Liechtenstein

Fürstentum Liechtenstein Księstwo Liechtensteinu
Flaga Liechtensteinu Herb Liechtensteinu
Dewiza: Für Gott, Fürst und Vaterland (Dla Boga, Księcia i Ojczyzny)
Hymn: Oben am jungen Rhein („Nad młodym Renem”)
Konstytucja	Konstytucja Liechtensteinu
Język urzędowy	niemiecki (dialekt alemański)
Stolica	Vaduz
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Typ państwa	księstwo
Głowa państwa	książę Jan Adam II
Następca tronu	książę Alojzy (koregent)
Szef rządu	premier Adrian Hasler
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	190. na świecie 160 km² 2,7%
Liczba ludności (2016)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	214. na świecie 37937 237 osób/km²
PKB (2010)  • całkowite   • na osobę	3,5 mld USD 98 432 USD
Jednostka monetarna	frank szwajcarski (CHF)
Niepodległość	od Związku Niemieckiego 1866
Religia dominująca	katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	LI
Domena internetowa	.li
Kod samochodowy	FL
Kod samolotowy	HB
Kod telefoniczny	+423

Liechtenstein ([ˈlixtɛnʂtajn], wymowa polska), Księstwo Liechtensteinu (niem. Fürstentum Liechtenstein, [ˈfʏɐstəntuːm ˈliːçtənʃtaɪn]) (przez mieszkańców nazywane Liachtaschta) – małe górskie państwo w Europie Zachodniej, leżące pomiędzy Austrią i Szwajcarią. Główną rzeką jest Ren, a stolicą Vaduz. Liechtenstein jest krajem podwójnie śródlądowym. Należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz strefy Schengen.

Geografia

Liechtenstein położony jest nad górnym Renem, w Alpach. Cała granica zachodnia państwa przebiega wzdłuż biegu Renu, wschodnia zaś wyznaczana jest przez łańcuchy alpejskie. Najwyższym szczytem Liechtensteinu jest Grauspitz o wysokości 2599 m n.p.m.

• Współrzędne: 47°10′N 9°32′E
• Powierzchnia: 160 km²
• Całkowita granica lądowa: 77,9 km
• Długość wybrzeża: 0,00 km
• Długość granic z sąsiadującymi państwami: Austria 35 km, Szwajcaria 41 km
• Najniższy punkt: Ruggeller Riet 430 m n.p.m.

Powierzchnia Liechtensteinu zwiększyła się o około 0,5 km² (kosztem Austrii), a granica wydłużyła o 1,9 km, gdy 28 grudnia 2006 roku rząd dokładnie określił granicę państwa.

Historia

Obecne tereny Liechtensteinu już ponad 1500 lat temu zostały zasiedlone przez Alamanów i innych Germanów. W tym czasie Karol Wielki włączył te ziemie do swego imperium. Przez wieki te tereny były podzielone na dwa hrabstwa: jedno ze stolicą w Vaduz, a drugie w Schellenbergu. Hrabstwo Schellenberg dzieliło losy ważniejszego hrabstwa Vaduz. Na przełomie XVII i XVIII wieku obydwa hrabstwa zostały zakupione przez ród Liechtensteinów.

W 1719 roku ziemie te zostały uznane przez cesarza za suwerenne księstwo w granicach Rzeszy Niemieckiej. W roku 1806 cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Franciszek II (I) Habsburg został zmuszony przez Napoleona do abdykacji i zrzeczenia się tytułu cesarza rzymskiego. Liechtenstein w 1806 został członkiem Związku Reńskiego, który miał zastąpić cesarstwo i pozostał w nim do 1814 roku. W latach 1815–1866 był członkiem Związku Niemieckiego. Przez te wszystkie lata księstwo utrzymywało ścisłe kontakty gospodarcze i polityczne z Austrią. Wynikiem tego było w 1866 wystąpienie z nią ze Związku Niemieckiego i uzyskanie przez Liechtenstein pełnej niepodległości.

