Israel
.svg)
O Estato d'Israel (en hebreu יִשְרָאֵל, Yisra'el, en arabe إسرائيل, Isrā'īl, oficialment Estato d'Israel, מְדִינַת יִשְרָאֵל, Medinat Yisra'el; en arabe: دَوْلَةْ إِسْرَائِيل, Dawlat Isrā'īl), ye un país d'Asia que situato a o canto d'o Mar Mediterranio, en a zona conoixita como Orient Meyo. Dende a suya creyación en 1948 por a Organización d'as Nacions Unitas, l'estato d'Israel s'autodefine como l'estato d'os pueblo chodigo y como hereu d'o reino d'Israel de que en charra a Biblia, amás de como hereu d'o reino de Chudea.
Muga a lo norte con o Liban y Siria, a l'este con Chordania y Cischordania, a l'ueste con a mar Mediterrania y a lo sud con o golfo d'Aqaba (Mar Roya) y Echipto. Amás, tien costas en a mar Muerta y tamién en a mar de Galilea, que son en realidat dos lacos interiors.
A suya población ye de 8.502.900 habitants (2016)[3] en una superficie de 20.770 km²,[2] con una densidat de población de 387,63 hab/km².
O país ye independient dende o 14 de mayo de 1948, y declara tener como a suya capital a ciudat de Cherusalem,[1] feito no reconoixito por a comunidat internacional, que considera que a capital d'Israel ye a ciudat de Tel Aviv, que ye tamién a mayor ciudat (encara que en sería Cherusalem seguntes as afirmacions israelianas) y o centro financiero d'o país. Israel ye miembro d'a Organización d'as Nacions Unitas.
Quan o país proclamó a suya independencia (d'antis mas feba parte d'o Mandato britanico de Palestina), prencipió una guerra con a población arabe (os palestins) y con os países arabes mugants, que no acceptaban pas a partición de Palestina establita por a ONU entre arabes y chodigos. En a Guerra Arabe-israelí de 1948 y en as guerras posteriors, Israel ocupó territorios que perteneixeban, seguntes os plans de partición establitos por a Organización d'as Nacions Unitas, a os palestins, u mesmo a países mugants, como ye o caso d'o Golán, un territorio que fa parte de Siria y que Israel diz que fa parte d'o suyo territorio. En l'actualidat, Israel controla os territorios de Cischordania, Gaza y o Golán. O conflicto israelo-palestinián ye uno d'os prencipals problemas d'Israel.
Encara que a mayor parte d'os ciudadans israelís practican o chudaísmo, tamién i viven comunidatz musulmanas, cristianas, drusas y samaritanas. O país ye o solo país d'o mundo a on o chudaísmo ye a relichión d'a mayor parti d'a población, estndo a relichión d'alto u baixo o 80% d'a poblacón israelí. Israel tien dos luengas oficials, l'hebreu y l'arabe.
Politicament, Israel s'articula como una democracia parlamentaria en un rechimen de gubierno republicán, en o qualo bi ha un president con funcions mas que mas representativas y un primer menistro qui, como s'escayece en os rechimens parlamentarios, controla l'acción de gubierno y responde debant d'o Parlamento. Antiparte, o poder chudicial ye exercito por a Cort Suprema d'Israel, que ye a mas alta instancia chudicial d'o país y tien a función d'o control de constitucionalidat d'as leis y tamién d'o control churisdiccional d'as decisions d'opoder executivo.
A economía d'Israel ye a economía mas desenvolicata d'a suya redolada, estando a 41ena economía mundial, estando o suyo producto interior bruto per cápita uno d'os mas elevatos d'a suya redolada. En 2010 o país s'integró en a OCDE.
