Noreg

Kongeriket Norge/Noreg
Kongsríki Noreg

(Flagg Noreg) (Skjaldarmerki Noreg)
Tjóðarslagorð: Einig og tru til Dovre fell
Tjóðsangur: Ja, vi elsker dette landet
Alment mál	Norskt (sámiskt í summum fylkjum)
Høvuðsstaður	Oslo
Kongur	Harald V
Forsætisráðharri	Erna Solberg
Fullveldi	870-1387, 1905→
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	385 207 km² 7,0%
Íbúgvar  - tilsamans 2020  - tættleiki	5 367 580 13,9/km²
Gjaldoyra	Norsk króna (NOK)
Tíðarøki	UTC +1
Økisnavn á alnetinum	.no, .sj¹ og .bv¹
Telefonkota	+47
¹ikki notað

Noreg, í talumáli ofta Norra, á gomlum føroyskum Noregur og Norðvegur; er kongsríki í Norðurevropa. Í eystri hevur Noreg mark við Svøríki, Finnland og Russland, í suðuri við Skagerrak, í norðri Barentshavið og vesturi er Atlantshavið. Høvuðsstaðurin í Noregi er Oslo. Landið er eitt av ríkastu londum í heiminum. Gott 5 000 000 fólk búgva í Noregi í 2014. Á meginlandinum búgva í miðal 13,8 fólk á hvørjum km², men tað er ymiskt, hvussu tættbygt tað er. Teir norðastu partarnir eru fámentir, og fjølmentast er rundanum Oslofjørð. Eini 77 % av norðmonnum búgva í býum ella í øðrum tættbygdum økjum. Góð 23 % búgva í fámentum økjum.

Tað er langt land, sum smalkar ímóti norði. Har smalast er, eru bara 6,3 km frá sjónum og eystur at svenska markinum. Størsti parturin av landinum er fjallalendi, og fram við allari strondini er skergarður við túsundtals oyggjum. Norðuri í Íshavinum eigur Noreg oyggjarnar Jan Mayen, 550 km í ein landnyrðing úr Íslandi, og longur norðuri Svalbarð, sum er felagsnavn fyri Bjarnoynna og Spitsbergen, 3 stórar og nakrar lítlar oyggjar, tilsamans 61 229 km². Langa strond Noregs er útnyrðingsmarkið á evropeiska meginlandinum.

Søga

Eidsvoll 1814.

Týska hersetingin í Norra vardi frá 1940 til 1945 undir Seinna heimsbardaga.

Høvuðsgrein: Noregs søga

Fyrsta, vit hoyra um Noreg í søguni, er, at landið var býtt í høvdingadømi, og hvør høvdingur ella kongur hevði rætt til at taka skatt av tí landsparti, hann sat á . Sambært kongssøgum savnaði Haraldur Hárfagri alt Noreg undir ræði sítt. Í 872 hevði hann skipað lensmansríki í Noregi. Av harðræði hansara var stór útflyting vestur í hav til Føroya, Hetlands, Orknoya, Íslands, Grønlands og aðrar staðir. Tó at hesi londini tá vóru uttanfyri Noregs ríki, vórðu tey øll løgd undir norskt kongsvald seinni.

Upp gjøgnum tíðirnar var Noreg viðhvørt sjálvstøðugt, viðhvørt undir donskum yvirvaldi og viðhvørt undir svenskum. Men mest av tíðini var tað sjálvstøðugt kongsríki, hóast tað var undir útlendskum yvirvaldi. Tað var hetta, ið gjørdi tað gjørligt hjá noregsmonnum at loysa frá Svøríki í 1905. Eitt nýtt fullveldisríki varð ikki stovnað við hesum. Tað einasta, sum hendi, var at svenski kongurin varð settur frá í Noregi, og politiska samstarvið millum Noregs og Svøríkis uppsagt.

Í krígsárunum 1940-45 var Noreg hersett av týskarunum, og vóru hetta hørð ár hjá norðmonnum. Nógv fólk varð sent av landinum og sett í fangatippir í Týsklandi. Í 1939 komu loynilig boð um, at sinnissjúk, kryplar, evnaveik og tey, sum høvdu ógrøðandi sjúku, skuldu verða dripin . Søkt var eisini at samkyndum, og løgreglustøðirnar fingu boð um at geva loyniløgregluni lista við samkyndum fólki. Nazistarnir nevndu hetta miskunnardráp. Summir býirnir vóru ógvuliga illa viðfarnir. Ringast var í Norðurnoregi, har settu týskar herdeildir eld á nógvar bygdir og noyddu fólkið at flyta suður í landið, og vegir og brúgvar sprongdu teir. Afturat hesum kom, at nógv av farmaskipunum, sum sigldu við førningi fyri tey sameindu londini, vóru søkt, so handilsskipaflotin minkaði ógvuliga nógv. Tað var tí eitt tungt tak at fáa alt aftur í rættlag, tá ið kríggið var uppathildið. Men norðmenn stóðu saman og væl gekst. Nú standa nosslig hús aftur á toftunum, og farmaskipaflotin er størri enn nakrantíð.

Í februar 1994 vóru Olympisku vetrarleikirnir í Noregi. Flestu kappingarnar vóru í lítla býnum Lillehammer við Mjøsa.

Tann 22. juli í 2011 var Noreg rakt av yvirgangsatsókn. 77 fólk lótu lív, og nógv fingu skaða í álopinum á stjórnarskrivstovuna í Oslo og summarleguna hjá AUF á Utøya. Hetta er ógvisligasta atsókn í Noregi síðan 2. heimsbardaga.

Landafrøði

Lofoten.

Fjøll og firðir á Vesturlandinum. Myndin er tikin tætt við Lodalen.

Mong ferðafólk sigla við ferðamannaskipi á føgru norsku fjørðunum. Firðirnir eru so djúpir, at stór skip, til dømis ferðamannaskip, kunnu sigla langt inn í landið.

Landafrøðiliga er Noreg millum 57°71° og 71°11° n.br. Landslagið er ógvuliga fjølbroytt. 50 % av landinum er oman fyri skógarmarkið, og 27 % eru vøtn og hagi. Størsti parturin av landinum er fjallalendi, og fram við allari strondini er skergarður við túsundtals oyggjum. Tær 57 000 oyggjarnar fram við strondini eru uml. 7 % av landinum. Útróðrarbygdirnar fram við strondini eru seinastu árini støðugt minkaðar, tí at fiskiskapurin er versnaður, men tó havbúnaðurin er alsamt vaksin.

