Alžir

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Idi na navigaciju Idi na pretragu
Narodna Demokratska Republika Alžir
الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبي (ar)
ⵟⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⵣⵣⴰⵢⵔⵉⵜ (ber)
Zastava Alžira Grb Alžira
Zastava Grb
Uzrečica: بالشعب وللشعب
(bs: Od naroda i za narod)
Himna: Kassaman
Položaj Alžira
Glavni i najveći grad Alžir
36°46′N 3°03′E / 36.767°N 3.050°E / 36.767; 3.050
Službeni jezik arapski, tamazight
Državno uređenje Unitarna, polupredsjednička, narodna republika
 -  Predsjednik Abdelkader Bensalah
 -  Predsjednik vlade Vacant
Nezavisnost od Francuske 
 -  Priznato 5. juli 1962. 
Površina
 -  Ukupno 2.381.740 km2 (11. na svijetu)
 -  Vode (%) -%
Stanovništvo
 -  Ukupno (januar 2012.) 37.100.000[1] (33. na svijetu)
 -  Gustoća stanovništva 14,5/km2 (168. na svijetu)
BDP (PKM) 2008
 -  Ukupno $233 milijardi (38. na svijetu)
 -  Per capita $4,588 
Gini (1995) 35.3 (?. na svijetu)
HDI (2015.) ▲ 0.782[2] (83) (medijum) (104. na svijetu)
Valuta Alžirski dinar (DZD)
Vremenska zona (UTC+1)
Topografija
 -  Najviša tačka Tahat
3.003 m
 -  Najveće jezero nema
- km2
 -  Najveća rijeka Chelif
690 km
Internetska domena .dz
Pozivni broj +213

Alžir (arapski: الجزائر al-Jazā'ir; Tamazight: ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ; francuski: Algérie), službeno Narodna Demokratska Republika Alžir, je suverena država koja se nalazi u sjevernoj Africi na obali Sredozemnog mora. Sa površinom od 2.381.741 km2, Alžir je deseta najveća država na svijetu i nakon osamostaljenja Južnog Sudana od Sudana najveća država Afrike. Graniči se sa Tunisom na sjeveroistoku, sa Libijom na istoku, Marokom na zapadu, Zapadnom Saharom, Malijem i Mauritanijom na jugozapadu i Nigerom na jugoistoku, dok na sjeveru izlazi na Sredozemno more.

Od antičkih vremena, teritorija današnjeg Alžira je bila u sastavu mnogih carstava, među kojima su Numidija, Fenicija, Kartaga, Rimsko carstvo, Vandali, Bizantijsko carstvo, Emevijski halifat, Abasidski halifat, Idrisidski sultanat, Aglabidski emirat, Rustamidsko carstvo, Fatimidski halifat, Ziridski emirat, Hamadidsko carstvo, Almoravidsko carstvo, Almohadski halifat, Osmanlijsko carstvo i Francusko kolonijalno carstvo. Berberi se smatraju autohtonim stanovnicima Alžira. Nakon muslimanskog osvajanja sjeverne Afrike, većina autohtonih stanovnika je prešla na islam. Stoga, iako je većina Alžiraca berberskog porijekla, većina se identifikuje arapskim identitetom. Masovno, Alžirci su mješavina Berbera i Arapa, Turaka, Afrikanaca i Andaluzijaca.

Alžir je regionalna i srednja sila. Ova afrička država snabdjeva Evropu velikim količinama prirodnog plina, pa joj je izvoz energije okosnica ekonomije. Prema OPEC-u, Alžir je 17. država u svijetu po rezervama nafte i druga u Africi, dok je 9. država u svijetu po rezervama plina. Alžirska naftna kompanija Sonatrach je najveća kompanija u Africi. Alžir ima jednu od najvećih vojsci u Africi i najveći vojni budžet na kontinetu. Većina alžirskog oružja se uvozi iz Rusije, sa kojom je bliski saveznik. Alžir je članica Afričke unije, Arapske lige, OPEC-a, Ujedinjenih nacija i jedan od osnivača Arapske magrebske unije.

Prema podacima iz januara 2012. godine u Alžiru je živjelo 37,1 milion stanovnika.[1]

Administrativno se sastoji od 48 pokrajina, 553 distrikta (daïras) i 1.541 općine.

Glavni i najveći grad države je Alžir.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Naziv za državu potiče od naziva glavnog grada Alžira. Naziv za glavni grad potiče od arapskog termina al-Jazā'ir (الجزائر) što u prijevodu na bosanski jezik znači ostrva i skraćena je verzija starijeg naziva Jazā'ir Banī Mazghanna (جزائر بني مزغنة) što znači Ostrva Mazghanna plemena zabilježenog od strane srednjovjekovnog geografa i kartografa Muhameda El-Idrisija.

Historija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Historija Alžira

Antičko doba[uredi | uredi izvor]

Antičke rimske ruševine ulice grada Timgada koje vode do lokalnog slavoluka u čast rimskog cara Trajana
Antičko rimsko pozorište u gradu Džemila
Kovani novac sa likom kralja Masinisa

Neolitska civilizacija na području Sahare i mediteranskog dijela Magriba javlja se još u periodu od 11.000 godina prije nove ere ili najkasnije između 6.000 i 2.000 godina p.n.e. Taj period ljudske historije koji je naročito bogato prikazan na slikama Tasili n'Adžera, dominirao je na području današnjeg Alžira sve do klasičnog perioda. Mješavina različitih naroda Sjeverne Afrike se tokom vremena ujedinila u posebnu rodnu populaciju koja se zove Berberi a koji su autohtoni narodi sjevernog dijela Afrike.

Iz svog glavnog centra moći u Kartagi, Kartaginjani su se proširili i uspostavili mala naselja duž sjevernoafričke obale. Do 600. godine prije nove ere Feničani su se već nalazili u Tipasi, istočno od današnjeg alžirskog grada Cherchella, Hiponu (današnjem Annabu) i Rusicadeu (današnjoj Skikdi). Ta naselja su im služila kao sidrišta i gradovi za trgovinu.

S obzirom na porast moći Kartage, njen uticaj na urođeničko stanovništvo se dramatično povećao. Berberska civilizacija se nalazila u fazi u kojoj je poljoprivreda, proizvodnja, trgovina i politička organizacija funkcionisala u nekoliko država. Trgovinske veze između Kartage, čiji su se posjedi nalazili na obali Sredozemnog mora, i Berbera u unutrašnjosti su se intezivirali ali je teritorijalna ekspanzija Kartage rezultirala i porobljavanjem ili vojnim zapošljavanjem Berbera.

Do početka 4. vijeka prije nove ere, Berberi su činili najbrojniji dio vojske Kartage. U periodu od 241. do 238. p.n.e. berberski vojnici su se pobunili jer nisu bili plaćeni za svoje usluge nakon što je Kartaga izgubila od Rimljana u Prvom punskom ratu. Nakon što su se pobunili, Berberi su uspjeli su da steknu kontrolu nad većinom Kartaginine sjevernoafričke teritorije te su čak i kovali novac koji je nazvan Libijan, što je na grčkom označavao narode Sjeverne Afrike. Moć Kartage je povremeno opadala uglavnom zbog stalnih ratova i poraza od Rimskog carstva tokom Punskih ratova

Grad Kartaga je konačno uništena 146. p.n.e od strane Rimskog carstva. Kako je opadala moć Kartage tako su Berberi širili svoju vlast u zaleđu. Do 2. vijeka p.n.e pojavilo se nekoliko velikih ali ipak slabo administrativno razvijenih berberskih kraljevstava. Dva kraljevsta su osnovana u Numidiji, na području koje se nalazilo iza priobalnih područja koje je kontrolisala Kartaga. Zapadno od Numidije nalazila se Mauritanija, koja se protezala preko rijeke Muluja, u današnjem Maroku do Atlantskog okeana. Najvišu tačku civilizacije, do dolaska Almohada i Almoravida više od 1.000 godina poslije, Berberi su postigli za vrijeme vladavine Masinise tokom 2. vijeka prije nove ere.

Poslije smrti Masinise 148. p.n.e. Berbersko kraljevstvo je dijeljeno i ujedinjavano nekoliko puta. Te teritorije su se održale nezavisnim do 24. godine nove ere kada ih je pokorilo Rimsko carstvo.