Podczas I wojny światowej państwo było neutralne. Po wojnie więzy z Austrią zostały zastąpione przez umowy ze Szwajcarią. W roku 1921 w Liechtensteinie ustanowiono konstytucję, według której kraj jest monarchią o demokratyczno-parlamentarnej formie rządów. W 1924 państwo weszło w skład szwajcarskiego związku celnego. Liechtenstein związał się ze Szwajcarią również unią monetarną i pocztową.

W 1949 roku państwo zostało członkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, a w 1978 zostało przyjęte do Rady Europy. W 1984 roku książę Franciszek Józef II przekazał regencję Janowi Adamowi II. W tym samym roku przyznano kobietom prawo głosu w wyborach powszechnych. W 1989 roku zmarł książę Franciszek i władzę przejął książę Jan Adam II. W 2003 roku ogólnonarodowe referendum zwiększyło uprawnienia monarchy. Tym samym Księstwo zostało pierwszym państwem europejskim, które przywróciło klasyczną monarchię, ograniczając demokrację parlamentarną.

Ustrój polityczny

Liechtenstein pod względem ustrojowym stanowi monarchię konstytucyjną. Od 1989 panuje tu książę Jan Adam II (Hans-Adam II). Bieżące sprawy polityczne podlegają dziedzicznemu księciu (erbprinz, tj. następcy tronu) Aloisowi (Alojzemu).

Władza prawodawcza należy do księcia i landtagu, liczącego 25 deputowanych i wybieranego co cztery lata w wyborach proporcjonalnych. Książę ma prawo absolutnego weta w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament.

Najważniejsze partie polityczne Liechtensteinu to aktualnie: Unia Patriotyczna (Vaterländische Union, VU), Postępowa Partia Obywatelska Liechtensteinu (Fortschrittliche Bürgerpartei in Liechtenstein, FBP) i Wolna Lista (Freie Liste).

Władza wykonawcza uzewnętrznia się w osobie premiera i rządu jako kolegium. Obecnie funkcję szefa egzekutywy sprawuje Adrian Hasler, wspomagany przez 4 ministrów (tzw. radców rządowych), mianowanych przez księcia na wniosek landtagu. Książę ma prawo do zdymisjonowania rządu i powołania gabinetu przejściowego, który musi w ciągu 4 miesięcy uzyskać wotum zaufania parlamentu.

Władza judykatywna należy do sądów, w tym do składającego się z 5 sędziów Sądu Najwyższego. Sędziowie mianowani są przez księcia; raz mianowani są jednak nieusuwalni.

Interesy zewnętrzne Liechtensteinu prowadzone są głównie przez Szwajcarię. Od czasu przystąpienia Liechtensteinu do Strefy Schengen na granicach nie ma kontroli granicznej (na granicy z Austrią kontrolę celną prowadzą celnicy szwajcarscy).

Liechtenstein jest monarchią, w której władca ma od czasu referendum konstytucyjnego w marcu 2003 największą realną władzę polityczną w Europie (nie licząc Watykanu). Żadna zmiana konstytucji nie może być przeprowadzona bez zgody księcia. Z drugiej strony monarchia może zostać zniesiona drogą referendum (art. 113 Konstytucji). Dopuszczalne jest także wotum nieufności wobec księcia (art. 13 ter), w obu wypadkach do zgłoszenia wniosku potrzeba przynajmniej 1500 poddanych.

Podział administracyjny Liechtensteinu

Podział administracyjny

Liechtenstein składa się z 11 gmin. 6 z nich (w tym stolica kraju Vaduz) przyporządkowana jest regionowi Oberland, pozostałe przynależą Unterlandowi. Jednostki administracyjne są bardzo rozdrobnione (np. gmina Vaduz składa się z 6 części), co wynika z dawnego podziału feudalnego księstwa.

