Islandia
Islandia (isl. Ísland, wym. ˈistlant; Republika Islandii, isl. Lýðveldið Ísland[9][10][11]) – państwo położone w Europie Północnej, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelag Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Stolicą państwa jest Reykjavík. Islandia jest jednym z krajów nordyckich.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Islandia leży na granicy Oceanu Arktycznego i Oceanu Atlantyckiego. Główna wyspa znajduje się na południe od koła podbiegunowego.
Pod względem geologicznym Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego. Położona na „gorącym punkcie” Grzbietu Śródatlantyckiego, posiada wiele, w tym czynnych, wulkanów, m.in. Heklę, Katlę, Askję, Grimsvötn, Hvannadalshnúkur (najwyższy szczyt kraju). O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery (samo słowo jest pochodzenia islandzkiego). Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań.
Zgodnie z nazwą, Islandia znaczy „kraj lodu” – około 11 proc. powierzchni tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce. Największe z nich to: Vatnajökull – 8300 km², Langjökull – 953 km², Hofsjökull – 925 km², Mýrdalsjökull – 596 km² oraz Drangajökull – 160 km².
Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta. W licznych zatokach i fiordach ulokowały się mniejsze lub większe osady. Głównym miastem państwa jest jego stolica Reykjavík, gdzie mieszka 119,1 tys. mieszk., czyli blisko 2/5 ludności kraju. Natomiast w całym regionie stołecznym mieszka 3/5 ludności kraju. Pozostałe większe miasta to: Kópavogur[12] (30 tys.), Hafnarfjörður[12] (25,3 tys.), Akureyri (17,3 tys.), Keflavík (14 tys.), Garðabær[12] (10 tys.), Mosfellsbær[12] (8,4 tys.), Akranes (6,5 tys.), Selfoss (6,3 tys.), Seltjarnarnes[12] (4,7 tys.) i Heimaey (4,4 tys.). Główny międzynarodowy port lotniczy położony jest w Keflavíku, natomiast dwa mniejsze, obsługujące również loty międzynarodowe, to Akureyri oraz Egilsstaðir. Lotnisko w Reykjavíku obsługuje głównie loty krajowe, ale w ostatnim czasie zaczyna pojawiać się również coraz więcej rejsowych połączeń z innymi państwami, w tym również tanich linii lotniczych. Przewoźnicy realizują tam regularne połączenia między innymi z miastami takimi jak Budapeszt, Gdańsk, Warszawa.
Odległość do najbliższych państw i wysp[edytuj | edytuj kod]
- Dania:
- Grenlandia: 288 km
- Wyspy Owcze: 430 km
- Norwegia:
- Jan Mayen: 550 km
- Norwegia kontynentalna: 970 km
- Wielka Brytania: 798 km
- Irlandia: 1060 km
Historia[edytuj | edytuj kod]
Islandia należy do najpóźniej zasiedlonych obszarów Europy. Pierwsi osadnicy pojawili się w 874. Byli to norwescy wikingowie oraz celtyccy (szkoccy i iryjscy) osadnicy. W roku 930 zebrali się oni po raz pierwszy na zgromadzeniu ogólnym, zwanym Althingiem. Althing był w średniowieczu dorocznym zgromadzeniem wszystkich wolnych mieszkańców wyspy.
Na Islandii powszechne było piśmiennictwo, kolekcję starych rękopisów zawiera Sagñanet.
Islandia pozostała niezależna przez 300 lat, by w XIII wieku popaść w zależność norweską, a potem duńską. Pewną autonomię uzyskała w 1874. W 1918 odzyskała niepodległość, z królem duńskim jako tytularną głową państwa. Podczas II wojny światowej ogłosiła neutralność, jednak Wielka Brytania w maju 1940 roku dokonała inwazji na Islandię, chcąc zapobiec zajęciu wyspy przez Niemcy. Islandia zakończyła unię personalną z Danią i ogłosiła się republiką w 1944.
26 maja 1968 Islandia przeprowadziła zmianę organizacji ruchu na prawostronny (tzw. H-dagurinn).
