Mad'jaranma

Mad'jaranma
Magyarország
Flag;	Valdkundznam;
Pälidn	Budapešt
Eläjiden lugu (2018)	9 825 704 ristitud
Pind	93 028 km²
Kel'	mad'jaran
Valdkundan pämez'	Janoš Ader
Päministr	Viktor Orban
Religii	hristanuskond
Valüt	mad'jaranman forint (HUF)
Internet-domen	.hu
Telefonkod	+36
Aigvö	tal'vel UTC+1,; kezal UTC+2

Mad'jaranma (mad'j.: Magyarország [ˈmɒɟɒrorsaːɡ]), se om täuz' oficialine nimituz (vspäi 2012), om mererandatoi valdkund Evropan keskuses. Mad'jaranman pälidn da kaikiš suremb lidn om Budapešt.

Valdkund om PAKO:n ühtnijaks vspäi 1999. Vs 2004 semendkun 1. päiväspäi om EÜ:n ühtnijaks.

Istorii[redaktiruida | redaktiruida purde]

Valdkundan aluz om pandud läz tuhant vot meiden erad Mad'jaran Kunigahuseks.

Vn 1918 17. päiväl redukud Mad'jaranma sai ripmatomut Avstrijan da Mad'jaranman imperijan čihodamižen rezul'tataks.

Valdkundan nell' Konstitucijad (mad'j.: Magyarország Alaptörvénye) oliba ende: voziden 1919, 1920, 1946 i 1949. Jäl'gmäine videnz' lugul Konstitucii^[3]^[4] om hüvästadud parlamental vn 2011 18. päiväl sulakud, tuli väghe vn 2012 1. päiväl vilukud da om väges vn 2013 znamasižidenke vajehtusidenke. Valdkundan oficialine nimituz om vajehtadud ühtes valdkundansüdäimižiden da röunantagaižiden mad'jaralaižiden oiktusiden tazostamiženke.

Geografijan andmused[redaktiruida | redaktiruida purde]

Mad'jaranman fizine kart.

Mad'jaranma om mavaldkundröunoiš Ukrainanke pohjoižpäivnouzmas (röunan piduz — 128 km), Romanijanke päivnouzmas (424 km), Serbijanke suves (164 km), Horvatijanke suvipäivlaskmas (348 km), Slovenijanke päivlaskmas (94 km), Avstrijanke lodehes (321 km) da Slovakijanke pohjoižes (627 km). Ühthine röunoiden piduz — 2106 km. Mad'jaranma om mererandatoi valdkund.

Reljef om tazo tobjimalaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kekeš-mägi (1014 m). Balaton om kaikiš suremb reskveden järv Keskuzevropas. Mecad ottas läz videndest valdkundan territorijad.

Klimat om kontinentaline.

Londuseližed pävarad oma kivihil', londuseline gaz, boksitad; toižed varad — kivivoi, väghine mahuz.

Politine sistem[redaktiruida | redaktiruida purde]

Mad'jaranman parlament Budapeštas.

Ohjandusen form om unitarine konstitucine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (mad'j.: Magyarország köztársasági elnöke). Parlamentan ühtnijad valitas händast peitol'žel änestusel videks vodeks, voib valitas kahtišti.

Parlament om Nacionaline Suim (mad'j.: Országgyűlés). Kaik rahvaz valičeb sen 199 ühtnijoid nelläks vodeks. Parlamentan ühtnijad pandas radnikusele päministrad (mad'j.: Miniszterelnök) prezidentan taričendan mödhe, kaikiš järedamban partijan lider kändase päministraks tobjimalaz da formiruib ohjastust.

Nügüdläine prezident om Janoš Ader, radab vs 2012 semendkun 2. päiväspäi, järgenduseližed valičendad oliba vn 2017 13. päiväl keväz'kud (131 än't 199:späi). Valdkundan parlamentan ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 8. päiväl sulakud. Viktor Orban tuleškanzi radho päministraks vs 2010 semendkun 29. päiväspäi, mugažo radoi vll 1998−2002.

Administrativiž-territorialine jagand[redaktiruida | redaktiruida purde]

Kacu kirjutuz: Mad'jaranman administrativiž-territorialine jagand.

Mad'jaranmas om 346 lidnad, kudambad mülüdas 19 administrativižhe agjaha (med'jed, mad'j.: megye), ned — 7 statistižhe regionha (mad'j.: Magyarország régiói). Pälidn da völ 5 lidnad (Debrecen, Miškol'c, Seged, Peč, D'jor) ei mülügoi agjoihe. Agjad alajagasoiš 175 ümbrikoks (mad'j.: járás). Ümbrikod — lidnoikš (város) da küläkundoikš (község). Pälidn alajagase rajonihe (kerületei).

Eläjad[redaktiruida | redaktiruida purde]

Mad'jaranmas elädas mad'jaralaižed. Vl 2011 valdkundan eläjiden lugu oli 10 012 000 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt oli 10 709 463 eläjad vl 1980.