Cheografía[editar | editar código]
Israel muga a o norte con Liban, al'este con Chordania y a o sudueste con Echipto, estando istas as suyas solas mugas terrestres, en un territorio muito mas largo que no pas amplo. As suyas mugas con Liban son reconoixitas por Nacions Unitas y por a comunidat internacional, en a mesma situación que as mugas con Echipto y Chordania, reconoixitas tamién an tractatos bilaterals. Sindembargo, no son reconoixitas as mugas que Israel proclama tener con Siria (a comunidat internacional no reconoix l'anexión de facto d'os Altos d'o Golán) ni con Palestina, ni en a redolada de Chudea u a de Samaria ni tampoco en a suya anexión de facto d'a ciudat de Cherusalem, que diz estar a suya capital, feito no reconoixito tampoco por a comunidat internacional. Gosa acceptar-se a muga de feito existent en chunio de 1967, antis d'a Guerra d'os Seis Días, en a quala Israel anexionó de facto Cischordania y Cherusalem Este. En istos territorios ocupatos, Israel ha construito (y contina construindo-ie) poblacions nuevas t'asentar-ie población israelí, prebando d'alterar a situación t'anexionar-se-los.
Relieve[editar | editar código]
O territorio d'Israel se puet considerar que ye dividito en quatre redoladas prou definitas: una plana costanera, situata chunto a la mar Mediterrania, una cordelera montanyosa central, a val d'o río Chordán, y o disierto d'o Negev. Istas quatre rechions son mas que mas aridas, encara que climaticament podemos trobar dende un clima mediterranio en a costa dica un clima continental en l'interior d'o país, estando mas acusatas as diferencias termicas en l'interior.
Sindembargo d'ista arideza, en as vals ye a on mas que mas se pueden trobar chicotas masas de selvas naturals, y en as zagueras anyadas se fan en o país plans de reforestación.
Climatolochía[editar | editar código]
En trobar-se situato en una crucillata entre os disiertos d'Asia y d'Africa y as influencias d'a mar Mediterrania, Israel tien una gran variabilidat climatica, distinguindo-se-ie quaranta tipos climaticos diferents, anque a superficie d'o suyo territorio sía tan chicota.
O rechimen termico varía muito con l'altaria y con a continentalidat de cada puesto, mas que mas en hibierno, encara que se puet resumir a grans linias decindo que se pasa d'un clima mediterranio a l'ueste dica un clima continental a l'este. Antiparte, a caracteristica cheneral d'as redoladas montanyosas d'o país ye que son de clima muit frío y amás con abundancia de viento, por a quala cosa gosan amanixer con nevazos: asinas, o mont Hermón ye cubierto de nieu a mayor parte de l'anyo y a nieu ye present en a ciudat de Cherusalem a lo menos una vegata cada anyada. Sindembargo, as ciudats d'a costa mediterrania, como Haifa u Tel Aviv tienen un clima mediterranio con hibiernos fridos y con plevias, anque con veranos muit calorosos y xutos. Manimenos, a ciudat d'Eilat, en o golfo d'Aqaba a o sud d'o país, tien un clima tropical seco.
A temperatura mas alta de que se'n tien constancia en Asia se rechistró en 1942 en o kibbutz de Tirat Tseví, situato a o norte d'a val d'o río Chordán, quan se plegó dica os 53,7 °C.
Por un regular, en Israel bi ha una estación xuta (dende abril dica octubre) y una de plevias (dende octubre dica abril), con una maxima concentración de plevias dende meyatos de chinero dica primerías de marzo; antiparte, as plevias aumentan dende o sud enta o norte y dende l'este enta l'ueste.
Ista climatolochía tien una gran influencia en l'agricultura; por ixo en Israel s'han desenvolicato os sistemas de regano, destacando-ie o riego gota a gota como una practica que se fa servir a ormino.
Historia[editar | editar código]
Politica[editar | editar código]
Organización territorial[editar | editar código]
Israel ye dividito administrativament en seis districtos prencipals, conoixitos en luenga hebrea como mehozot (mehoz en singular) y 15 subdistrictos, conoixitos como nafot (nafa en singular) que se subdividen en 50 rechions naturals. Son dirichitos por un funcionario designato por o Menisterio d'Interior.
Os districtos d'Israel son:
- Districto Norte, con capital en Nazaret.
- Subdistricto de Safed.
- Subdistricto d'o laco Tiberiades.
- Subdistricto de Jizreel.
- Subdistricto d'Acó.
- Subdistricto d'o Golán (subdistricto que a comunidat internacional considera que fa parte de Siria).
- Districto de Haifa, con capital en Haifa.
- Districto Central, con capital en Ramla.