W 1975 r. islandzkie kobiety zorganizowały jednodniowy strajk, by domagać się realnego przestrzegania równości płci.
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Islandia jest republiką zgodnie z obowiązującą konstytucją z 1944 (była nowelizowana w 1984 oraz w 1991). Głową państwa jest prezydent, który wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich co 4 lata. Jednak kompetencje prezydenta są mocno ograniczone, a głównym podmiotem władzy ustawodawczej jest 1-izbowy parlament, Althing (isl. Alþingi). Parlament liczy 63 członków. Są oni wybierani na 4-letnią kadencję według systemu proporcjonalnego. Szefem rządu jest, wyznaczany przez prezydenta, premier, który wraz z resztą gabinetu stanowi władzę wykonawczą. Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność[13].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Islandia podzielona jest na 23 regiony, regiony administracyjne (isl. sýsla, l.mn. sýslur) oraz 14 niezależnych miast, czyli kaupstaður (l.mn. kaupstaðir). Na poziomie lokalnym wyróżnia się 104 gminy (hreppur), które zajmują się oświatą, transportem i zagospodarowaniem przestrzeni.
Islandia jest też podzielona na 8 okręgów sądowych, które są zgrupowaniami sýslur. Do 2003 były one także podstawą wydzielenia okręgów wyborczych. Obecnie jest tylko 6 okręgów wyborczych, a ich zasięg i liczba mandatów bardziej odpowiada liczbie ludności na danym obszarze.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Ludność[edytuj | edytuj kod]
Odizolowanie wyspy od reszty kontynentu ograniczyło imigrację. Stąd też dopływ nowego materiału genetycznego był ograniczony przez wieki. Dzięki bogatej tradycji ustnej i pisanej wiele z rodzin może wskazać swoich przodków na wiele pokoleń wstecz. Wszystko to sprawia, że współcześni Islandczycy są przedmiotem wielu badań genetycznych. Przyrost naturalny wynosi 0,66% (2013). Ludność poniżej 14. roku życia stanowi 21%, a powyżej 65. roku 12%. Przeciętna długość życia mężczyzny wynosi 78 lat (78,43), a kobiety prawie 83 lata (82,73).
Największą grupą etniczną po grupach islandzkich są Polacy. Polska populacja w Islandii liczy 20 146 osób[14].
Język[edytuj | edytuj kod]
Islandczycy kulturowo należą do krajów nordyckich i posługują się językiem islandzkim – jednym z języków skandynawskich.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Religią państwową jest luteranizm. Do islandzkiego Kościoła luterańskiego należy 75,1% Islandczyków. Katolicy natomiast stanowią 3,5% ludności. W Islandii działa także wiele mniejszych grup chrześcijańskich jak Wolny Kościół Luterański Reykjavíku – 2,9%, Wolny Kościół Luterański Hafnarfjörðuru – 1,9%, a także pewna liczba zielonoświątkowców, adwentystów dnia siódmego, innych kościołów protestanckich, Świadków Jehowy i prawosławnych. Zaraz po wyznaniach chrześcijańskich najliczniejszą grupę stanowią rodzimowiercy germańscy, a także wyznawcy zuizmu. Z innych religii obecni tu są również buddyści, muzułmanie i bahaiści. Pozostali, niestowarzyszeni w żadnej religii i nieokreśleni stanowią 11,7%[15].
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Według „The World Competitiveness Scoreboard 2012” trzynasta najbardziej konkurencyjna gospodarka w Europie, oraz dwudziesta szósta na świecie (według rankingu z 2005 roku pierwsza w Europie, oraz czwarta na świecie)[16]. Podatki stanowią 42% PKB Islandii. W 2007 Islandia zajęła pierwsze miejsce na świecie pod względem HDI. W 2012 zajęła miejsce 13.
Zatrudnienie w 2001 wynosiło 162,7 tys. osób, z czego:
- rolnictwo i rybołówstwo – 7,8%,
- przemysł – 22,6%
- usługi – 69% (duży udział turystyki).
Zatrudnienie w 2005 wynosiło 165,6 tys. osób, z czego:
- rolnictwo i rybołówstwo – 6,5%,
- przemysł – 21,7%,
- usługi – 71,8%.