Demografia

Liczba ludności

W czerwcu 2019 roku liczba ludności wyniosła 38 557. Liczba ludności Liechtensteinu stale wzrasta – od 2000 roku wzrosła o około 18%. W państwie mieszka więcej kobiet niż mężczyzn, jednak różnica między płciami jest nieznaczna i wynosi zaledwie ok. 0,8%

	Razem	Kobiety	Mężczyźni
Liczba ludności	38 557	19 438	19 119
		50,41%	49,59%

Struktura płci i wieku

Piramida płci i wieku Liechtensteinu

Źródło:

2019
Ludność według wieku
0 – 14 lat	15,2%
15 – 24 lata	11,29%
25 – 54 lata	40,22%
55 – 64 lata	14,41%
ponad 65 lat	18,88%
Mediana wieku
ogółem	43,7 lat
mężczyźni	42 lat
kobiet	45,3 lat
Przyrost naturalny	0,75%
Współczynnik urodzeń	10,4 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	7,8 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	4,9 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy urodzeniu	1,26 mężczyzn/kobiet
0 – 14 lat	1,21 mężczyzn/kobiet
15 – 24 lata	1,03 mężczyzn/kobiet
25 – 54 lata	1 mężczyzn/kobiet
55 – 64 lata	0,93 mężczyzn/kobiet
ponad 65 lat	0,85 mężczyzn/kobiet
ogółem	0,991 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
ogółem	4,2 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	4,5 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	3,8 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	82,2 lat
Mężczyzn	79,9 lat
Kobiet	85 lat
Rozrodczość	1,69 urodzin na kobietę

Struktura narodowościowa

Źródło:

Za rodowitych Liechtensteińczyków podaje się zaledwie 65,89% ludności państwa.

Mniejszość narodowa	Liczebność	Procent
Szwajcarzy	3 692	9,58%
Austriacy	2 267	5,88%
Niemcy	1 669	4,33%
Włosi	1 185	3,07%
Portugalczycy	705	1,83%
Turcy	559	1,45%
Kosowianie	422	1,09%
Hiszpanie	378	0,98%
Bośniacy	263	0,68%
Serbowie	237	0,61%

Język

Zgodnie z konstytucją językiem urzędowym jest język niemiecki. Liechtenstein jest jedynym krajem, w którym niemiecki jest jedynym językiem urzędowym. W innych krajach świata niemieckojęzycznego również inne języki są uznawane za języki urzędowe lub języki mniejszości.

W Liechtensteinie występuje – podobnie, jak w niemieckojęzycznej Szwajcarii – charakterystyczne zjawisko dyglosji. Niemiecki używany w codziennej komunikacji to w praktyce liczne dialekty. Na terenie Księstwa Liechtenstein używanych jest aż 11 różnych dialektów, względnie wariantów dialektalnych, różniących się od dialektów szwajcarskich. Stąd określenie Schweizerdeutsch dla dialektów używanych w Liechtensteinie, spotykane czasem w niektórych źródłach, jest błędne.

Trzy podstawowe dialekty liechtensteińskie to Unterlandische (używany w północnej części księstwa), Oberländische (używany w południowej części księstwa), a także Walserdeutsch (używany w południowo-wschodniej części księstwa, w gminie Triesenberg).

Struktura wyznaniowa

Źródło:

2015
Wyznanie	Liczba wiernych	Procent
rzymskokatolicyzm	27 599	73,4%
niereligijni	2 623	7,0%
islam	2 215	5,9%
protestantyzm	3 071	8,2%
prawosławie	472	1,3%
pozostałe religie	413	1,1%

W Liechtensteinie katolicyzm jest religią państwową, co określone jest w konstytucji. 2 grudnia 1997 zostało powołane przez Jana Pawła II, niezależne od kościoła szwajcarskiego, arcybiskupstwo w Vaduz. Żyje tam też kilkuset chrześcijan prawosławnych i kilkudziesięciu Świadków Jehowy.

