Alabama
| Alabama | |
|---|---|
 Bayrak  Mühür | |
 | |
| Ülke |
 Amerika Birleşik Devletleri |
| Başkent | Montgomery |
| En büyük şehir | Birmingham |
| İdare | |
| • Vali | Kay Ivey (R) |
| • Vali vekili | Will Ainsworth |
| • Üst meclis | Alabama Senatosu |
| • Alt meclis | Alabama Temsilciler Meclisi |
| • Senatörler |
Richard Shelby (R) Tommy Tuberville (R) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 135,765 km² (52,419 mil²) |
| • Kara | 131,426 km² (50,743 mil²) |
| • Su | 4,338 km² (1,674 mil²) |
| Rakım | 150 m (490 ft) |
| En yüksek nokta | 735,5 m (24.130 ft) |
| En alçak nokta | 0 m (0 ft) |
| Nüfus (2020)[1] | |
| • Toplam | 5,024,279 |
| • Yoğunluk | 38,4/km² (99/mil²) |
| Zaman dilimi | UTC-06.00 |
| • Yaz (YSU) | UTC-05.00 |
| ISO 3166 kodu | US-AL |
|
Resmî site alabama.gov | |
Alabama (/ˌæləˈbæmə/), ABD'nin güneydoğusunda bir eyâlet. Kuzeyinde Tennessee, doğusunda Georgia, güneyinde Florida ve Meksika Körfezi, batısında Mississippi vardır. Amerika Birleşik Devletleri'ne 1861 yılında katılmıştır. Başkenti Montgomery'dir.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk sakinleri, 10 bin yıldır burada yaşadığı sanılan yerlilerdir. Kolomb öncesi kültürlere ilişkin maddi veriler arasında Tuscallosa yakınlarında Moundville çevresinde bulunan yerleşim birimleri, tören yerleri, sarmal biçimindeki kurganlar ile Apalaş Dağlarında yer alan mağara evler sayılabilir. Bölge, 16. yüzyılda Avrupalılar tarafından keşfedildiğinde, burada yerleşik olan yerli grupları Krikler, Çerokiler, Çoktavlar ve Çikasovlardı.
Bölgenin, Avrupa ile ilk kez ilişki kurması, buraya define aramak için gelen Hernando de Soto gibi İspanyollar aracılığıyla oldu. Fransızlar, 1702'de ilk sürekli yerleşim merkezi olan St. Louis'i kurdular.[2] İlk Siyahiler ise 1719'da bir köle gemisiyle Dauphin Adasına getirildiler. 17. ve 18. yüzyıllarda bölge, burada egemenlik kurmak isteyen Fransız, İngiliz ve İspanyollar arasındaki savaşlara sahne oldu. Topraklarının büyük bölümünün denetimi 1783'te İngilizlerden ABD'ye geçti, ama Mobile Koyu 1813'e değin İspanyollarda kaldı. 1817'de Alabama Toprakları oluşturuldu ve 1819'da buraya eyalet statüsü verildi.
Alabama, Amerikan İç Savaşı (1861) sırasında Birlik'ten (Union) ayrılarak Amerika Konfedere Devletleri'ne katıldı. Bu dönemde eyalet nüfusunun yaklaşık yarısı Siyahi kölelerden oluşmaktaydı.[3] Konfederasyon'un ilk başkenti Montgomery idi. Savaşın 1865'te kaybedildiği dönemde eyalette kölelik kaldırıldı[4] ve Alabama 1868'de Birlik'e ikinci kez kabul edildi.
İç Savaş sonrasında yeniden kuruluş döneminde Siyahların yönetime, eğitime ve ekonomik yaşama katılmasını sağlamak amacıyla girişilen çabalar başarısız kaldı. Eyalette sosyal ve resmi alanlarda Siyahilere uygulanan ırk ayrımı politikası 1900'lerin başlarında ilan edilen Jim Crow yasaları ile resmiyete döküldü ve 1960'ların ortalarına değin sürdürüldü. Bu dönemde oy vermek için gerekli bir koşul olan kelle vergisi, neredeyse tüm Siyahilerin yanı sıra, önemli bir oranda fakir Beyaz vatandaşın da oy vermesini engellemiştir.[5] Afroamerikan sivil haklar hareketi çerçevesinde ırk ayrımcı yasalar 50'li ve 60'lı yıllarda kaldırılmıştır.