Tokom sljedećih nekoliko vijekova područjem današnjeg Alžira vladali su Rimljani, koji su osnovali mnoge kolonije u regiji. Kao i ostatak Sjeverne Afrike, Alžir je bio jedno od područja koja su hranila Carstvo jer su se sa područja Alžira izvozile žitarice i drugi poljoprivredne proizvodi u Rimsko carstvo. Aurelije Augustin bio je biskup Hippona (danas Alžira), koji se nalazio u tadašnjoj rimskoj provinciji Afrike. Germanski Vandali pod vodstvom Gajzerihaa su 429. godine sa Pirinejskog poluostrva prešli na afričko tlo i 435. godine zagospodarili priobalnim područjem Numidije. Nisu uspjeli u namjeri osnivanja nijednog značajnijeg naselja na osvojenom području jer su u toj namjeri osujećeni od strane lokalnih plemena. U stvari, do trenutka dolaska Bizantijaca, Lepcis Magna je napuštena, a regija Mselata je okupirana od strane autohtonog Laguatana koji su nastojali da ostvare politički, vojni i kulturni preporod.

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Srednovjekovni muslimanski Alžir
Fatimidski halifat, period oko 960. – 1100.

Nakon pojave islama i njegovog širenja prvo Arabijskim poluostrvom a zatim i Levantom, još za vrijeme Pravednog halifata muslimani prelaze na područje Sjeverne Afrike i osvajaju Egipat. Širenjem teritorije prema zapadu, uz zanemariv otpor lokalnog stanovništva, Emevije osvojaju Alžir sredinom 7. vijeka. U narednom periodu većina autohtonog stanovništva će prihvatiti islam. Padom emevijskog halifata, na području koje je obuhvatalo pojavit će se nekoliko lokalnih dinastija, uključujući Aglabide, Almohade, Zajanide, Ziride, Rustamide, Hamadide, Almoravide i Fatimide.

U srednjem vijeku, tokom zlatnog doba islama, Sjeverna Afrika je bila dom mnogih velikih naučnika, vjerskih autoriteta i vladara. Početkom ovog perioda Magrebom su vladali Fatimidi, dugotrajni halifat koji se teritorijalno protezao i na Levant i Hidžaz. Fatimidi su imali sekularnu unutrašnju vladu, kao i moćnu vojsku i mornaricu, sastavljenu prvenstveno od Arapa i stanovništva sa Levanta. Fatimidski halifat se počeo rušiti kada su Ziridi, koji su bili pod vlašću Fatimida, počeli da jačaju svoju autonomiju unutar Fatimidskog halifata sve dok se nisu izdvojili iz halifata. U početku su Fatimidi slali vojsku protiv Zirida i uspjevali da zadrže primat nad tom teritorijom koju su naseljavali Ziridi. Usljed toga, Ziridi su prihvatili arapske običaje i kulture. Ostala autohtona berberska plemena koja su i dalje ostala u velikoj mjeri nezavisna i koja su u zavisnosti od plemena do plemena kontrolisala različite dijelove Magreba vremenom su se ujedinila (uglavnom za vrijeme Fatimida). Fatimidska država, poznata i kao Fatimidski halifat, vremenom je postala islamska imperija koja je u svom sastavu uključivala Sjevernu Afriku, Siciliju, Palestinu, Jordan, Liban, Siriju, Egipat, afričku obalu Crvenog mora, područje Tihamaha (područje na Arabijskom području, od Akapskog zaliva do tjesnaca Bab-el-Mandeba, između Afričkog roga i Arabijskog poluostrva), Hidžaz i Jemen. Fatimidski halifat je trgovao sa ostalim imperijama tog vremena, a formirana je i jedna vrsta konfederacije i uspostavljena trgovačka mreža sa drugim islamskim državama tokom islamskog doba.

Kroz historiju, Berberi su se sastojali od nekoliko plemena. Dva glavna ogranka su činili Botri i Barnèsi koji su se dalje dijelili na različita plemena i podplemena. Svaka regija Magreba sadržavala je nekoliko plemena (npr. Sanhadja, Houara, Zenata, Masmuda, Kutama, Awarba i Berghwata). Sva ova plemena su donosila nezavisne teritorijalne odluke.

U srednjem vijeku na području Magreba i u drugim obližnjim zemljama pojavilo se nekoliko berberskih dinastija. Ibn-Haldun, arapski filozof i historičar, je izradio tabelu koja sadrži osnovne podatke o berberskim dinastijama regije Magreb kao što su Ziridi, Banu Ifran, Maghrawa, Almoravidi, Hammadidi, Almohadi, Merinidi, Abdalwadid, Wattasidi, Meknassa i Hafsidi.

U ranom 16. vijeku, Španija je izgradila utvrđene ispostave na ili blizu alžirske obale i preuzela kontrolu nad nekoliko obalnih gradova poput Mers el Kebira 1505. Orana 1509. i Tlemcena, Mostaganema i Ténèsa 1510. godine. Iste godine, nekoliko trgovaca iz Alžira prepustilo je jedno od kamenitih ostrva sa lukom Španiji. Poslije se ispostavilo da su utvrđene ispostave (Presidios) u Sjevernoj Africi skupe i uglavnom predstavljaju neefikasne vojne napore koji nisu garantovali pristup španskoj trgovačkoj floti.

Glavni članak: Banu Hilal
Almohadski halifat na vrhuncu svoje moći, oko 1212. godine

Na području Ifrikije, današnjeg Tunisa, vladala je berberska porodica Ziridu, koja je bila u statusu sizerena u odnosu na Fatmide čiji se centar nalazio u egipatskom Kairu. Vladar Zirida el-Mu'izz odlučio je vjerovatno 1048. godine, okončati ovu zavisnost od Fatimidskog halifata. Fatimidska država je u to vrijeme bila suviše slaba da bi pokušala sa kaznenom ekspedicijom.

Između Nila i Crvenog mora živjela su beduinska plemena protjerana sa Arabijskog poluostrva, između ostalog Banu Hilal i Banu Sulaym. Njihovo prisustvo na području doline Nila su ometali česti upadi nomada. Tada tadašnji Fatimidski sizeren koji je vladao dijelom Magreba odriče se kontrole nad tim područjem u zamjenu za suverenost nad ostatkom teritorije. Ovaj sporazum ne samo da je doveo do preseljenja beduinskih plemena iz dolene Nila već ih je Fatimidska država i podsticala time što je iz državne kase davala i novčane naknade za preseljenje i popunjavanje tih područja.

Cijela plemena sa ženama, djecom, životinjama i opremom za stanovanje su se preseljavali. Neki su se na tom putu zaustavili i na drugim područjima, pogotovo na području Kirenaike ali većina ih je stigla do Ifrikije, uglavnom na područje današnjeg Gabesa. Ziridski vladar je pokušao da zaustavi ovo doseljavanje ali u svakom duelu, zadnjem odigranom pred zidinama grada Kairuana, je poražen od Arapa koji su tokom vremena postali gospodari polja.

Doseljavanje se i inteziviralo tako da su se Arapi 1057. godine proširili visokim ravnicama Constantina, gdje su postepeno ugušili grad Beni Hammad kao što su nekoliko decenija prije isto učinili i sa gradom Kairuanom. Vremenom su formirali gornjoalžirska i Oranska poljoprivredna područja. Neka od područja su nasilno preuzeli Almohadi u drugoj polovini 12. vijeka. Sa sigurnošću se može tvrditi da su u 13. vijeku čitavom Sjevernom Afrikom, sa izuzetkom glavnih planinskih područja i nekih priobalnih regija, u potpunosti vladali Berberi.

Osmanlijski period[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Osmanlijski Alžir
Hajrudin Barbarosa
Prikaz bombardovanja Alžira od strane angloholandske flote
Emir Abd el-Kader, vođa alžirskog otpora francuskoj kolonizaciji, oko 1865. godine

Pojedini dijelovi današnjeg Alžira nalazili su se pod vlašću Osmanlijskog carstva tokom perioda dužeg od tri vijeka, od 1516. do 1830. godine. 1516. godine turski plaćenici Oruk Barbarosa i Hajrudin Barbarosa, koji su uspješno djelovali pod Hafsidima, bazu svojih operacija prebacili su u Alžir. Uspjeli su da preuzmu Jijel i Alžir od Španaca, ali su na kraju preuzeli i potpunu kontrolu nad gradom i okolinom, prisiljavajući bivšeg vladara Abu Hamo Musu III, vladara dinastije Bani Zijad da napusti to područje. Kada je Oruk Barbarosa ubijen 1518. godine tokom invazije na Tlemcen, naslijedio ga je Hajrudin Barbarosa na položaju vojnog komandanta Alžira. Osmanlijski sultan ga je promovisao na položaj beglerbega pri čemu je dobio i kontigent od 2.000 janjičara. Uz pomoć janjičara, Hajrudin je osvajio cijelu oblast između Konstantina i Orana, iako je grad Oran ostao pod španskom kontrolom do 1791. godine.[3]

Sljedeći beglerbeg je bio Hajrudinov sin Hasan, koji je poziciju preuzeo 1544. godine. Do 1587. godine područjem su upravljali službenici koji su vladali bez nekih ograničenja. Nakon toga, uz instituciju redovne osmanlijske administracije, područjem su upravljali službenici nazivani paše, periodom koji je trajao tri godine. Paše su vladale uz pomoć janjičara, u Alžiru poznatih kao ‘’ojaq’’ a predvođeni su agama. Nezadovoljstvo među janjičarima je poraslo sredinom 1600-ih, zbog neredovnog plaćanja, a revolti su se ponovili i protiv paše. Kao rezultat toga, aga optužuje pašu zbog korupcije i nesposobnosti.

