Ο ΛΑΟΣ ΔΕΝ ΞΕΧΝΑ, ΟΚ. ΑΛΛΑ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ (ΚΕΝΤΡΟ)ΔΕΞΙΑ;

Ο λαός, λέει το σύνθημα, δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά. Όπως όλα τα συνθήματα, έτσι κι αυτό είναι αστείο. Ο λαός ξεχνά και ξαναθυμάται κατά το συμφέρον του, και τη μανούβρα αυτή μπορεί να την κάνει και σε μετα-γνωσιακό επίπεδο: ξεχνά πως κάποτε ήξερε, ή θυμάται πως κάποτε ξέχασε, τι σημαίνει Δεξιά. Έτσι κάπως η ΝΔ ανακαλύπτει το αντιμνημόνιο που ξέχασε μετά το 2012 και η πρώτη φορά Αριστερά συγκυβερνά με Ανελ και κάνει (προσωρινά) υφυπουργό τον Πόρτα-Πόρτα.

Εντούτοις, ενόψει των εσωκομματικών εκλογών στη ΝΔ, με τον Καμμένο άλλη μια φορά κυβερνητικό εταίρο και την ΧΑ σταθερά τρίτο κόμμα (αν και ευτυχώς σε απόλυτους όρους η ψήφος της πέφτει) το σύνθημα είναι τουλάχιστον επίκαιρο αν εκφραστεί λίγο διαφορετικά. Κυρίως δε γίνεται επίκαιρο το τί σημαίνει κεντροδεξιά: ένα ερώτημα-δείγμα παρακμής από μόνο του, όπως και η συζήτηση περί κεντροαριστεράς που προηγήθηκε της τελικής διάλυσης του ΠαΣοΚ.

Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει πώς ορίζουν την (κεντρο)δεξιά οι επίδοξοι ηγέτες της. Τα λόγια είναι τσάμπα εξάλλου, και όλοι έχουν κίνητρο να ανοιχτούν σε ένα πλατύ κοινό. Ούτε με ενδιαφέρει πώς την ορίζουν οι αντίπαλοί της. Με ενδιαφέρει μόνο το πώς καταλήγει κανείς να θεωρεί τον εαυτό του (κεντρο)δεξιό - ποιές αρχές, αξίες, μνήμες, συνθήκες διαβίωσης και παραστάσεις ωθούν κάποιον στο να ταυτιστεί με αυτή τη λέξη. Ευτυχώς υπάρχει τρόπος να το ελέγξουμε.

Τα στοιχεία μου εν προκειμένω προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Έρευνα Αξιών του 2008 - την πιο πρόσφατη δυστυχώς. Περιμένω πώς και πώς την επόμενη έρευνα του 2017, στην οποία έμαθα με μεγάλη ανακούφιση ότι θα συμμετάσχει η Ελλάδα. Η σύγκριση των δύο ερευνών θα μας πει πιο πολλά για την κρίση, τα αίτια και τις επιπτώσεις της από δέκα διδακτορικά οικονομολόγων πάνω στο θέμα.

Το δείγμα της Έρευνας Αξιών είναι σταθμισμένο και αντιπροσωπευτικό: 1.208 Έλληνες άνω των 16 (η έρευνα περιλάμβανε γύρω στους 1.500 αλλά τόσοι απήντησαν στις ερωτήσεις που με απασχολούν - δείτε παρακάτω). Το ερωτηματολόγιο μπορείτε να το δείτε εδώ. Η πολιτική τοποθέτηση των ερωτηθέντων μετριέται σε κλίμακα από 1-10, όπου 1 είναι ο πιο αριστερός Έλληνας και 10 ο πιο δεξιός. Σε καμμία φάση της συνέντευξης δεν δίνεται ορισμός σε αυτές τις έννοιες. Πέρα από την ερώτηση περί πολιτικής τοποθέτησης, υπάρχουν και πολλές άλλες που εστιάζουν στις νοοτροπίες, αξίες και ιδανικά του συνεντευξιαζόμενου, αλλά και στην καταγωγή, την οικογενειακή και οικονομική κατάστασή του, και τη θέση του στην κοινωνία γενικότερα.

Η λογική είναι απλή: αν βρούμε τις νοοτροπίες, τις ιδέες και τα ιδανικά που τείνουν να ενστερνίζονται περισσότερο οι αυτοαποκαλούμενοι 'δεξιοί' από τους υπόλοιπους Έλληνες (και τα οποία τείνουν να ενστερνίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό όσο πιο 'δεξιοί' θεωρούν ότι είναι), τότε έχουμε στα χέρια μας έναν εμπειρικό ορισμό και της δεξιάς, και της 'κεντροδεξιάς.' Και επειδή αυτό που στην πραγματικότητα αναζητούμε είναι μια σειρά από στερεότυπα, σκέφτηκα να χρησιμοποιήσω μια απλή μέθοδο - decision trees. Ουσιαστικά, η μέθοδος αυτή επιτρέπει να δοκιμάσουμε πολλές τέτοιες νοοτροπίες, ιδέες και ιδανικά, μία-μία, για να βρούμε ποιές χωρίζουν πιο ξεκάθαρα τον Ελληνικό λαό σε 'δεξιούς' και 'αριστερούς'. Μόλις βρεθεί η καλύτερη διαχωριστική γραμμή, η διαδικασία επαναλαμβάνεται για κάθε ένα ξεχωριστά από τα δύο μέρη στα οποία χωρίστηκε ο πληθυσμός με όλες τις μεταβλητές που δοκιμάσαμε και νωρίτερα - και ούτω καθεξής, μέχρι να καταλήξουμε σε υπο-ομάδες που παραείναι μικρές για να διασπαστούν παραπάνω, επειδή τα επιμέρους μέρη δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν μεταξύ τους με στατιστικά σημαντικό τρόπο.

Εφαρμόζοντας αυτή τη λογική πάνω στο πλήρες δείγμα της έρευνας, βλέπει κανείς ότι μερικές ερωτήσεις χωρίζουν το δείγμα με ξεκάθαρο τρόπο σε περισσότερο και λιγότερο δεξιούς. Σημειώνω με (+) τους παράγοντες που σχετίζονται με πιο 'δεξιά' άτομα, και με (-) αυτούς που σχετίζονται με πιο 'αριστερά' άτομα. Τα 'επίπεδα' που σημειώνω υποδηλώνουν πόσες φορές έχει υποδιαιρεθεί ο πληθυσμός όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά ως σημαντική διαχωριστική γραμμή μια μεταβλητή.

• Επίπεδο πρώτο: πόσο εμπιστεύεται κανείς την Εκκλησία ως θεσμό (+); 
• Επίπεδο δεύτερο: Πόση εμπιστοσύνη έχει στους δημοσίους υπαλλήλους (-) Έχει ποτέ συμματάσχει σε διαδήλωση (-); Πόση εμπιστοσύνη έχει στα εργατικά σωματεία και τους συνδικαλιστές (-); 
• Επίπεδο τρίτο: Θεωρεί αποδεκτή την έκτρωση για μια ανύπαντρη γυναίκα (-); Θεωρεί αποδεκτή συμπεριφορά το περιστασιακό σεξ με αγνώστους (-);  Θεωρεί ανεπιθύμητους ως γείτονες τους Ρομά (+); Θεωρεί επικίνδυνο το να επεμβαίνει ο άνθρωπος στο φυσικό του περιβάλλον (+); θεωρεί σημαντικό η δουλειά του να τον φέρνει σε επαφή με (ενδιαφέροντες) ανθρώπους (-); θεωρεί ότι είναι δουλειά των ιδιωτών ή του κράτους να φροντίζουν τους πιο αδύναμους; (-)