Landið er langt og smalt liggur fram við Norðuratlantshavinum og havøkjum so sum Skagerrak, Norðsjónum, Norskahavi og Barentshavinum, har ið kendu norsku firðirnir eru. Oyggin Jan Mayen og Svalbarð eru partur av norska kongsríkinum. Og Bouvetoy har suðri í Atlantshavinum er norskt hjáland. Eisini eigur Norra hjálondini Peteroy har suðuri í Suðurindiahavi og økið Maudland í Antarktis. Norra er býtt sundur í 11 fylki, sum aftur eru býtt sundur í 356 kommunur. Norra er eisini býtt sundur í fimm landspartar.

Bara uml. 3 % av Noregi er egnað til dyrkilendi , annars eru mest fjøll, berligar víddir og djúp vøtn. Mesta og besta landbúnðarjørðin er fram við og innast á botni í fjørðunum. Mongu, longu og djúpu firðirnir vórðu til, tá ið skriðjøklar skriðu av fjøllunum út ímóti strondini og gróvu seg níður í dalarnar. Firðirnir eru frá náttúrunar hond góðar havnir, og har búgva nógvir útróðarmenn og bøndur. Mong ferðamannaskipi á føgru norsku firðunum.

Norðastu partarnir í Norðurskandinavia og Norðurnoregi eru norðan fyri norðurpólkring. Á hásumri setur sólin ikki her, og tað er ljóst alt samdøgrið. Á hávetri rísur sólin ikki, tað er myrkt alt samdøgrið. Longri norður vit koma, longri er midnáttarsól og vetrarmyrkur. Norðast í hesum londum er myrkt næstan tveir mánaðir um veturin.

Landslagið

Fyri o.u. 600-350 mió árum síðan vórðu Kaledóniafjøll til. Tey ganga ígjøgnum alt Noregs land, sunnanífrá og norðureftir, og mynda landslagið. Fjøllini reistu seg á markinum millum tvær meginlandaplátur, sum stoyttu saman. Har tilfarið í undirgrundini var serliga hart, eru framvegis illgongd og høg fjøll - Jotunheimur, Hallingskarvet og Lyngsalpur. Kaledóniafjøll og ístíðarísurin hava í felag myndað landslagið. Í seinastu ístíð lá alt landið undir ísi. Ísskjøldurin trýsti landið niður, gróv botnar og dalar og flutti burtur eyr og grót, sum seinni varð morenulendi.

Næstan helvtin av Noregs landi er oman fyri skógarmarkið (umleið 49,5 %), 20 % er meira enn 900 m oman sjóvar. Nógvastaðni er gaddajørð og grunnlendi, og veðurlagið ómilt. Hetta ger, at nytta bara fæst úr o.u. 23 % av landinum, um 3 % er velt og um 20 % er skógur. Hóast Noreg fer væl norður um 70°, frysta havnir og firðir ikki, tí at Golfstreymurin gongur eystur og norður við allari strondini.

Noreg, vestari parturin av skandinavisku hálvoynni, er smalt, langt land, úr norðasta í sunnasta landoddan eru 1700 km, meðan breiddin har, sum tað smalast er, er ikki meira enn einar 15 km. Fram við at kalla allari vesturstrondini er yðjandi fult av skerum og oyggjum, men innanfyri henda skergarðin er so djúpt, at har er farandi við heilt stórum skipum, bert tey hava kunnugan mann umborð. Tá ið hann liggur vestaneftir, kann vera ódnarveður uttan fyri skerini, men deyðaslætt innanfyri. Fyri at gera siglingarleiðina tryggari hava teir sett lyktir ella vitar á nógvar av hólmunum og oyggjunum. Firðirnir eru nógvir, og summir av teimum eru óføra langir, tann longsti er Sognfjørðurin, sum er 200 km. Oftast eru firðirnir heilt djúpir, og hetta sæst eisini av teimum nógvu býunum, sum standa fram við teimum. Summastaðni fram við strondini er berg fyri, og ofta reisa steyrrættir hamrar og báðuminni firðirnar, og í støðum eru teir so høgir, at sólin sleppur ongantíð at.

Á einum vanligum landkorti er tann parturin av landinum, sum er hálendi, litaður við brúnum og láglendið við grønum, jú hægri landið er, dimmari er tann brúni liturin. Av hesum skilja vit, at tað mesta av Noregi er fjallalendi, men vit síggja eisini, at nógvir dalar ganga niðan millum fjøllini. Teir norsku dalarnir eru ofta bæði grasgóðir og slættir, og á eysturlandinum eru teir rættiliga breiðir. Oftast rennur ein stór á, elvur, ið norðmenninir kalla, oman gjøgnum dalin, og báðuminni ánna standa húsini. Úr dalinum sæst ofta upp á eina egg, men garðarnir, helst á sólarsíðuni, kunna standa langt upp í líðini, og bøurin hjá teimum ovastu gørðunum kann ofta vera betri, enn tann hjá teimum niðri í dalinum, og hetta kemur av, at áirnar hava ført so nógvan eyr og sand við sær oman í dalin. Oman fyri bøgarðarnar tekur skógurin við, og hann gongur ofta heilt niðan á eggina, mest er tað fura, bjørk og grann, sum veksur, og skógurin er sundurmarkaður millum garðarnar. Uppi á sjálvum fjallinum vaksa bert smá bjørkatrø, men har sum lægdir ella fløtur eru, kann vera óføra loðið, og har er besti neytahagi. Hetta eru setrarnir, og niðan hagar reka bøndurnir seyð, neyt og hestar um summarið. Summir setrarnir eru heilt langt frá húsum, og fólk má liggja á setrinum ta tíðina, neytini eru har uppi. Á hvørjum setri er tí eitt lítið hús, og rundan um húsið er garður, støðil, sum neytini verða rikin inn á um kvøldarnar. Fyrr var mjólkin altíð gjørd til ost ella kirnað til smør, men nú gongur vegur til summar setrarnar, so teir koma eftir mjólkini við bili. Á summum fjøllunum er ógvuliga berligt, har veksur bara lyngur og steinmosi og so ymiskar fjallaurtir.

Summstaðni reisa hvassar røðir seg við høgum kavataktum tindum. Fleiristaðni eru jøklar, stórar ísfløtur, bréir, sum norðmenn kalla tær, tann størsti eitur Jostadalsjøkulin. Tá ið køld ár eru, hava jøklarnir seg omaneftir, og tað hevur hent, at teir eru komnir líka oman í tær dyrkaðu líðirnar, so bæði bøur og hús er farið undir ísin. Tey seinnu árini eru teir minkaðir. Størstu fjøllini eru Jøtunheimurin, Kjølurin, Dovrafjøll og Langfjøllini. Hægstu tindarnir eru Galdhøpiggen 2470 m, Gliturstindur 2460 m og Snjóhettan 2300 m. Frálíka natúrvakurt er á fjøllunum, og nøgd av fólki, bæði úr Skandinavia og aðrastaðni, fer hagar til stuttleika, men ísurin er svikaligur, ofta kunna rivur vera í honum, sum ókunnugt fólk ikki varnast um, so tey ganga í tær.