Kuga je više puta zahvatala gradove Sjeverne Afrike. Alžir je izgubio od 30.000 do 50.000 stanovnika tokom perioda pojave kuge u periodu 1620 – 1621. i pretrpio visoku stopu smrtnosti stanovništva tokom perioda 1654-57, 1665, 1691 i 1740-1742. godine.[4]

Francuska kolonizacija (1830–1962)[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Francuski Alžir i Alžirski rat za nezavisnost

Kao tzv. Casus belli odnosno povod da se napadne Alžir Francuzima je poslužio događaj u kojem je uvrijeđen njihov konzul. Pod tim izgovorom, Francuzi su 1830. napali Alžir.[5][6] Alžirska trgovina robljem i piraterija su prestali francuskim osvajanjem Alžira.[7] Zauzimanje Alžira od strane francuske vojske potrajalo je duži vremenski period i dovelo do značajnog krvoprolića. Kombinacija francuskog nasilja i epidemija bolesti dovela je do toga da se populacija autohtonog alžirskog stanovništvo tokom perioda između 1830. i 1872. godine smanjila skoro za trećinu.[8] Historičar Ben Kiernan je o francuskom osvajanju Alžira napisao sljedeće: "Do 1875. završeno je francusko osvajanje Alžira. Od početka okupacije 1830, tokom rata stradalo je oko 825.000 autohtonih Alžiraca."[9] Populacija Alžira, koja je 1830. godine iznosila oko 1,5 miliona, dostigla je brojku od skoro 11 miliona 1960. godine.[10] Francuska politika okupacije Alžira se zasnivala na tzv. "civilizaciji" zemlje.[11] Tokom ovog perioda formirana je mala, ali uticajna francuska autohtona elita, sastavljena od Berbera, uglavnom Kabila. Kao posljedica toga, francuska vlada je favorizovala Kabile.[12] Oko 80% svih izgrađenih škola u tom periodu izgrađeno je upravo za Kabile.

Od 1848. do nezavisnosti Alžira, Francuska je upravljala čitavim mediteranskim dijelom Alžira kao svojim integralnim dijelom i jednim od departmana nacije. Kao jedna od najstarijih prekomorskih teritorija u Francuskoj, Alžir je postao odredište za stotine hiljada evropskih emigranata, koji su postali poznati kao colonsi, a kasnije i kao Pied-Noirs ili frankoalžirci. U periodu između 1825. i 1847. godine, u Alžir je iz Francuske emigriralo oko 50.000 ljudi.[13][14] Ovi naseljenici su imali koristi od konfiskacije zemlje od plemenskih naroda a što je podsticano od strane francuske vlade, uz primjenu savremenih poljoprivrednih tehnika koje su povećale količinu obradivog zemljište.[15] Mnogi Evropljani su se naselili u gradovima Oranu i Alžiru, a do početka 20. vijeka činili su većinski dio stanovništva u oba grada.[16]

Krajem 19. i početkom 20. vijeka udio Evropljana u stanovništvu Alžira iznosio je skoro petinu ukupnog stanovništva. Ovim naseljavanjem cilj francuske vlade bio je da Alžir postane asimilovani dio Francuske, a to je uključivalo i značajne investicije u obrazovanju posebno nakon 1900. godine. Domaće stanovništvo je u velikoj mjeri pružalo otpor kulturološkoj i vjerskoj asimilaciji i za razliku od drugih kolonizovanih zemalja u centralnoj Aziji i Kavkazu, Alžir je zadržao svoje individualne vještine i relativno intenzivnu poljoprivredu zasnovanu na ljudskom radu.[17]

Postepeno, nezadovoljstvo muslimanskog stanovništva, koje nije imalo politički i ekonomski status u kolonijalnom sistemu, dovelo je do zahtjeva za većom političkom autonomijom i eventualnom nezavisnosti od Francuske. U maju 1945, ustanak protiv okupacionih francuskih snaga je ugušen od strane francuske vlasti pri čemu je nad pobunjenicima počinjen Masakr u Sétifu i Guelmu. Tenzije između dvije grupe stanovništva su se nastavile a poslije i kulminirale 1954. godine, kada su se desili i prvi događaji procesa koji će se kasnije nazvati alžirski rat za nezavisnost.

U ratu je stradalo nekoliko stotina hiljada Alžiraca. Historičari, poput Alistair Horne i Raymond Arona, tvrde da je stvarni broj alžirskih žrtava daleko veći od podataka Fronta za nacionalno oslobođenje i zvaničnih francuskih procjena, ali je manji od 1 miliona smrtnih slučajeva koje je potvrdila alžirska vlada nakon nezavisnosti. Horne procjenjuje da su alžirske žrtve tokom razdoblja od osam godina bile oko 700.000. ljudi.[18]

Rat protiv Francuske vlasti završen je 1962. godine, kada je Alžir nakon sporazuma iz Éviana iz marta 1962. i referenduma o samoopredjeljenju u julu 1962. godine ostvario potpunu nezavisnost od Francuske.

Period od 1962. do 1991.[uredi | uredi izvor]

Nakon što je izborena nezavisnost, prvi predsjednik Alžira bio je Ahmed Ben Bella. Nakon što je Maroko proglasio pravo na zapadni dio Alžira došlo je do Alžirsko-marokanskog pograničnog rata. Rat je potrajao nekoliko mjeseci, bez pobjednika s tim da Maroko nije ostvario proklamovano pravo na spornu teritoriju. Predsjednik Ben Bella je svrgnut 1965. od strane Houarija Boumediene, bivšeg saveznika i ministra odbrane. Pod prethodnim predsjednikom, vlada je postala u velikoj mjeri socijalistička i autoritarna dok Boumédienne nastavlja isti trend. Međutim, tokom vladanja predsjednik Houari Boumediene se mnogo više oslanja na vojsku koja mu pruža podršku dok se minimizira uloga partije i njena uloga svodi na simboličku ulogu. Kolektivizirao je poljoprivredu i pokrenuo masovnu industrijalizaciju. Objekti za ekploataciju nafte su nacionalizovani. Ovaj potez je bio posebno koristan za rukovodstvo Alžira nakon međunarodne naftne krize iz 1973. godine.

Tokom šezdesetih i sedamdesetih godina pod predsjednikom Houarijem Boumediene, Alžir je sproveo program industrijalizacije unutar socijalističke privrede koja se nalazila pod kontrolom države. Nasljednik Boumediena, Šadli Bendjedid, predstavio je neke liberalne ekonomske reforme. Promovisao je politiku arabizacije u alžirskom društvu i javnom životu. Nastavnici arapskog jezika, koji su dovedeni iz drugih muslimanskih zemalja, širili su konvencionalnu islamsku misao u školama.

Alžirska privreda postajala je sve više zavisna od nafte, što je dovelo do poteškoća tokom perioda kada je cijena ovog energenta bila niska. Ekonomska recesija izazvana padom svjetskih cijena nafte dovela je do alžirskih društvenih nemira tokom osamdesetih godina prošlog vijeka. Do kraja decenije, Bendjedid je uveo višestranački sistem. Razvile su se političke stranke, poput Islamskog fronta spasa (FIS), široke koalicije muslimanskih grupa.

Građanski rat (1991-2002) i period nakon toga[uredi | uredi izvor]

U decembru 1991. godine, Islamski front spasa dominirao je prvim od dva kruga parlamentarnih izbora. U strahu od izbora islamske vlade, vlasti su intervenisale 11. januara 1992. godine, poništavajući izbore. Tadašnji Predsjednik Alžira Bendjedid je podnio ostavku, a Visoko državno vijeće je postavljeno kao zamjena za predsjednika. Visoko državno vijeće je zabranilo Islamski front spasa usljed čega dolazi do pobune oružanog krila ove partije. U sukobu između ovog krila i vladinih oružanih snaga po procjenama stradalo je više od 100.000 ljudi. Islamski militanti su sproveli nasilnu kampanju uperenu protiv civilnog stanovništva.[19] Sukob u Alžiru izazvao je međunarodnu intervenciju, naročito tokom krize u vezi sa Air Franceovim letom br. 8969, otmice koju je izvršila Oružana islamska grupa. Oružana islamska grupa proglasila je primirje oktobra 1997.