Δοκίμασα, βέβαια πολλές ακόμη ερωτήσεις που δεν αποδείχθηκαν καλές στο να ξεχωρίζουν τον πληθυσμό σε 'δεξιούς' και 'αριστερούς.' Δεν τις παραθέτω εδώ για λόγους συντομίας, αλλά περιλάμβαναν και πολλές δημογραφικού χαρακτήρα μεταβλητές όπως ηλικία, φύλο, οικογενειακό εισόδημα, καταγωγή και λοιπά. Θα προσέξετε ότι η ανάλυσή μου δεν εξετάζει την επίδραση των διαφόρων μεταβλητών ταυτόχρονα - δεν υπάρχουν controls. Οπότε δεν απαντά στο ερώτημα 'ποιές επιρροές κάνουν έναν Έλληνα δεξιό/αριστερό;' - μόνο στο ερώτημα 'τι σημαίνει στο μυαλό του Έλληνα δεξιά/αριστερά;'

Μιλήσαμε λοιπόν για το πλήρες δείγμα. Όμως και η αριστερά έχει τη 'δεξιότερη' μεριά της, και η δεξιά επίσης έχει την, αχέμ, 'δεξιότερη' μεριά της. Τι σημαίνει 'δεξιά' σε αυτό το πλαίσιο; Για να το εξηγήσουμε αυτό επαναλαμβάνουμε την ίδια ακριβώς ανάλυση, ξεχωριστά για 'δεξιούς' (6-10 στην κλίμακα αριστερά-δεξιά) και για 'αριστερούς' (1-5).

Για τους αριστερούς τα πράγματα έχουν ως εξής (τα θετικά πρόσημα υποδεικνύουν παράγοντες που σχετίζονται με την κεντροαριστερά):

• Επίπεδο πρώτο: πόσο εμπιστεύεται κανείς την Εκκλησία ως θεσμό (+); 
• Επίπεδο δεύτερο: πόσο σημαντικό μέρος της ζωής του είναι η πολιτική; (+) πόσο θεμιτό θεωρεί το να παίρνει κανείς επιδόματα πρόνοιας τα οποία τυπικά δεν δικαιούται; (-) πόσο σημαντικό θεωρεί ότι είναι για την υγεία ενός γάμου το να έχει το ζευγάρι ένα καλό σπίτι; (+); πόσο σημαντικό θεωρεί για τη ζωή του το να έχει άφθονο ελεύθερο χρόνο; (+); 
• Επίπεδο τρίτο: Θεωρεί αποδεκτή την έκτρωση για μια ανύπαντρη γυναίκα (-); πόση εμπιστοσύνη έχει στις ένοπλες δυνάμεις (+); θεωρεί σημαντικό για την υγεία ενός γάμου να έχουν οι δύο σύντροφοι ίδιες θρησκευτικές πεποιθήσεις; (+)

Για τους δεξιούς τα πράγματα έχουν ως εξής. Όπως πάντα τα θετικά πρόσημα υποδεικύουν παράγοντες που σχετίζονται με τη δεξιά, εν προκειμένω με τους αυτοχαρακτηριζόμενους ως πολύ δεξιούς ή και ακροδεξιούς. Άρα τα αρνητικά πρόσημα υποδηλώνουν συσχετισμό με την κεντροδεξιά:

• Επίπεδο πρώτο: πόσο σημαντικό θεωρεί ότι είναι για την υγεία ενός γάμου το να ζει το ζευγάρι ξεχωριστά από τους γονείς των δύο συντρόφων; (-)
• Επίπεδο δεύτερο: όταν τον ρωτάς αν η συντήρηση των φτωχότερων είναι καθήκον των ιδιωτών ή του κράτους, και όταν τον ρωτάς αν ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να διαχειρίζεται τη φύση όπως νομίζει, απαντά με απόλυτο τρόπο (σίγουρα ναι ή σίγουρα όχι;) (+)
• Επίπεδο τρίτο: θεωρεί με απόλυτη βεβαιότητα ότι οι άντρες πρέπει να κάνουν παιδιά για να ολοκληρωθούν σαν άτομα; (+)

[Το γράφημα μου βγήκε λίγο λάθος - το διορθώνω σύντομα]

Συμπέρασμα - το 2008, οι Έλληνες θεωρούσαν 'δεξιά' μια θρησκευόμενη, κοινωνικά συντηρητική μερίδα του πληθυσμού που έβλεπε ως απειλές προς τον τρόπο ζωής της μια σειρά από επιστημονικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές εξελίξεις και προέβαλλε ως αξία την άμυνα ενάντια σε αυτές. Η 'δεξιά' στο μυαλό του μέσου Έλληνα έβλεπε κάποιους συνανθρώπους ως ανεπιθύμητους, έβλεπε με δυσπιστία το συνδικαλισμό, τον ακτιβισμό , και είχε επιφυλάξεις απέναντι στο κοινωνικό κράτος και την πρόοδο της επιστήμης. Έβλεπε δε τη δουλειά πολύ περισσότερο ως μέσο βιοπορισμού και λιγότερο ως χώρο έκφρασης ή αυτοπραγμάτωσης.

Με βάση την ίδια λογική, οι δεξιότεροι Έλληνες θεωρούσαν 'Κεντροδεξιά' το κομμάτι της δεξιάς που φοβόταν τους δογματισμούς σε περίπλοκα ζητήματα, και έδειχνε ανοχή σε όσους αμφισβητούσαν τις δομές και αξίες της παραδοσιακής (εκτεταμένης;) οικογένειας.

Οι αριστερότεροι Έλληνες από την άλλη θεωρούσαν 'κεντροαριστερά' το κομμάτι της αριστεράς που ήταν θρησκευόμενο ή θεωρούσε την εκκλησία σημαντικό θεσμό, δεν εξέφραζε αντιμιλιταριστικές θέσεις, είχε μεσοαστικές αξιώσεις (οικονομική άνεση, πολιτική έκφραση και ελεύθερο χρόνο), και επιπλέον το ενοχλούσε η σπατάλη στις κοινωνικές δαπάνες.

Πού να είναι άραγε τώρα όλοι αυτοί οι κεντροαριστεροί και κεντροδεξιοί; Η πρώτη μου αντίδραση είναι ότι οι κεντροαριστεροί του 2008, με τις μεσοαστικές και (γιατί όχι;) υλιστικές αξίες τους, πρέπει να τσαλακώθηκαν περισσότερο από όλη την υπόλοιπη χώρα την εποχή της κρίσης και να εκφράζονται πλέον εντελώς διαφορετικά - ο χώρος τους δεν υπάρχει. Οι κεντροδεξιοί του 2008, από την άλλη, έχουν ελαφρύ ιδεολογικό στίγμα και θα μπορούσαν πλέον να ψηφίζουν ό,τιδήποτε.

Μια τελευταία σημείωση: Το 2008, από τους ερωτηθέντες που δέχτηκαν να πουν πού τοποθετούνται στην κλίμακα δεξιά-αριστερά, το 61% ήταν από κεντροαριστεροί (5) ως @conclavios (1). Το 20% προτίμησε να μην απαντήσει. Το 'κέντρο' (5-6) συγκέντρωνε το 40% της ψήφου, ανώ τα άκρα (1-2 και 9-10) το 18%.

WE NEED TO TALK ABOUT GREEK PRIVATE EDUCATION

In the early years of the Greek crisis, I used to feel a stirring of guilty pleasure when foreign media were forced to take deep dives into Greek politics. I would imagine young journos doing their meticulous research with a smug look on their faces and then suddenly being hit with a depressing realisation: "wow, this story goes so deep and so far back; I don't know who to trust; and every policy decision past or present hurts someone! - is that how it feels to be Greek?"