Fyri at gera tað lættari hjá fólki at ferðast í hesum óbygdum hava norðmenn frá gamlari tíð bygt smáttur víða hvar á fjøllunum, so fólk fáa hildið til har, tá ið kavarok kemur á tey. Har sum gøturnar ganga eftir fjøllunum, standa varðar sum í Føroyum. Nú verða bygdagøturnar lítið brúktar, tí teir hava lagt bæði jarnbreytir og vegir eftir fjøllunum. Á fjøllunum eru bæði úlvar og bjarnir, men kortini er ikki so nógv til av teimum nú sum fyrr. Villrein er nakað av, og rýpan trýtur ikki. Heilt norðuri ígjøgnum, á Finnmarkini teir kalla, eru stórar heiðar við bæði lyngi og mosa, har halda sámarnir til við reindjórafylgjum sínum. Í Norðurnoregi, helst á oyggjunum, eru góð fuglabjørg, og har eigur bæði lundi, lomvigi og rita. Á summum hólunum eru so stór æðuvørp, at tað er ein heil innløga í dúninum. Summar av oyggjunum har norðuri eru grasgóðar og slættar, og har er óføra nógvur mógvur. Summir dalirnir í Norðurnoregi eru heilt góðir, men enn liggur nógv av landinum sum hagi.

Harðangursvíddir eru størsti háslætti í Evropa, uml. 10 000 km². Partar av víddunum er friðaður tjóðgarður. Aðrir partar eru undir náttúruvernd. Her eru størstu villreinaflokkarnir í Evropa og mong óvanlig djór og djór, sum eru í týdningarvanda.

Norska landslagið ger tað trupult hjá landbúnaði og flutningi. Men afturfyri liggur væl fyri at fáa nyttu burtur úr vatninum til orku. Og so dregur landslagið nógv ferðafólk til Noregs at síggja órørda og stórfingna náttúru.

Veðurlagið

Meðalhiti 1961-1990 (ºC).

Fram við norsku vesturstrondini er veðurlagið ikki so ólíkt tí í Føroyum, kortini er tað ikki so skiftandi sum her. Vetrarnir eru oftast heldur lýggir, og mesta avfallið fellur niður sum regn. Hetta ger Golfstreymurin, sum rekur norður við allari strondini, hann hevur lýkku í sær, og havættirnar verða tí ikki so kaldar. Sumrini kunna ofta vera heldur vátlig, og sjáldan eru tey heilt heit. Veðurlag sum hetta kallast strondveðurlag.

Á eysturlandinum er veðurlagið øðrvísi, har eru vetrarnir kavamiklir og harðir, men sumrini eru heit. Hetta er landveðurlag. Norðast í Noregi er veturin eisini harður, -30 til -35 °C er ikki óvanligt, og ofta legst ógvuligur kavi niður, men kortini plagar ísur ikki at forða fyri siglingini. Ofta ganga strangir stormar, sum gera nógv um seg. Annars halda teir, at tað er væl lýggjari í Norðurnoregi, enn tað var fyri einum 100 árum síðani. Eplir og røtur vaksa heilt norðuri í Finnmarkini, og í teimum veðurgóðu dølunum veita teir ikki sørt av korni. Har norðuri stendur sólin um hásummarið á luftini alt samdøgrið, men mitt í november hvørvur hon og sæst ikki aftur í tveir mánaðir.

Sjógvurin við Noregs strendur hevur almikla ávirkan á veðurlagið í landinum. Flógvur sjógvur rekur úr Atlantshavi í bæði Pólhav og Noregshav og ger lýggjari veðurlag. Veðurlagið er skiftandi, landið er stórt, og jarðfrøðiligu viðurskiftini eru ymisk. Høgu fjallaryggirnir gera, at avfallið er nógv á Vesturlandinum, og veðurlagið er meira støðugt á Eysturlandinum.

Tað er óguliga ymiskt, hvussu hitaviðurskiftini eru ymsastaðni í Noregi. Serliga trý viðurskifti gera seg galdandi:

• Breiddarstig. Jú longri norðuri, jú kaldari.
• Hæddin oman sjóvar. Tað verður umleið 0,6 °C kaldari hvørjar 100 m, vit koma upp í fjøllini.
• Teinurin frá strondini. Jú nærri strondini, lýggjari er veturin.

Býir

Í gamla býarpartinum framvið bryggjuni í Bergen eru fleiri gomul træhús varveitt, og finna vit í dag í hesum húsum góðar matstovur, klædnahandlar o.l.

Størstu býir.

Høvuðsstaðurin er Oslo. Landið eystanfyri Oslofjørðin eitur Østfold. Har eru býirnir Fredriksstad, Halden, Moss og Sarpsborg. Í øllum hesum býunum eru ídnaðarvirkir. Tey flestu framleiða okkurt úr viði. Vestan fyri Oslofjørðin er Vestfold. Har eru býirnir Sandefjord, Kongsberg, Skien, Drammen og Fredriksstad. Sandefjord er reiðarabýur, við Kongsberg høgga teir silvur, og har er eisini ein vápnasmiðja. Í Porsgrunn og Rjukan gera teir salpetur. Arendal og Kristiansand eru fiskivinnubýir. Bergen er næststørsti býur í Noregi. Trondheim er gitin fyri dómkirkjuna, sum man vera ein tann vakrasta í øllum Norðurlondum. Størstu býirnar á Norðlandinum eru Narvik og Bodø. Við Kirkenes tætt við russiska markið eru stór jarnnám.

Størstu býir í Noregi 2018:

#	Býir	Íbúgvar	Km²
1.	Oslo	1 000 467	268,24
2.	Bergen	255 464	87,55
3.	Stavanger/Sandnes	222 697	79,02
4.	Trondheim	183 378	57,49
5.	Drammen	117 510	51,38
6.	Fredrikstad/Sarpsborg	112464	57,95
7.	Porsgrunn/Skien	93 065	53,88
8.	Kristiansand	63 441	24,97
9.	Ålesund	52 626	28,22
10.	Tønsberg	51 887	26,75
11.	Moss	47 008	21,75
12.	Haugesund	44 873	20,74
13.	Sandefjord	44 046	24,07
14.	Arendal	43 396	31,01
15.	Bodø	41 215	14,16
16.	Tromsø	39 762	13,34
17.	Hamar	27 665	13,85
18.	Halden	25 551	14,04
19.	Larvik	24 357	13,3
20.	Askøy	23 438	14,79

Fylkir í Norra

#	Fylkir	Administrative senter
3	Oslo	Oslo
11	Rogaland	Stavanger
15	Møre og Romsdal	Molde
18	Nordland	Bodø
30	Viken	Oslo, Drammen, Sarpsborg
34	Innlandet	Hamar, Lillehammer
38	Vestfold og Telemark	Skien, Tønsberg
42	Agder	Kristiansand, Arendal
46	Vestland	Bergen, Leikanger
50	Trøndelag	Steinkjer
54	Troms og Finnmark	Tromsø, Vadsø

Politikkur

Sí eisini: Politiskir flokkar í Norra

Stjórnarskipan

Slottið.