Urbanizacja

Według CIA World Factbook w 2019 wskaźnik urbanizacji w Liechtensteinie wynosi 14,4%.

W państwie znajduje się 11 miast. Największym z nich jest Schaan, które zamieszkiwane jest przez około 6 tysięcy osób.

Gospodarka

Liechtenstein jest jednym z najbogatszych państw świata. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 89 400 dolarów amerykańskich (2009).

Raj podatkowy

Liechtenstein, ze względu na niskie podatki oraz liberalną politykę względem depozytów bankowych, jest uważany za jeden z niewielu rajów podatkowych na terenie Europy. W Liechtensteinie mają swoją siedzibę liczne przedsiębiorstwa zagraniczne i towarzystwa finansowe. Znajduje się ich tam ok. 80 000.

Transport

Sieć drogowa Liechtensteinu

Transport drogowy

Sieć drogowa Liechtensteinu jest ściśle powiązana z siecią drogową Szwajcarii. Na terenie państwa nie znajdują się autostrady, jednak wzdłuż Renu, po szwajcarskiej stronie znajduje się Autostrada A13, której trasa przebiega wzdłuż całej wschodniej granicy Szwajcarii. Przy granicy z Liechtensteinem znajduje się pięć węzłów, które umożliwiają bezpośrednie połączenie autostrady z miastami Balzers, Triesen, Vaduz, Gamprin i Ruggell. Przez kraj przebiega również przedłużenie szwajcarskiej drogi głównej nr 16, łączącej Tägerwilen i przygraniczne Buchs. Przedłużenie to jest główną arterią kraju i łączy zachodnią oraz wschodnią granicę, tworząc główne połączenie drogowe z Austrią, a dokładnie z drogą krajową nr 191, prowadzącą do Feldkirch.

Na sieć drogową składają się: 130 kilometrów dróg wiejskich (w tym górskich i dojazdowych) i około 500 kilometrów dróg gminnych.

Przepisy drogowe są generalnie identyczne z przepisami szwajcarskimi. Tablice rejestracyjne w Liechtensteinie są czarne, z białą czcionką (identyczną z czcionką szwajcarską).

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie na pracowników (głównie w sektorach przemysłowych i usługowych) znacznie wzrosła liczba osób dojeżdżających ze Szwajcarii i Austrii do pracy w Liechtensteinie. W 1970 r. liczba osób dojeżdżających wynosiła 2601, w 1990 wynosiła 6885 i do 2006 wzrosła do 15 138.

W roku 2018 granice ze Szwajcarią przekraczało dziennie około 67 305 z czego, najwięcej przez most w Bendern (17 902). Granice ze Austrią natomiast przekraczało 18 322 pojazdów, z czego większość przez przejście graniczne w Schaanawaldzie (11 577).

W 2001 roku transport drogowy stanowił 63% krajowego transportu towarowego.

Stacja kolejowa Schaan-Vaduz

Transport kolejowy

Liechtenstein nie posiada rozwiniętej sieci kolejowej, ze względu na małą powierzchnię. Przez państwo przebiega jedna linia kolejowa austriackiego przewoźnika ÖBB, łącząca austriackie Feldkirch i szwajcarskie Buchs. Linia kolejowa przechodzi przez centralną część kraju. Na terytorium Liechtensteinu znajdują się trzy działające stacje tej linii: Nendeln, Forst Hilti i Schaan-Vaduz. Linia jest obsługiwana wyłącznie przez połączenia regionalne ÖBB.

Linia obsługuje także ruch towarowy. W roku 2018 przewieziono tą linią 1 468 980 ton towarów, z czego 97,5% to transport tranzytowy, najczęściej ze Szwajcarii do Austrii lub z Austrii do Szwajcarii.