I rarely feel this way anymore, but the Economist's recent piece on Greek private education brought it all back for a moment.

VAT on Private Education: the story so far

As readers may know, in the aftermath of its capitulation in July and as details of the Third Memorandum were being ironed out with the Troika Institutions Quadriga, the Greek government found itself looking for alternatives to a VAT hike on beef. This idea, nominally popular with creditors, had run into stiff opposition within the ruling party, and speculation persists that pressure was being applied on the government by the French, eager to protect their beef exports (context here and here).

The Greek counter-proposal was to raise VAT on private education to an eye-watering 23%, and the story offered to the electorate at the time - that this was a specific demand from Greece's creditors - turned out to be a lie. On 'discovering' this in September, Syriza (now campaigning for re-election) pledged to reverse the measure if re-elected. However, on returning to power, they found little to offer the creditors in return and mooted a counterproposal for a three-tier VAT regime (0% for primary and pre-primary, 6% for vocational and cramming schools and 13% for private secondary schools). Unfortunately, the three-tier proposal was illegal. The VAT Directive lists services to which a two-or three-tier VAT regime may apply but this does not include education (for the entire context, read Articles 98, 132-133 and Annex III here). Effectively, the Greek government has only ever had a choice between applying a full VAT rate or a zero VAT rate to all private education.

With opposition to the VAT hike growing, and a number of private schools already in significant difficulty as a result, the Greek government will now, perhaps more appropriately, raise equivalent from gambling instead. Turns out the owners of newly-privatised OPAP aren't as good at lobbying as private schools, or maybe they did their lobbying too early.

Unfortunately, too little actual evidence was used in debating this issue; which is a shame because the facts on the ground tell us a fascinating (and often tragic) story about Greek society and how it's coping with the crisis.

An objection in principle

Before I go into the statistics, I need to clarify one thing: I believe that true education should not be taxed, and definitely shouldn't be subject to VAT of all taxes. Education, whether private or public, is not consumption; it is an investment. The time to tax is is when the human capital it creates starts generating income. There is a significant debate about how good the returns on investment in education are and whether any of the mechanisms that we assume produce its returns actually work (see this gem from Pseudoerasmus for example), but there is no doubting the purpose of most such spending; it is an investment in human capital.

I say most because not all spending with education providers purchases education as such. Parents may eg pay a premium for kids to be looked after a little while longer while they're at work. This extra schooling might build no human capital, but instead simply buy employers and employees additional flexibility. Rich parents might pay for access to a social elite - an investment in social capital but also (in less meritocratic societies) in future economic rents - which many libertarians would happily agree should be taxed. Parents afraid of the stiff competition their kids will face in getting into university or finding a job market may be paying for teaching-to-the-test even though they know it does not build human capital; as a kind of insurance for their children.

How education spending should be taxed or subsidised, whether it is investment or consumption, and whether it ought to be promoted or suppressed through better co-ordination really depends on these questions. It is perhaps natural for the ideological Left (whatever's left of it in Syriza) to despise private provision of a public good. However it's also worth bearing in mind a historical irony: in Greece's modern history, the expulson and, later, exclusion of teachers with open communist sympathies from public schools contributed strongly to building the supply of private tuition; this may also help explain its ability to specialise in serving lower-income groups.

How many Greek households use private education anyway?

The obvious starting point is the actual share of pupils enrolled in private education. 'Private education' is a very wide term, so it helps to speak more precisely by level of education, and to distinguish between provision in private schools and tuition in private institutions such as frontistiria, or by private tutors. Each of these sectors is a whole different kettle of fish, and taxability varies. Private one-on-one tutoring in particular can go underground in the blink of an eye - good luck collecting VAT on that.

About 7% of Greek pre-primary and primary school pupils go to private schools (see p 416 here or raw data here). The percentage falls as children grow, from 5% in lower secondary (gymnasio) to 4% in upper secondary (lykeio). By most countries' standards this is actually a small share of the population - only three OECD countries have (marginally) less privatised education systems. On last count (2012) there were ca 75,500 pupils in Greek private schools excluding nurseries and pre-schools (on which more details will follow), and an additional 11,500 in the latter.

Not only is the Greek private school population small in relative terms, it's also not growing; in fact (again, excluding nurseries) it peaked in 2003 and has fallen relatively consistently over the years, both in absolute numbers and as a share of the pupil population. Demand for upper secondary schools is positively falling in the long term. Overall, the private school population was down 12% from its peak even in 2007, and down 18% in 2012. This suggests to me that, all other arguments aside, private school fees make for a rather poor tax base, unless they are somehow a fantastic proxy for undeclared income (which I expect they are not).

But schools are not the only kind of private education out there. Private foreign language tuition is common. Over half a million Greek children were enrolled in 6,500 language schools as of 2013 - roughly one in three Greek children in education of any kind.

Then there is private tuition across a range of academic subjects, whether remedial or as a top-up for students cramming ahead of their final exams. PISA findings reveal that the majority of Greek secondary school pupils attended private lessons outside school in 2012 - 56% in the case of mathematics, though fewer when it came to other subjects. That might sound like a lot but the equivalent figure was 74% in 2009 and 2006; clearly parents cut down during the crisis. Possibly because of this, the overlap between different kinds of private lessons isn't as big as one might think. If you can get hold of the raw PISA 2012 data (I did) you can combine these figures to reveal that 72% of Greek high school kids had private lessons of some kind or other in 2012.

Shockingly, this included 69% of Greek kids in single-parent households. This is shocking because half of all single-parent households in Greece were, by that time, struggling to afford food. Let me repeat this in case it did not penetrate; in 2012 a good percentage of Greek single parents (38%, if you assume single parents have on average as many kids as two-parent households) were to some extent willing to prioritise paying for private lessons over food. One does not do this sort of thing on a whim; these people were no doubt convinced that private lessons were crucial if their children were to have any hope of getting out of poverty.

What about primary education?

There is one type of private education that is in particular demand among Greece's lower middle class: private nurseries, primary schools and pre-schools. As already demonstrated, the percentage of pre-primary school children going to private institutions doubled during the peak of the crisis (2011-12). As early as 2010, spending on primary and pre-primary education was already shooting up among the top 20% highest-earning households.

This is due to a combination of push and pull factors. The crisis forced more Greek women to become economically active, most of them working part time or only occasionally (on which much more detail here). This added, over exactly the years of the pre-primary boom, between 3 and 4 hours of childcare per week for the average household. This increase did not come from existing users taking on more hours, but from more families leaving their kids (especially those under 3) with nurseries. An even more important factor was the pilot operation of 801 all-day schools (see p 40 here) supported by EU structural funds. The pilot was meant to have a demonstration effect, with the Greek government taking over the cost of the scheme once it was convinced of its practicability and benefits. It did not, and the private primary education boom proved to be short-lived - in fact since 2012 the numbers have been slowly reverting back to normal as fewer and fewer people can afford nurseries, or alternatively fewer women can find part-time work.

Is it true that private schooling makes up for failings in the educational system?

There are two ways to approach this question. One is a matter of efficiency, as assessed by Koutsampelas (2015). I cite this study with apologies to the authors, who clearly are still working on the paper and don't want it used as is by other researchers until it has been finalised. They find [...] household willingness to pay €2,182 (annually, in 2009 prices) in 2009 and 2,517 (annually, in 2013 prices) in 2013 per school-age child for substituting state for private education. The corresponding figures for government cost per school-age child is €4,33915 and€ 3,70716 or 2009 and 2013 respectively, suggesting that from the consumers’ point of view the public provision of education in Greece might be inefficient.