Tinglimir 2013.

Noreg er kongsveldi. Stjórnarovasti er Haraldur kongur V; Harald V kongur av Noregi saman við Haakon Magnus krúnprinsi og dóttur hansara Ingrid Alexandra, sum er nummar trý í arvafylgjuni til norsku trónuna. Núverandi norska kongshúsið er ungt. Abbi núverandi Noregs kong, Håkon VII, var í 1905 á eini fólkaatkvøðu valdur til kong eftir at samveldið við Svøríki fór í upploysn. Áðrenn hann gjørdist kongur í Noregi, nevndist hann Carl prinsur og var næstelsti sonur Fríðrikk VIII í Danmark. Núverandi Noregs kongur er triðjur í røðini í hesi ættini. Olav V ráddi fyri borgum frá 1957 til 1991, tá núverandi Harald 5. tók við. Ongantíð fyrr hevur fólksligi stuðulin til norska kongshúsið verið størri enn í 2014; ein kanning, sum Norstat hevur gjørt fyri NRK vísir, at 82 prosent av fólkinum í Noregi tekur undir við at Noreg framhaldandi skal vera eitt kongsveldi .

Í Noregi er eisini fólkaræði, t.e., at norðmenn velja, hvør skal á ting. Fjórða hvørt ár verða 169 umboð vald í Stórtingið. Allir borgarar í Noregi, sum fylla 18 ár í valárinum, ella eru eldri, hava valrætt. Stórtingið samtykkir lógirnar, sum skulu galda í Noregi, og Stórtingið velur eisini landsins stjórn. Almenna umsitingin veksur. Samfelagið verður meira og meira fjøltáttað og tískil truplari at stýra. Tí verða tey, sum arbeiða fyri bæði land og kommunur fleiri. Í privatu vinnuni verða fleiri, sum veita fólki ymsar tænastur, nevnast kunnu krambafólk, fólk í ferðavinnuni, sakførarar, v.fl. Noreg er heimsins besta land at liva í; tað vísur eitt yvirlit hjá ST, sum vísur hvussu livikorini eru í heimsins londum . Yvirlitið tekur hædd fyri m.a. livialdri, útbúgving og inntøku pr. íbúgva. Yvirlitið brúkar tøl frá 2010 til at rokna livikorini út og hevur Avstralia og New Zealand sum ávíkavist nummar tvey og trý á listanum. Danmark er á einum 19. plássi, meðan Niger, Kongo og Simbabvi eru niðast .

Flokkur	Tinglimir	% á vali (2013)
Ap Arbeiðaraflokkurin	55	30,8 %
H Høgri	48	26,8 %
FrP Framburðsflokkurin	29	16,3 %
KrF Kristiligi Fólkaflokkurin	10	5,6 %
Sp Miðflokkurin	10	5,5 %
V Vinstri	9	5,2 %
SV Sosialistiski Vinstriflokkurin	7	4,1 %
MDG Miljøpartiet De Grønne	1	2,8 %
Tilsamans	169	97,1%

Skúlaskapur

Skúlarnir tróta ikki í Noregi, barnaskúli er í hvørjari bygd, og so eru nógvir fremhaldsskúlar og háskular. Í Noregi er 10 ára skúlaskylda, og øll hava rætt til 3 ára skúlagongd afturat. Tað merkir, at tey flestu ganga í skúla í minst 13 ár, áðrenn tey koma út í vinnulívið .

Javnrættindi

Noreg er ein av fyrstu tjóðum ið broytti støðu tá tað kom til kvinnu rættindi, minniluta rættindi og rættindi til kynsligan samleika.

Norra er heimsmeistari í javnstøðu. Tað vísir ein kanning frá World Economic Forum í 2008 . Granskarar hava mett londini eftir hvussu kvinnur hava atgongd til útbúgving, heilsu, politiska makt og pengar. Noreg liggur ovast á javnstøðulistanum, beint framman fyri Finnland. Á triðja plássi liggur Svøríki. Danmark er nummar sjey á listanum . Samkynd kunnu giftast í Noregi; Norra fær kynsleyst hjúnalag í 2008, og samstundis sleppa samkynd at ættleiða børn. Hóast tað gjørdist lógligt hjá samkyndum og tvíkyndum monnum at geva blóð í Svøríki í 2010, og í Stóra Bretlandi í 2011, hevur Norra enn ikki valt at broyta lógina . Hóast samkyndir og tvíkyndir menn ikki at sleppa at geva blóð, so sleppa samkyndar og tvíkyndar kvinnur væl tað.

Yvirgangur

Óttin fyri yvirgangi í Noregi í 2012 er so mikið stórur, at stjórnin hevur kunnað fleiri stórtingslimir um vandan fyri yvirgangi . Løgmálaráðharrin, Grete Faremo, og verjumálaráðharrin, Anne-Grete Strøm-Erichsen, vóru tann 1. oktober 2012 á einum loyniligum fundi við uttanríkis- og verjunevndina hjá Stórtinginum, har tær kunnaðu um økta vandan fyri yvirgangi. Ráðharrarnir nevndu nøvnini á fleiri islamistum, sum kunnu hugsast at ætla at fremja yvirgang. Sum skilst er hetta fyrstu ferð, at upplýsingar um navngivnar persónar verða latnar á einum slíkum fundi. Við á fundinum vóru eisini umboð fyri fregnartænastuna hjá politinum, PST, og fregnartænastuna hjá herinum. Hildið verður, at umleið 40 persónar í Norra verða mettir at vera møgulig vandamikil yvirgangsfólk. Nøkur teirra eru norðmenn, sum hava vent um til islam. Hini eru fólk, sum eru ættað úr Afganistan, Pakistan, Irak, Somalia, Tunesia og Algeria. Sambært fregnartænastunum hjá løgregluni og verjuni hevur óttin fyri yvirgangsálopum í Noregi ongantíð verið størri enn í 2012.