Coğrafya ve iklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir dikdörtgene benzeyen eyaletin kuzey-güney uzunluğu 540 km, doğu-batı uzunluğu 336 km'dir. Jeomorfolojik açıdan Alabama kabaca aynı büyüklükte iki ana bölgeye ayrılabilir; Apalaş Dağlarının güney yükseltilerinden oluşan kuzey bölgesi ve Meksika Körfezinin kıyı düzlüklerinden oluşan güney bölgesi. Kuzey uçtaki Cumberland Platosunun suları, Tennessee Nehri aracılığıyla kuzeybatıya, eyaletin geri kalan bölgelerinin suları ise, geniş verimli vadiler aracılığıyla güneye doğru akaçlanır.
Alabama, Köppen iklim sınıflandırmasına göre ılıman dönencealtı iklimine (Cfa) sahiptir.[6] Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyde 17 °C, güneyde 19 °C'dir. Yağışlar yıl içinde düzenli dağılım gösterir. Birmingham'da yıllık yağış ortalaması 1.320' mm, Mobile'de ise 1.550 mm'dir. Bu elverişli koşullar nedeniyle tarımsal ürün dönemi, kuzeyde 200 günden başlayarak güneyde 300 güne ulaşır. Toprak da tarıma çok elverişlidir. Bölgede tropik fırtınalar, kasırgalar ve hortumlar sıklıkla meydana gelmektedir.[7]
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk kırsal yerleşmelerin dokusu, eyaletin iklim ve toprak özelliklerini yansıtır. Nitekim, nüfusun yarıdan çoğu 1960'lara değin kırsal kesimde yaşamayı sürdürdü. 1980'e gelindiğinde bu oran yüzde 40'a düşmüştü. Eyalette yalnızca Birmingham ve Mobile kentlerinin nüfusu 200,000'in üzerindedir.
Etnik gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]
| Grup | 1990[8] | 2000[9] | 2010[10] |
|---|---|---|---|
| Beyazlar | 73.6% | 71.1% | 68.5% |
| Siyahiler | 25.3% | 26.0% | 26.2% |
| Asyalılar | 0.5% | 0.7% | 1.1% |
| Amerikan yerlileri | 0.4% | 0.5% | 0.6% |
| Yerli Havaililer ve diğer | — | — | 0.1% |
| Diğer ırklar | 0.1% | 0.6% | 2.0% |
| Çok ırklı | — | 1.0% | 1.5% |
Din[değiştir | kaynağı değiştir]
Alabama'nın %86'sı Hristiyandır. Bu grubun %78'i Protestan olup (çoğunluk Evanjelik, Ana akım ve Siyahi Protestan Kiliseleri azınlık), geri kalanları ise Katolik (%7), Mormon (%1) veya diğer mezheplere ait olmaktadır. Alabama nüfusunun %12'isi herhangi bir inanca mensup değildir. Musevilik, İslam, Budizm, Hinduizm ve diğer inanışlar nüfusun yüzde %1'ini oluşturmaktadır.[11]
En büyük şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]
| Sıra | Şehir | Nüfus
(2018 tahminleri) |
Kontluk |
|---|---|---|---|
| 1 | Birmingham | 209.880 | Jefferson, Shelby |
| 2 | Montgomery | 198.218 | Montgomery |
| 3 | Huntsville | 197.318 | Madison, Limestone, Morgan |
| 4 | Mobile | 189.572 | Mobile |
| 5 | Tuscaloosa | 101,113 | Tuscaloosa |
| 6 | Hoover | 85.108 | Jefferson, Shelby |
| 7 | Dothan | 68.247 | Houston, Dale, Henry |
| 8 | Auburn | 65.738 | Lee |
| 9 | Decatur | 54.264 | Morgan, Limestone |
| 10 | Madison | 50.440 | Madison, Limestone |
| 11 | Florence | 40.428 | Lauderdale |
| 12 | Phenix City | 36.435 | Russell |
| 13 | Prattville | 35.662 | Autauga, Elmore |
| 14 | Gadsden | 35.157 | Etowah |
| 15 | Vestavia Hills | 34.461 | Jefferson, Shelby |
