Bulgaristan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla

Koordinatlar: 42°45′K 25°30′D / 42.75°K 25.5°D / 42.75; 25.5

Bulgaristan
Bulgarca: Република България
Republika Bılgariya
Bulgaristan Cumhuriyeti
Slogan
Съединението прави силата (Bulgarca)
Bulgarca: Sıedinenieto pravi silata (Transkripsiyon)
"Birlikten kuvvet doğar"
Millî marş: 

Мила Родино (Bulgarca)
Bulgarca: Mila Rodino (Transkripsiyon)
"Sevgili Anavatan"
Bulgaristan haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
 Sofya BG Sofia coa.svg
Resmî diller Bulgarca
Etnik gruplar
(2011 [3])
 Bulgarlar %84,4
Türkler %9,4[1]
Romanlar %4,6
diğer %1,6[2]
Hükûmet Üniter parlamenter demokrasi
• Cumhurbaşkanı
Rumen Radev
• Başbakan
Boyko Borisov
Tarihçe  
681-1018
1185-1422, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi.
• Özerklik
3 Mart 1878
• Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlık
5 Ekim 1908
Yüzölçümü
• Toplam
 110.994 km2 (42.855 sq mi) (105.)
• Su (%)
 %0,3
Nüfus
• 2018 sayımı
 7.050.034[4]
• Yoğunluk
 662/km2 (1.714,6/sq mi) (139)
GSYİH (SAGP) 2020 tahmini tahminî
• Toplam
 artış $180,17 milyar[5] (74)
• Kişi başına
 artış $26.034[5] (60)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 artış $70,126 milyar[5] (72)
• Kişi başına
 artış $10.133[5] (68)
Gini (2019) 40.8[6]
orta
İGE (2018) 0.816[7]
çok yüksek · 52.
Para birimi Lev (BGN)
Zaman dilimi UTC+2 (DAZD)
• Yaz (YSU)
 UTC+3 (DAYZD)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +359
İnternet alan adı .bg
Resmî site
gov.bg

Bulgaristan (Bulgarca: България, Bılgariya), resmî adıyla Bulgaristan Cumhuriyeti (Bulgarca: Република България, Republika Bılgariya), Balkanlar'da yer alan ülke. Batıda Sırbistan ve Kuzey Makedonya, doğuda Karadeniz, kuzeyde Romanya, güneyde Yunanistan güneydoğuda Türkiye ile çevrilidir. 110 bin 994 kilometrekarelik yüzölçümüyle Avrupa'nın en büyük 16. ülkesidir. Balkan, Rodop ve Rila gibi dağlar yüzey şekillerini belirler. Rila Dağı üzerindeki Musala Zirvesi, Doğu Avrupa'nın en yüksek noktasıdır. Kuzeydeki Tuna Ovası ve güneydeki Yukarı Trakya Ovası da Bulgaristan'ın alçak ve verimli bölgeleridir.

Organizeleşmiş tarih öncesi kültürler günümüz Bulgaristan topraklarında Neolitik Çağ'da gelişmeye başlamıştır. Antik tarihi Trakların, Yunanların ve Romalıların egemenliğini görmüştür. Birleşmiş bir Bulgar devletinin ortaya çıkışı, Balkanlar'ın çoğuna egemen olmuş Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun MS 681'de kurulmasına kadar uzanmaktadır ve Orta Çağ süresince Slavlar için bir kültür merkezi hâline gelmiştir. İkinci Bulgar İmparatorluğu'nun 1396'da çökmesiyle birlikte, toprakları yaklaşık beş yüzyıl boyunca Osmanlı yönetimine girmiştir. 93 Harbi, Üçüncü Bulgar Devleti'nin kurulmasına yol açtı. Bundan sonraki yıllarda komşuları ile yaşadığı çatışmalar Bulgaristan'ın her iki dünya savaşında da Almanya ile ittifak yapmasına sebep olmuştur. 1946'da Sovyet liderliğindeki Doğu Bloku'nun bir parçası olarak tek partili bir sosyalist devlet hâline geldi. Aralık 1989'da iktidardaki Komünist Parti, çok partili seçimlerin yapılmasına izin verdi ve bu da Bulgaristan'ın demokrasi ve piyasa ekonomisine geçişine yol açtı.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Bulgaristan tarihi
Osmanlılar ile Bulgarlar ve Ruslar arasında Şipka Geçidi muharebesi