Brotsverk

Millum tær mongu talvur, sum hava sett sær fyri at lýsa heimsins londum, er "Global Peace Index", ið heftir seg við vandamál, at liva í ymsu londunum. Í 8 ár hevur Institute for Economics and Peace (IEP) skipa henda lista, sum vísur at Irak er ótryggasta landið at liva í og Noreg er tryggasta land í øllum heiminum . Fyrningarfreistin fyri dráp og álvarslig brotsverk kann gerast søga í Noregi. Tað merkir, at ein brotsmaður ongantíð sleppur undan revsing. Stórtingsnevndin við løgmálum fer væntandi í mars 2014 at atkvøða um at beina burtur 25 ára fyrningarfreistina í álvarsligum brotsverkum. Tað er Kristiligi Fólkaflokkurin, sum hevur lagt uppskotið fram. Flokkurin vil beina burtur fyrningarfreistina í álvarsligum málum sum siðamisbroti, neyðtøku- og drápsmálum. "Eg eri troyttur av at síggja, at brotsmenn sleppa at ganga leysir, tí revsimál eru fyrnað", sigur framsøgumaður Jan Arild Ellingsen hjá norska Framburðsflokkinum. Framburðsflokkurin legði eitt líknandi uppskot fyri Stórtingið í 2013, men tá hendi onki meira, tí uppskotið skuldi takast við í ein størri "pakka" . Roknað verður við, at meiriluti fæst fyri uppskotinum at burturbeina fyrningarfreistirnar fyri álvarslig brotsverk í Noregi .

Skøkjulevnaður

Skøkjulevnaður er ólógligur í Norra. Í Noregi verður skøkjulevnaður mettur sum harðskapur móti kvinnuni, og hetta varð bannað við lóg í 2008. Alsamt fleiri norðmenn verða tiknir fyri at keypa sex frá skøkjum. Norska løgreglan hevur t.d. í 2008 tikið 260 menn. Fleiri enn 95 % av teimum norsku prostitutieraðu eru útlendingar; flestu skøkjurnar í Noregi eru úr Nigeria og Eysturevropa .

Búskapur

Myndin er av Ekofiskbýi, syðst í norska partinum í Norðsjónum.

Sum heimsins fimtistørsti oljuframleiðari er Noreg á 23. plássi millum heimsins týdningarmestu búskapir. Strondin í Noregi er long, og sjógvurin hevur altíð havt stóran týdning. Nógv tættbygd pláss eru á vesturstrondini og í Tróndaløgum. Jarðgass og olja hava stóran týdning hjá teimum, sum búgva á vesturstrondini. Og flest øll í Norðurnoregi liva av fiskavinnu. Arbeiðsplássini í bæði fiskivinnuni og landbúnaðinum eru nógv fækkað seinastu árini. Nú arbeiðir bara 30. hvør norðmaður í hesum vinnum. Tað eru 2,9 % .

Tá ið komið varð fram á olju og gass í Norðsjónum í 1969, hevði tað stórar búskaparligar broytingar við sær í Noregi, og landið er nú størsta oljuland í Evropa. Mong túsund fólk starva í oljuvinnuni, annaðhvørt á boripøllum, á reinsiverkum ella í smiðjum, ið gera til dømis skip og pallar til oljuvinnuna. Noreg selur hinum londunum í Evropa meginpartin av oljuni og gassinum. Mong fólk arbeiða í ídnaðinum, týðandi vinnuvegir eru skipasmíð, námsvinna og oljuvinna.

Handilsflotin í Noregi er ein av heimins størstu. Mong túsund fólk arbeiða á skipasmiðjum og sigla við farmaskipum og ferjum, sum javnt og samt sigla ímillum býirnar og oyggjarnar á vesturstrondini. Størsti havnabýur er høvuðsstaðurin, Oslo. Sløk hálv millión fólk búgva í hesum ferðarmikla býi, sum er mentunarligur, útbúgvingarligur og íðnaðarligur miðdepil í landinum.

Í 2004-2014 hevur virðisøkingin í Norðurnoregi verið tvær ferðir størri enn nakra aðrastaðni í landinum. Í Norðurnoregi hevur tann árligi vøksturin verið 9 % ímóti 1,5 % longri suðuri í landinum. Vinnugreinarnar, sum hava givið Norðurnoregi so stóran fyrimun, eru olja og gass, fiskivinna og aling, sjóvinna, flutningur og námsvinna. Hetta kemur fram í einari frágreiðing, um greiningarfyritøkan Oslo Economics og norska reiðarafelagið Rederiforbundet hava skrivað í februar 2014 eftir at hava kannað virðisøkingina í teimum norðastu økjunum í arktisku londunum Noregi, Kanada, USA og Russlandi. Kanningin vísir eisini, at virðisøkingin í Norðurnoregi hevur verið størri enn í norðurøkjunum í hinum londunum .

Landbúnaður

2,9 % av arbeiðsfólkinum arbeiða í fiskivinnu, skógarvinnu og landbúnaði.

Bara uml. 3 % av landinum er dyrkað. Veðrið setur harðar treytir fyri landbúnaði í Noregi. Tað er kalt og grýtut lendi, so tað er fáastaðni, at landbúnaður fæst at kasta nakað av sær. Landslagið er betri til beiti. Tí hava flestu bøndur í Noregi kríatúr. Helst seyður trívst væl, tí seyður kann ganga í brattlendi. Seyðurin er bara inni, tá ið nógvur kavi liggur.

Hóast ikki meir enn uml. slakur triðingur av Noregi er undanvelt, so livir 20 % av fólkinum av landinum, men tá er skógbrúkið uppíroknað. Besta jørðin er á eysturlandinum, í Eysturdalinum, Gudbrandsdalinum og Valdres. Har eru summir garðarnir heilt stórir, og teir velta bæði hveiti og bygg, annars er havri tað kornslagið, sum verður mest velt í Noregi. Røtur og eplir verður velt um alt landið. Av tí teir hava so góðan summarhaga, hava norsku bøndurnir nógv neyt, harfyri mugu teir eisini hava nógv hoyggj, og grasbøurin er tí bæði stórur og væl umsitin. Í teimum sløttu dølunum á eysturlandinum brúka teir maskinamboð, men nógvastaðni er bøurin so brattur, at hann má sláast við líggja. Oftast liggur eitt strekki av skógi til garðarnar, og nógvur bøndur fáa tá líka nógv burtur úr skóginum sum tað, garðurin annars gevur av sær. Trøini verða høgd um heystið og veturin, síðan draga teir tey út á áarbakkarnar, og tá ið toybilið kemur um várið, verða tey floytt oman eftir ánni til sagvirkini, sum standa niðri í slættadalinum, har sum áin rennur møk. Ikki ber til at lata trøini reka, sum tey vilja, nakrir menn mugu fara við og ansa eftir, at tey koma ikki føst. Hesir menn, floytarar teir kalla, mugu vera bæði kvikir og djarvir, tí ikki er sjáldan, at teir noyðast út eftir stokkunum til at loysa, tá ið onkur stokkur er komin tvørtur fyri og heldur øllum fylgsninum. Tær áirnar, sum einamest viður verður floyttur eftir, eru Lågen í Gudbrandsdalinum og Glommen í Eysturdalinum. Nógv av viðinum verður útflutt sum hølvað og tilsagað timbur, men nógv verður eisini brúkt sum ráevni á ymsum ídnaðarvirkjum, ella smiðað til møblar og annað í sjálvum landinum. Á summum ídnaðarvirkjunum mala teir viðin sundur og gera hann til sellulosu, og úr henni kann fáast ymiskt, til dømis filmar, kunstsilki, spreingievni o.a.

