Tonga
| Tonga | ||
| Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga Kingdom of Tonga | ||
|
| |
| Standardo di Tonga | Blazono di Tonga | |
| Nacionala himno: | ||
| Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga | ||
| ||
| Chefurbo: | Nuku'alofa | |
| · Habitanti: | 34 654 (2003) | |
| Precipua urbo: | Nuku'alofa | |
| Oficala lingui: | Angla, Tongana | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejulo: | Tupou la 6ma | |
| · Chefa ministro: | ʻAkilisi Pohiva | |
| · Totala: | 748 km² | |
| · Aquo: | 4 % | |
| · Totala: | 100 651[1] (2016) | |
| · Denseso di habitantaro: | 139 hab./km² | |
| Valuto: | Pa'anga | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | TO
| |
TON
| ||
776
| ||
| Reto-domeno: | .to* | |
| Precipua religio: | kristanismo (92,9%) | |
| Oficala retosituo: | http://www.mic.gov.to/ | |
Tonga esas lando ed insul-grupo en Oceania, jacanta an centro-sudo di Pacifiko. L'indijena nomo dil insuli esas Tonga o Tongatabu, signifikante 'santa'.
Tonga anke divenis konocita kom Amikal insuli (en Angla linguo: Friendly Islands), pro l'amikala recevo ke James Cook havis kande ilu vizitis l'insuli unesma-foye, en 1773. Il arivis dum ʻinasi, lokala festivalo. Tamen, Cook ne savis ke lokala chefi deziris mortigar li, ma ne konkordis pri la formo di facar ol[2].
Bazala fakti pri Tonga.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Tonga |
Arkeologiala restaji montris ke l'unesma habitanti di Tonga navigis de Santa-Cruz-insuli (nune parto di Salomon Insuli) ed arivis en regiono cirkume 6 000 yari ante nun. La maxim anciena populo qua habitis l'insuli esis le Lapita. Li peskis, kultivis planti e facis ceramikajo. La periodo de cirkume 450 aK til 1865 konocesis kom Imperio Tui'Tonga, kun centro en l'insulo Tongatapu e chef-urbo en Mu'a.
L'unesma Europani qui vizitis l'insuli esis Nederlandani Willem Schouten e Jacob Le Maire, en 1616. Li vizitis l'insulo Niuatoputapu, norde del arkipelago. En 1643 Abel Tasman vizitis Tongatapu e Haʻapai. Altra importanta vizitero esis James Cook, en 1773, 1774 e 1777.
En 1845 Tāufaʻāhau unionis l'arkipelago e formacis rejio. En 1875 ilu deklaris Tonga konstitucala monarkio.
Tonga divenis Britaniana protektorato en 18ma di mayo 1900 pos amikeso-pakto kun Unionita Rejio, ma kontree altra insuli en Pacifiko ol ne perdis lua tradicionala monarkio. Pakto pri protektorato finis en 1970, e Tonga nedependanteskis en 4ma di junio sam yaro. Ol nemediate eniris Britaniana komunitato.
En julio 2010 la lando demarshis decideme por divenar konstitucala monarkio, kande Sialeʻataongo Tuʻivakanō divenis l'unesma chefministro direte elektita da Legifala Asemblitaro.
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
Tonga esas konstitucala monarkio. Lua chefo di stato esas Tupou la 6ma, de la 18ma di marto 2012. La chefo di guvernerio esas la chefministro, nune ʻAkilisi Pohiva. Til julio 2008 la monarko ank esis chefo di guvernerio di la lando.
La parlamento (Fale Alea) konsistas ek unika chambro kun admaxime 30 membri. Nun esas 28, di qui 17 elektesis direte dal populo, 9 elektesis nedirete, da heredala chefi, e 2 ne elektesis.[3] Lua konstituco adoptesis en 4ma di novembro 1875, ed emendesis lastafoye en 2016.[3]
Segun determinas lua konstituco, Tonga furnisas gratuita prima skolo por tota populo, liceo por toti kun simbolala preci, e stato pagas studii en exterlanda universitati, nome por medicino. Tonga anke grantas medikala sokurso por omna habitantaro. Lua konstituco anke protektas privata proprieto: stranjeri ne povas komprar tereni, nur povas lokacar proprieti.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Tonga esas 175-insul arkipelago, ma nur 36 habitesas. La maxim granda insulo esas Tongatapu, qua havas entote 257 km². En Tongatapu jacas la chef-urbo, Nuku'alofa. Ol havas 419 km di litoro.
Geologiale l'insuli esas de du tipi: kalkopetrala sulo de koralial origino, o kalkopetrala sulo superpozita a volkanala sulo. Foresti kovras 11% di tota surfaco. La suli dil insuli esas fertila, ecepte ube volkanal agado esas recenta.
Lua klimato esas tropikala kun du sezoni: varma de decembro til mayo e moderema de junio til novembro. La pluvo-quanto esas plu intensa de februaro til aprilo. Povas eventar cikloni de oktobro til aprilo.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Tonga |
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Tonga havis 106 398 habitanti.[3] La maxim multa (97%) esas Tongani. Mestici di Tongani esas 0,8%, e 2,2% apartenas ad altra etnii, segun la demografiala kontado di 2016.[3] Plu kam 70% de la habitantaro habitas Tongatapu, la maxim granda insulo di arkipelago. Granda parto de la habitantaro havas Polineziana origino, kun mikra mixo di Melaneziani. Cirkume 3 o 4 mil habitanti havas Chiniana origino.
L'oficala lingui di la lando esas Tongana ed Angla. De la habitantaro, 76,8% parolas la du lingui, 10,6% parolas la du plusa altra linguo, 8,7% parolas nur la Tongana, 0,7% parolas nur l'Angla, 1,7% parolas nur altra linguo, e 2,2 ne informis pri lua idiomo.[3]
La religio kun maxima nombro di adepti esas protestantismo, praktikata da 64,1% de la habitantaro. Mormoni esas 18,6%, katoliki esas 14,2%, 2,4% praktikas altra religii, 0,5% praktikas nula religio, e 0,1% ne informis pri religio.[3]
Skolo esas gratuita ed obliganta por pueri evante 6 til 14 yari, e 98.9% de la Tongani savas lektar e skribar.
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
La religio (kristanismo) influas multe en Tongana kulturo. La rejo Taufa'ahau Tupou la 4ma praktikis la Metodista-kredo, qua esas la religio di 40.000 habitanti.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Tonga National Population and Housing Census 2016. Fako pri Statistiko di Tonga. URL vidita ye la 19ma di aprilo 2019.
- ↑ Mariner, William and Martin, John (1817). An account of the natives of the Tonga islands in the south Pacific ocean: With an original grammar and vocabulary of their language. Compiled and arranged from the extensive communications of Mr. William Mariner, several years resident in those islands, Volume 2
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Australia - Oceania::Tonga - The World Factbook. CIA. URL vidita ye la 19ma di aprilo 2019.
| Landi e teritorii en Oceania |
| Atolo Johnston | Atolo Midway | Australia | Estal Timor| Fidji | Franca Polinezia | Guam | Havayi | Insulo Baker | Insuli Cook | Insulo Howland | Insulo Jarvis | Insulo Wake | Insuli Marshall | Insuli Salomon | Kingman Rifo | Kiribati | Federata Stati di Mikronezia | Nauru | Nova Kaledonia | Nova-Zelando | Niue | Norfolk | Norda Mariani | Palau | Palmyra | Papua-Nova-Guinea | Pitkern | Samoa | Tokelau | Tonga | Tuvalu | Usana Samoa | Vanuatu | Wallis e Futuna |
