1889

1886 - 1887 - 1888 - 1889 - 1890 - 1891 - 1892

Gebäörtenisse[bewirk | brón bewèrke]

8 jannewarie - Herman Hollerith verkriet patent veur zien elektrische tabuleermachine.
1 fibberwarie - Thanh Thai volg Dong Khanh op es keizer van Vietnam.
11 fibberwarie - In Japan wirt de Meiji-gróndjwèt aafgekondig door de hervörmingsgezinde premier Ito Hirobumi. Dees waas pes 2 mei 1947 van krach.
4 mieërt - Benjamin Harrison wirt de 23e president van de Verenigde Sjtate. Hae volg Grover Cleveland op.
31 mieërt - De Eiffeltaore wirt officieel ingehöldig, mer wirt pas veur 't pebliek aopegesjtèld biej de Waereldtententoansjtèlling vanaaf 6 mei.
22 april - President Harrison sjtèlt Oklahoma aope veur vestiging door koloniste.
5 mei - Nederlandj kriet zien eësjte Arbeidswèt. Dees verbeejt geveërlik werk en nachwerk veur vrouwluuj en kènjer pes 12 jaor.
6 mei - Begin van de Waereldtentoansjtèlling in Paries.
30 juni – Begin van de eësjte deensregeling van de Nijmeegse tram.
Oprichting van de Tweëde Internationale.
15 juli - Op keizer Peter II vaan Brazilië weurt 'ne mislökden aonslaag gepleeg.
6 oktober - Äöpening van de Moulin Rouge in Paries.
2 november - North Dakota en South Dakota waere sjtate van de Verenigde Sjtate.
8 november - Montana wirt ein sjtaat van de Verenigde Sjtate.
11 november - Washington wirt ein sjtaat van de Verenigde Sjtate.
15 november - Mèt e complot geleid door Deodoro da Fonseca weurt Peter II aofgezat es keizer vaan Brazilië.
28 november - Vanoet de psychiatrische kleniek in Saint-Rémy sjrief Vincent van Gogh aan zien broor Theo mèt de dringende vraog óm 10 maeter sjilderslinne. Biej gebrek daoaan mót hae theedeuk gebroeke.

zónger datum

Oprichting van de Ahmadiyya Moslim Gemeinsjap door Mirza Ghulam Ahmad.
Eritrea en Italiaans Somalilandj waere Italiaanse kelonies.
't Verenigd Keuninkriek en Frankriek bereike euvereinsjtömming euver de grenze tösje hun kelonies Gambia en Senegal.
De Tokelau-eilenj waere ein Brits protectoraat.
Trinidad en Tobago waere samegevoog tot de kelonie Trinidad en Tobago.
De Servische keuning treujt aaf ten veurdeile van ziene zoon Alexander Obrenovic.
De Runjerpes is gearriveerd in Afrika en zal in de kómmende 7 jaor 80%-90% van alle aevehoevige beneje de Sahara oetroeje.
In Brazilië wirt 't keizerriek ten val gebrach door eine militaire sjtaatsgreep. De sjtaat wirt ein repebliek.
De veënwirkersj in Appelscha richte arbeidersjvereiniging De Eindrach op.
In Herstal (Belsj) wirt de Belzje waopefabrikant FN (Fabrique Nationale de Herstal, of ouch Fabrique d'Armes de Guerre) opgerich.

Kilimanjaro veur 't eësj bedwónge in 1889

Richard von Krafft-Ebing sjrief Psychopathica sexualis.
Mizar A is de eësje óntdèkde spectroscopische döbbelsjter.
Waereldtentoansjtèlling in Paries.
John Venn sjrief The Principles of Empirical Logic.
't Internationaal prototype van de kilogram wirt gemaak.
De maeter wirt gedefinieerd es de aafsjtand tösje tweë kratse op eine sjtandaardmaeter.
Hans Meyer beklömp es eësjte de Kilimanjaro.
De Franse nachclub Moulin Rouge wirt geäöpend.