Eystan og sunnan fyri Tróndheimsfjørðin er slættlendi, og har eru enn sum fyrr nógvir og stórir garðar. Á summum av hesum gørðunum fáa teir ovurhonds nógv hoyggj. Í Norðurnoregi eru garðarnir oftast heldur smáir, og tað vanliga er, at bøndurnir, ið hvussu er teir, sum sita nær við strondina, rógva út, tá ið tað ber teimum til. Norðast í Noregi á Finnmarkini búgva sámarnir. Teir liva av reindjórahaldi. Um veturin ganga djórini inni á heiðunum og skava sær mosa upp undan kavanum, og um summarið reka teir tey oman móti strondini. Í hørðum vetrum, tá ið skari legst á kavan, fara tey at svølta, og tá er skjótt til at tey fara burtur av leið. Men tá er vandi fyri hond, tí úlvarnir leggjast á tey, og sámarnir munna hala avstað við hundum at leita. Tey seinnu árini hava teir roynt at fáa hoyggj sunnanífrá, tá ið ringast hevur staðið til. 150 djór má ein maður hava, fyri at húskið kann hava nóg mikið til at liva av. Fyrr búðu sámarnir altíð í tjøldum, men nú eru teir flestu búfastir.

Ídnaður

Í 2008 pumpaðu norðmenn uml. 240 mió tons upp úr Norðsjónum.

Koli er lítið til av í Noregi, men jarn høgga teir í fleiri støðum, málmurin er kortini ikki nær so góður sum tann svenski, teir rokna við, at tað eru ikki meira enn 30 % av reinum jarni í honum, tað mesta verður selt av landinum. Kopar er í fleiri støðum, bestu námini eru við Rørås. Við Kongsberg høgga teir silvur, djúpasta holið er 1000 m undir jørð. Mesta grótið í Noregi er granitt, hetta er bæði hart og vakurt grótslag. Tætt við býin Halden hava teir ovurhonds stórt gróthol. Har verður grótið sagað ella høgt til flísar ella laðingargrót, og síðan verður nógv av tí selt til ymis lond. Summastaðni er eitt annað grótslag, sum eitur skifer, tað verður sagað til taksteinar. Til drívkraft í ídnaðarvirkjunum brúka teir allastaðni elmegi, og hon trýtur ikki í Noregi. Fossarnir eru bæði stríðir og nógvir og elvirkini mong. Eitt tað størsta elverkið er við Rjukanfossin á Suðurlandinum. Har gera teir ovurhonds nógv kálksalpetur. Nógvur ídnaður virkar vøruúrdráttir úr bæði fiskivinnu og landbúnaði. Nevnast kunnu t.d. sláturvirki, mjólkarvirki og virki, sum súlta grønmeti og frukt. Nevnast kunnu eisini virki, sum gera ymsar útdráttir úr fiski o.ø. Norðmenn fáa nógva orku úr náttúruni. Teir fáa t.d. ravmagn úr vatnorku. Noreg er eitt av teimum fáu londunum í heiminum, sum fær alla el-orku sína úr vatnorkuverkum.

Norðmenn fáa uml. 12 ferðir so nógva jarðgass og olja, sum teir brúka sjálvir. Meginparturin verður tískil fluttur út. Síðani fyrsta oljukeldan, Ekofisk, varð funnin á norska landgrunninum í 1969, hevur oljuvirksemið otað seg longur og longur norður eftir framvið norsku strondini. Í dag fevnir leitingin eisini um økini heilt har norðuri í Barentshavinum. Men tað finnast eisini undantøk tvs. øki, har mótstøðan móti oljuleiting hevur verið so mikið stór, at tað hevur ikki eydnast oljumyndugleikanum at fáa grønt ljós frá Stórtinginum til at lata upp t.d. leiðirnar við Lofoten, Vesterålen og Senja fyri oljuleiting og eftir tað framleiðslu. Flokkarnir í Stórtinginum eru ósamdir um í heila tikið at loyva leiting í hesum økinum, ið er ríkt fiskiøki og sera náttúruvakurt. Arbeiðaraflokkurin, Høgra og Framburðsflokkurin eru fyri leiting. Sosialistiski Fólkaflokkurin, Miðflokkurin, Vinstri og Kristiligi Fólkaflokkurin eru ímóti . Higartil hevur tað so ikki verið møguligt at fáa meiriluta fyri oljuvirksemi í økinum.

Fiskiskapur

Í nógvum tættbygdum økjum fram við norsku vesturstrondini er fiskivinnan høvuðsvinnan.

Landgrunnur Noregs er ógvuliga stórur, og fiskiríkidømið er stórt.

Av tí fólkinum, sum býr úti við norður- og vesturstrondina, livir tað mesta av hvalaveiði, fiskiskapi ella sigling. Fiskurin trýtur ikki fram við norsku strondini. Á Sørlandinum fiska teir nógvan makrel. Um summarið fáa teir hann í gørnum, sum verða sett um kvøldið og tikin uppaftur morgunin. Um heystarnar kemur makrelurin inn á firðirnar, og tá kasta teir nót eftir honum. Á Vesturlandinum er tað toski og sild, teir royna eftir. Í januar mánað koma sildatorvurnar inn móti Mørustrondini, og so geva tær seg so við og við suður við landinum. Sildin verður fingin bæði við snurpunót, og, tá ið torvurnar geva seg heilt inn á firðirnar, við vanligari nót. Fitisildin kemur um heystið og stendur fram við allari vesturstrondini líka norður í Finnmarkina. Nógv av sildini verður saltað, og nakað verður lagt í blikk, men meginparturin fer til sildaoljuvirkini og verður gjørt til t.d. sildamjøl ella sildaolju.

