Хальмг келн (Тодо бичиг: ᠬᠠᠯᠢᠮᠠᠭ ᡘᡄᠯᠨ), талданар Хальмг келн болдыг. Эн келәр кезәнк Дөрвн Хальмг олын әмтын дуһарла, ода цагат Хальмг Таңһчед, Китдин Улус Орнд Шинҗәнд, Көкнуурт, Алшаад, Көлнбүүрт, Монһлмудин Орнд Хальмгә әмтын дуһарҗана.
1924 җилин хөөн Хальмг Таңһчед тодо бичиг бичәр эдлелә. Ода Тодо бичигәр һанцахан Шинҗәнин Хальмгә әмтын бичиҗәд байна. Дөрвн хальмыгин улусин мемлекеттік бичиг байсмин Тодо бичиги Зая-Пандитар үвлад, 1648 җилд моңһол бичигә суйрас бүтәлвә. Өндәр Орсин Ниицәнд Хальмг келн кирилл үзгәр бичисимин. Монһлмудин Орн Хальмг келн гөрдөлҗәнә. Ховд, Увс, Баян өлгә, Көвсугл әмгүдүд албан бишәр күүндүҗана.
Тодо бичиг (ᡐᡆᡑᡆ ᡋᡅᡔᡅᡎ тодо бичиг) — Дөрвн Хальмг улусин мемлекеттік бичиг байсмин. Эн бичиг Зая-Пандитар үвлад, 1648 җилд моңһол бичигә сүүрәс бүтәлв. Энүнә цаһан толһад 29 үзгүд бәәнә: А, Э, И, О, У, Ө, Ү, Н, Ң, Х, Һ, Б, П, Ф, С, Ш, Т, Д, Л, М, Ц, Ч, З, Җ, Й, К, Г, Р, В, болн узгүд төвдин болан Индиян келәр бичих — галигуд гидуг үзгүд нерәдесмән.
Тодо бичиг Хальмг Таңһчде 1924 җилә хойн элзилила. Ода тодо бичигиг Хальмг Таңһчин школад мектеп, ик сурһульд сурҗе сурна.
|