Podstawą gospodarki Islandii jest rybołówstwo. Islandzka flota rybacka liczy 1752 statki o łącznym tonażu 181 531 BRT. Ogółem roczny połów ryb wynosi 1322,9 tys. ton. W ostatnich latach zubożenie zasobów rybnych spowodowało konieczność wprowadzenia zakazów i ograniczeń, coraz bardziej popularne stały się farmy rybne. W połowach morskich Islandii głównie łowione są ryby: błękitek, śledź, gromadnik i dorsz. Produkty rybne w 2004 stanowiły 40% wyprodukowanych towarów i w 2006 roku eksportowano 661,2 tys. ton ryb (głównie ryby mrożone).
Szacuje się, że na Islandii żyje cztery razy więcej owiec niż ludzi (pogłowie wielkości 1,1-1,2 mln) w okresie letnim. Liczba owiec, sumowana pod koniec roku, już po uboju, ale jeszcze przed wydaniem na świat młodych (owce są zwierzętami, które wydają potomstwo w określonym czasie w ciągu roku) wynosi ok. 500 tys. sztuk (dane z 1998), czyli ok. dwukrotną liczbę mieszkańców Islandii[17].
Przemysł w Islandii jest stosunkowo młodą dziedziną gospodarki. Większe zakłady powstawały w XX w. Głównie są to zakłady przemysłu spożywczego związanego z surowcami na bazie rolnictwa i rybołówstwa. Na bazie rolnictwa także powstał przemysł lekki i zakłady przerobu skór. Znajduje się sporo niewielkich fabryk produkujących sprzęt elektryczny, artykuły gospodarstwa domowego, wyroby ceramiczne, toaletowe, produkty spożywcze i cukiernicze, a także inne towary powszechnego użytku. Znacznie rozwinięty jest przemysł poligraficzny.
Do dużych zakładów, reprezentujących nowe gałęzie przemysłu należy zaliczyć cementownię w Akranes, fabrykę nawozów sztucznych w Hafnarfjörður, huty aluminium: Straumsvik pod Hafnarfjörður oraz budowaną w Reyðarfjörður. Działające od 1966 nad jeziorem Myvatn zakłady przerobu diatomitu, kończą swą produkcję.
Poza tym głównymi zasobami Islandii są energia wodna, energia geotermiczna, aluminium i diatomity. W szklarniach ogrzewanych energią geotermiczną uprawiane są warzywa i kwiaty, a nawet banany.
W 2007 parlament islandzki przyjął plan pierwszej w świecie całkowitej rezygnacji z paliw kopalnych. Głównym źródłem energii wykorzystywanym powszechnie ma być wodór. Program ten przewiduje również wykorzystanie na szeroką skalę samochodów i autobusów napędzanych energią elektryczną pochodzącą z wodorowych ogniw paliwowych. Szacuje się, że realizacja planu zajmie 30–40 lat.
Kryzys finansowy 2008[edytuj | edytuj kod]
W 2008 w wyniku światowego kryzysu finansowego islandzki system bankowy, będący zarazem najlepiej rozwiniętą z gałęzi islandzkiej gospodarki, załamał się. Islandzki kryzys finansowy z 2008, będący efektem koniunktury na rynkach światowych i systemu bankowego w kontekście światowego kryzysu ekonomicznego w 2008, stanowi ogromny problem dla Islandii. Trzy z największych islandzkich banków dotknięte zostały kryzysem i kontrolę nad nimi przejął rząd. Pierwszy z nich Glitnir został znacjonalizowany pod koniec września 2008. Po niedługim czasie kontrola nad Landsbanki została przekazana Fjármálaeftirlitið (Urząd Nadzoru Finansowego). Następnie ten sam organ przejął kontrolę nad największym bankiem Islandii Kaupthing Bank. Efekty tych zdarzeń były odczuwalne w Wielkiej Brytanii, kiedy to klienci upadającego Icesave (banku internetowego będącego własnością Landsbanki) od 7 października nie byli w stanie wypłacić z kont swoich oszczędności.