You can check Koutsampelas' sums here. If you combine Eurostat's data with the OECD's figures on pupil numbers, the result is ca EUR3600 per pupil for primary and pre-primary and EUR4400 per pupil for secondary school as of 2012. Of course these figures are down from a peak of EUR4100 and EUR5600 respectively in 2009 and, assuming no change in pupil numbers in 2013, they would be 3300 and 3900 respectively.

The second way is to ask whether private school pupils do better than their state-educated peers, and why. The OECD's PISA assessment finds a persistent, statistically significant difference across all areas, with private schools performing better. However, the PISA 2009 assessment also found that, once the effects of pupils' social backgrounds, school independence and competition for pupils are taken into account, private school pupils actually do marginally worse. Adding 'independence' to the mix is not trivial though. Greek schools have probably the least discretion in deciding on their own curricula in the developed world (see IV.4.2. here).

Then there is the question of whether private out-of-school tuition makes up for failings of public schools specifically as opposed to those of the educational system. The answer is likely to be no. Going back to the PISA 2012 data, you can see that pupils in private schools still use private tutoring as much as public school students. When it comes to non-traditional subjects (ie not language, science or mathematics) they arguably use more private tuition.

UPDATE 15/11: PISA 2012 included three trick questions, in which pupils were invited to rate their familiarity with the made-up concepts of "proper numbers"; "declarative functions"; and "subjunctive scaling." Only ca. 3% of Greek pupils claimed to understand all three concepts well, but about 37% claimed at least some familiarity with all of them. This isn't bad by international standards. However, what is really interesting is the correlation between such 'overclaiming' and out-of-school tuition. Greek pupils that received out-of-school tuition in mathematics in 2012 were significantly more likely to over-claim (ca a quarter of a s.d.), and pupils that received 6 hours of out-of-school tuition per week or more were even more so - a full s.d above average. It could be reflex: when taught to the test, a pupil knows it's best to try some answer and show familiarity than none at all. It could be psychological pressure; a child taught on the insistence of parents may be eager to please. Or it could be confusion: a child desperate to keep track of new concepts may genuinely feel one is vaguely familiar, even if it is not.




Do poorer Greeks use private education?

The latest data we have suggest that, in 2010, and among Greek two-parent families with children, education made up ca. 5% of consumption spending. Among single parents, this went up to 10%. This generally includes all spending on education; books tend to be free but a wide range of accessories are not. Even so, private schools and tutoring are likely the major driver.

Eurostat doesn't break these figures up by income bracket and household composition at once, but there is a breakdown by income quintiles across the whole population here. This suggests that the top 20% of households by income spent 2.3 times as much on education as the bottom 20% in 2010 - but the differences are greatest for pre-primary and primary education, where the top 20% spent 6x as much. So we know that private education spending is skewed towards higher incomes - but is it the top end of the distribution driving this or the bottom end?

PISA confirms that private schooling in Greece is skewed towards higher incomes - more so than other countries, but suggests that this is mostly due to the exclusion of the very poor, not exclusivity to the privileged (see fig. 2.1 and 4.2 here). Private lessons and cram schools are, as we saw, widely used by lower income families and even charitable shadow education is becoming increasingly common. But again this is a story of the very poor missing out on a near-necessity, not the well-off enjoying a luxury: on PISA's standardised socio-economic status index non-users score a very significant 0.4 of a standard deviation lower than users.*

It's worth noting that Greek society is changing rapidly during the crisis. The findings of Koutsampelas (2015) suggests that Greek state schools are now receiving an influx of children from newly-poor, once middle-class families. This group dominates the flow out of private education to such an extent that the progressiveness of public education spending has actually increased during the crisis even though the class composition of state schools has widened to include better-off people.
The downside of this is that the government has rarely been able to budget for the increased demand for public schooling, leading to widespread teacher shortages and putting the Greek education budget under further pressure.

Epilogue

In Greece, attendance of private schools is rare, and falling. In fact, the crisis has pushed previously middle-class families into state education, leading to mass teacher shortages. Use of private daycare is more common and an important, if dysfunctional, contributor to labour market flexibility. But private lessons, cram schools and tutoring are extremely common, even though they too have taken a hit during the crisis. There is no suggestion that private tutoring in Greece is economically efficient; it is a bad, path-dependent solution to a poor education system. Because of this function, it's also a desperate necessity. Private schooling, on the other hand, is efficient up to a point; it does not make up for failings in public schools as such, simply for the lack of school autonomy and choice in the educational system as a whole.

The cases of private nurseries and of single parents using private tuition make me think of all the times critics have told me to put 'people over numbers' and check my figures against their (sometimes atypical, and almost always second-hand) slice-of-life anecdotes. The numbers are people, guys. The numbers are always people. Telling their story well is the same art as that of putting a tearful first-hand account into context. And if you can't be bothered to do the one, you probably can't do the other correctly either.


* [Bear in mind, PISA's index is a composite, and uses posessions, immigrant status, parents' jobs and parents' education to create a status proxy; this means it is not as variable as family income - if neither parent has become unemployed it is likely that a child's PISA status will not have changed throughout the crisis.]


PS: What if private schools do not confer an advantage after accounting for socio-economic status?

I can't know without running the OECD's regression whether school independence makes more of a difference ot the private/public performance gap than socio-economic status. But what if its impact turns out to be negligible? What would that mean? I have three pet theories.

1. Some of the Greek private school system may not be in the business of producing 'education'. It may be efficient in terms of meeting parents' actual requirements, which may not match a reasonable person's idea of 'good education.' Parents may be willing to spend money in order to ensure their kids are supervised while they work long hours; or are allowed to coast or get away with poor conduct; or are spared from mixing with 'the wrong sort' or have a chance to make their way into the elite.

2. Demand for private schooling could be compensating specifically, but inefficiently, for the lack of independence and competition among state schools. Parents may be willing to pay for a more tailored curriculum, or for non-mainstream teaching methods. This tailoring, however, may be inefficient because of Greece's fragmented geography and relative scarcity of children - which means that parents can rarely find exactly the 'alternative' education they need, and the schools may themselves struggle to find the specialist labour that they need. In other cases, parents with a demand for tailored schooling may genuinely want a good education but have preferences as to what this entails that don't prioritise academic achievement (eg they might want an education that provides religious indoctrination; or an environment that nurtures creativity).

3. Greek private schools may, by virtue of being private, have access to inferior inputs. If people who train as teachers in Greece value secure jobs more than marginal differences in pay and are willing to wait and/or relocate to get such jobs, they might prefer to pass up offers from private schools, especially if they are highly qualified on paper. Similarly, people moving into teaching (or a specific kind of teaching) after switching careers out of necessity may also be more likely to go into private schools for similar reasons. Parental effort is also an input. Parents who opt for private schooling because it helps them trade off money for working time may have less time to devote to supervising or encouraging learning.

Whither Syriza’s Wealth Tax?

Lost amidst the tumultuous coverage of Eurogroup meetings, negotiations, leaked documents and denials, the new Greek government’s plans for tax reform are slowly taking shape and are due to be announced in the early summer of 2015. One flagship fiscal policy, announced as far back as the Thessaloniki programme, is a wealth tax. We don't know much about it, but we do know that a) it will replace ENFIA b) it will not apply to primary residences c) it is likely to be levied almost exclusively against property, although other assets might follow d) it will most likely be a net wealth tax, i.e. levied against people's equity in their belongings.

This won’t be the first attempt by Greek governments to tax wealth of course  - the hated ENFIA may have actually hastened the downfall of the previous government, prompting the kind of people that core Syriza voters had once derided as ‘νοικοκυραίοι’ to join them in the party’s ranks.

Ironically, no more than a year ago, the Bundesbank itself proposed a wealth tax (as a one-off, high impact measure) for troubled Eurozone countries. The IMF also considered a recurring wealth tax (see pg 39 here), again only to suggest that one-off levies on wealth might work better. Cyprus, of course, got a brief taste of this medicine before moving on to a more traditional depositor bail-in. 

