Choroba
Ten artykuł zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Choroba – jedno z podstawowych pojęć medycznych; ogólne określenie każdego odstępstwa od pełni zdrowia organizmu. Zdefiniowanie stanu chorobowego jest tak samo trudne, jak sprecyzowanie stanu pełni zdrowia (zob. dobrostan subiektywny).
Naukami zajmującymi się diagnozowaniem, badaniem i leczeniem chorób są medycyna, weterynaria oraz fitopatologia. Choroba polega na zaburzeniu funkcji lub uszkodzeniu struktury organizmu. O zaistnieniu choroby można mówić wtedy, gdy działanie czynnika chorobotwórczego wywołuje niepożądane objawy, różniące się od czynności zdrowego organizmu.
Definicja[edytuj | edytuj kod]
Definicja dotychczasowa[edytuj | edytuj kod]
Do niedawna definiowano chorobę jedynie jako odwrotność zdrowia. Posługiwano się definicją sformułowaną w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zatwierdzonej przez Międzynarodową Konferencję Zdrowia w roku 1946[1]. Stwierdza ona, że:
- Zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia („dobrostanu”) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko nieobecnością choroby czy niedomagania.
Definicja najnowsza[edytuj | edytuj kod]
Niedawno zaproponowano nową definicję choroby:[potrzebny przypis]
- Choroba jest takim stanem organizmu, kiedy to czuje się on źle, a owego złego samopoczucia nie można jednak powiązać z krótkotrwałym, przejściowym uwarunkowaniem psychologicznym lub bytowym, lecz z dolegliwościami wywołanymi przez zmiany strukturalne lub zmienioną czynność organizmu. Przez dolegliwości rozumiemy przy tym doznania, które są przejawem nieprawidłowych zmian struktury organizmu lub zaburzeń regulacji funkcji narządów.
W definicji tej jest mowa o zmianach struktury organizmu wynikających z:
- błędów w zapisie genetycznym na wzorzec organizmu;
- programie na rozwój embrionalny organizmu, przekazywanym także genetycznie;
- zaprogramowanych mechanizmach reakcji na ingerencję zewnętrzną, co dotyczy w szczególności reakcji układu immunologicznego;
- ekspozycji na szkodliwe czynniki zewnętrzne tak znaczne, iż przekraczają zdolności adaptacyjne ustroju.
Fitopatologia[edytuj | edytuj kod]
Zdefiniowanie choroby w fitopatologii nastręcza wielu problemów. Chociaż wśród specjalistów z tej dziedziny panuje zgoda co do tego, że choroba jest zakłóceniem harmonijnych procesów fizjologicznych, to procesy takie zachodzą nieustannie w zmieniającym się środowisku. Dlatego za warunek konieczny uznaje się silne lub patologiczne zakłócenie procesów fizjologicznych. Dodatkowym warunkiem stwierdzenia choroby roślin jest długotrwałość zaburzenia prowadząca do trwałych zmian struktury, zmian w rozwoju lub śmierci organizmu[2].
W praktyce rolnej stosowana jest tak zwana definicja ekonomiczna. W tym ujęciu chore rośliny dają mniejszy lub mniej wartościowy plon w stosunku do typowego dla danego gatunku lub odmiany przy takich samych warunkach środowiska[3].
Miary rozpowszechnienia chorób[edytuj | edytuj kod]
Czynniki chorobotwórcze[edytuj | edytuj kod]
- biologiczne
- fizykochemiczne
- społeczne
- nacisk społeczny
- nieodpowiednie warunki życia
- brak akceptacji
- stres
- genetyczne
Liczba śmierci[edytuj | edytuj kod]
Niektóre czynniki chorobotwórcze według śmiertelności w 2016 roku w milionach (w nawiasie podano wskaźnik DALY w milionach lat)[4][5]:
- wszystkie poniższe – 32,8 (1080)
- czynniki środowiskowe i czynniki w miejscu pracy – 9,3 (312)
- skażona woda i brak higieny osobistej – 2,2 (76)
- zatrute powietrze – 6,1 (163)
- ekspozycja na radon i ołów – 0,5 (15)
- czynniki w miejscu pracy (zobacz: choroby zawodowe) – 1,4 (76)
- czynniki behawioralne – 22,3 (781)
- niedożywienie dzieci i matek – 4,3 (275)
- dym papierosowy – 6,9 (177)
- alkohol i narkotyki – 3 (131)
- niezdrowa dieta – 9,3 (229)
- molestowanie i przemoc seksualna – 0,1 (8)
- niebezpieczny seks – 1,8 (55)
- zbyt niska aktywność fizyczna – 1,2 (24)
- czynniki metaboliczne – 14,8 (402)
- czynniki środowiskowe i czynniki w miejscu pracy – 9,3 (312)
W porównaniu z 2006 rokiem liczba śmierci z powyższych przyczyn wzrosła o 2,9% (wskaźnik DALY spadł o 8,6%). Największy procentowy wzrost liczby śmierci zanotowano w kategorii „zbyt niska aktywność fizyczna” (o 18%), a największy spadek w kategorii „molestowanie i przemoc seksualna” (spadek o 51%).