Od września 2007 do września 2008 kurs islandzkiej waluty spadł o ponad 70 proc. Premier Geir Haarde w emocjonalnym orędziu telewizyjnym zapowiedział, że rząd gwarantuje wypłatę środków z rachunków bankowych do wysokości 2,5 mln ISK. Według rządu oszczędnościom nic nie zagrażało, jednak transakcje walutowe zostały wstrzymane. Wszystkie te środki nie wystarczyły jednak by ustabilizować zagrożony sektor bankowy, nad którym rząd przejął pełną kontrolę.
W celu stabilizacji systemu finansowego Islandia pożyczyła ok. 6 mld dolarów od konsorcjum, w skład którego weszły Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje skandynawskie, Wielka Brytania, Holandia i Polska[18].
26 stycznia 2009 premier Geir Haarde podał swój rząd do dymisji[19].
Wykorzystanie gruntów[edytuj | edytuj kod]
| Rodzaj | Powierzchnia (tys. km²) | Procent całości (%) |
|---|---|---|
| tereny uprawne | 1.1 | 1 |
| pastwiska | 20 | 19,5 |
| lodowce | 12 | 11,5 |
| jeziora | 3 | 3 |
| lawa | 11 | 10,5 |
| piaski | 4 | 4 |
| nieużytki | 52 | 50,5 |
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach, głównie turystycznych. Wyspę odwiedza około 1 mln turystów zagranicznych rocznie. Są to głównie turyści z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W 2004 dochód z turystyki wyniósł 372 mln USD[13]. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 1,289 mln turystów (29,2% więcej niż w roku poprzednim – to największy wzrost w Europie), generując dla niego przychody na poziomie 1,579 mld dolarów[20]. Coraz bardziej popularną formą podróżowania po Islandii staje się turystyka rowerowa[21].
Liczba turystów jest ograniczana[22], aby nie zniszczyć naturalnego piękna kraju, objętego ochroną poprzez utworzenie Parku Narodowego Vatnajökull.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej znani islandzcy twórcy to:
- w dziedzinie muzyki:
- piosenkarki Björk, Emilíana Torrini, zespoły Of Monsters and Men, Sigur Rós, múm, GusGus, Vök(ang.), Hatari, Kaleo, Kaelan Mikla oraz multiinstrumentalista i producent Ólafur Arnalds
- w dziedzinie literatury:
- laureat Nagrody Nobla w 1955 Halldór Laxness,
- pisarz Gunnar Gunnarsson
- w dziedzinie filmu:
- reżyser Fridrik Thor Fridriksson
- aktor Stefán Karl Stefánsson
- w dziedzinie tańca:
- narodowa grupa taneczna[23]
Kuchnia Islandii[edytuj | edytuj kod]
Kuchnia Islandii jest typową kuchnią północy opierającą się na elementach wyżywienia, które były w tym rejonie od zawsze jak: ryby, wyroby mleczarskie, zboża i jagnięcina. Na Islandii powstało wiele typowych specjałów jak choćby: hákarl, czyli sfermentowane mięso rekina, selshreifar – kwaszone płetwy foki albo harðfiskur, czyli ryby suszone na świeżym powietrzu. W kuchni tego kraju najpopularniejsze są dania z ryb takich jak: pstrągi, dorsze, łososie, halibuty, łupacze, płastugi. Do przyprawiania dań często również dodaje się sproszkowane algi morskie. Z mięsa tradycyjnymi potrawami są:
- hangikjöt – czyli wędzona lub gotowana baranina lub jagnięcina
- svið – gotowane głowy owcze lub baranie
- lifrarpylsa – pudding z wątroby owczej z mąką żytnią oraz płatkami owsianymi[24]
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Islandii uprawianie sportu jest powszechne wśród mieszkańców. Dzieci od 6 roku życia uczone są pływania w szkołach[25]. W ostatnich latach na popularności zyskały sporty drużynowe. Reprezentacja Islandii w piłce ręcznej mężczyzn zdobyła srebrny medal na Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie. Wcześniej reprezentanci Islandii zdobyli tylko trzy medale na Igrzyskach Olimpijskich (ani jednego na zimowych): Vilhjálmur Einarsson w 1956 roku srebro w trójskoku, Bjarni Friðriksson w 1984 roku brąz w judo oraz Vala Flosadóttir w 2000 roku brąz w skoku o tyczce.