Gebaore[bewirk | brón bewèrke]

Charlie Chaplin
gebaore op 16 april 1889

2 jannewarie - Tito Schipa, Italiaanse zanger (lyrische tenor) (gesjtórve 1965)
4 jannewarie - Albert van Dalsum, Nederlandjse acteur, teneëlleijer en kunssjilder (gesjtórve 1971)
25 jannewarie - Frederik Ernst Müller, Nederlandjse NSB-burgemeister van Rotterdam (gesjtórve 1960)
27 jannewarie - Balthasar van der Pol, Nederlandjse natuurkundige (gesjtórve 1959)
30 jannewarie - Antonio Caggiano, Argentiense kardinaal (gesjtórve 1979)
7 fibberwarie - Harry Nyquist, Zjweedse natuurkundige (gesjtórve 1976)
8 fibberwarie - Siegfried Kracauer, Duutsje sjriever, journalis, socioloog, cultuurcriticus en filmtheoreticus (gesjtórve 1966)
10 fibberwarie - Cor Ruys, Nederlandjse teneëlsjpeler, cabaretier en teneëlleijer (gesjtórve 1952)
17 fibberwarie - Johanna Pieneman, Nederlandjse kunssjilderes (gesjtórve 1986)
17 fibberwarie - Hendrik Willem Stenvers, Nederlandjse neuroloog (gesjtórve 1973)
23 fibberwarie - Victor Fleming, Amerikaanse regisseur (gesjtórve 1949)
23 fibberwarie - Musidora, Frans actrice (gesjtorve 1957)
4 mieërt - Pearl White, Amerikaanse actrice (gesjtórve 1938)
7 mieërt - Grigori Löwenfisch, Russische sjaker (gesjtórve 1961)
23 mieërt - David Bueno de Mesquita, Nederlandjse kunstenaer (gesjtórve 1962)
14 april - Efim Bogoljoebov, Russisch-Duutsje sjaker (gesjtórve 1952)
16 april - Charlie Chaplin, Britse acteur and filmregisseur (gesjtórve 1977)
20 april - Adolf Hitler, nazi-dictator van Duutsjlandj (gesjtórve 1945)
23 april - Karel Doorman, Nederlandjse merineofficier (gesjtórve 1942)
26 april - Ludwig Wittgenstein, Oasterieks-Britse filosoof (gesjtórve 1951)
28 april - António de Oliveira Salazar, dictator (1932-1968) van Portugal (gesjtórve 1970)
2 mei - Ki Hadjar Dewantara, Indonesische nationalis, óngerwiesvernujer en minister (gesjtórve 1959)
8 mei - Louis Van Hege, veurmalige Belzje voetballer (gesjtórve 1975)
12 mei - Otto Frank, vader van Anne Frank (gesjtórve 1980)
12 mei - Abelardo Luján Rodríguez, president (1932-1934) van Mexico (gesjtórve 1976)
17 mei - Dorothy Gibson, Amerikaanse actrice en passagier van de Titanic (gesjtórve 1946)
17 mei - Alfonso Reyes, Mexicaanse sjriever (gesjtórve 1959)
18 mei - Thomas Midgley, Amerikaanse chemicus en oetvènjer (gesjtórve 1944)
28 mei - Richárd Réti, Hongaarse sjaker (gesjtórve 1972)
12 juni - Julius Skutnabb, Finse sjaatser (gesjtórve 1965)
2 juli - Cor Hermus, Nederlandjse acteur, teneëlregisseur en -sjriever (gesjtórve 1953)
5 juli - Jean Cocteau, Franse sjriever (gesjtórve 1963)
14 juli - Ante Pavelić, Kroatische fascisteleijer (gesjtórve 1959)
30 juli - Vladimir Zworykin, Russisch-Amerikaanse televisiepioneer (gesjtórve 1982)
31 juli - Frans Masereel, Belzje houtsjniejer (gesjtórve 1972)
11 augustus - Arturo Martini, Italiaanse beeldhawwwer (gesjtórve 1947)
26 augustus - Richard Rau, Duutsje atleet (gesjtórve 1945)
30 augustus - Mile Budak, Kroatische sjriever, antisemiet en fascis (gesjtórve 1945)
31 augustus - Ramona Trinidad Iglesias-Jordan, Puerto Ricaanse langlaevende persoan (gesjtórve 2004)
7 september - Albert Plesman, Nederlandjse lóchtvaartpioneer, oprichter van KLM (gesjtórve 1953)
15 september - Gustaaf Magnel, Belzje ingenieur (gesjtórve 1955)
26 september - Martin Heidegger, Duutsje filosoof (gesjtórve 1976)
3 oktober - Carl von Ossietzky, Duutsje politicus (gesjtórve 1938)
10 oktober - Han van Meegeren, Nederlandjse kunssjilder en meistervervalsjer (gesjtórve 1947)
10 oktober - Jan Versteegt, Nederlandjse predikant en verzètsman (gesjtórve 1945)
24 oktober - Christiaan Boers, Nederlandjse militair en verzètssjtriejer (gesjtórve 1942)
24 oktober - Clovis Trouille, Franse sjilder (gesjtórve 1975)
3 november - Heinrich Campendonk, Duutsje sjilder (gesjtórve 1957)
16 november - Charlotte Benkner, Amerikaanse langslaevende persoan (gesjtórve 2004)
16 november - Jan Herder, Nederlandjse commenis (gesjtórve 1978)
18 november - Zoltán Tildy, Hongaarse politicus (gesjtórve 1961)
20 november - Edwin Hubble, Amerikaanse astronoom (gesjtórve 1953)
24 november - Cissy van Marxveldt, Nederlandjse (kènjerbeuk)sjriefster (Setske de Haan) (gesjtórve 1948)
9 december - Hannes Kolehmainen, Finse atleet en olympisch kampioen (gesjtórve 1966)
10 december - Ray Collins, Amerikaanse acteur (gesjtórve 1965)
14 december - Bernard Bijvoet, Nederlandjse architec (gesjtórve 1979)
15 december - Joan Riudavets, Sjpaanse langslaevende persoan (gesjtórve 2004)