- Districto de Tel Aviv, con capital en Tel Aviv.
- Districto de Cherusalem, con capital en Cherusalem.
- Districto Sud, con capital en Beersheva.
- Districto de Chudea y Samaria (que a comunidat internacional no accepta como parte d'Israel, estando conoixito como Cischordania).
Cultura[editar | editar código]
Esporte[editar | editar código]
Anque Israel ye un país d'Asia, partecipa en as competicions organizatas por as federacions continentals europeas. Israel partecipa en os Chuegos Olimpicos dende 1952, a on ha ganado 7 medallas (1 d'oro de Gail Friedman, 1 d'archent, y 5 de bronze).
Os esportes mes populars d'Israel son o fútbol, o baloncesto, a natación, l'aixedrez y l'atletismo.
- O fútbol ye o esporte mes popular, l'organismo rector ye a Federación de Fútbol d'Israel y a suya competición mes important ye a Israel Premier League. Os suyos equipes partecipan en as competicion continentals organizatas por a UEFA y os mes conoixitos son o Maccabi de Haifa, o Maccabi Tel Aviv y o Hapoel de Tel Aviv clasificatos bells anyos ta la fase de grupos d'a Champions League d'a UEFA. O equipe nacional, a Selección de fútbol d'Israel, organizó y ganó o Campionato d'Asia de Fútbol de 1964 y se clasificó ta o Campionato Mundial de Fútbol de México de 1970. Beluns d'os millors y mes conoixitos chugadors de fútbol son Haim Revivo, Dudu Aouate y Yossi Benayoun.
- O baloncesto ye o segundo esporte mes popular, l'organismo rector ye l'Asociación d'Israel de baloncesto, estando-ne a suya competición mes important a Superliga d'Israel de Baloncesto. Os suyos equipes partecipan en as competicion continentals organizatas por a Confederación Europea de Baloncesto (FIBA Europa). Os millors equipes d'o país son a sección de baloncesto d'o Maccabi de Tel Aviv (ganador de 5 Euroligas) y o Hapoel de Jerusalem (ganador de 1 Eurocup d'a ULEB). O equipe nacional participa en a Campionato d'Europa de Baloncesto, y bi ha ganato una medalla d'archent. Tamién bi ha partecipato en 2 Campionatos d'o Mundo de baloncesto y una vegata en os Chuegos Olimpicos.
- As cursas de larga distancia d'atletismo son populars en Israel. Cada anyo mils de presonas partecipan en as 1/2 marathons de Tel-Aviv, de Jerusalén y d'Ein Gedi.[6][7] En o anyo 2011, Cherusalem organizará o primer marathon internacional d'Israel.[8] O millor atleta internacional d'Israel estió Aleksandr Averbukh, ganador de tres medallas d'oro en os Campionatos d'Europa d'atletismo de 2000, 2002 y 2006, amás de d'os medallas en os Campionatos d'o Mundo d'atletismo en 1999 y 2001.
Referencias[editar | editar código]
- ↑ 1,0 1,1 (es) Jerusalem - la Capital de Israel
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 The World Factbook - Geography: Israel -
- ↑ 3,0 3,1 Central Bureau of Statistics - Main Indicators - Latest Data - Updated to 30/03/2011
- ↑ (en) International Monetary Fund - Report for Selected Countries and Subjects.
- ↑ (en) International Monetary Fund - Report for Selected Countries and Subjects.
- ↑ (en) Marathons in Israel.
- ↑ (en) Runners collapse near Dead Sea as temperatures hit seasonal highs.
- ↑ (en) Get Ready for Jerusalem Marathon.
Vinclos externos[editar | editar código]
Se veigan as imáchens de Commons sobre Israel.- (he) (ar) (en) Pachina web oficial d'a Kenésset.
- (en) Oficina d'estadistica.
- (en) Federación d'Israel de fútbol.
- Asociación d'Israel de Baloncesto.
- (en) Asociacions esportivas d'Israel.
| Estatos d'Asia |
|
Afganistán | Arabia Saudí | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Coreya d'o Norte | Coreya d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unitos | Faixa de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Myanmar | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam |
| Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico |
| 1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlatos por Israel y gubernatos por l'Autoridat Palestina. |
