabama Press. 2004. 1–3, 60. ISBN 978-0-81735-1304.
  111. ↑ "Alabama Wildlife and their Conservation Status". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 15 oktyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2012.
  112. ↑ "About the Atlas". Alabama Plant Atlas. Alabama Herbarium Consortium and University of West Alabama. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2012.
  113. ↑ "Mammals". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 25 may 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 may 2017.
  114. ↑ "Reptiles". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 25 may 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 may 2017.
  115. ↑ "Amphibians". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. May 25, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 22, 2017.
  116. ↑ "Birds". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 25 may 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 may 2017.
  117. ↑ "Alabama Snails and Mussels". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 25 may 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 may 2017.
  118. ↑ "Crayfish". Outdoor Alabama. Alabama Department of Conservation and Natural Resources. 25 may 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 may 2017.
  119. ↑ 1 2 "Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2019". United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 2 sentyabr 2020.
  120. ↑ Forstall, Richard L. (1996). Population of States and Counties of the United States: 1790 to 1990. Washington: U.S. Bureau of the Census, pp. 8–11. ISBN 0-934213-48-8. İstifadə tarixi 19 may 2021. Due to the late arrival of returns from the counties of Lawrence, Perry, and Washington, the population of the state for 1820 was incorrectly listed as 127,901 in the official state total.[subnote 1]
  121. ↑ Historical Population Change Data (1910–2020) Arxivləşdirilib 2021-04-29 at the Wayback Machine
  122. ↑ "2010 Census Interactive Population Search". 2010.census.gov. 30 dekabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2014.
  123. ↑ 1 2 "Annual Estimates of the Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2012". U.S. Census Bureau. 5 fevral 2009 tarixində orijinalından (CSV) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 dekabr 2012.
  124. ↑ "Population and Population Centers by State—2000". United States Census Bureau. 18 dekabr 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2008.
  125. ↑ "Race and Ethnicity in the United States: 2010 Census and 2020 Census". census.gov. United States Census Bureau. 12 avqust 2021. İstifadə tarixi: 26 avqust 2021.
  126. ↑ "Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States". 24 dekabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  127. ↑ "Population of Alabama—Census 2010 and 2000 Interactive Map, Demographics, Statistics, Quick Facts—CensusViewer". censusviewer.com. İstifadə tarixi: 21 iyul 2015.
  128. ↑ Center for New Media and Promotions. "2010 Census Data". census.gov. İstifadə tarixi: 21 iyul 2015.
  129. ↑ Ancestry of the Population by State: 1980 - Table 3
  130. ↑ Sharing the Dream: White Males in a Multicultural America by Dominic J. Pulera.
  131. ↑ Reynolds Farley, 'The New Census Question about Ancestry: What Did It Tell Us?', Demography, Vol. 28, No. 3 (August 1991), pp. 414, 421.
  132. ↑ Stanley Lieberson and Lawrence Santi, 'The Use of Nativity Data to Estimate Ethnic Characteristics and Patterns', Social Science Research, Vol. 14, No. 1 (1985), pp. 44–46.
  133. ↑ Stanley Lieberson and Mary C. Waters, 'Ethnic Groups in Flux: The Changing Ethnic Responses of American Whites', Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 487, No. 79 (September 1986), pp. 82–86.
  134. ↑ Exner, Rich. "Americans under age 1 now mostly minorities, but not in Ohio: Statistical Snapshot". The Plain Dealer. 3 iyun 2012.
  135. ↑ "Alabama—Selected Social Characteristics in the United States: 2006–2008". Factfinder.census.gov. 11 fevral 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 oktyabr 2010.
  136. ↑ David Hackett Fischer, Albion's Seed: Four British Folkways in America, New York: Oxford University Press, 1989, pp.361–368
  137. ↑ "Alabama Indian Affairs Commission" Arxivləşdirilib 2013-10-03 at the Wayback Machine, State of Alabama, İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2013
  138. ↑ "AIAC Bylaws". Alabama Indian Affairs Commission. State of Alabama. 18 sentyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2012.
  139. ↑ "Proclamation". www.aiac.state.al.us. 3 oktyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  140. ↑ 1 2 3 "Alabama—Languages". city-data.com. İstifadə tarixi: 21 iyul 2015.
  141. ↑ Barry A. Kosmin; Ariela Keysar. "American Religious Identification Survey (ARIS) 2008" (PDF). Hartford, Connecticut, USA: Trinity College. 2009. səh. 20. 7 aprel 2009 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2009.
  142. ↑ "Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics—Pew Research Center". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 11 may 2015. İstifadə tarixi: 21 iyul 2015.
  143. ↑ "Religious Landscape Study". 11 may 2015.


ABŞ bayrağı  Amerika Birləşmiş Ştatları ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.


Sitat səhvi: <ref> tags exist for a group named "subnote", but no corresponding <references group="subnote"/> tag was found
Sitat səhvi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Alabama&oldid=6322823"