Nú kraftblokkur meira og meira verður settur í veiðiskipini, og teir kunna nýta bæði betri og størri nótir, kann hetta økja nógv um veiðinøgdina. Toskur fæst fram við allari vesturstrondini, men bestu miðini eru norðuri við Lofoten og Møre. Januar til apríl er besta tíðin har norðuri, tá kemur fiskurin inn at gýta og stendur ofta tættur á grunnunum. Tá leita smærri og størri før av øllum norðurlandinum til Lofoten. Í øllum bygdum har norðuri, sum hava so fræga bryggju, at skip fáa lagt at, yðjur við fólki, og tað er sum lívið er vaknað av nýggjum aftan á tann myrka veturin. Sum allastaðni verður nú í Noregi meira og meira av tí fiski, sum kemur feskur til lands, skorið til flak og útflutt í frystum líki. Størsta flakavirkið í Noregi er Findus í Hammerfest, sum føroyskur verkfrøðingur hevur verið uppií at leggja til rættis . Nakað av fiskinum verður saltað og selt sum saltfiskur til t.d. Italia og onnur lond, ella hann verður virkaður til klippfisk og seldur til Brasil ella Spania. Men nógv verður bara flakt og síðan hongt upp at turka. Norðmenn selja eisini hópin av turrum fiski til lond í Afrika.

Eitt annað gott fiskipláss er norðuri í Finnmarkini. Um várarnar kemur eitt lítið laksaslag, sum eitur loddan, inn á firðirnar at gýta, og toskurin gongur aftan á hana. Hesa árstíðina kunna teir fiska heilt nógv har norðuri. Men Íshavið er svikaligt, og ikki er tespiligt, tá ið hann brennur á við kavaroki og stormi av útnyrðingi. Men tað er ikki bara fram við strondini, at norðmenn royna. Summir leita eisini til Hetlands ella Føroya, og summi línuskipini royna í Eystur- og Vesturgrønlandi og føra góðan fong av toski og kalva heim. Í norsku áunum er væl til av bæði eyrriða og laksi, og helst norðuri í Troms veiða teir hópin av laksi. Í vøtnunum er nógvur eyrriði, og menn fáa hópin av peningi frá fremmandum sílafiskarum, sum leiga sær rætt at fiska.

Kópi skjóta norðmenn nakað av. Tey skipini, sum veiða kóp, royna heilt norðuri í Íshavinum, og teir skjóta kópin á ísinum. Hetta er vandamikil veiða, og skipini mugu vera ógvuliga sterkt bygd. Fyrr skutu norðmenn hópin av stórhvali í Íshavinum, men hann minkaði so nógv, at tað loysti seg ikki. Teir góvust kortini ikki, men fóru líka suður í sunnara Íshavið at royna. Fyrst høvdu teir støð á nøkrum oyggjum har suðuri, sum taka við hvalunum frá hvalastingarunum til at skera upp og og viðgera teir, meðan onnur skip flyta útgerð til teirra. Flestu av hesum flótandi hvalakókaríunum, teir kalla, eru úr Sandefjord í Vestfold.

Afturat tí stóra fiskiflotanum hava norðmenn eitt ógvuliga stórt tal av farmaskipum, norski handilsflotin er millum teir størstu í heiminum. Nógv av hesum skipunum sigla millum ymsar havnabýir í Evropa og pláss í øðrum heimspørtum, og tað kunna ganga ár ímillum, at tey eru heima í Noregi. Tey seinnu árini hava teir bygt nógv tangaskip, sum sigla við olju frá oljulondunum. Summi av teimum eru ógvuliga stór, upp um 100 000 tons, og norsku reiðaravirkini vinna stórpening frá siglingini.

Afturat vanligu fiskivinnuni, hevur eitt nýtt slag av fiskivinnu tikið seg upp seinastu 30 árini. Tað er aling. Alararnir hava fisk í "fjósi" . Teir hava fisk í stórum nótum úti á sjónum. Henda "nýggja" vinna hevur havt stórar trupulleikar at dragast við. M. a. hava nógvar fiskisjúkur gingið í alibrúkunum. Men nú eru norðmenn um at fáa bast sjúkunum, so nú fáa alarar tikið nógvan fisk hvørt einasta ár. Og nú er eisini aling tryggari vinnuvegur enn vanlig fiskivinna.

Skógbrúk

Umleið 40 % av Noregi eru skógvaksin. Góð nytta fæst burtur úr skóginum. Trøini verða feld og brúkt í bæði pappírsvinnuni og byggivinnuni. Sumt verður eisini tikið til brenni. Tí er skógarvinnan tryggasta inntøka hjá nógvum bóndum.

Handilsviðurskifti

Fiskiskapur, sigling, kópa- og hvalaveiða hava verið týdningarmiklir vinnuvegir. Seinastu árini hevur olju-, gass- og alivinnan kastað nógv av sær.

Í 2010 seldu norðmenn tænastur og vørur fyri 137,0 mia. $ í útlondum, og teir keyptu 74,0 mia. $ . Tað er heilt nógv, afturímóti øðrum londum. Meiri enn helvtin av norska vøruútflutninginum eru olja og jarðgass. Uttanríkishandil Noregs er grundaður á náttúrutilfeingið, á málm og onnur steinsløg, fiskivinnu, skógarvinnu og fossamegi. Nú er búskapurin mest bundin av oljuvinnuni. Stórur partur av útflutninginum er orka, olja og gass.

Hesi lond handlar Noreg við (sbrt. CIA World Factbook 2009 ):

	Útflutningur	Innflutningur
1.	Bretland 24,3 %	Svøríki 13,9 %
2.	Týskland 13,4 %	Týskland 12,9 %
3.	Niðurlond 10,9 %	Kina 7,8 %
4.	Frakland 8,5 %	Danmark 6,8 %
5.	Svøríki 5,8 %	USA 6,2 %
6.	USA 4,8 %	Bretland 6,0 %

Samferðslukervi

Tað sigur seg sjálvt, at í so fjallbygdum landi sum Noreg er torført at gera vegir. Teir hava skjótgangandi skip at sigla millum størstu býirnar, og so sigla smærri før til tey smærru plássini. Men teir hava eisini langar vegir og jarnbreytir. Jarnbreytin millum Bergen og Oslo er soleiðis 500 km. Hendan jarnbreytin var ógvuliga torfør at leggja, nógvastaðni vóru djúpar gjáir fyri, sum teir máttu byggja brúgvar tvørturum, og í nógvum støðum máttu teir spreingja seg ígjøgnum fjøllini. 178 tunlar eru á vegnum, og tann longsti er 5 km langur. Í stórkava um veturin er torført at fáa koyrt, teir brúka kavaplógv, men viðhvørt kunna fannirnar vera so stórar, at tær heldur ikki koma fram. Ein enn longri jarnbreyt er tann millum Trondheim og Oslo. Bilvegirnir eru nógvir, nú mesta samferðslan millum bygdirnar er við bili. Síðstu 50 árini hevur flogferðslan í Noregi sum aðrastaðni fingið størri og størri týdning. Størstu flogstøðirnar eru Gardemoen-støðin í Oslo og Flesland í Bjørgvin . Tað eru kortini ikki øll flogfør, sum seta seg á landi. Summi bæði seta seg og taka seg á flog av sjónum, og hetta slagið verður nakað brúkt í Norðurnoregi.