Powszechność[edytuj | edytuj kod]
Choroby według liczby chorujących ludzi w 2016 roku w milionach (w nawiasie podano wskaźnik YLD w milionach lat oraz liczbę zgonów w milionach)[6][7]:
- wszystkie przyczyny – 7123 (805; 54,7)
- infekcje, choroby matek i noworodków i choroby związane z odżywianiem – 4943 (101; 10,6)
- AIDS i gruźlica – 2051 (7; 2,2)
- powszechne infekcje – 435 (21; 4,8)
- malaria i zaniedbane choroby tropikalne – 1822 (14; 0,8)
- choroby matek – 9 (1; 0,2)
- choroby noworodków – 80 (14; 1,7)
- niedożywienie – 1673 (41; 0,4)
- inne – 1728 (4; 0,3)
- choroby niezakaźne – 6682 (649; 39,5)
- nowotwory – 43 (5; 8,9)
- choroby układu krążenia – 469 (33; 17,6)
- przewlekłe choroby układu oddechowego – 571 (31; 3,5)
- przewlekłe choroby wątroby – 46 (2; 1,3)
- choroby trawienne – 262 (7; 1,1)
- choroby neurologiczne – 2596 (69; 2,8)
- choroby psychiczne i uzależnienia – 1111 (150; 0,3)
- cukrzyca, choroby układu moczowego, krwi i endokrynne – 2927 (62; 3,2)
- bóle mięśniowo-szkieletowe– 1271 (138; 0,1)
- inne (wady wrodzone, choroby skóry, choroby narządów zmysłu, choroby jamy ustnej) – 5292 (150; 0,6)
- urazy – 1493 (55; 4,6)
- urazy w wypadkach komunikacyjnych – 241 (12; 1,4)
- niezamierzone urazy – 1128 (38; 1,8)
- autoagresja i przemoc – 230 (4; 1,2)
- katastrofy naturalne i wojny – 54 (1; 0,2)
- niepełnosprawność – wiele miliardów ludzi (nieznany; 0)
- infekcje, choroby matek i noworodków i choroby związane z odżywianiem – 4943 (101; 10,6)
Klasyfikacja chorób[edytuj | edytuj kod]
Najogólniejszą klasyfikacją chorób jest ich podział na choroby somatyczne i psychiczne. Choroby psychiczne to takie, które wiążą się z nieprawidłowym funkcjonowaniem psychiki organizmu, a somatyczne to wszystkie te, które są odpowiedzialne za nieprawidłowe działanie fizycznych funkcji ustroju.
Obecnie nie używa się określenia choroby psychicznej, zostało ono zastąpione zaburzeniem psychicznym i zachowania; czasami jednak chorobami psychicznymi nazywa się te zaburzenia, w których jako objawy występują halucynacje oraz urojenia.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10[8] podaje następujący podział chorób:
- choroby autoimmunologiczne
- choroby endokrynologiczne
- choroby genetyczne
- choroby hematologiczne
- choroby metaboliczne
- choroby narządów zmysłów
- choroby neurologiczne
- choroby nowotworowe
- choroby pasożytnicze
- choroby reumatyczne
- choroby skóry
- choroby stanu odżywiania
- choroby tkanki łącznej
- choroby układu krążenia
- choroby układu oddechowego
- choroby układu trawiennego
- choroby urologiczne
- choroby zakaźne
- urazy lub przeciążenia
- zaburzenia psychiczne i zachowania
- zaburzenia rozwoju
Przebieg choroby[edytuj | edytuj kod]
- Okres utajenia (dla chorób zakaźnych okres wylęgania). Trwa od zadziałania czynnika chorobotwórczego do wystąpienia objawów.
- Okres zwiastunów (prodromalny). Trwa od pojawienia się pierwszych objawów do pełnego rozwoju objawów klinicznych. Okres ten może kończyć się wyzdrowieniem, ponieważ mechanizmy obronne ustroju mogą być bardzo silne i zahamować rozwój choroby.
- Okres jawny. Okres, w którym występują podstawowe objawy choroby: podmiotowe (odczuwane przez pacjenta), przedmiotowe (widoczne), ogólne oraz miejscowe. Przebieg tego okresu zależy od reakcji ustroju na bodziec patologiczny. Pod względem nasilenia procesu chorobotwórczego dzieli się na: ostre, podostre i przewlekłe.
- Zejście choroby. Możliwy jest: powrót do zdrowia, przejście postaci ostrej w przewlekłą, wyzdrowienie z upośledzeniem sprawności oraz śmierć.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- choroby zawodowe
- choroby zwyrodnieniowe
- diateza
- etiologia
- nozologia
- patogeneza
- symptomatologia
- zespół chorobowy
- choroby roślin
- choroby zwierząt
- wielochorobowość
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia zatwierdzona przez Międzynarodową Konferencję Zdrowia, Nowy Jork, czerwiec-lipiec1946. [dostęp 2013-04-23].
- ↑ Mańka Karol: Fitopatologia leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 2005, s. 23–20. ISBN 83-09-01793-6.
- ↑ Fiedorow Zofia, Gołębiak Barbara, Weber Zbigniew: Ogólne wiadomopści z fitopatologii. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 2006, s. 15. ISBN 83-7160-433-5.
- ↑ Gakidou, Emmanuela, et al. „Global, regional, and national comparative risk assessment of 84 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks, 1990-2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016.” Lancet 390.10100 (2017): 1345-1422.
- ↑ Jedna śmierć może mieć więcej niż jedną przyczynę.
- ↑ Hay, S. I. „Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 328 diseases and injuries for 195 countries, 1990–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016”. (2017): 1211-1259.
- ↑ Steel, Nicholas. „Global, regional, and national age-sex specific mortality for 264 causes of death, 1980–2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016”. Lancet 390.10100 (2017): 1151-1210.
- ↑ International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems – 10th, Revision Version for 2007.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (pol.)
- Światowa Organizacja Zdrowia (ang.)
- Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (ang.)
- Smith B., Brogaard B.: Embryontology (ang.)
- Bodily systems and the modular structure of the human body (ang.)
- Dominic Murphy , Concepts of Disease and Health, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 22 stycznia 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2020-03-01] (ang.).