Autobusowy transport publiczny

Autobus LIEmobil w Vaduz

Transport publiczny w Liechtensteinie jest bardzo dobrze rozwinięty i wszystkie gminy księstwa są dobrze skomunikowane. Najważniejszym przewoźnikiem autobusowym w Liechtensteinie jest firma LIECHTENSTEINmobil (w skrócie: LIEmobil), która oferuje czternaście połączeń autobusowych na terenie państwa. Linie kursują pomiędzy wszystkim większymi miejscowościami państwa (Ruggell, Gamprin, Bendern, Mauren, Schellenberg, Schaanawald, Nendeln, Schaan, Eschen, Planken, Vaduz, Triesen, Triesenberg, Gaflei, Malbun i Balzers), a także ze szwajcarskimi Buchs, Sevelen, Trübbach i Sargans oraz austriackimi Feldkirch i Gisingen.

Heliport w Balzers

Transport lotniczy

W Liechtensteinie nie znajduje się żądne komercyjne lotnisko, ale w mieście Balzers działa prywatny heliport. Najbliższy port lotniczy znajduje się w Saint Gallen (St.Gallen-Altenrhein) – około 50 km od Vaduz. 90 km od stolicy znajduje się lotnisko we Friedrichshafe, a 115 km od Vaduz – lotnisko w Zurychu.

W 2008 roku Airbus A340 linii Swiss International Air Lines został ochrzczony Fürstentum Liechtenstein.

Łączność

Centrum logistyczne Liechtensteinische Post w mieście Schaan

Poczta

W Liechtensteinie działa Liechtensteinische Post (Poczta Liechtensteińska), której akcje w 25% posiada szwajcarska poczta Die Schweizerische Post. Jej siedziba znajduje się w mieście Schaan.

Kody pocztowe w Liechtensteinie zostały ustalone wspólnie ze Szwajcarią. Składają się z czterech cyfr i zaczynają się na 94.

Miejscowość	Kod pocztowy	Miejscowość	Kod pocztowy
Nendeln	9485	Eschen	9492
Schaanwald	9486	Mauren	9493
Gamprin-Bendern	9487	Schaan	9494
Schellenberg	9488	Triesen	9495
Schaan Log	9489	Balzers	9496
Vaduz	9490	Triesenberg	9497
Ruggell	9491	Planken	9498

Telekomunikacja

Publiczna sieć telefoniczna Liechtensteinu została uruchomiona 15 listopada 1898 r. i wówczas obejmowała dwa połączenia dla rządu i 14 stacji publicznych.

20 października 1951 r. Liechtenstein stał się pierwszym krajem na świecie, który uruchomił w pełni automatyczną sieć telefoniczną. Komunikacja mobilna zaczęła działać w 1978 r., a Internet w 1992 r. W 1963 r. Księstwo dołączyło do Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego i Europejska Konferencja Administracji Poczty i Telekomunikacji.

Według danych z 2016 roku, w Liechtensteinie jest około 15 852 stacjonarnych linii telefonicznych, około 46 625 telefonów komórkowych i około 37 214 użytkowników Internetu.

Energetyka

Liechtenstein posiada na swoim terytorium dwie elektrownie wodne – Lawena oraz Samina. Według danych w 2015 roku elektrownie te wyprodukowały 68,34 miliona kWh energii. Co stanowiło zaledwie 17,4% zapotrzebowania na energię w kraju. Przez to większość energii jest importowane, głównie ze Szwajcarii.

Cała populacja Liechtensteinu ma dostęp do energii elektrycznej.

Kultura

Dzieci malujące twarze na czarno, podczas karnawału – Raussla

Zwyczaje i tradycje

Wiele tradycji w Liechtensteinie jest powiązane ze zwyczajami innych państw niemieckojęzycznych, ponieważ państwo jest bardzo niewielkie nie powstały ludowe tradycje i zwyczaje charakterystyczne tylko dla Liechtensteinu. Jedną z najstarszych udokumentowanych tradycji na tych terenach są kolędnicy misyjni, o których pierwsze wzmianki na tych terenach pochodzą z 1677 roku. Zwyczaj ten przetrwał do dziś i można spotkać kolędników w święto Trzech Króli. Na Wielkanoc podobnie jak w innych państwach główne dekoracje stanowią kolorowe pisanki i zające.