Rahvahad (2011, kaks'jaižidenke vastusidenke): mad'jaralaižed — 85,6%, čiganalaižed — 3,2%, saksalaižed — 1,9%, toižed rahvahad — 2,6%, märhapanendata — 14,1%.

Kelenmahtused (2011): mad'jaran kel' — 99,6% (kodikel' — 98,9%), anglijan kel' — 16,0%, saksan kel' — 11,2%, venäkel' — 1,6%, romanijan kel' — 1,3%, francijan kel' — 1,2%, toižed keled — 4,2%.

Uskondan mödhe (2011): riman katolikad — 37,2%, kal'vinistad — 11,6%, lüteranad — 2,2%, grekan katolikad — 1,8%, toižed uskojad — 1,9%, religijatomad — 18,2%, märhapanendata — 27,1%.

Valdkundan toižed sured lidnad (enamba 100 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Debrecen, Seged, Miškol'c, Peč, D'jor, N'jired'haz, Kečkemet i Sekešfehervar. Vl 2012 kaik oli 19 lidnad enamba mi 50 tuhad eläjidenke. Vl 2009 ühthemänho oli 328 lidnad (mad'j.: város) Mad'jaranmas. Lidnalaižiden pala om 71,9% (2020).

Ižanduz[redaktiruida | redaktiruida purde]

Mad'jaranman päeksport om mašiništ radiosidon täht (20%), elektromašiništ (läz 17%), söndtavarad (läz 10%), avtod da niiden palad (8%); toine eksport — zelläd (3%), kivivoi (1%), elektruz (1%).

Kul'tur[redaktiruida | redaktiruida purde]

Valdkundpraznikad[redaktiruida | redaktiruida purde]

1. viluku — Uz' voz'
15. keväz'ku — Mad'jaranman valdkundpäiv
Äipäiv
1. semendku — Keväden i radon päiv
Stroicanpäiv
20. eloku — Ph. Stefanan päiv
23. reduku — Nevondkundaližen armijan deportacijan päiv
1. kül'mku — Kaikiden Pühäižiden päiv
25.−26. tal'vku — Raštvad

Homaičendad[redaktiruida | redaktiruida purde]

↑ Mad'jaranman ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
↑ Mugažo .eu kuti EÜ:n ühtnii.
↑ Mad'jaranman Konstitucijan tekst vl 2019. — Parlament.hu. (angl.)
↑ Mad'jaranman Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

Irdkosketused[redaktiruida | redaktiruida purde]

Mad'jaranman parlamentan oficialine sait (parlament.hu). (mad'j.) (angl.)
Mad'jaranman prezidentan oficialine sait (keh.hu). (mad'j.) (angl.)
Mad'jaranman ohjastusen oficialine sait (kormany.hu). (mad'j.) (angl.)

Mad'jaranma Vikiaitas

	Mad'jaranman agjad da niiden administrativižed keskused
	Bač Kiškun (Kečkemet) \| Baran'j (Peč) \| Bekeš (Bekeš'čab) \| Boršod Abaui Zemplen (Miškol'c) \| Čongrád (Seged) \| Fejer (Sekešfehervar) \| D'jor Mošon Šopron (D'jor) \| Haidu Bihar (Debrecen) \| Heveš (Eger) \| Jas Nad'kun Sol'nok (Sol'nok) \| Komarom Estergom (Tataban'j) \| Nograd (Šal'gotarjan) \| Pešt (Budapešt) \| Sabol'č Satmar Bereg (N'jired'haz) \| Šomod' (Kapošvar) \| Zal (Zalaegerseg) \| Tol'n (Seksard) \| Vaš (Sombathei) \| Vesprem (Vesprem-lidn)
	tazostadud agjaha lidn — Budapešt

	Evropan valdkundad
	Alamad \| Albanii \| Andorr \| Armenii¹ \| Azerbaidžan¹ \| Avstrii \| Bel'gii \| Bolgarii \| Bosnii da Gercegovin \| Čehanma \| Danii \| Estinma \| Francii \| Grekanma \| Gruzii¹ \| Horvatii \| Irlandii \| Islandii \| Ispanii \| Italii \| Kazahstan¹ \| Kipr¹ \| Latvii \| Lihtenštein \| Litvanma \| Lüksemburg \| Mad'jaranma \| Mal't \| Moldov \| Monako \| Mustmägi \| Norvegii \| Pohjoižmakedonii \| Pol'šanma \| Portugalii \| Ročinma \| Romanii \| San Marino \| Saksanma \| Serbii \| Slovakii \| Slovenii \| Suomenma \| Sur' Britanii \| Šveicarii \| Turkanma¹ \| Ukrain \| Vatikan \| Vaugedvenäma \| Venäma¹
	¹ Om Azijas mugažo.

[1] Mad'jaranman ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)

[2] Mugažo .eu kuti EÜ:n ühtnii.

[3] Mad'jaranman Konstitucijan tekst vl 2019. — Parlament.hu. (angl.)

[4] Mad'jaranman Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)

[1]

[2]

[3]

[4]