Franz Liszt

Franz Liszt
Bizitza
Izen osoa	Franz List
Jaiotza	Raiding , 1811ko urriaren 22a
Herrialdea	Hungariako Erresuma Austriar Inperioa Austria-Hungariako Inperioa
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Bayreuth, 1886ko uztailaren 31 (74 urte)
Hobiratze lekua	Bayreuth
Heriotza modua	: pneumonia
Familia
Aita	Adam Liszt
Ama	Anna Liszt
Bikotea(k)	Marie d'Agoult
Seme-alabak	ikusi Cosima Wagner Daniel Liszt Blandine Liszt
Hezkuntza
Heziketa	University of Music and Performing Arts Vienna
Hizkuntzak	frantsesa alemana
Irakaslea(k)	Adam Liszt Carl Czerny Antonio Salieri Anton Reicha Ferdinando Paër
Ikaslea(k)	Árpád Szendy Carl Filtsch Antal Siposs Caroline Montigny-Rémaury Eugen d'Albert Hilda Thegerström Anton Urspruch Carl Ludvig Hall Ingeborg Bronsart von Schellendorf Bettina Walker Alexander Siloti José Vianna da Motta Benjamin Johnson Lang Károly Szabados Giovanni Sgambati Margarethe Stern William Dayas Felix Weingartner Julie Rivé-King
Jarduerak
Jarduerak	musikagilea, piano-jotzailea, orkestra zuzendaria, musika-irakaslea, virtuoso , apaiza eta musikaria
Enplegatzailea(k)	Franz Liszt Musika Akademia
Lan nabarmenak	Hamlet Dante Symphony Mazeppa Hungarian Rhapsody No. 1 Hungarian Rhapsody No. 2
Jasotako sariak	ikusi Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena Order of the Golden Spur Bavarian Maximilian Order for Science and Art  (1884) Knight of the Order of Christ honorary doctor of the University of Königsberg
Mugimendua	erromantizismoa
Genero artistikoa	Sinfonia musika klasikoa Hungarian folk music
Musika instrumentua	pianoa organoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa
Erlijio-ordena	Third Order of Saint Francis
IMDb	nm0006172

Franz Liszt (hungarieraz: Liszt Ferenc; Doborján, Austriako Inperioa, gaur egun Austria, 1811ko urriaren 22a - Bayreuth, Alemaniar Inperioa, 1886ko uztailaren 31) erromantizismo garaiko hungariar musikagile, piano-jotzaile eta zuzendaria izan zen.

Bizitza

Liszt, 1870 inguruan. Argazkilaria: Pierre Petit.

Lehen piano-kontzertua bederatzi urterekin eman zuen. 1821. urtean, Carl Czerny eta Antonio Salieriren ikasle izan zen Vienan. 1823-1835 urteetan, Parisen, Anton Reicha eta Ferdinando Paëren ikasle izan zen. Bere garaiko artista eta idazle askoren lagun izan zen: Hector Berlioz, Frédéric Chopin, Richard Wagner, Victor Hugo, Alphonse de Lamartine, George Sand eta Eugène Delacroix, besteak beste.

1848. urtean Weimarko gorteko kapera-maisu izendatu zuten, eta han izan zen 1859 arte. Weimarren, Wagner (Lohengrin, 1850), Schumann, Berlioz, Mendelssohn, Weber eta Schuberten musika-lanak estreinatu zituen. Garrantzi handiko musikagune egin zuen Weimar hiria. Garai hartan idatzi zituen Fausto (1853-1861) eta Dante (1856) sinfoniak; bizitzako aldirik emankorrena izan zuen hura.

1860tik aurrerako musika-lanek erlijioa dute gaitzat: Santa Isabelen kondaira (1862) eta Christus oratorioa (1866). 1869 urtetik aurrera, Erroman, Weimarren eta Budapesten bizi izan zen. Bizitzako azken bost urteetan irakaskuntza izan zuen zeregin nagusia. Alexander Siloti, Frederic Lamond, Moriz Rosenthal eta Felix von Weingartner ikasle izan zituen, besteak beste.

Liszten musikagintza

Mende-erdi batez liluratu zituen Lisztek musikazaleak pianoan zuen abileziagatik. Abiadura izugarria zuen, eta indar handia. Musikagile gisa berrikuntzak egin zituen, eta orkestrarako genero berri bat sortu zuen: poema sinfonikoa. Azken lanetan inpresionismoari eta espresionismoari aurrea hartu zien. Liszten ekarpenik handiena hizkuntza harmonikoa eta tonalitatea zabaltzea izan zen, eta XX. mendeko musikagile askori aurrerabidea erakutsi zien.

Aipatutakoez gainera, haren lan aipagarrienak dira pianorako idatzitako Harmonia poetikoak eta erlijiosoak (1834-50), Joaldi traszendentezko estudioak (1838), hiru Kontzerturako estudio handi (1848), hobekuntza-estudioak, Ab irato izenekoak, partitura ezagunei egindako transkripzioak eta bere garaiko opera famatuen bariazioak (Bellini, Donizetti, Verdi), Rapsodia hungariarrak, Maitasunezko ametsak, baladak.

Orkestrarako lanak hiru taldetan bereizten dira. Lehenak hamabi poema sinfoniko biltzen ditu, Prometheus (1850), Orpheus (1854-56) eta Hamlet (1859), besteak beste. Bigarren taldekoak sinfoniak dira koruekin batera eta hirugarrenean orkestrari trebetasun handiagoa eskatzen dioten lanak: Mefisto balsa, Dibertimentua hungariar erara, Schubert-en martxak eta Rákóczy-ren martxa. Eliz musikaren barruan Graneko Meza (1855), Missa choralis (1865), Koroatze Meza Hungariarra (1867), kantatak, requiem bat eta organorako Misa pro Organo aipatu behar dira.

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Franz Liszt

• Datuak: Q41309
• Multimedia: Franz Liszt