Bulgaristan'ın ilk sakinleri Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan Traklardır. Milatla birlikte ülke önce Roma İmparatorluğu, sonraysa Bizans İmparatorluğu egemenliğine girer.[kaynak belirtilmeli]

Bizans İmparatorluğu yıkılıncaya değin Bizans ile savaşıp hâkimiyet alanlarını genişleten Bulgarlar, 1018-1186 yılları arasında yeniden Bizans İmparatorluğu'nun egemenliğine girmiştir. 14. yüzyılda Türklerin Rumeli'ye çıkmasından sonra bağımsızlıklarını yitirerek Osmanlı Devleti'nin egemenliğine girmişlerdir.

Osmanlı Devleti'nin gerilemeye başlaması ve Çarlık Rusyası'nın da desteğiyle, Balkanların tümünde olduğu gibi Bulgaristan'da da ulusal kurtuluş hareketi alevlenmiş, 93 Harbi'nden yenilgiyle çıkan Osmanlı Devleti, Bulgaristan'ı 3 Mart 1878 tarihinde içişlerinde bağımsız bir Prenslik olarak, 5 Ekim 1908 tarihinde ise tam bağımsız Çarlık olarak tanımıştır.

II. Dünya Savaşı'nda Bulgaristan

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlılarla aynı cephede savaşa katılan Bulgaristan, II. Dünya Savaşı'na da Almanya saflarında katılarak her iki savaştan da yenilgiyle çıkmıştır.

II. Dünya Savaşı'nın ardından Balkanlar'da ilerleyen Sovyet ordusunun da yardımıyla Georgi Dimitrov önderliğinde sosyalist rejime geçen ülke, soğuk savaş yıllarında Varşova Paktı'nın üyesi olarak kalmıştır.

Doğu Bloku'nun çözülmesiyle 1990 yılında sosyalist rejimin yıkıldığı Bulgaristan, komşusu Türkiye ile olan ilişkilerini oldukça olumlu bir temele oturtmuştur. Ülke 1 Ocak 2007 tarihinde Avrupa Birliği'ne katılmıştır.

Politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan parlamenter demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Seçimler Merkez Seçim Komisyonu tarafından denetlenir ve düzenlenir. Siyasi partiler doğrudan halk oylamasıyla meclisteki 240 sandalye için yarışırlar. Ulusal Meclis yasaları çıkarma, bütçeyi onaylama, cumhurbaşkanlığı seçimini düzenleme, hükûmeti oylama ve görevden alma, savaş ilan etme, askeri birliklerini yurt dışına gönderen tezkereyi çıkarabilme ve uluslararası sözleşmeleri onaylama yetkisine sahiptir.

13 Kasım 2016'da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Bulgar Sosyalist Partisi ve koalisyon ortakları tarafından desteklenen Rumen Radev %59,37 oyla kazandı.

2017 Parlamento Seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Mart 2017'de Bulgaristan Ulusal Meclisi'nin 240 üyesini belirlemek için yapılan seçimde çok sayıda parti yarıştı. En az 4, en fazla 16 milletvekili çıkaran 31 seçim bölgesinde yarışan partiler %4 seçim barajını da aşmak zorundadırlar. %54,07 oranında katılımın olduğu seçimlerde 5 parti barajı geçerek meclise girmeyi başarabildi.