Naredni predsjednički izbori u Alžiru održani su 1999. godine na kojima je mandat predsjednika Alžira osvojio Abdelaziz Bouteflika. Izbori su od strane međunarodnih posmatrača i većine opozicionih grupa smatrani pristrasnim[20] a predsjednik je akcenat stavio na obnovu političke stabilnosti u državi. Mnogi politički zatvorenici su pomilovani a oslobođeno je i nekoliko hiljada pripadnika oružanih grupa od krivičnog gonjenja i u nekoj mjeri su i amnestirani.

Bouteflika je ponovo izabran na predsjedničkim izborima u aprilu 2004, nakon kampanje zasnovane na programu nacionalnog pomirenja. Program je obuhvatao i ekonomske, institucionalne, političke i socijalne reforme sa ciljem modernizacije Alžira i povećanja životnog standarda. Ovim programom je obuhvaćena i druga inicijativa za amnestiju, Povelja o miru i nacionalnom pomirenju, koja je odobrena na referendumu u septembru 2005. godine. Povelja je ponudila amnestiju većini gerilaca i vladinih snaga bezbjednosti.[21]

Nakon glasanja u Parlamentu Alžira, u novembru 2008. je izmjenjen i alžirski Ustav pri čemu je ukinuto ograničenje na više od dva mandata Predsjednika Alžira. Ova promjena omogućila je Boutefliki da se kandidira za treći mandat predsjednika što je i učinio i bio izabran na izborima 2009. godine.

Protesti koji su počeli 28. decembra 2010. godine, inspirisani sličnim protestima širom Bliskog istoka i sjeverne Afrike, označili su početak tzv. Arapskog proljeća u ovom dijelu svijeta. Vlada je 24. februara 2011. ukinula vanredno stanje u državi koje je trajalo 19 godina.[22] Osim toga, Vlada je donijela zakone koji se odnose na političke partije, izborni kodeks i zastupljenost žena u izabranim tijelima. Aprila 2011. godine, Bouteflika je obećao daljnje ustavne i političke reforme.[21] Međutim, opozicione grupe rutinski nastavljaju sa kritikama izbora kao nepravičnih dok međunarodne grupe za zaštitu ljudskih prava tvrde da se u Alžiru nastavlja sa cenzurom medija i ograničavanjem prava političkih protivnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Alžira

  • Djurdjura planinski masiv pod snijegom

  • Tadrart u blizini grada Djaneta.

  • Planinski masiv Ouarsenis u sjeverozapadnom dijelu Alžira (1985 m)

  • Pogled na more iz grada Bejaïa

  • Dolina u blizini grada Laghouat

Alžir se nalazi na sjeveru Afrike i najveća je država u Africi i Mediteranskom bazenu. U njegovom južnom dijelu nalazi se značajan dio Sahare. Na sjeveru, Mali Atlas zajedno sa Saharanskim Atlasom, dalje na jugu, formiraju dva paralelna skupa reljefa između kojih se nalaze prostrane ravnice i visoravni. Oba Atlasa se spajaju u istočnom dijelu Alžira. Ogromne planine Auresa i Tebessa zauzimaju cijeli sjeveroistočni Alžir i ocrtavaju granicu sa susjednim Tunisom. Najviša tačka države je planina Tahat (3.003 metara).

Alžir leži uglavnom između 19° i 37° sjeverne geografske širine i 9° zapadne i 12° istočne geografske dužine. Većina obalnog područja je brdovita, ponekad čak i planinska, a postoji i nekoliko prirodnih luka. Oblast od obale do Malog Atlasa je plodna. U tim ravnicama se nalaze najveće površine za proizvodnju pšenice, žitarica, agruma, te brojni privredni centri. Pošto je to najrazvijeniji dio zemlje, on je i najnaseljeniji. Južno od Malog Atlasa je područje stepa koje se završava Saharskim Atlasom dok se na jugu prostire Sahara.

Ahagarske planine (arapski: جبال هقار), poznate i kao Hoggar, su planinska oblast u centralnom dijelu Sahare, u južnom Alžiru. Nalaze se oko 1.500 km južno od glavnog grada Alžira i nedaleko zapadno od grada Tamanrasseta.

Alžir, Oran, Konstantin i Annaba su najveći gradovi Alžira.

Klima[uredi | uredi izvor]

Prikaz klime Alžira prema Köppenovoj klasifikaciji klime

U pustinjskom području Alžira srednje temperature zraka mogu biti izuzetno visoke. Međutim, nakon zalaska sunca, čist, suh zrak omogućava brz gubitak toplote do rezultira hladnim noćima. Usljed toga, visok je raspon temperature unutar 24 sata.

Kiša je prilično obilna duž obalnog dijela Malog Atlasa a količina kišnih padavina se kreče u rasponu od 400 do 670 mm godišnje pri čemu se količina padavina povećava sa zapada ka istoku države. Padavina je najviše u sjevernom dijelu istočnog Alžira, gdje u pojedinim godinama dostiže čak i količinu do 1.000 mm.

Dalje u unutrašnjosti, padavina je manje. Alžirom se, između planina, prostiru i ergovi ili pješčane dine. U tim područjima, u ljetnjim periodima kada su vjetrovi jaki i česti, temperature mogu dostići i do 43,3 °C.

Biljni i životinjski svijet[uredi | uredi izvor]

Cedar u regiji Aures

Raznolika vegetacija Alžira obuhvata priobalne, planinske i travnate dijelove pustinjske regije a u sklopu koje se nalazi raznolik spektar divljih životinja. Mnoge divlje životinje koje nastanjuju alžirsku teritoriju žive u neposrednoj blizini naseljenih mjesta. Najčešće divlje životinje uključuju divlje svinje, šakale i gazele, iako nisu rijetke ni lisice i jerboe, jedna vrsta glodari. Također, na teritoriji Alžira egzistira i mali broj afričkih leoparda i sjeverozapadnhi geparda, koje je teko vidjeti u prirodi. Barbary stag, vrsta jelena, naseljava guste vlažne šume sjeveroistočnog Alžira.

Raznovrsne vrste ptica čine Alžir svojevrsnom atrakcijom za posmatrače ptica. Berberski makaki su jedini predstavnici primata. Zmije, varani i brojni drugi gmizavci mogu se naći u područjima gdje vlada stepska klima. Mnogo je vrsta životinja koje su nekada naseljavale područje Alžira ali su izumrle, uključujući Berberske lavove, Atlaske medvjede i krokodile.[23]

Na sjeveru države, neke od autohtonih predstavnika biljnog svijeta su makija pšenica, masline, hrastovi, cedari i drugi četinari. Planinske regije sadrže velike zimzelene šume od (alepski bor, kleka i zimzeleni hrast) i nekoliko vrsta listopadne šume. Smokva, eukaliptus, agava i razne vrste palmi rastu u toplijim područjima. Vinova loza je autohtona biljka u priobalnim područjima. U regiji Sahare, u nekim oazama rastu i palme. Akacija sa divljim maslinama je preovladavajuća flora u ostatku Sahare.

Politika[uredi | uredi izvor]

Nacionalna narodna skupština Alžira
Trenutni predsjednik Alžira Abdelaziz Bouteflika

Alžir je po uređenju unitarna država, polupredsjednička narodna republika. Pored regularno izabranih predstavnika, dio uticaja na alžirsko društvo ostvaruje i nekolicina civilnih i vojnih predstavnika "desiderata", kao tzv. vlast iz sjene poznata i kao "le pouvoir" a zapravo ta neformalna vlast rukovodi zemljom čak odlučuje i kod izbora predsjednika Alžira. Prema tome, neformalno najmoćniji čovjek države je Muhammed Medinen, šef vojne obaveštajne službe.[24] Nakon smrti generala Larbia Belkheira, predsjednik Alžira Abdelaziz Bouteflika je postavio sebi odane ljude na ključne položaje u državi, naročito u Sonatrachu, državnoj kompaniji za eksploataciju nafte i zemnog plina i obezbjedio ustavne amandmane koji mu omogućavaju kandidaturu na mjesto predsjednika na neograničeni broj puta.[25]

Šef države je predsednik Alžira, koji se bira na petogodišnji mandat. Predsednik je ranije bio ograničen na dva petogodišnja mandata, ali ustavni amandman koji je Parlament izglasao 11. novembra 2008. ukinuo je ovo ograničenje.[26] Svi stanovnici Alžira stariji od 18 godina imaju pravo glasa. Predsjednik Alžira je i civilni šef vojske, Vijeća ministara i Vijeća za nacionalnu sigurnost. On postavlja premijera koji je i šef vlade.[27]