Historyczny sukces odniosła także islandzka reprezentacja w piłce nożnej mężczyzn, awansując po raz pierwszy na Mistrzostwa Europy w 2016 roku i kończąc swój udział w turnieju na ćwierćfinale po sensacyjnym wyeliminowaniu Anglików[26] i porażce z gospodarzami turnieju Francuzami. Reprezentacja zagrała na Mistrzostwach Świata w Rosji. Islandzcy piłkarze cieszą się coraz większą popularnością w Europie. Największą gwiazdą drużyny jest napastnik Eiður Guðjohnsen, reprezentujący w przeszłości m.in. kluby takie jak Chelsea czy FC Barcelona.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e World Economic Outlook, April 2018, imf.org [dostęp 2018-05-04] (ang.).
- ↑ [1], 3 akapit
- ↑ Liczba ludności Islandii osiągnęła 350 000. Imigranci stanowią 11,3% populacji – ICELAND NEWS, icelandnews.is [dostęp 2018-10-27] (pol.).
- ↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship (ang.). [dostęp 2012-12-21].
- ↑ Statistics Iceland: Population by origin and citizenship (ang.). [dostęp 2012-12-21].
- ↑ 1. desember 1918 varð Ísland fullvalda ríki (isl.). skutull.is, 2009-12-01. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Hans Jacob Debes: Ìsland – land og ríki. Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1994, s. 90. (far.)
- ↑ 17. júní 1944 (isl.). ruv.is. [dostęp 2014-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2011, s. 16. ISBN 978-83-254-1600-3.
- ↑ Protokół między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Islandii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, sporządzonej w Reykjavíku dnia 19 czerwca 1998 r., podpisany w Reykjavíku dnia 16 maja 2012 r. Dz.U. z 2013 r. poz. 1353.
- ↑ Style guide for authors., (Poprzednia edycja poradnika stylu UE odradzała używanie określenia „Republika Islandii”, ale zmieniło się to w wydaniu z 2019, które przedstawia tę nazwę jako oficjalną.), Publications Office of the European Union, 5 marca 2019, s. 41, DOI: 10.2811/556722 [dostęp 2019-05-01] (ang.).
- ↑ a b c d e Wchodzi w skład regionu stołecznego.
- ↑ a b Redaktor prowadzący: Bartłomiej Kaczorowski: Państwa Świata. Encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 361–364. ISBN 978-83-01-15886-6.
- ↑ Liczba Polaków w Islandii przekroczyła 20 000 osób – ICELAND NEWS, icelandnews.is [dostęp 2019-08-31] (pol.).
- ↑ Populations by religious organizations. Statistics Iceland. [dostęp 2014-05-08].
- ↑ World Competitiveness Rankings - IMD
- ↑ Agriculture < Economy and Industry < Iceland.is – Gateway to Iceland.
- ↑ Polska pożyczy Islandii 200 mln dolarów.
- ↑ Dymisja islandzkiego rządu.
- ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition (ang.). UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04].
- ↑ Islandia południowa na rowerze. Znajkraj. [dostęp 2015-08-29].
- ↑ Za dużo turystów na Islandii. rp.pl.
- ↑ Narodowa grupa taneczna.
- ↑ Kuchnia Islandii. 2013. [dostęp 2013-05-07].
- ↑ Kraj Sportowców. 2010.
- ↑ Euro 2016: Niebywała sensacja! Debiutująca Islandia wyrzuciła za burtę Anglię!. 2016. [dostęp 27 Czerwca 2016].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Polska strona o Islandii
- Iceland News Polska – portal dotyczący życia w Islandii
- IcelandReview – anglojęzyczny portal z wiadomościami z Islandii (ang.)
- PrzegladIslandzki.pl – polski serwis o Islandii (informacje, atrakcje, porady)
| |||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