Parti Oy % Sandalye +/–
GERB 1.147.292 32,65 95 +11
Bulgaristan Sosyalist Partisi 955.490 27,19 80 +41
Yurtseverler Birliği 318.513 9,07 27 −3
Hak ve Özgürlükler Hareketi 315.976 8,99 26 −12
Volya 145.637 4,15 12 New
Reformist Bloc 107.407 3,06 0 −23
Yes, Bulgaria! 101.177 2,88 0 0
DOST 100.479 2,86 0 New
New Republic 86.984 2,48 0 New
ABV–Movement 21 54.412 1,55 0 −11
Revival 37.896 1,08 0 New
Party of the Greens 10.159 0,29 0 0
Bulgarian Spring 9.232 0,26 0 New
Forward Bulgaria Movement 6.644 0,19 0 New
Coalition of the Dissatisfied 5.945 0,17 0 New
Movement for an Equal Public Model 4.989 0,14 0 New
Bulgarian National Association 3.921 0,11 0 New
Bulgarian Democratic Centre 3.130 0,09 0 New
WHO–BL–ZP 2.916 0,08 0 0
National Republican Party 2.325 0,07 0 New
Independents 5.116 0,15 0 0
None of the above 87.850 2,50 – –
Invalid/blank votes 169.009 – – –
Total 3.682.499 100 240 0
Registered voters/turnout 7.004.358 52,57 – –
Source: CIK

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Bulgaristan coğrafyası

Balkan Dağları (Stara Planina) Bulgaristan'ı kuzeyde Tuna platosu, güneyde ise Trakya platosu olarak kabaca iki coğrafi bölgeye ayırır. Oldukça dağlık bir coğrafyaya sahip olan güney Bulgaristan'da Rodop ve Rila sıradağları yer alır. Ülkenin ve Balkanların en yüksek zirvesi olan 2925 metre rakımlı Musala Dağı da burada bulunmaktadır.

Ülkenin en önemli ırmağı olan Tuna Nehri, aynı zamanda Romanya-Bulgaristan sınırını oluşturur. Bulgaristan sınırları içerisinde doğup, Yunanistan-Türkiye sınırını oluşturarak Ege Denizi'ne dökülen Meriç (Maritsa) Bulgaristan'ın en önemli nehirleridir.

İller[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan'ın İlleri
Ayrıca bakınız: Bulgaristan'ın illeri

1. Yukarı Cuma
2. Burgaz
3. Şumnu
4. Dobriç
5. Gabrova
6. Kırcaali
7. Hasköy
8. Köstendil

9. Lofça
10. Montana
11. Pazarcık
12. Pernik
13. Plevne
14. Filibe
15. Razgrad

16. Rusçuk
17. Silistre
18. İslimiye
19. Paşmaklı
20. Sofya (Başkent)
21. Sofya

22. Eski Zağra
23. Eski Cuma
24. Varna
25. Tırnova
26. Vidin
27. Vratsa
28. Yambol

Nüfus dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

31.12.2015 tarihi itibarıyla 'National Statistical Institute' tarafından yayınlanan verilere göre Bulgaristan nüfusu 7.153.784 kişi olarak belirtilmiş olup illere göre nüfus dağılımı aşağıdaki gibidir;

Sofia 1.556.884 Ruse 225.674 Yambol 123.821
Plovdiv 673.283 Sliven 191.185 Razgrad 117.241
Varna 472.926 Dobrich 180.601 Targovishte 115.211
Burgas 413.884 Shumen 175.720 Gabrovo 114.272
Stara Zagora 323.685 Vratsa 172.007 Silistra 113.248
Blagoevgrad 312.831 Kardzhali 151.319 Smolyan 111.601
Pazardzhik 263.630 Montana 137.188 Vidin 91.235
Pleven 251.986 Lovech 131.493
Veliko Tarnovo 245.006 Kyustendil 126.014
Haskovo 236.383 Pernik 125.456

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Bulgaristan ekonomisi

İhracat ve İthalat[değiştir | kaynağı değiştir]

FransaBelçikaYunanistanAlmanyaTürkiyeİtalya
FransaYunanistanTürkiyeİtalyaAlmanyaRusya
Bulgarian MiG-29 fighters in flight
Mikoyan MiG-29 Bulgar Hava Kuvvetleri savaş uçakları.
Sofya Metrosu
Kırcaali

1990'a değin devlet yönetiminde sosyalist ekonominin hâkim olduğu ülke, Doğu Bloğu' nun çözülmesi sonucu Sovyet pazarını kaybetmesi ve kapitalist ekonomiye eklemlenme sorunları nedeniyle 90'lı yıllar boyunca millî gelirin %70'e yakın küçüldüğü çok ağır bir ekonomik bunalım yaşamıştır. Bulgar ekonomisi, 90'lı yılların sonundan itibaren toparlanma sürecinde ve Avrupa ülkeler arası en hızlı büyüyen ekonomileri arasında yer alır.