Alžirski parlament je dvodomni parlament. Sastoji se od Donjeg doma, Nacionalne narodne skupštine Alžire koja broji 462 članova koji se direktno biraju na petogodišnji mandat, dok se Gornji dom, Vijeće naroda sastoji od 144 predstavnika sa šetsogodišnjim mandatom. 96 članova Gornjeg doma biraju lokalne skupštine a 48 predstavnika u ovom domu imenuje Predsjednik Alžira. Prema ustavu, nijedna politička asocijacija se ne može formirati ako se ista "zasniva na razlikama u religiji, jeziku, rasi, spolu, profesiji ili regionalnoj pripadnosti". Pored toga, političke kampanje se ne mogu zasnivati na pomenutim temama.[28]

Međunarodni odnosi[uredi | uredi izvor]

Alžir je uključen u Evropsku politiku susjedstva Evropske unije (ENP), čiji je cilj približavanje EU-a i njenih susjednih država. Podsticanje i nagrađivanje najboljih kandidata uz određena financijska sredstva koja su dostupna na brži i fleksibilniji način, glavna su dva načela u osnovi Instrumenta evropskog susjedstva (ENI) koja su stupila na snagu 2014. godine. Budžet ove politike iznosi 15,4 milijardi eura i osigurava finansiranje niza programa.

Francuska vlada je 2009. godine pristala da nadoknadi štetu žrtvama nuklearnih testiranja obavljenih na teritoriji Alžira. Ministar odbrane Herve Morin je pri predstavljanju nacrta zakona o isplatama izjavio sljedeće: "Vrijeme je da naša zemlja uspostavi mir sa samom sobom, mir zahvaljujući sistemu nadoknade i reparacije". Alžirski zvaničnici i aktivisti vjeruju da je ovo dobar prvi korak te se nadaju da će ovaj potez podstaći širu reparaciju.

Napetosti između Alžira i Maroka a vezano za Zapadnu Saharu predstavljaju svojevrsnu pooštravanje međunarodnih odnosa ove dvije članice Arapske magrebske unije, nominalno osnovane 1989. godine ali sa malo praktične koristi od njenog osnivanja.

Vojska[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Oružane snage Alžira

Alžirske oružane snage sastoje se od tri roda: Narodne armije Alžira (ANP), Alžirske nacionalne mornarice (MRA) i Alžirskih zračnih snaga (QJJ) sa protivzračnom odbranom.[29] Oružane snage Alžira su direktni nasljednik Nacionalne oslobodilačke armije, oružanog krila Nacionalnooslobodilačkog fronta koja je kao vojno krilo dalo doprinos oslobođenju Alžira od francuske kolonijalne vlasti, tokom alžirskog rata za nezavisnosti (1954-62).

Ukupno brojno stanje uključuje 147.000 aktivnih, 150.000 pripadnika u rezervi i 187.000 pripadnika paravojnih formacija (procjena za 2008. godinu).[30] Služenje vojnog roka u Alžiru je obavezno za muškarce uzrasta od 19-30 godina i to u trajanju od ukupno 12 mjeseci.[31] Vojni izdaci su iznosili 4,3% od BDP-a za 2012. godinu.[29] Alžirske oružane snage su druge najveće oružane snage Sjeverne Afrike (nakon egipatskih oružanih snaga) i oružane snage sa najvećim izdacima u Africi (10 milijardi američkih dolara).[32]

Predstavnici Alžirskih oružanih snaga su 2007. godine za potrebe Alžirskih zračnih snaga sa Ruskim predstavnicima potpisali sporazum o nabavci 49 MiG-29SMT i 6 MiG-29UBT po procjenjenoj cijeni od 1,9 milijardi američkih dolara. Rusija takođe gradi dvije podmornice tipa 636 za potrebe alžirske nacionalne mornarice.[33]

Ljudska prava[uredi | uredi izvor]

Freedom House je otkada vrši rejtinge o slobodi i ljudskim pravima (1972) uglavnom svrstavao Alžir kao "neslobodnu zemlju", sa izuzetkom 1989, 1990. i 1991. godine, kada je zemlja označena kao "država sa djelimičnim slobodama". U decembru 2016. Euromediteranski monitor za ljudska prava objavio je izveštaj o kršenju slobode medija u Alžiru. U izvještaju se navodi da alžirska vlada nameće ograničenje slobode štampe, izražavanja i prava na mirne demonstracije i proteste kao i da intenzivira cenzuru medija i vebsajtova. Zbog činjenice da novinari i aktivisti kritikuju vladu, neke medijske organizacije su zatvorene.

Homoseksualnost je zakonom zabranjena u Alžiru. Pokazivanje homoseksualne prirode u javnosti se prema alžirskom zakonu kažnjava kaznom i do dvije godine zatvora.

Administrativna podjela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pokrajine Alžira

Alžir se administrativno dijeli na 48 pokrajina, 553 distrikta (daïras) i 1.541 općine. Svaka pokrajina je nazvana prema svom glavnom gradu.

Po površina najveća je Tamanraset pokrajina sa 556.185 km2 što čini 23,35% ukupne površine Alžira. Prema podacima iz 2008. najmnogoljudnija je pokrajina Alžir sa 2.988.145 stanovnika ili 8,76% stanovništva države a ujedno je i najgušće naseljena sa 2.511 stanovnika po km2. Dvije su pokrajine sa najvećim brojem distrikta, Tizi Ouzou i Batna sa po 21 distriktom, odnosno 67 i 61 općinom, respektivno. Nasuprot njih, Pokrajina Tindouf se sastoji samo od jednog distrikta koje se sastoji od dvije općine.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Privreda Alžira
Grafički prikaz roba koje se izvoze iz Alžira, pri čemu dominantan udio predstavljaju nafta i zemni plin
Alžirski lučki grad Oran

Najrazvijenije privredne grane su rudarstvo i industrija a manje poljoprivreda. Alžirska država se razvija u obliku socijalizma ali se postepeno preobražava u kapitalističko društvo. Izvršena je nacionalizacija osnovnih grana kao i većine francuskih posjeda. Poljoprivreda: agrumi, voće, pšenica, žitarice, uljane palme, pamuk. Alžir ima sljedeće industrijske grane: industriju vađenja nafte, i u okviru toga rafinerije nafte; termoelektrane, metalnu industriju, tekstilnu industriju, hemijsku industriju, prehrambenu industriju, proizvodnju čelika i željeza, prerada nafte i prirodnog gasa. U rudarstvu su zastupljene proizvodnje ruda bakra, gvožđa, cinka, mangana, olova, uranova ruda,; zatim: kameni ugalj, dijamanti, sumpor.

Svjetska grupa banaka klasifikuje Alžir kao državu sa višim srednjim prihodom.[34] Alžirska valuta je Alžirski dinar (DZD). Privreda je i dalje u dominantnom državnom vlasništvu, kao naslijeđe socijalističkog modela razvoja zemlje uspostavljenog nakon nezavisnosti Alžira. Posljednjih godina, alžirska vlada je zaustavila privatizaciju državnih preduzeća i nametnula ograničenja na uvoz i ograničila udio stranog vlasništva u alžirskim preduzećima.[29] Ova ograničenja se tek nedavno ukidaju ali još uvijek ostaje pitanju o dovoljnoj diverzifikaciji alžirske privrede.

Trendovi u alžirskoj privredi se zasnivaju na razvoju industrije izvan dominantne industrije vezane za eksploataciju i preradu nafte i zemnog plina, najvećeg prirodnog resursa Alžira a koja je pod opterećenjem visokih troškova i inertne državne birokratije. Međutim, nastojanja vlade da se izvrši diverzifikacija privrede i omogući porast stranog i domaćeg ulaganja u druge privredne grane izvan energetskog sektora nisu rezultirale pozitivnim privrednim kretanjima tako da nije došlo do smanjenja visoke stope nezaposlenosti mladih.[29] Alžir se suočava sa nizom kratkoročnih i srednjoročnih problema, uključujući potrebu diverzifikacije privrede, jačanje političkih, ekonomskih i finansijskih reformi, poboljšanje poslovne klime i ujednačavanje stepena ekonomske razvijenosti među regijama.