Towards a new Wealth Tax: Taking stock

According to the ECB’s Household Consumption and Finances Survey, it took a net 331,800 in assets to put a Greek household in the top 10% of the wealth distribution (see Table A2 here) in 2009. While the threshold must have fallen very significantly since then, some of the fall in e.g. property wealth should be reversed when the economy begins to recover. So, without access to more recent figures, I will assume that it would take a threshold of EUR300,000 to capture the top 10% of Greek households by wealth. Not a bad place to start counting ‘the rich’ if you’re looking to balance left-wing legitimacy with a decent revenue, and also a number often referred to in the past as Syriza's threshold for wealth taxation.

Next is the question of how much wealth these people have. The ECB’s 2009 figures aren’t much help here, but Credit Suisse’s 2014 estimate of D10 wealth in Greece (which allows for a fat tail uncaptured by surveys) is at 56% of ca. $1 trillion, nearly half of which is in turn owned by the top 1% (pp. 125-6 here). The tax base potentially covered by our wealth tax system is therefore around EUR494 billion gross in today’s rates, or EUR462 billion net (assuming the top 10%’s ratio of gross to net wealth has not changed since 2009). 

[Note: I started writing this post in January; 'today's rates' unfortunately refer to late January]

This is the top line and it’s huge. Like an entrepreneur mulling over their business plan, the new Greek government might be tempted to think – if we can get just a little bit of that…

Well we can get a little. We know because others have tried for years. Wealth taxes are far from new, but were a dying breed in the run-up to the crisis, with more and more OECD countries abandoning them from the mid-90s onwards. Here's why.

No miracles

First, even when the tax base is wealth, taxes are paid out of income, and wealth taxes are thus constrained to some extent by the income of the wealthy. In some parts of the world (well, Germany) there is even a legal precedent of courts capping wealth tax as a share of actual income. In this context, the main function of wealth taxes is to marginally improve the fit between households’ tax liabilities and their tax-paying capacity, often by using wealth as a proxy for undeclared income. In countries like Greece, where high earners are notorious for tax avoidance, the appeal is undeniable. But large numbers of households, especially olders ones, can be asset-rich (or asset-comfortable) and cash-poor. A tragic example was one of the high-profile Greek suicides of 2012, a carer who twice insisted in his suicide note that he had ‘ample wealth, but no cash.’

Second, it's hard to pin down accurate valuations of wealth. Assets acquired in the (often remote) past may have appreciated enormously in value but, in the absence of a market sale, never been revalued accordingly. Taxpayers have no incentive to obtain independent valuations, especially under a wealth tax regime, But even if they wanted to obtain one, this will not always be possible since most of the assets that constitute wealth are highly illiquid and non-standardised. To name one example, the Spanish wealth tax system was known to consistently under-value property prices by around 70%.

Third, wealth taxes distort markets in significant ways as taxpayers seek to minimise liabilities; taxpayers can sell property and rent it back, lease yachts instead of owning outright, use equity release schemes to reduce their net equity in properties, and, of course, move their deposits (if counted as wealth) to another country.  This last option makes it hard for countries like Greece to levy any taxes on deposits unless they have the option of also implementing capital controls. I, for one, see no coincidence in the fact that Greek deposit flight accelerated following a series of news stories in January and early February claiming that Syriza was planning to tax deposits. While I cannot vouch for the quality of the sources cited by the press at the time, this plan chimed with a set of 2013 proposals made by one E. Tsakalotos, better known today as our Much More Agreeable Lead Negotiator with the Troika Institutions.

Finally, wealth taxes cost a lot to administer; they require a lot of high-quality information to run, when most states struggle to get even the basics right. Greece is struggling to get a register of property ownership together, let alone take stock of other assets.

So how much could we raise?

The tax yield from such exercises has varied across countries but as a rule it has been surprisingly small.  In Sweden, with a hundred years’ experience of wealth taxation and a vastly different tax culture to Greece’s, the wealth tax never raised more than 0.4% of GDP before being abolished. In France, it never raised more than 0.25% of GDP and in Spain it never raised more than 0.22% in recent history. The European Commission’s recent review of international wealth taxation found that revenues from net wealth taxes throughout Europe didn’t seem to exceed 0.5% of GDP in any country – about EUR1bn if applied to Greece. Historically, only small and very wealthy countries able to exercise capital controls seem to have achieved more – Switzerland probably owns the record at about 3.5% of GDP.

These examples are not entirely typical of what the Greek government could expect. Wealth taxes in other EU countries have generally focused on a narrower share of the population than the Greek government envisages and none have been implemented in the kind of struggle for survival the Greek government finds itself in. When the IMF used ECB data to calculate what might be raised on a recurring basis from a tax on the top 10%, they arrived at an estimate of around 1% of GDP across the EU (see pg 39 here). The closest equivalent to Greece might still turn out to be the case of Iceland, which reintroduced a net wealth tax in 2010, and originally set it to sunset out in 2014. We know exactly how much this raised – ca 0.9% to 1% of GDP in 2013 and 2014, despite the added support of capital controls.

That's the top-down approach. But a bottom-up estimate is also possible. My guess is that the pain threshold for such a tax is to cause taxpayers to pay as much as they would do if they had declared all income, but also not sell assets or eat into deposits, and also maintain their target ratio of liquid assets to income. If anyone is willing to try the math on this one, please leave a comment.

It’s hard to get to the liquid assets or the undeclared income of the top wealth decile in Greece, but extrapolating from the ECB’s figures for the four quartiles of the distribution back in 2009, I believe that their liquid assets might be around 3 times the group’s quarterly permanent household income (see Table 2 here for the data underlying my extrapolation). Additionally, we have estimates of unreported income by wealth quantiles from the groundbreaking work of Artavanis et al, who find that the top 10% by wealth under-report their income by ca. 50% (see Fig 1 here). That unreported income would also be part of the final tax base.

And how much would all of that that be?  Well even assuming the top 10% by wealth are also the top 10% by income (which they are definitely not) their liquid assets would not exceed 19% of Greece’s total annual household income, or ca. EUR42bn on 2013 figures, and their annual undeclared income would be around EUR28bn.

If pressed, I would say that an annual yield double that of the ENFIA income would be the best-case scenario in the medium-term, and on a very favourable set of assumptions. On balance, the risks are weighed to the downside, suggesting the wealth tax would have to be broadened, meeting fierce resistance along the way. But seriously, that's just me sticking my finger in the air. If you're willing to do the math, get in touch. 

---

[1] Unlike other estimates, I am tempted to use the 2009 ratios from the ECB household consumption and wealth study, because I suspect wealthier households really do target liquid assets as a share of their annual income.

INDIGNASHUN NASHUN

If you have been watching Greece over the last couple of days, you will know that Parliament is being peacefully besieged by large numbers of protesters trying their best to emulate the Spanish Indignados. Nor are the protesters in Athens the only ones. Check this map out for a hint at what's happening. Braving the elements, these folks have decided that by telling the Greek Government that they are upset they will somehow make history. I wouldn't be so certain, unless the bar is set abysmally low. Plus I kind of think the Government already knows.

It is perhaps not surprising that the key rallying cry involved in these developments was an internet meme - destined for viral status almost from the start - to the effect that the Spanish Indignados were taunting our complacent compatriots with the chant "Shhh, quiet, we'll wake up the Greeks". Although this was merely a fabrication based loosely on Spanish football taunts, it nonetheless struck a chord. Over Twitter, one user made it abundantly clear to me that in their view the truth of the matter was irrelevant. What mattered was the need to rally the people. This echoes the reactions I got from people forwarding the newly-resurfaced Weisbrot hoax, and makes me wonder whether that whole nasty episode wasn't just a dry-run for this sort of thing. I think we'll be hearing a lot of this sort of noble lie going forward as the great friendly hand of populism reaches for the nation's collective buttocks.