Jednym z najważniejszych okresów w roku jest karnawał. Początek prawdziwego karnawału stanowi Tłusty Czwartek, ale bale kostiumowe odbywają się już po Trzech Króli. Unikatową tradycją, jest malowanie przez dzieci twarzy na czarno. Zwyczaj ten nazywany jest Ruassla. Podobnie jak w Szwajcarii, Austrii i Niemczech, karnawałowym paradom towarzyszy muzyka – Guggenmusik. Wydawana wówczas jest karnawałowa gazeta (Fastnachtszeitung). W pierwszą niedzielę po środzie popielcowej odbywa się Funkensonntag. Nazwa pochodzi od alemańskiego zwyczaju, podczas którego spala się dużą drewnianą wieżę lub stertę słomy, w którą wetknięty jest jodłowy słup z przymocowaną do niego lalką wiedźmy.

15 sierpnia obchodzone jest Święto Państwowe, podczas którego odbywają się pokazy sztucznych ogni. Pod koniec alpejskiego lata rolnicy przywożą krowy z górskich pastwisk udekorowane kwiatami z powrotem do wiosek. Najbardziej produktywne krowy ozdabia się drewnianym sercem na czole. Zwyczaj ten znany jest również w Szwajcarii i Austrii, a nazywany jest Alpabfahrt.

Käsknöpfle

Zaproszenie od księcia

Raz w roku wszyscy rezydenci są zapraszani na imprezę w ogrodach zamkowych.

Kuchnia

Kuchnia Liechtensteinu przypomina inne kuchnie z obszaru Alp (szwajcarską, austriacką, niemiecką), lecz istnieje kilka potraw, które są charakterystyczne dla Liechtensteinu i przygranicznych terenów Szwajcarii i Austrii, są to, np.:

• Käsknöpfle – potrawa kuchni tyrolskiej, szwajcarskiej, niemieckiej i austriackej, szpecle poprzekładane twardym krowim serem ze skwarkami. Na terenie Liechtensteinu i w regionie Vorarlberg w Austrii, potrwa jest podawana z musem jabłokowym.
• Ribel – potrawa charakterystyczna dla kuchni Liechtensteinu i sąsiednich terenów Austrii i Szwajcarii. Jest wytwarzana z tutejszej odmiany kukurydzy, tzw. Rheintaler Ribelmais. Podawana jest z mlekiem, kawą mleczną, cukrem lub kwaśnym serem.
• Kratzete – nieco grubsze naleśniki, podawane najczęściej z sosem kompotowym lub jabłkowym.

Wino

Północna i południowa część Liechtensteinu ma łagodny klimat, co pozwala na uprawę winorośli. W Liechtensteinie znajduje się kilka winnic, które zajmują 25 ha powierzchni. Pracuje na nich około 100 winiarzy, którzy produkują 1000 hektolitrów wina rocznie. Do najbardziej preferowanych odmian winorośli należą Blauburgunder (Pinot noir) i Müller-Thurgau.

Pomnik z okazji obchodów 300-lecia Księstwa Liechtensteinu w 2019 roku

Dni wolne od pracy i święta

Jako iż chrześcijaństwo jest religią państwową Liechtensteinu, to wszystkie święta państwowe w kraju są świętami religijnymi. Wyjątek stanowi 1 maja, dzień ten ustanowiono bowiem Świętem Pracy, w roku 1970. 5 sierpnia obchodzone jest równocześnie Święto Państwowe Księstwa Liechtensteinu i Święto Wniebowzięcia NMP. Poza świętami uroczystości odbywają się z okazji urodzin księcia, inauguracji nowego rządu, rocznic państwowych (np. 300. rocznica utworzenia Księstwa Liechtensteinu w 2019 roku).