Val ekonomskih protesta u februaru i martu 2011. godine podstakao je alžirsku vladu da ponudi više od 23 milijarde dolara javnih grantova i retroaktivno poveća plate i naknade. Usljed toga, javna potrošnja se povećala za 27% godišnje tokom proteklih pet godina. Program javnih investicija za period 2010-14. iznosi 286 milijardi američkih dolara, od čega 40% ide na ljudski razvoj.[35]

U toku 2011. privreda Alžira je narasla za 2,6%, uglavnom usljed porasta javne potrošnje, posebno u sektoru građevinarstva i javnih radova i povećanja unutrašnje potražnje. Bez efekata ekonomskog rasta koji se odnose na eksploataciju i preradu nafte i zemnog plina rast u ostalim sektorima privrede je iznosio 4,8%. Stopa inflacije u istoj godini je bila 4% a budžetski deficit 3% BDP-a. Suficit tekućeg računa procjenjuje se na 9,3% BDP-a (kraj decembra 2011. godine) dok su zvanične rezerve iznosile 182 milijarde američkih dolara.[35] Inflacija, najniža u regiji, u periodu između 2003. i 2007. iznosila je u prosjeku 4%.[36]

Alžir je za 2011. godinu imao vanskotrgovinski suficit od 26,9 milijardi dolara, što je povećanje od 62% u odnosu na suficit iz prethodne godine. Generalno, Alžir je u 2011. godini izvezao roba u vrijednosti od 73 milijarde dok je uvoz za isti period iznosio 46 milijardi dolara.[37]

Zahvaljujući velikim prihodima od nafte i zemnog plina, Alžir ima 173 milijarde dolara u deviznim rezervama i veliki fond za stabilizaciju poslova vezanih za eksploataciju i preradu nafte i zemnog plina. Vanjski dug Alžira je izuzetno niske vrijednosti i iznosi oko 2% BDP-a.[29] Privreda Alžira ostaje u velikoj mjeri zavisna od nafte i zemnog plina i uprkos visokim deviznim rezervama rast tekućih rashoda čini budžet Alžira podložnijim riziku zbog, dugoročno gledano, smanjenu prihoda od nafte i zemnog plina.[38]

U 2011. godini, poljoprivredni sektor i sektor usluga zabilježili su rast od 10% i 5,3% respektivno a oko 14% radne snage je zaposleno u poljoprivrednom sektoru.[29] Fiskalna politika u 2011. godini i dalje je bila ekspanzionistička i omogućila je održavanje tempa javnih investicija a zadržala je snažnu potražnju za poslovima i stambenim kapacitetima. Uprkos pregovorima koje vodi godinama, Alžir još uvijek nije član Svjetske trgovinske organizacije (WTO). U martu 2006. godine, Rusija je pristala na otpis alžirskog duga od 4,74 milijardi dolara iz perioda bivšeg SSSR-a.[39] Dogovor je postignut tokom posjete ruskog predsjednika Vladimira Putina Alžiru, prve posjete nekog od ruskih lidera Alžiru u posljednjih pola stoljeća. Zauzvrat, alžirski predsjednik Abdelaziz Bouteflika pristao je da od Rusije nabavi borbene avione, protuzračne sisteme i drugo oružje u vrijednosti od 7,5 milijardi dolara.[40][41]

Nafta i zemni plin[uredi | uredi izvor]

Trase naftovoda i plinovoda kroz teritoriju Alžira

Alžir, čija se privreda zasniva na ekploataciji i preradi nafte, članica je Organizacije zemalje izvoznica nafte od 1969. godine. Proizvodnja sirove nafte iznosi oko 1,1 milion barela dnevno, ali je takođe veliki proizvođač i izvoznik gasa, sa mrežom naftovoda i plinovoda važnim za Evropu.[42] Ugljovodonici su dugo bili okosnica privrede, čineći oko 60% budžetskih prihoda, 30% BDP-a i preko 95% prihoda od izvoza. Alžir je 10. po rezervama prirodnog gasa i šesti najveći izvoznik istog na svijetu. Američka uprava za informacije o energetici izvijestila je da je Alžir 2005. godine imao 4,5 triliona m3 provjerenih rezervi prirodnog gasa.[43] Po rezervama nafte Alžir je 16. na svijetu.[29]

Prihodi od nafte i gasa porasli su u 2011. godini kao rezultat nastavka rasta cijena nafte, iako je trend obima proizvodnje manji. Proizvodnja iz sektora nafte i gasa po obimu nastavlja da opada, smanjivši se sa 43,2 na 32 miliona tona u periodu između 2007. i 2011. godine. Ipak, sektor je činio 98% ukupnog obima izvoza u 2011. godini, u odnosu na 48% koliko je iznosio 1962. godine[44] i 70% ukupnih budžetskih prihoda tj. 71,4 milijarde dolara.

Alžirska nacionalna naftna kompanija je Sonatrach i ima ključnu ulogu u svim aspektima sektora nafte i prirodnog gasa u Alžiru. Svi inostrani operateri su dužni da rade u partnerstvu sa Sonatrachom, koji obično ima većinsko vlasništvo u sporazumima o dijeljenju proizvodnje.[45]

Istraživanje alternativnih izvora energija[uredi | uredi izvor]

Posljednjih godina Alžir je uložio oko 100 milijardi alžirskih dinara u razvoj istraživačkih objekata vezanih za alternativne izvore energije. Ovaj razvojni program je namijenjen unapređenju proizvodnje alternativne energije, naročito iskorištenju solarne i energije vjetra.[46] Procjenjuje se da Alžir ima najveći potencijal solarne energiju na Mediteranu, tako da je vlada finansirala kreiranje solarnog naučnog parka u Hassi R'Melu. Trenutno, Alžir ima 20.000 istraživača na različitim univerzitetima i više od 780 naučnoistraživačkih laboratorija. Broj naučnoistraživačkih insitucija iz oblasti istraživanja alternativnih izvora energija se planira povećati na 1000 takvih. Pored solarne energije, oblasti istraživanja u Alžiru uključuju svemirsku i satelitsku telekomunikaciju, nuklearnu energiju i medicinska istraživanja.

Tržište rada[uredi | uredi izvor]

Uprkos smanjenju stope nezaposlenosti trenutna nezaposlenost mladih i žena u Alžiru je visoka. Nezaposlenost je naročito izražena u populaciji mlađih osoba (period životne dobi između 15-24 godine) i iznosi 21,5%.

Ukupna stopa nezaposlenosti u 2011. godini iznosila je 10%. Vlada je tokom 2011. ojačala programe koji se tiču programa rada uvedenih 1988. godine, posebno u okviru programa koji pomaže onima koji traže posao.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Glavni alžirski autoput koji spaja Maroko sa Tunisom i dio je budućeg projekta autoputa Kairo-Dakar

Razvoj turističkog sektora u Alžiru prethodno je bio ometen slabom promocijom turističkog potencijala ali se takvo stanje promijenilo od 2004. godine. Naime, kada je sprovedena široka strategija razvoja turizma koja je rezultirala izgradnjom mnogih hotela visokog standarda.

U Alžiru postoji nekoliko lokacija koje su uvrštene na spisak Svjetske baštine UNESCO-a, između ostalih i utvrđeni grad Beni Hammad, prva prijestolnica Hamadidskog carstva, Tipasa, feničanski a kasnije i rimski grad, Djémila i Timgad, ostaci rimskih ruševina, dolina M'Zab, dolina krečnjaka unutar koje se nalazi velika urbanizovanu oazu kao i Kazba, važna alžirska citadela. Jeina prirodna lokacija sa spiska Svjetske baštine je Tasili n'Adžer, planinski masiv kopji se nalazi na jugoistoku države.

Promet[uredi | uredi izvor]

Alžirska mreža cesta je najgušća u Africi. Sastoji se procjenjenih 180.000 km autoputeva, sa više od 3.756 objekata. Ova mreža će dodatno biti proširena autoputem Istok-zapad, glavnim infrastrukturni projektom koji je u fazi realizacije i pružat će se priobalnim područjem, od istoka ka zapadu države. Dužina autoputa će iznositi 1.216 kilometara. Alžirom prolazi i predložena trasa Transsaharskog autoputa, autoputa koji prolazi postojećom rutom koja se planira proširiti i dodatno izgraditi. Projekat Transsaharskog autoputa podržava alžirska vlada kako bi povećala trgovinu između šest država kroz koje bi autoput prolazio: Alžir, Mali, Niger, Nigerija, Čad i Tunis.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Prema procjeni iz januara 2016. godine u Alžiru je živjelo 40,4 miliona stanovnika, uglavnom berberskog etniciteta. Poređenja radi, na početku 20. vijeka u državi je živjelo oko 4 miliona stanovnika. Oko 90% stanovništva živi na sjeveru Alžira, u priobalnom području. Stanovnici iz unutrašnjosti su uglavnom skoncetrisani u oazama iako još uvijek oko 1,5 miliona stanovnika živi nomadskim ili pretežno tim načinom života. Stanovništvo je vrlo vitalno jer je više od četvrtine stanovništva (28,1%) mlađe od 15. godina.