Now to give the protesters their fair dues, the protests appear to me to be genuinely non-factional and peaceful. Union troops from the National Electricity Company were even briefly booed by the assembled crowd. Despite many years of allegations that our murderous anarchist splinter groups (such as these and these) were agents provocateurs planted by governments in order to discredit all legitimate protests, these gatherings have not been disrupted, give or take the odd minor incident.

More to the point, the protestors do not appear to have any recognisable agenda beyond registering a) their numbers and b) their indignation. The only output I've seen so far is a loose collection of rants from the assembled throng charitably christened the minutes of the first assembly (standby for more; there's also been this call for Direct Democracy Now.) At any rate, manifesto items include things like "We have Beauty on our side, against the devious Banker and the evil Politician". In fact the whole thing reads like the kind of thing HR people put on flipcharts while one tries to stay awake during "workshops." Some way to go then, and people will probably have to stop using crayons first.

It amuses me to watch as media commentators visibly try to calculate the chances of this nascent movement ever amounting to anything, and to then watch as half of them slowly -ponderously- align themselves to the protesters, while trying not to be called out as fakers in the process. I wish them well. Me, I'm not too keen on this movement (read on though, I think they can come in handy!) and I won't be even if they take over the entire country.



Question no. 1: Who are they?

Simply put, they are the sum of the non-violent among these guys, these guys and these guys (both latter groups are nonviolent anyway). It's not a naturally cohesive mix; in Spain, maybe this sort of grouping got along well, but in Greece mistrust runs deeper and spirits run higher. It will take a sustained effort to make a movement out of this. I've no way of knowing how many they are, but I would say about 200,000 active so far is a reasonable estimate. Their numbers will grow substantially over the next week, barring any particularly stupid mistakes, as the three groups (non-violent nationalists, defaultniks and disillusioned voters-for-sale) together number much more than this. Frankly, they number in the many hundreds of thousands, so it's only a matter of mobilisation.

Question no. 2: How many are they? I mean really?

I think it's best to be realistic here and consider how many potential supporters this group has. I'd like to give them the benefit of the doubt with regard to this number because these are turbulent times and people tend to jump on bandwagons. Luckily I can run an approximation, using data from the European Values Survey of 2008 (data can be found here). I am only going to assume three things about these people: first, that they would at least consider joining a lawful demonstration. Second, that they believe that Greek society needs to change radically, not by incremental reform. And third, they they had little or no faith in Parliament as of 2008 (I'm allowing the 'little' response as faith in Parliament has slipped substantially since). That's all. I doubt any of the protesters would argue with any of the above. I really believe I'm throwing many more non-Indignados into this calculation than I'm keeping out of it, so I think my estimate is at the very least not conservative. They are, to illustrate, the group highlighted below:

The grand total? 8.4% of the Greek adult population or 625,000 people (calculations here). Where would that put them in parliament, if they were to all turn up and vote for one new party? Just ahead of the Greek Communist Party. They would command roughly 23-24 seats (I'm extrapolating from here).

Question no. 3. How did they use to vote?

According to the model I built above, the Values Survey can give me an answer of sorts to this question, but I must warn you the sample is really tiny, so take it with a massive pinch of salt. The sample is so small that answering this question is like asking a focus group or a room full of people, so don't read these results as statistically robust findings. THEY ARE NOT.

For the most part, these possible Indignados were pretty active voters. Nine out of ten said they would turn up to vote if an election were to be held the following day - which is way better than the average. The breakdown of votes would be as follows: 

Now I'm not surprised by these results, although I should caveat them further by saying that the conservative share of the pie is probably under-estimated as the Conservatives were in power in 2008 and thus their voters were more likely to trust Parliament. Similarly the Socialist share of the pie is probably over-estimated, though less so than the conservative slice is overestimated, as many socialist voters will have had a drastic change of heart in the last year.

Question no. 4: What do they want?

It's very hard to hear the triumphalism with which people report on these protests and assume that they are not getting drunk on illusions of power. I believe it is only a matter of time before some charismatic populist stage-dives into this crowd and into mainstream politics. It's going to be almost precisely like this:



Until then, it's important to note that the core of the protesters would probably agree on the following things:

• Greece should default on its external debt immediately.
• Greece should reverse the fiscal measures taken so far under the Memorandum
• Greece should review its constitution in order to ensure further accountability for those in power
• Greece should investigate most of the people who have served as Ministers in the last 30 years
• Greece should investigate most Greeks with substantial assets abroad
• Greece should engage in rapid tax reform aiming to shift a substantial amount of the tax burden to the richest.
• Greece should  henceforth rely more on plebiscites and less on politicians or technocrats for the purposes of policymaking  
• Greece should ally itself more explicitly with other peripheral European and developing countries 

Question 5: What will they do next? 

In short, they will both organise and splinter. As slightly less cohesive and slightly more paranoid versions of the Spanish protests, the Greek ones will organise around issues of security (including the thwarting of agents provocateurs), food delivery, daycare and political speech, in that order. The first three are not contentious, but the latter is, and will become more so the longer the initial wave of protests continues. People will want influence proportionate to what they see as their investment as a matter of the distributive justice that we Greeks are so fond of. The more nights one camps in Syntagma, the more say they will come to expect. Besides, splinter groups of the Greek Left (a major constituent of this moevement) have such a long tradition of choosing fragmentation over effectiveness (more here) and such a deep-seated (and requited) hatred of the nationalists that make up another large segment of the protester population (illustrated perfectly here) that it's only a matter of time before someone mentions policy and the fireworks start.


Question 6: How will they evolve?

I do believe that, as long as they remain civil, these people can be useful as leverage in negotiating better loan terms and a Greek default; Although the Troikans will hardly be crapping themselves at the unrealistic prospect of having a Greek Hugo Chavez across the table from them, this group could swing a closely-fought election.

UPDATE:

One quick way of thinking about the dynamics of the movement is to borrow an analogy from social media monetisation.Social media networks invest in growing their membership at significant cost, against the promise of turning members into paying customers one day. Except not having to pay is critical to sticking with the network. While the service is free, what matters is they way it is delivered, not what the content is. Users make up the content and literally come up with uses for the medium as they go along. All the owners of the network have to do is keep their fingers crossed that eventually the network will become so integral to users' lives that they will be unable to get around paying for it, like a utility. Otherwise, they either hope that they can skim a tiny bit of money out of a very large volume of interactions that inevitably happen through the network, or sell very inobtrusive access to their membership.Either way, investors generally fall for the hype and put massive amounts of resources into the networks regardless of their real prospects.

Now similarly, the Greek Indignados are growing in number. Clearly, they want influence but the more intelligent among them have cleverly made a point of refusing to sign up to a charter of beliefs or policy demands precisely because they realise that this will halt the growth of the movement; which will in turn interfere with the pursuit of power. Sooner or later, they will have to confront this dilemma, although they should have enough committed followers to put off the decision for some time. As they decide, there are three possible dimensions in which the 'movement' can grow (and it can grow in all three simultaneously):

• The Movement as Fixture: Campsites become permanent (I'm thinking Parliament Square in London but feel free to insert your own image). Supporters are encouraged to contribute goods, services and their presence when convenient, around a hard core of die-hard campers who are present at almost all times. More importantly, a 'virtual campsite' is set up, with an aggressive social media presence courtesy of sympathetic online and offiline journalists, which provides supporters with an immersive experience of political news and discussion. Just like social media entrepreneurs, protesters probably view this as a preferred scenario.
  