Ekonomi ile ilgili bazı istatistik veriler şöyledir: Millî gelir (2001): $16,5 milyar, kişi başına düşen millî gelir: $3.500, devlet borçları: $10 milyar, devlet gelirleri (2000): $6,4 milyar, devlet giderleri (2000): $4,4 milyar, enflasyon (2001): %3, ekonominin sektörlere göre dağılımı (2001): hizmet: %57, endüstri: %29, tarım: %14.

Çöken eski sistemin yerine, yeni sistemin yerleşmesinin sancılarını yaşayan Bulgaristan, Polonya ve Rusya gibi şok ekonomik paketler uygulamadı. Daha muhafazakâr bir ekonomik reform paketleri uyguladı.

2004 itibarı ile NATO üyesi olan Bulgaristan 1 Ocak 2007'de de AB'nin tam üyesi olmuştur.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2011 genel nüfus sayımına göre Bulgaristan'ın nüfusu 7.364.570'tir.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Rila Manastırı (Dünya mirası)

Bulgaristan vatandaşlarının büyük bir oranı Ortodoks Hristiyandır. 1 Mart 2001 tarihindeki kişi sayımında Ortodoks 6.552.751, Katolik 43.811, Protestan 42.308, Müslüman 966.978 ve diğer dinlere mensup 14.937 kişi kaydedilmiştir.[8] 4 Aralık 1992'de yapılan kişi sayımında ilk kez Alevîler ayrı bir öbek olarak sayılmış ve 83.537 kişi kendini Alevî olarak tanıtmıştır.[9]

Etnik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus, etnik açıdan 6.655.210 Bulgar (%83,9), : 747.000 Türk (%9,4), 370.908 Roman (%4,7), 15.595 Rus, 10.832 Ermeni, 10.566 Ulah, 5.071 Makedon, 3.408 Yunan, 2.489 Ukraynalı, 1.363 Yahudi ve 1.088 Rumen bireyden oluşur. Diğer gruplara ait 18.792 kişi mevcuttur.[2] 131.531 kişi kendilerini Müslüman Bulgar (Pomak) ilan etmiştir.[10]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Koprivshtitsa'da geleneksel mimarinin bir örneği

Çağdaş Bulgar kültürü Trak, Slav ve Bulgar kültürünün bir karışımı olsa da Yunan, Roma, Osmanlı ve Kelt kültüründen de etkilenmiştir.[11] Trak eserleri pek çok lahit ve altın hazineyi içerir. Ülkenin sınırları Roma İmparatorluğu'nun Moesia, Trakya ve Makedonya eyaletlerini içerir ve pek çok arkeolojik keşif Roma dönemine dayanır, buna rağmen Antik Bulgarlar da müzik ve erken dönem mimaride etki bırakmışlardır. Birinci ve İkinci Bulgar İmparatorlukları Slav kültürü egemenliği altındaydı ve Preslav , Ohrid Edebiyat okulları sayesinde Doğu Ortodoks Slav dünyasında edebi ve kültürel anlamda büyük bir iz bıraktılar. Doğu Avrupa ve Asya'da pek çok ülkede kullanılan Kiril alfabesi bu edebiyat okullarında şekillendi.[12]

En az MÖ 3000'den beridir yerleşim barındıran Filibe'de bir Antik Roma tiyatrosu[13]

Büyük öneme sahip bir tarihsel kalıntı, Varna Nekropolü'nden çıkarılmış ve MÖ 5. binyıldan kalmış olan, dünyanın en eki işlenmiş altın hazinesidir.[14][15]