Žene su dominantne u sektoru medicine kao i u oblasti pravosuđa jer oko 70% sudija i advokata su žene. U novije vrijeme, žene u sve većoj mjeri dopinose domaćinstvu. Prema istraživanjima vezanim za univerzitetsko obrazovanje, oko 60% studenata su žene.

Između 90.000 i 165.000 saharaca zapadne Sahare žive u izbjegličkim kampovima. Također, oko 4.000 izbjeglica iz Palestina su se integrisale u društvo i ne traže pomoć od UN-ovog komiteta za izbjeglice (UNHCR-a). U 2009. godini je zabilježeno 35.000 kineskih migranata koji rade u Alžiru.

Najveća koncentracija alžirske dijaspore je prisutna u Francuskoj gdje je zabilježeno oko 1,7 miliona Alžiraca prve i druge generacije.

Jezik[uredi | uredi izvor]

Berberski jezik i moderna verzija standardnog arapskog su službeni jezici u Alžiru. Alžirski arapski (Darja) je jezik koji koristi većina stanovništva. U kolokvijalnom alžirskom arapskom nalazi se mnogo posuđenica iz francuskog i berberskog.

Berberski jezik je priznat kao "nacionalni jezik" ustavnim amandmanom od 8. maja 2002. Kabilski jezik, predominantni berberski jezik, se podučava i djelimično je službeni jezik (sa nekoliko ograničenja) u dijelovima Kabilije, historijske i kulturološke regije na sjeveru Alžira. U februaru 2016. u alžirski ustav uvršten je amandman kojim je osiguran status berberskog jezika kao jednog od dva službena jezika Alžira (pored arapskog jezika).

Religija[uredi | uredi izvor]

Velika džamija u Alžiru
Glavni članak: Religija u Alžiru

Islam je dominantna religija u Alžiru, pri čemu Suniti prema pojedinim izvorima čine skoro 99% muslimanske polupacije (procjena CIA World Factbooka za 2012. godinu)[29] odnosno 97,9% prema Pew Researchu (2010).[47]

Po pitanju religije drugu najbrojniju grupu u Alžiru čine stanovnici koji su ireligijski orjentisani i njih je prema Pew Researchu u 2010. bilo oko 1,8%.[47]

Procjene broja krišćana u Alžiru variraju. Studija Pew Research centra iz 2010. godine procijenjuje taj broj na 60.000 kršćana[48] dok studija Federalnog i istraživačkog biroa američke Kongresne biblioteke iz 1993. godine taj broj procjenjuje na 45.000 katolika[49] i 50.000 do 100.000 protestanata.

Alžir je podario muslimanskom svijetu brojne istaknute mislioce i ličnosti, među kojima su Abd el-Kader, Abdelhamid Ben Badis, Mouloud Kacem Naît Belkacem, Malek Bennabi i Muhammed Arkoun.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Moderna alžirska književnost, podijeljena između arapskog, berberskog i francuskog jezika, bila je pod uticajem nedavne historije zemlje. Najpoznati pisci 20. vijeka su Muhammed Dib, Albert Camus, Kateb Yacine i Ahlam Mosteghanemi, dok je Assia Djebar, alžirska književnica koja je mnogo prevođena na strane jezike. Među važnim piscima 1980ih bili su Rachid Mimouni, kasnije potpredsjednik Amnesty Internationala i Tahar Djaout, koji je 1993. ubijen od strane jedne islamističke grupa zbog svojih sekularnih stavova.

Malek Bennabi i Franz Fanon su poznati zbog svojih stajališta o dekolonizaciji, Augustine of Hippo je rođen u Tagasteu a Ibn-Kaldun, iako je rođen u Tunisu, Mukadimu, svoje poznato djelo je napisao dok je boravio u Alžiru. Djela porodice Sanusi u predkolonijalnom i emira Abd el-Kadera i šejha Ben Badisa tokom kolonijalnog perioda, nadaleko su poznati. Latinski autor Apuleius je rođen u Madaurua koji je kasnije postao dijelom države Alžir.

Književnost[uredi | uredi izvor]

Historijski korijeni alžirske književnosti mogu se naći još u vremenu numidijanske i rimsko-afričke ere, kada je Apulej napisao Metamorfozu, jedini latinski roman koji je u cjelosti opstao. Iz ovog perioda između ostalih su i Augustin Hippo, Nonius Marcellus i Martianus Capella. Tokom srednjeg vijeka bilo je mnogo arapskih pisaca koji su ostavili trag na svjetsku književnost, poput autora Ahmeda el-Bunija, Ibn Manzur i Ibn-Halduna, koji je napisao Muqaddimu tokom boravka u Alžiru i mnogi drugi pisci.

Albert Camus bio je francuski pisac iz Alžira. Godine 1957. dobio je Nobelovu nagradu za književnost.

Sport[uredi | uredi izvor]

Različite vrste igara u Alžiru se praktikuju još od antičkog dioba. Na području Auresa, ljudi su igrali nekoliko igara, između ostalih El Kherdbu (varijantu šaha). Igraće karte, dama i šahovske igre su dio alžirske kulture. Utrke i streljaštvo su dio kulturne rekreacije Alžiraca.[50]

Prvu alžirsku zlatnu medalju na nekoj od olimpijada osvojio je Boughera El Ouafi kada je na Olimpijadi u Amsterdamu 1928. godine pobijedio u utrci maratona. Drugo olimpijsko zlato za Alžir osvojio je Alain Mimoun na ljetnim olimpijskim igrama iz 1956. održanim u Melbourneu. Tokom 90tih godina 20. vijeka nekoliko atletičara i atletičarki iz Alžira je postalo prvakom u srednje dugim trkačkim disciplinama kao što su Noureddine Morceli, Hassiba Boulmerka, Nouria Merah-Benida i Taoufik Makhloufi.[51]

Nogomet je najpopularniji sport u Alžiru. U historiji ovog sporta ostala su zapamćena neka od imena kao što su: Lakhdar Belloumi (najveći broj nastupa za reprezentaciju, 101 nastup u period između 1978. i 1989. i 29 postignutih golova), Abdelhafid Tasfaout, Rachid Mekhloufi, Hassen Lalmas, Rabah Madjer, Salah Assad i Djamel Zidane. Nogometna reprezentacija Alžira učestvovala je na nekoliko svjetskih prvenstava u nogometu. Osim toga, nekoliko nogometnih klubova osvajalo je kontinentalne i međunarodne trofeje kao što su ES Sétif i JS Kabylie koji su dvostruki afrički prvci.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Univerzitet u Alžiru

Od sedamdesetih godina 20. vijeka, u Alžiru je sistem obrazovanja centralizovan sa ciljem smanjenja stope nepismenosti. Osim toga, alžirska vlada je uvela dekret kojim je pohađanje škole postalo obavezno za svu djecu uzrasta od 6 do 15 godina. Trenutna stopa pismenosti stanovništva Alžira iznosi 78,7%.[52] Od 1972. arapski jezik se koristi kao jezik na kojem se obavlja nastava tokom prvih devet godina školovanja. Od treće godine osnovne škole podučava se i francuski jezik. Studenti takođe mogu učiti i engleski, italijanski, španski i njemački jezik. 2008. godine na snagu je stupio novi zakon o osnovnom obrazovanju prema kojem osnovno školovanje počinje sa 5 a ne kao do tada sa 6 godina.[53] Osim na 122 privatne škole, obrazovanje na državnim školama i univerzitetima je besplatno. Nakon završenih devet godina osnovne škole, učenici mogu pohađati srednju školu. Ovaj vid školovanja nudi dva programa: opći ili tehnički smjer.[54] Na kraju treće godine srednje škole, polaznici polažu maturu koja im omogućava nastavak školovanja na univerzitetima ili institutima.