  
• The Movement as Crowdsourced Think Tank: The movement becomes expert at crowdsourcing political statements via social media or physical assemblies. This produces a steady stream of initially generic political speech, asymptotically converging to the maximum level of seriousness and precision that doesn't constitute an actual political commitment. Crowdsourcing does rely on very careful and skilled moderation, so it will be interesting to see how this will be handled. 

• The Movement as Recruiting Ground: Essentially this means that relevance is achieved by becoming a recruiting ground for other political agents. As the movement is currently hostile to people with an overt political affiliation, this is a less likely direction of travel and this is unlikely to change. Still, although the Movement cannot allow political parties access to its members in the pursuit of greater relevance, it could do so for other stakeholders that are seen as 'kosher'. Bear with me while I try to visualise this.  

DEBTOCRACY: ΑΝΤΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ... ΚΑΤΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟ

Το κείμενο αυτό είναι μια βελτιωμένη μετάφραση του αρχικού που βρίσκεται εδώ. Ευχαριστώ τον φίλο @dikouv που μού επεσήμανε τη χρησιμότητα ενός μεταφρασμένου κειμένου. Οφείλω επίσης πάρα πολλά ευχαριστώ στον φίλο @Trianta για την απομαγνητοφώνηση και για την αδιάκοπή στήριξή του. 

Δείτε επίσης τη συνέχεια της κριτικής μου στο #debtocracy με τίτλο Verecemos!, εδώ. 

Ευχαριστώ και το @ThePressProject που μπήκε στον κόπο μέσω twitter for iphone να επισημάνει τα παρακάτω σε όσους ιδιώτες είχαμε το θράσος να γράψουμε σχόλια με γραφήματα (!) ενώ οι δημοσιογράφοι απεργούσαν: 

Μαζί με την πλειοψηφία του online πληθυσμού της Ελλάδας, έτσι κι εγώ πέρασα τη βραδιά μου τις προάλλες βλέποντας το #Debtocracy (Χρεοκρατία), ένα συλλογικής παραγωγής και χρηματοδότησης ντοκυμανταίρ που σκιαγραφεί συνοδεία εγχόρδων (μπαίνω στον πειρασμό να εικάσω ότι θα πρόκειται για τα μικρότερα βιολιά στον κόσμο) τα αίτια της υπερχρέωσης της Ελλάδας από τη σκοπιά ενός κατόχου τριτοκλασσάτου πτυχίου πολιτικών επιστημών. Όπως και κάθε τέτοιου είδους παραγωγή στην Ελλάδα, το #Debtocracy στάζει από σαρκασμό, ο οποίος είναι και το μόνο του θετικό χαρακτηριστικό. Είμαι μεγάλος θιασώτης του σαρκασμού από τα χρόνια που πέρασα στους αγώνες debate, όχι μόνο επειδή έχει πλάκα αλλά επειδή εκθέτει τον ομιλώντα σε εντονότερη κριτική όταν το επιχείρημά του αποδειχθεί ότι πάσχει.


Και το επιχείρημα του #debtocracy πάσχει θανάσιμα. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη οι απολογητές του έχουν αρχίσει να προβάλλουν ως ένσταση ότι δεν πρόκειται παρά για μια ‘πρώτη απόπειρα να εξεταστούν τα ζητήματα’ ή μια εναλλακτική πρόταση που τα συμβατικά ΜΜΕ –τάχα– δεν πρόκειται ποτέ να αναμεταδώσουν. Παίδες, δεν είναι ΤΙΠΟΤΕ από τα δύο. Προφανώς περίμενατε μια πιο ενθουσιώδη υποδοχή, αλλά δυστυχώς για εσάς ένα από τα (λίγα) καλά της δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα είναι ότι κάποιοι συνάνθρωποί μας κάθισαν και μάθανε λίγα βασικά οικονομικά. 

Οι εγκέφαλοι πίσω από το #Debtocracy ξεκινούν από τη ρητή αλλά αυθαίρετη παραδοχή ότι το χρέος μας ουσιαστικά οφείλεται στα όσα καρπώθηκαν ‘δυό κόμματα, τρεις πολιτικές οικογένειες και ορισμένοι επιχειρηματίες’ [00:03:35.40] και ως εκ τούτου δεν έχουμε υποχρέωση οι υπόλοιποι να το αποπληρώσουμε. ‘Είναι ανήθικη η αποληρωμή ενός ανήθικου χρέους’ όπως λέει η πλέον τσιταριστή ατάκα του ντοκυμανταίρ. Μια και δυό βάζουν λοιπόν κάτω και μέσω της μεθόδου goal-seek (την οποία το θρυλικό ιστολόγιο funel ονόμαζε και ‘Λιακούρεια μέθοδο ο Αχταρμάς, ο Προκρούστης, και μονά-ζυγά δικά μου’) βρίσκουν ότι η λύση είναι αυτό που έπραξε το Εκουαδόρ το 2008, δηλαδή η αποκύρηξη του χρέους προς ξένους ως ‘απεχθές’ ή ‘ανήθικο’ συνοδευόμενη από στάση πληρωμών. 

Προσπερνούν επειδή δεν τους βολεύει το γεγονός ότι το Εκουαδόρ είχε εκείνη την εποχή ρευστά διαθέσιμα μεγαλύτερα από το χρέος στο οποίο βάρεσε κανόνι , καθώς και το ότι είναι πετρελαιοπαραγωγός χώρα-μέλος του ΟΠΕΚ, πράγμα το οποίο μάλλον θα του έδωσε περιθώριο ελιγμών έπειτα από μια παρατεταμένη περίοδο ανόδου της τιμής του πετρελαίου. Η εκ νέου άνοδος το 2010 και εξής εξασφάλισε δε και τη μετέπειτα βιωσιμότητα των οικονομικών του.

Βέβαια η Αριστερά στην Ελλάδα δεν γουστάρει σε καμμιά περίπτωση τα οικονομικά όσο γουστάρει την πολιτική. Γι’ αυτό και αυτό που τους διεγείρει κατά κύριο λόγο με την υπόθεση του Εκουαδόρ είναι ότι αυτό την είπε στους Αμερικανούς – η υπέρτατη διάκριση. Ήδη βλέπω κόσμο να αναρτά ατάκες όπως η παρακάτω, που με κάνουν κι ανατριχιάζω. Αχ, πού νά ‘ναι ο άντρακλας Λατίνος ηγέτης να μας πάρει στα στιβαρά του ηλιοκαμμένα μπράτσα... έτοιμοι είμαστε να βουτηχτούμε πάλι στην προεδρολαγνεία του ’81, που είδαμε πόσο καλό μας έκανε στην τελική.

Όπως και να ‘χει το πράγμα, το #debtocracy εισηγείται τη σύσταση μιας Επιτροπής Ελέγχου του Δημοσίου Χρέους με απώτατο σκοπό να κηρυχθεί αυτό ως απεχθές και να ακολουθήσει στάση πληρωμών. Ακριβώς επειδή το κανόνι είναι αναπόφευκτο (τα νούμερα δεν βγαίνουν), η λύση αυτή που προτείνεται δεν είναι ούτε πρωτότυπη ούτε την έχουν αποσιωπήσει τα συμβατικά ΜΜΕ όπως ισχυρίζονται οι συντελεστές. Ξένοι αναλυτές μιλούν για το επερχόμενο κανόνι ήδη από τότε που βάρεσε κανόνι το Ντουμπάι. Τότε μάλιστα κάποιοι ομοϊδεάτες των σημερινών debtocratistas τους κατηγορούσαν ως φερέφωνα της Νέας Τάξης Πραγμάτων που τολμούσαν καν να διανοηθούν οι άθλιοι ότι εμείς, η Ελλαδάρα της Ευρωζώνης, θα βαρέσουμε ποτέ κανόνι. Τα δε περί επιτροπής έχουν υποστηριχθεί προ πολλού, ειδικά μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, και βέβαια και από εμένα εδώ.