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Alabama ekonomisinin temelini 1915'e değin pamuk üretimi oluştururdu; bu tarihte ortaya çıkan bir tür zararlı kurt, Alabama çiftçisini ürünü çeşitlendirmeye zorladı. Pamuk bugün de temel ürünlerden biridir. Ayrıca soya fasulyesi, mısır, yerfıstığı ve orman ürünleri üretilir, kümes hayvanları, sığır ve domuz yetiştirilir. Eyaletin sanayi merkezi Birmingham'dır; kentin yakınındaki demir, kömür ve kireçtaşı yatakları burada demir-çelik sanayisinin kurulmasını sağlamıştır. Tennessee Vadisi İdaresi'nin (TVA) 1930'da kurduğu hidroelektrik tesislerinden elde edilen bol ve ucuz elektrik aluminyum, tekstil, kâğıt, kimya, metalurji, kauçuk ve plastik gibi sanayi kollarının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Browns(en), Ferry, Farley(en) ve Bellefonte(en) nükleer reaktör kompleksleri, 1970'lerin ortalarından beri ek elektrik gücü sağlamaktadır.
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
Eyâletin ismine sahip olan Alabama Üniversitesi önemli eğitim kurumularındandır. Merkez kampüsü Tuscaloosa şehrinde bulunan üniversitenin ayrıca Huntsville ve Birmingham'da da kampüsleri vardır.
Bunun yanında eyâletteki bir diğer önemli üniversite de Auburn Üniversitesi'dir. Okul özellikle mühendislik dallarında önemli bir yere sahiptir. Üniversite'nin ismini aldığı Auburn şehrinin haricinde diğer kampüsü de eyâletin başkenti Montgomery'dedir.
Bu iki büyük üniversite Amerika'daki okul değerlendirme kuruluşu Usnews tarafından da her yıl iyi dereceyle (ilk 100'de) değerlendirilmektedir.
Bu okulların dışında Alabama'da bulunan başlıca eğitim kurumları; Alabama Üniversitesi-Huntsville, Alabama Üniversitesi-Birmingham, Auburn Üniversitesi-Montgomery, Güney Alabama Üniversitesi (Mobile), Kuzey Alabama Üniversitesi (Florence), Stillman College (Tuscaloosa), Shelton State College (Tuscaloosa),Troy Üniversitesi (Troy) ve Gadsden College (Gadsden)'dır.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Bureau, US Census (26 Nisan 2021). "2020 Census Apportionment Results" (PDF). The United States Census Bureau. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2021.
- ^ "Alabama State History". theUS50.com. 25 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2006.
- ^ "Alabama History Timeline". Alabama Department of Archives and History. State of Alabama. 25 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2012.
- ^ "13th Amendment to the U.S. Constitution: Abolition of Slavery (1865)". Historical Documents. HistoricalDocuments.com. 2005. 31 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2006.
- ^ Glenn Feldman. The Disfranchisement Myth: Poor Whites and Suffrage Restriction in Alabama. Athens: University of Georgia Press, 2004, p. 136.
- ^ "Encyclopedia of Alabama: Climate". University of Alabama. 17 Ağustos 2007. 21 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ LIST: States with the most F5/EF5 tornadoes since 1950; Ohio high on list 26 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved April 26, 2014.
- ^ "Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For The United States, Regions, Divisions, and States". 24 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
- ^ "Population of Alabama—Census 2010 and 2000 Interactive Map, Demographics, Statistics, Quick Facts—CensusViewer". censusviewer.com. 17 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
- ^ Center for New Media and Promotions(C2PO). "2010 Census Data". census.gov. 22 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
- ^ "Religious Landscape Study". 11 Mayıs 2015. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020.
Önceden Amerika Konfedere Devletleri'ne bağlı eyaletler | ||
|---|---|---|
Alabama · Arkansas · Florida · Georgia · Louisiana · Mississippi · Kuzey Karolina · Güney Karolina · Tennessee · Teksas · Virginia | .svg){kind=small} | |
