Ali

Ali ibn Abu Tolib (taxminan 600-661, Koʻfa) - islomda "xulafo ar-roshidin" ("toʻgʻri yoʻldan borgan xalafalar"), dindorlar oʻrtasida "choryorlar" deb atalgan dastlabki 4 xalifadan toʻrtinchisi. Quraysh qabilasining hoshimiylar xonadonidan. Muhammad (S.A.V)ning amakivachchasi va kuyovi (Fotimaning eri). Islomda vujudga kelgan shialik harakati bevosita Ali ismi bilan bogʻliqdir.

Ali va uning oʻgʻillari

VII asr oʻrtalarida xalifa Usmon siyosatidan norozilik ommaviy tus oldi. Muhammad (S.A.V)ning barcha yurishlarida ishtirok etgan, qoʻrqmas va sodiq jangchi, oʻta taqvodor inson, mohir notiq Ali xalifalikka munosib nomzod sifatida koʻpchilikka maʼqul edi. 656 - yil iyunda Usmon oʻldirildi va Ali xalifa deb eʼlon qilindi. Ammo sahobalardan Talha va az-Zubayr hamda Aliga nisbatan adovatda boʻlgan paygʻmbarning bevasi Oysha tarafdorlari unga qarshi bosh koʻtardilar. Qatl etilgan Usmonning qarindoshi Suriya hokimi Muoviya ham Aliga qarshi urush eʼlon qildi. 657-yil Furot daryosi oʻng qirgʻogʻidagi Siffin degan joyda yuz bergan jangda Ali qoʻli baland kelgan boʻlsada, u raqiblari bilan kelishishga koʻndi. Bundan norozi boʻlgan Ali askarlaridan 12 ming kishi jang maydonini tark etdilar va xorojiylar deb atalgan diniy-siyosiy oqimni tashkin qildilar. Xorijiylar raqiblariga nisbatan yakka terror usulini qoʻllay boshladilar. 661 yil 19-yanvarda Ali Ibn Muljam degan shaxs tomonidan masjiddan chiqish paytida jarohatlanadi va ikki kundan soʻng vafot etadi. Islomda Ali shaxsiga munosabat turlichadir. Xorijiylar unga oʻta salbiy munosabat bildirgan boʻlsalar, shialar aksincha uni ilohiylashtirib yuborganlar. Ahli sunna Ali shaxsiga moʻtadil va toʻgʻri baho beradi. Shubhasiz, Ali Umar al-Xattob singari islom gʻalabasi yoʻlida katta xizmat koʻrsatgan arbob, islom ahkomlari, Qurʼon va uning tavsirlari hamda hadis rivoyatlari bilan bogʻliq koʻp masalalarning chuqur bilimdoni boʻlgan. Ali tarafdorlari keyinchalik islomdagi shialik (arab. - "shia" - guruh, bu oʻrinda "Ali tarafdorlari" mazmunida) oqimini tashkil etganlar. Ali shialarning qahramonliklari va sarguzashtlarini tasvirlovchi juda koʻp rivoyatlar toʻqilgan va bu sunniylar oʻrtasida ham keng yoyilgan. Shia yoʻnalishinig baʼzi ashaddiy firqalari Ali shaxsini ilohiylashtirib, uni Muhammad (S.A.V)dan ham yuqori qoʻyadilar. Oʻrta Osiyo, xususan Oʻzbekistonda bir necha qadamjo va mozorlar Ali nomi bilan bogʻlanib, muqaddaslashtirilgan. Haqiqatda esa Ali Oʻrta Osiyo va Eronda hech qachon boʻlmagan.Ali ibn Abu Tolib (taxminan 600-661, Ko‘fa) — islomda "xulafo ar-roshidin" ("to‘g‘ri yo‘ldan borgan xalifalar"), din-dorlar o‘rtasida "choryorlar" deb atal-gan dastlabki 4 xalifadan to‘rtinchisi. Quraysh qabilasining hoshimiylar xo-nadonidan. Muhammad (sav)ning amaki-vachchasi va kuyovi (Fotimaning eri). Is-lomda vujudga kelgan shialik harakati bevosita A. ismi bilan bog‘liqdir. 7- a. o‘rtalarida xalifa Usmon siyosati-dan norozilik ommaviy tus oldi. Muhammad(sav)ning barcha yurishlarida ishtirok etgan, qo‘rqmas va sodiq jang-chi, o‘ta taqvodor inson, mohir notiq A. xalifalikka munosib nomzod sifatida ko‘pchilikka maʼqul edi. 656 y. iyunida Usmon o‘ldirildi va A. xalifa deb eʼlon qilindi. Ammo sahobalardan Talha va az-Zubayr hamda A. ga nisbatan adovatda bo‘lgan payg‘ambarning bevasi Oysha ta-rafdorlari unga qarshi bosh ko‘tardilar. Qatl etilgan Usmonning qarindoshi Su-riya hokimi Muoviya ham A. ga qarshi urush eʼlon qildi. 657 y. Furot daryosi o‘ng qirg‘og‘idagi Siffin degan joyda yuz ber-gan jangda A. qo‘li baland kelgan bo‘lsa-da, u raqiblari bilan kelishishga ko‘ndi. Bundan norozi bo‘lgan A.askarlaridan 12 ming kishi jang maydonini tark et-dilar va xorijiylar deb atalgan di-niy-siyosiy oqimni tashkil qildilar. Xorijiylar raqiblariga nisbatan yakka terror usulini qo‘llay boshladilar. 661 y. 19 yanvarda A. Ibn Muljam degan shaxs tomonidan masjiddan chiqish paytida jarohatlandi va ikki kundan so‘ng vafot etdi. Islomda A. shaxsiga munosabat tur-lichadir. Xorijiylar unga o‘ta salbiy munosabat bildirgan bo‘lsalar, shialar aksincha uni ilohiylashtirib yuborgan-lar. Ahli sunna A. shaxsiga mo‘’tadil va to‘g‘ri baho beradi. Shubhasiz, A. Umar ibn al-Xattob singari islom g‘alabasi yo‘lida katta xizmat ko‘rsatgan arbob, islom ahkomlari, Qurʼon va uning taf-sirlari hamda hadis rivoyatlari bilan bog‘liq ko‘p masalalarning chuqur bi-limdoni bo‘lgan. A. tarafdorlari key-inchalik islomdagi shialik (arab.— "shia" — guruh, bu o‘rinda "Ali taraf-dorlari" mazmunida) oqimini tashkil etganlar. A. shialarning 1-imomi va shia imomlari shajarasini boshlab be-ruvchi hisoblanadi. Shialar o‘rtasida A.ning qahramonliklari va sarguzasht-larini tasvirlovchi juda ko‘p rivoyat-lar to‘qilgan va bu sunniylar o‘rtasida ham keng yoyilgan. Shia yo‘nalishining baʼzi ashaddiy firqalari A. shaxsi-ni ilohiylashtirib, uni Muhammad payg‘ambardan ham yuqori qo‘yadilar. O‘rta Osiyo, xususan, O‘zbekistonda bir necha qadamjo va mozorlar A. nomi bilan bog‘lanib, muqaddaslashtirilgan. Haqiqatda esa A. O‘rta Osiyo va Eronda hech qachon bo‘lmagan.

Manbalar

Ali