U 2008. stopa nepismenosti osoba starijih od 10 godina iznosila je 22,3%, i to 15,6% za muškarce i 29,0% za žene. Pokrajina sa najnižom stopom nepismenosti bila je Pokrajina Alžir sa 11,6%, dok je pokrajina sa najvećom stopom bila Pokrajina Djelfa sa 35,5%.[52]

U Alžiru postoji 26 univerziteta i 67 visokoškolskih ustanova na kojima prema podacima iz 2008. godine studira milion Alžiraca i 80.000 stranih studenata. Univerzitet u Alžiru najstariji je univerzitet u državi. osnovan je 1879. godine i nudi obrazovanje u različitim naučnim disciplinama (pravo, medicina, islamske nauke i dr). 25 univerziteta i gotovo sve visokoškolske ustanove osnovane su nakon nezavisnosti Alžira. Čak i ako neki od univerziteta nude studiranje na arapskom jeziku, kao što su studiji iz oblasti prava i ekonomije, većina drugih studija se obavlja na francuskom i engleskom jeziku. Među najvažnijim univerzitetima su Univerzitet nauke i tehnologije Houari Boumediene, Univerzitet Mentouri u Constantineu i Univerzitet u Oranu. Univerzitet Abou Bekr Belkaïda u Tlemcenu i Univerzitet u Batni su rangirani kao 26. i 45. najbolji univerziteti u Africi, respektivno.[55]

Također pogledajte[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b "Demografija Alžira". Nacionalni zavod za statistiku Alžira. ons.dz. Pristupljeno 9. 1. 2018.
  2. ^ "Human Development Report - 2015" (PDF). hdr.undp.org. Pristupljeno 9. 1. 2018.
  3. ^ "Alžir - period osmanlijske vladavine". countrystudies.us. Pristupljeno 24. 1. 2018.
  4. ^ "Robert Davis (2003) - Bijelo roblje Mediterana". Pristupljeno 25. 1. 2018.
  5. ^ "Background Note: Algeria". U.S. Department of State.
  6. ^ Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962. 1755 Broadway, New York, NY 10019: NYRB Classics. str. 29–30. ISBN 978-1-59017-218-6.CS1 održavanje: lokacija (link)
  7. ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Barbary Pirates". Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.
  8. ^ Ricoux, René (1880). La démographie figurée de l'Algérie: étude statistique des... [The figurative demographics of Algeria]. G. Masson. str. 260–261. Pristupljeno 14. 2. 2013.
  9. ^ Kiernan, Ben (2007). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur. str. 374. ISBN 0300100981.
  10. ^ Lahmeyer, Jan (11. 10. 2003). "Algeria (Djazaïria) historical demographic data of the whole country". Population Statistics. populstat.info. Pristupljeno 9. 6. 2012.
  11. ^ Ruedy, John Douglas (2005). Modern Algeria: The Origins And Development of a Nation. Indiana University Press. str. 103. ISBN 978-0-253-21782-0.
  12. ^ Hargreaves, Alec G.; McKinney, Mark (1997). Post-Colonial Cultures in France. Psychology Press. str. 104. ISBN 978-0-415-14487-2.
  13. ^ Randell, Keith (1986). France: Monarchy, Republic and Empire, 1814–70. Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-51805-2.
  14. ^ Fisher, Michael H. (2014). Migration: A World History. New York: Oxford University Press. str. 80. ISBN 0199764344.
  15. ^ Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962 (New York Review Books Classics). 1755 Broadway, New York, NY 10019: NYRB Classics. str. 32. ISBN 978-1-59017-218-6.CS1 održavanje: lokacija (link)
  16. ^ Albert Habib Hourani, Malise Ruthven (2002). "A history of the Arab peoples". Harvard University Press. p.323. ISBN 0-674-01017-5
  17. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. str. 220. ISBN 9781107507180.
  18. ^ Horne, Alistair. A Savage War of Peace. str. 538. ISBN 0-670-61964-7.
  19. ^ "98 Die in One of Algerian Civil War's Worst Massacres ". The New York Times. 30 August 1997.
  20. ^ "Freedom House". "Freedom in the World 2013: Algeria". Freedom House.
  21. ^ a b "Country Profile: Algeria". Foreign and Commonwealth Office. Arhivirano s originala, 13. 12. 2010.
  22. ^ "Algeria Officially Lifts State of Emergency". CNN. 24. 2. 2011. Arhivirano s originala, 1. 3. 2011. Pristupljeno 27. 2. 2011.
  23. ^ "Crocodiles in the Sahara Desert: An Update of Distribution, Habitats and Population Status for Conservation Planning in Mauritania". PLOS ONE. 25 February 2011.
  24. ^ "Still waiting for real democracy". The Economist. 12. 5. 2012.
  25. ^ "The president and the police". The Economist. 4. 5. 2010.
  26. ^ "Algeria Deputies Scrap Term Limit". BBC News. 12. 11. 2008. Arhivirano s originala, 14. 11. 2008. Pristupljeno 24. 11. 2008.
  27. ^ Articles: 85, 87, 77, 78 and 79 of the Algerian constitution Algerian government. "Constitution". Arhivirano s originala, 22. 4. 2012. Pristupljeno 25. 9. 2011.
  28. ^ Article 42 of the Algerian constitution – Algerian Government. "Algerian constitution الحـقــوق والحــرّيـات". Arhivirano s originala, 14. 9. 2012. Pristupljeno 25. 9. 2011.
  29. ^ a b c d e f g h ""The World Factbook – Alžir"". Pristupljeno 2. 2. 2018.
  30. ^ Hackett, James (ed.) (5. 2. 2008). The Military Balance 2008. International Institute for Strategic Studies. Europa. ISBN 978-1-85743-461-3. Pristupljeno 16. 7. 2008.CS1 održavanje: dodatni tekst: authors list (link)
  31. ^ "Loi 14-06 relative au service national", JORADP 48, August, 10th 2014
  32. ^ "Alžir nabavlja vojnu opremu". www.upi.com/. Pristupljeno 2. 2. 2018.
  33. ^ "Venezuela's Chavez To Finalise Russian Submarines Deal". Agence France-Presse. 14. 6. 2007. Pristupljeno 31. 8. 2011.
  34. ^ "World Bank list of economies". World Bank. januar 2011. Arhivirano s originala, 22. 5. 2011. Pristupljeno 27. 5. 2011.
  35. ^ a b "Alžir - ekonoski podaci". Arhivirano s originala, 4. 3. 2018. Pristupljeno 5. 3. 2018.
  36. ^ "Algeria: Financial Sector Profile". Making Finance Work for Africa. Arhivirano s originala, 25. 7. 2013. Pristupljeno 17. 1. 2013.
  37. ^ "Algeria Non-Oil Exports Surge 41%". nuqudy.com. 25. 1. 2012. Arhivirano s originala, 14. 6. 2017. Pristupljeno 17. 1. 2013.
  38. ^ "Alžir - 2011" (PDF). Pristupljeno 5. 3. 2018.
  39. ^ "Brtsis, Brief on Russian Defence, Trade, Security and Energy". Brtsis.com. Arhivirano s originala, 19. 2. 2008. Pristupljeno 24. 11. 2008.
  40. ^ "Russia Agrees Algeria Arms Deal, Writes Off Debt". Reuters. 11. 3. 2006.
  41. ^ Marsaud, Olivia (10. 3. 2006). "La Russie efface la dette algérienne" (jezik: French). Radio France Internationale. Arhivirano s originala, 21. 7. 2011. Pristupljeno 31. 8. 2011.CS1 održavanje: Nepoznati jezik (link)
  42. ^ "OPEC Bulletin 8-9/12". str. 15.
  43. ^ "Country Comparison: Natural Gas – Proved Reserves". Cia.gov. Pristupljeno 17. 1. 2013.
  44. ^ Benchicou, Mohamed (27. 5. 2013). "Le temps des crapules – Tout sur l'Algérie". Tsa-algerie.com. Arhivirano s originala, 11. 3. 2014.
  45. ^ "Country Analysis Briefs – Algeria" (PDF). Energy Information Administration. Arhivirano s originala (PDF), 31. 5. 2013.
  46. ^ "Archived copy". Arhivirano s originala, 1. 11. 2016. Pristupljeno 31. 10. 2016.CS1 održavanje: arhivirana kopija kao naslov (link)
  47. ^ a b "Alžir nabavlja vojnu opremu". Pristupljeno 7. 2. 2018.
  48. ^ "The Global Religious Landscape: Algeria". Pew Research Center. Pristupljeno 29. 4. 2017.
  49. ^ Deeb, Mary Jane. "Religious minorities" Algeria (Country Study). Federal Research Division, Library of Congress; Helen Chapin Metz, ed. December 1993. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.[1]
  50. ^ "Sports and recreation". Pristupljeno 9. 12. 2012.
  51. ^ "Algeria". Pristupljeno 9. 12. 2012.
  52. ^ a b "Taux d'Analphabétisme et taux d'Alphabétisation de la population âgée de 10 ans et plus selon le sexe et la wilaya de résidence" (PDF). Office National des Statistiques.
  53. ^ "Ecoles privées, Tamazight, enseignement du Français, syndicats ... – Les vérités de Benbouzid". Presse-dz.com. Pristupljeno 18. 1. 2013.
  54. ^ "Le taux d'analphabétisme en Algérie est de 21,3%". Algerie-dz.com. Pristupljeno 18. 1. 2013.
  55. ^ "Algeria | Ranking Web of Universities". Webometrics.info. Arhivirano s originala, 8. 2. 2014. Pristupljeno 18. 1. 2013.

Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Alžir&oldid=3221987"