Galleriej gebaortes[bewirk | brón bewèrke]

Adolf Hitler,
gebaore 20 april
Jean Cocteau,
gebaore 5 juli
Albert Plesman,
gebaore 7 september
Hannes Kolehmainen,
gebaore 9 december

Gesjtórve[bewirk | brón bewèrke]

Pater Damiaan,
gesjtórve op 15 april

26 jannewarie - Lodewijk Willem Ernst Rauwenhoff (60), theoloog, predikant, hoagleëraar
3 fibberwarie - Belle Starr (40), Amerikaanse outlaw
4 fibberwarie - Gijsbertus Schot (78), Nederlandjse politicus
8 mieërt - John Ericsson (85), Zjweedse oetvénjer en ingenieur
15 april - Pater Damiaan (49), Belzje missionaris
10 juli - Julia Tyler (69), first lady van de Verenigde Sjtate (vrouw van John Tyler)
24 augustus - Jan Ernst Matzeliger (36), Surinaamse oetvènjer
23 september - Wilkie Collins (65), Britse sjriever
11 oktober - James Prescott Joule (70), Britse natuurkundige
18 oktober - Antonio Meucci (88), Italiaanse óntwerper en waarsjienlik oetvènjer van de telefoon
6 december - Jefferson Davis (81), president van de Confederate States of America
12 december - Robert Browning, Èngelsje sjriever
24 december - Jan Jakob Lodewijk ten Kate (70), Nederlandjse dichter
29 december - Priscilla Tyler (73), Amerikaanse First Lady

exacte datum ónbekènd

Dong Khanh (25), keizer van Vietnam
Theodoor Janssens (±64), Belsj parlemèntslid

Economie[bewirk | brón bewèrke]

't Bedrief Nintendo wirt opgerich.

Sjport[bewirk | brón bewèrke]

8 december - Op initiatief van Pim Mulier wirt de Nederlandjse Atletiek en Voetbalbóndj, de veurluiper van de KNVB, opgerich.
23 december - De voetbalclub Recreativo de Huelva wirt opgerich. 't Is de eësjte voetbalclub in Sjpanje.
Preston North End wirt de eësjte voetbalkampioen van Èngelandj.
Wilhelm Steinitz behilt zien waereldkampioensjap sjake in eine match taenge Michail Tsjigorin.

Meziek[bewirk | brón bewèrke]

Antonín Dvořák sjrief de 8e symfonie
Pjotr Iljitsj Tsjaikovski compeneert de balletsuite Doornroosje
Claude Debussy compeneert Petite Suite
August Reyding produceert de eësjte Nederlandjse revue: Nao de Eiffeltaore!

Literatuur[bewirk | brón bewèrke]

Herman Gorter publiceert zien gedich Mei
Louis Couperus sjrief Eline Vere

Beeldende Kuns[bewirk | brón bewèrke]

Auguste Rodin maak zien monemènt veur Victor Hugo.
In Paries hilt de Sjoal van Pont-Aven zien eësjte expositie (zuug Neo-Impressionisme).
Georges Seurat sjildert Chahut en La Parade de Seurat

De Parade van Seurat (1889) Georges Seurat
Laksefiskeren (1889) Eilif Peterssen
Oliefbuim in berglandjsjap (1889) Vincent van Gogh, Museum of Modern Art, New York
Sterrennacht (1889) Vincent van Gogh, Museum of Modern Art, New York