Sa “dardanë”?
Planet e kahershme evropiane për shkrirjen ekonomike dhe monetare me qëllim të pozicionimit sa më të fuqishëm të kontinentit të vjetër në tregun global nuk duken të jenë të aplikueshme sikur në rastin amerikan. Me diversitetin e pashoq nacional, me tradita të forta dalluese në strukturimin politik e ekonomik, si dhe me problemet e brendshme legjislative e organizative të secilit shtet evropian veç e veç, shëndeti i euros dhe Evropës është përkeqësuar dukshëm. Irlanda, Portugalia, Greqia, Italia e Spanja pothuaj i kanë shteruar të gjitha mundësitë për ruajtjen e krenarisë evropiane – euros.
Reformat strukturale
Greqia ka muaj që ballafaqohet me ndryshimet strukturale në legjislacionin ekonomik të vendit, por ndryshimet nuk sollën dalje nga kriza. Ato nuk sollën as përmbajtjen më të vogël nga kaosi ekonomik dhe financiar. Rënia e eksporteve të produkteve greke për shkak të ngritjes enorme të kosotos së prodhimit të tyre, rezultoi me tkurrjen e të hyrave në buxhetin shtetëror. Ndërkohë shpenzimet e pakontrolluara buxhetore përfshirë normat e ulëta të interesit në marrjen e kredive çuan në prekjen e pikut të borxhit të jashtëm. Tendenca fiktive e Greqisë dhe e shteteve tjera mediterane për t’u krahasuar me shtetet e Evropës veriore pa reformat e duhura e me këtë pa konkurrencë të shëndoshë tregjesh, nuk është diçka e re. I ka rrënjët dekada më parë.
Dorëheqja si zgjidhje
Të dorëhiqesh nga qeveria nuk ndihmon të përmirësohet situata. Dorëheqja e Papandreut dje, i ndjekur nga largimi i Berluskonit sot, apo edhe i Zapateros nesër, nuk zgjidhin krizën. Sa mund të jetë i aftë një kryeministër teknik qoftë edhe me përvojën më të madhe në biznesin financiar të menaxhojë lëmshin e ç’thurur financiar? E pamundshme.
Lëvizjet politike të kushtëzuara nga çoroditja financiare nuk mund të sjellin zgjidhje të problemit. As përmirësim. Lëvizjet e fundit në skenat politike janë vetëm hap për të kënaqur turmat, sepse dihet që nuk ishte politika e kryeministrave të tanishëm që solli këtë situatë. Po ashtu, presionet dhe pakënaqësitë e qendrave perëndimore kundrejt vendeve të Evropës jugore janë vetëm sa për të konsumuar kohë.
Me gjithë këto zhvillime, paqartësisë financiare të eurozonës do t’i vijë fundi. Idetë premtuese për shfrytëzimin e parave të Bankës Qendrore Evropiane, apo edhe printimi i pafund i monedhës euro, tregojnë mungesën akute të formulës së artë për dalje nga kriza. Edhe pse jozyrtarisht, pjesë të Evropës tashmë kanë hyrë në depresion ekonomik. Një dekadë me reformat e duhura për rimarrjen e tregjeve, stabilitetin e euros dhe me këtë daljen nga kriza, do të ishte skenari më optimist për entuziastët e ëndrrës evropiane.
Euro, dardani apo…
Projekti i dikurshëm për pranimin në eurozonë të vetëm atyre shteteve me ekonomi të konsoliduar nuk u respektua që në fillim. Situata e rënduar financiare pothuaj ka dalë jashtë kontrollit. Cilado lëvizje e vendeve të eurozonës, qoftë vetëtërheqja apo përjashtimi i njëpasnjëshëm i vendeve jokonkuruese në eurozonë duket se nuk do të mund të mbrojnë mjaftueshëm shembjen e eurozonës.
Në atë rast Kosova e Mali i Zi të vetmet vende në rajon që vullnetarisht adoptuan euron, do të mund të gjendeshin sërish në një moment aspak komod. Euroja nuk solli efektet e pritura në investime, ashtu siç u besua kur Kosova adoptoi atë si njësi të vetme monetare.
Përveç ndjesisë sipërfaqësore së të qenit “afër” Evropës së pasur, euro në fakt e ka stagnuar zhvillimin e ekonomisë vendore. Ajo rriti koston e jetesës, e ç’është më e keqja ka rritur koston e prodhimit të të mirave materiale, duke frenuar kështu ekonominë e mesme e të vogël, e sidomos sektorin e agrokulturës.
Parashikimet e Fondit Monetar Ndërkombëtar se Kosova nuk do të ndikohet nga kriza ekonomike evropiane, të paktën jodrejpërdrejt, nuk jep garanci për rehati. Në tërë këtë paqartësi, ekspertët vendorë nuk do të bënin keq që pavonuar të planifikojnë një strategji eventuale në rast të ballafaqimit të drejtpërdrejt të vendit tonë me krizën financiare evropiane.
Kjo do të ndihmonte vendin po ashtu në hapat e integrimit në BE, sepse duket që pranimi i vendeve të reja do të jetë edhe më i vështirë sidomos nëse ekonomia vendore është jokonkuruese dhe në raport të zhdrejtë me konsumin e brendshëm dhe standardin e lartë rrethues.
Meqë kthimi në markën gjermane s’duket të jetë i mundshëm për shumë shkaqe, hapja e debatit për krijimin e njësisë monetare të shtetit të Kosovës nuk është larg arsyes së shëndoshë.
Kështu, nuk do të ishte fare befasi që një ditë tokat djerrë të Kosovës të jenë plot me grurë.