Resim, Müzik ve Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçüklüğüne karşın yüzyılı aşkın bir süredir yapılan onbinlerce derlemesiyle bölgesel farkları, halk çalgılarının çeşitliliği ve çok sayıda dahi müzisyeni ile inanılmaz bir hazinedir. Hristiyanlık öncesi Pagan geleneklerin ve arkaik şarkı formlarının hala capcanlı ayakta durduğu ülkede şarkı söylemede kadınlar açıkça öndeler. Ülkenin Orta Çağ'a kadar uzanan bir müzik tarihi vardır. Joan Kukuzel (c. 1280-1360), Orta Çağ Avrupası'nın bilinen en eski bestecilerinden biridir. Zengin dans geleneği pek çok otantik toplulukça korunup dünyanın pek çok ülkesine taşınmaktadır. Ulusal halk müziği ayırt edilebilen bir sese sahiptir ve çeşitli geleneksel müzik aletleri kullanır, bunların arasında gıdulka, gayda, kaval ve davul vardır. Bulgar Devlet Televizyonu Kadın Ses Korosu, en başarılı halk müziği topluluklarından biridir ve 1960'ta bir Grammy Ödülü almıştır. Halk müziği icralarında genellikle erkekler çalar, kadınlar söyler. Bulgar folklorunda kadınların kendi aralarında söyledikleri "sedenka" şarkılarının ve çalışırken ya da çalışmanın ardından söylenen hasat şarkılarının büyük bir önemi vardır. Bunun dışında ağırlıklı olarak Osmanlı yönetimi yıllarıyla bağlantılı çete şarkılarında da bol miktarda rastlanır. Rodop ve Pirin dağlarında yaşayan Pomaklar bugün geleneklerini korumaya gayret etmektedirler. Orta Rodoplarda yaşayan Pomakların müziğinde gayda ve kaval ağırlıklı bir önem taşır. Mesta ve Pirin bölgesi pomaklarının müziğine ise daha geniş bir enstrüman yelpazesi eşlik eder. Ancak her iki durumda da temel unsur gaydadır. Dağlık Rodop bölgesinin halk müziği geleneği diğer bölgelerden farklıdır. Şarkı ve dansların hemen hepsine Rodoplar'a özgü, Bulgaristan'daki en büyük boy gayda olan "kabagayda" eşlik eder. Yine şarkı ve danslarda Rodoplar dışında görülmeyen pentatonik gam görülür. Yiğitlik temasının en yaygın olduğu bölge burasıdır. Erkek şarkıcılardaki heybetli ve davudi söyleme özelliği dikkat çeker. 100 Kabagayda Topluluğu her yaz hala Rodop dağlarını büyülü tınılarıyla doldurmaktadır. Şarkıcılar Georgi Čilingirov, Rumen Rodopski ve Valja Balkanska Bulgaristan dışında da iyi tanınmaktalar.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2011. 
  2. ^ a b 2001 nüfus sayımı (Bulgaristan Ulusal İstatistik Enstitüsü)
  3. ^ 2011 sayımı, ss. 4.
  4. ^ [1] Bulgaristan Millî İstatistik Enstitüsü (Bulgarca)
  5. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
  6. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  7. ^ "Human Development Report 2019" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 
  8. ^ "2001 kişi sayımı (Bulgaristan Ulusal İstatistik Enstitüsü)". 7 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2008. 
  9. ^ Ömer Turan, 'Geçmişten Günümüze Bulgaristan Türkleri', Balkan Türkleri - Balkanlar'da Türk Varlığı, ASAM, Ankara, 2003, ISBN 978-975-6769-71-3, s. 29.
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2011. 
  11. ^ Bulgaria's Gold Rush, National Geographic Magazine, Aralık 2006.
  12. ^ Paul Cubberley (1996) "The Slavic Alphabets". In Daniels and Bright, eds. The World's Writing Systems. Oxford University Press. ISBN 0-19-507993-0.
  13. ^ The World's Oldest Cities, The Daily Telegraph
  14. ^ New perspectives on the Varna cemetery (Bulgaria), By: Higham, Tom; Chapman, John; Slavchev, Vladimir; Gaydarska, Bisserka; Honch, Noah; Yordanov, Yordan; Dimitrova, Branimira; 1 Eylül 2007
  15. ^ "The Thracian tomb in Kazanluk". Digsys.bg. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bulgaristan&oldid=23962426" adresinden alınmıştır.