Av tí at so lítið fólk býr í Noregi, og landið er smalt og langt, verður ofta langt at flyta fólk og farm. Fyrr var næstan allur tungur farmur fluttur við skipi. Flutningur yvir land gekk seint og var ótryggur. Fjøll og djúpir dalar, og ikki at tala um kavan um veturin, elvdu til stórar trupulleikar. Seinastu árini eru íløgur lagdar í berghol og vegir. Tí ber til at koyra nógvastaðni um veturin nú, har ikki var hugsingur um at fara fyrr. Tí verða farmur og fólk mest flutt við bili nú á døgum. Er langt at fara, eru bæði flogfør og tok til at taka.

Fólkið

Norski búnin.

Norska fólkið, næstu frændur okkara, er yvirhøvur eitt arbeiðssamt og djarvt fólk. Um norsku sjómenninar verður sagt "der fartøj flyte kan, der er han første mann" , og fleiri av teimum gitnastu kanningarmonnunum í Polarlondunum hava verið norðmenn. Trúgvin er sum í hinum Norðurlondunum tann lutherska. Í norðastu fylkjunum er mesta fólkið sámar. Í 2008 fluttu tilsamans 66 961 fólk til Noregs. 23 615 norðmenn fluttu í útlond . Mest nýttu nøvn í Norra í 2008 eru gentunavnið Linnea og dreingjanavnið Lukas. Árið fyri vóru hesi Sara og Mathias. Annars eru hesi ofta ovarliga á listanum: Markus, Jakob, Jonas, Emma, Thea og Nora. Tekur man Oslo burturúr, so er ein munur at síggja. Nógv mest nýtta dreingjanavn í Oslo er Mohammed. Triðja hvørt barn í Oslo kemur frá ikki-norskari bakgrund.

Fyrst í 2014 hevur Noreg 25 000 fleiri menn enn kvinnur. Men fyri tíggju árum síðani vóru 39 000 fleiri kvinnur enn menn . Av londunum í Evropa við einum fólkatali yvir eina millión, eru Noreg og Írland tey einastu londini sum hava yvirskot av monnum. Í Noregi eru 49,7 % kvinnur, sum merkir, at tað í 2014 eru 990 kvinnur fyri hvørjar 1000 menn.

Náttúra

Náttúruvernd

Stórur partur av Noregs landi er hagi og skógur, og helst í fjøllunum og ónomin náttúra. Hesi øki eru ógvuliga viðkvom og tola erlítla dálking. Súrt regn og geislavirkið avfall hóttir áir, vøtn og skóg. Tí taka norðmenn dyggiliga undir við millumtjóða náttúruvernd. Av tí at Noregs náttúra er so egin og fjølbroytt, hevur Noreg millumtjóða skyldu at verja plantur, náttúru og sjáldsom djór, til dømis jervin.

Gróður

Á láglendinum í Suðunoregi veksur leyvskógur og annar vøkstur, ið trívst væl í hita. Vanligasti skógurin í Noregi er nálaskógur, bæði grann og fura, lyngur og mosi grør ímillum trøini. Ovast í líðunum veksur bjarkskógur, og har er nógvur soppur. Í fjøllunum er fjølbroyttur vøkstur, í neðra er pílur, lyngur og dvørgbjørk, í erva aktisk frosmýri, og har vaksa bara harðbalnar smáar urtir, til dømis rýpuber og fjallabrúður. Ovast á fjøllum við jøklarnar er als eingin vøkstur. Skógur veksur ikki í arktiskum veðurlagi.

Dýralívið

Á fjøllunum eru bæði bjarnir og úlvar, men kortini er ikki so nógv til av teimum nú sum fyrr.

Mong dýr í Noregi hava lagað seg eftir arktiskum veðurlagi - jervur, læmingur, reinsdýr, fjallarevur og snjóugla, sum eru norðast og hægst á fjøllum. Í skóginum eru t.d. hara, revur og elgur. Har byggja rovfuglar, til dømis falkur, heykur og ugla, og smáfuglar í stórum tali. Sunnari í landinum, har veðurlagið er lýggjari, eru grevlingur, stálormur og rádýr. Við strondina er vaðfuglur, sjófuglur og másafuglur, og í sjónum er sumstaðni hvalur og kópur. Nógvastaðni fram við sjónum eru fuglabjørg, har bjargafuglur og svartfuglur byggir í meingi. Vantandi føði av ovurfiskiskapi, oljudálking og umhvørviseitran hevur borið við sær, at bjargafuglurin síðan miðskeiðis í sjeytiárunum er minkaður í stórum.

Bjarnirnar í Norra verða alsamt færri, meðan talið á úlvum økist. Tað vísir ein frágreiðing frá Rovdata í 2013 . Í 2012 vóru 137 bjarnir í Norra, og var tað ein afturgongd, samanborið við 2011, tá tær vóru 151 í tali. Í 2010 vóru 166 bjarnir í Norra. Hinvegin verða úlvarnir alsamt fleiri í tali, og í 2013 er talið mett til at liggja millum 64 og 77, samanborið við tølini fyri einum ári síðani, tá teir vóru millum 56 og 64 í tali .

Mentan

Høvuðsgrein: Norsk mentan

Stavkirkjan í Urne.

Klæði

Norðmenn eru sera fegnir um tjóðbúnan. Gomlu búnarnir eru ikki teir somu í hvørjari bygd. Farið verður í tjóðbúna, tá ið veitslur eru, til dømis barsil, brúdleyp ella 17. mai. Tjóðardag Noregs, 17. mai, ganga børnini skrúðgongu.

Tónleikur

Norskur fólkatónleikur hevur uppruna sín í gerandisvinnuni. Frá ærgishaldi á fjøllunum stava gomul ljóðføri, til dømis nævurlúrður og bukkahorn, og sermerktir sanghættir, til dømis kulokk og kauking. Fólkatónleikurin var nær knýttur at dansi, og ljóðførini, tey nýttu, vóru til dømis landleiki, munnhørpa og hardingfiól. Sámar hava egnan fólkatónleik joyk.

List

Týdningarmesta íkast Noregs til alheims byggilist eru tær sermerktu stavkirkjurnar. Byggihátturin er úr víkingaøld. Røros er á alheims tjóðminnaskránni hjá UNESCO, eins og bryggjan í Bjørgvin, stavkirkjan í Urne og helluristirnar í Alta.

Bókmentir

• 

  Ludvig Holberg (1684–1754).

• 

  Aasmund Olavsson Vinje (1818–1870).

• 

  Henrik Ibsen (1828–1906).

• 

  Bjørnstjerne Bjørnson (1832–1910).

• 

  Jonas Lie (1833–1908).

• 

  Alexander Kielland (1849–1906).

• 

  Knut Hamsun (1859–1952).

• 

  Sigrid Undset (1882–1949).