Architektura

Najstarszymi zabytkami budowlanymi w Liechtensteinie są pozostałości rzymskich willi w Nendeln i Schaanwald oraz rzymski fort w Schaan. W okresie średniowiecza i późnego średniowiecza powstało kilka zamków, w tym w Vaduz, Schellenbergu i Balzers. Dawne kościoły romańskie i gotyckie zostały zastąpione w XIX i na początku XX wieku przez nowe budynki w stylu klasycystycznym. Aż do około 1850 r. oprócz pojedynczych reprezentatywnych budynków administracyjnych, krajobraz kształtowały gospodarstwa wiejskie. To skromne dziedzictwo architektorniczne ukazuje przeszłość państwa, które niegdyś było biednym, rolniczym księstewkiem bez miast.

• 

  Rekonstrukcja rzymskiego fortu w Schaan

• 

  Zabytkowy Biedermann-Haus w Schellenbergu, jako przykład typowej wiejskiej architektury

• 

  Zamek w Vaduz

• 

  Barokowa Duxkapelle w Schaan

• 

  Kościół parafialny w Schaan, zbudowany w stylu historyzmu

• 

  Kościół Św.Gawła w Triesen, zbudowany w stylu historyzmu

• 

  Średniowieczna kaplica Św. Memarta w Triesen

• 

  Klasycystyczny kościół św.Marcina w Eschen

• 

  Kościół w Ruggell

• 

  Kościół świętego Mikołaja i zamek Gutenberg w Balzers

• 

  Rot Haus w Vaduz

• 

  Modernistyczny kościół w Schellenbergu

• 

  Modernistyczny budynek Landtagu w Vaduz

• 

  Postmodernistyczny budynek zespołu szkół w Schaan

Retoromański

Z racji tego, że księstwo jest na terytoriach dawnej prowincji Recja, jednym z języków używanych przez rdzennych mieszkańców jest retoromański. Według oficjalnych dokumentów populacja posługujących się tym językiem jest niewielka, aczkolwiek ludzie tam mieszkający twierdzą, że znają ludzi znających bądź używających tego języka.

Media

W Liechtensteinie działają dwa dzienniki: Liechtensteiner Vaterland i Liechtensteiner Volksblatt. Nie podlegają one kontroli władz, ale są administrowane przez partie polityczne. Vaterland przez VU, a Volksblatt przez FBP. W kraju działa również stacja radiowa. Liechtenstein posiada narodową telewizję 1FLTV.

Obronność

Liechtenstein nie posiada własnej armii. Bezpieczeństwo zewnętrzne państwu zapewnia Szwajcaria. Jednak gdyby zaszła taka potrzeba, wcielony do wojska może zostać każdy dorosły mężczyzna do 60 roku życia.

W tym temacie doszło do szeroko opisywanego (zwłaszcza w szwajcarskich mediach) incydentu w 2007 roku. Zgodnie z umowami, armia szwajcarska musi uprzedzać i dostawać zgodę na wkroczenie na teren Liechtensteinu. Tymczasem podczas ćwiczeń w górach, grupa około 170 uzbrojonych (ale prawdopodobnie bez amunicji) żołnierzy zgubiła się w górach na granicy i bez zgody Księstwa wkroczyła na ich teren. O fakcie przekroczenia w ten sposób granicy poinformowali sami Szwajcarzy. Księstwo nie zdecydowało się nawet na dyplomatyczną naganę, pozostawiając incydent bez echa. Sytuacja była o tyle historyczna, że Szwajcarzy od lat zachowują neutralność i nikogo nie najechali od długiego czasu

Sport

Kluby piłkarskie Liechtensteinu grają w szwajcarskich ligach. Rozgrywany jest Puchar Liechtensteinu, którego zwycięzca otrzymuje prawo startu w eliminacjach Ligi Europejskiej UEFA. Najbardziej utytułowanym klubem jest FC Vaduz, który gra obecnie w Swiss Challenge League – drugiej najwyższej lidze Szwajcarii.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Księstwa