Για να μην πολυλογώ, όπως λέγαμε και στο προαύλιο του σχολείου όταν ήμουν μικρός, ‘αυτά μας τα ‘παν κι άλλοι, που την είχαν πιο μεγάλη.’


Μόνο που η δήθεν λύση που ευαγγελίζεται το #Debtocracy δεν έχει να κάνει με μια έξυπνη χρήση του Ελέγχου ως διαπραγματευτικού εργαλείου στο αναπόφευκτο παζάρι με τους πιστωτές μας για τα κουρέματα που θα φάνε ούτε ως εργαλείο για την ενίσχυση της δημοκρατικής λογοδοσίας των κυβερνήσεων όπως εισηγούμαι εδώ. Οι δημοσιογράφοι-φωστήρες έχουν ήδη δικάσει και καταδικάσει το χρέος μας ως απεχθές στο σύνολό του και αξιώνουν από την Επιτροπή Έλεγχου να επικυρώσει τυπικά αυτή τους την ειλημμένη απόφαση – κάτι σαν τη δίκη των Έξ αλλά με κατάτι περισσότερες αναφορές στη ‘Γκόλντμαν Σάκς, Γκόλμαν Ζάτς, όπως τη λένε τέλως πάντων, αρκεί να μη χρειαστεί να πατήσω Alt+Shift και να ρίξω τα μούτρα μου να το γράψω με λατινικούς χαρακτήρες.’ Το δημοσιονομικό ισοδύναμο του ‘φτου ξελευθερία’. 

Δεν φαίνεται δε να κατανοούν ότι, ακόμη κι αν κάποιο από το χρέος μας είναι ‘απεχθές’ (δείτε περισσότερα εδώ, εδώ και εδώ για τον νομικό ορισμό της έννοιας - με ευχαριστίες στον @gregoryfarmakis που μου έστειλε τα κείμενα), απλά δεν παίζει να είναι ολόκληρο το χρέος μας απεχθές (ίσως ούτε καν το περισσότερο) γιατί απλούστατα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια μεταξύ του 50% και 65% των δημοσίων δαπανών πήγαινε κατευθείαν στην τσέπη του λαουτζίκου περήφανου και κυρίαρχου λαού μας (διορθώνω κατόπιν ενστάσεως της Ένωσης Γατοκαλλιεργών) με τη μορφή αμοιβών του ευρύτερου δημοσίου, επιδομάτων και ασφάλισης (συνταξιούχοι, άνεργοι, ανάπηροι, γιου ναίημ ιτ που λέει κι ο ΛεΠα). Δεν μιλάμε ούτε για δυο ούτε για τρεις ούτε για χίλιους δεκατρείς αλλά για πολλά εκατομμύρια Έλληνες. Το δε ποσοστό αυτών των άμεσων πληρωμών προς τον απλό λαό έβαινε αύξον όχι μειούμενο, όπως δείχνει και το παρακάτω σχήμα (πηγή εδώ).  Αυτό δεν σημαίνει ότι ζούσαμε όλοι οι Έλληνες στη χλιδή με δανεικά. Απλά ότι τα ανεπαρκή έστω λεφτά που μοίραξε το κράτος, τα έβρισκε από δανεικα.

Και επειδή μου ζητήθηκε από τον @alberich εδώ, ορίστε και το γράφημα με τις δημόσιες δαπάνες ως % του ΑΕΠ. 

Τα επισημαίνω όλα αυτά γιατί το #debtocracy σχολιάζει χαρακτηριστικά:

«Κήρυξαν στάση πληρωμών στους πολίτες επιχειρώντας να σώσουν τους δανειστές τους»

[00:03:55.23] [...] «ύστερα από δεκαετίες σχεδόν συνεχούς λιτότητας.» 

Τρομάρα μας. Και δεν έχω καν βάλει κάτω τα άλλα έξοδα που πήγαν πιο έμμεσα στην τσέπη του πολύ λαού... γιατί εκεί όντως θέλει μελέτη το πράγμα για να δεις ποιός πήρε τι και ποιος έφαγε τι και πόσο ευρέως μοιράστηκαν τα λεφτά στον πλυθυσμό. 

Το ότι οι συντελεστές του #debtocracy και οι θιασώτες του θριαμβολογούν που ξεμοντάρισαν ένα αυτοκίνητο για να ανακαλύψουν εκ νέου τον τροχό είναι τόσο άκυρο που έτσι μου ‘ρχεται να βαρέσω βολέ ένα χαριτωμένο τόσο δα γατάκι και να το στείλω στη στρατόσφαιρα. Εντούτοις, μιας και οι απόψεις μου πάνω στο θέμα του τι πρέπει να γίνει με το χρέος μας είναι γνωστές και μπορεί να φαίνονται σε πολλούς παρόμοιες με του #debtocracy, εύλογα μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν αυτή η στάση του ‘εγώ έχω επιχειρηματολογήσει καλύτερα υπέρ του κανονιού απ’ ό,τι εσύ’ είναι τελικά εποικοδομητική ή μήπως τελικά απλά κάνω σαν κακομαθημένο επειδή άνθρωποι που τους θεωρώ κατώτερούς μου βρίσκονται στη δημοσιότητα κι εγώ όχι. Εξάλλου άμα προτρέπεις την κυβέρνηση να προβεί σε στάση πληρωμών, παίζει κανένα ρόλο άμα το κάνεις με το να επικαλείσαι διαχρονικούς εισοδηματικούς περιορισμούς και άλλες τεχνοκρατικές μαλαγανιές ή αν απλά το λες επειδή είσαι μάγκας;


Ναι ρε σεις, έχει διαφορά. Οι κανονιολάγνοι και οι Debtocratistas βλέπουν τη στάση πληρωμών ως το τέλος των αγώνων μας: ο Άη-Λαός δεν έφταιξε σε τίποτε και μόλις μας αφήσουν στην ησυχία μας να βγάλουμε την άσπιλη λαϊκιστική λαοπρόβλητη κυβέρνησή μας όπως τη θέλουμε (άσχετα που δε βγαίνει η ρημάδα τόσες εκλογές τώρα) δεν θα έχουμε πια τρεχάματα με δανεικά και ιστορίες. Μόνο που δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Το έλλειμμα του 2010 αναμένεται να ξεπεράσει το 10% του ΑΕΠ και ακόμη κι αν φεσώσουμε τους πιστωτές μας 100% (πράγμα αδύνατον) θα πρέπει πάλι να βρούμε ένα ποσόν ισοδύναμο με 3.2% του ΑΕΠ για να χρηματοδοτήσουμε το πρωτογενές μας έλλειμα (πλην τόκων – αυτούς τους ξεγράψαμε με το κανόνι οι μάγκες). Μήπως θα μας δανείσει το Εκουαδόρ; Αν είναι, πιάστε το τηλέφωνο από τώρα. Ειδάλλως θα πρέπει να ρίξουμε το πρωτογενές έλλειμα στο μηδέν σε χρόνο μηδέν, τη στιγμή που το να το μηδενίσουμε σε τρία χρόνια έχει αποδειχθεί τόσο δύσκολο που δεν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς να διαλύσουμε την οικονομία μας, όπως εξηγώ εδώ.


Το #Debtocracy χρειάζεται επειγόντως συνέχεια, με τίτλο #surplusocracy ή Πλεονασματοκρατία: Πώς να μη γλύψουμε εκεί που φτύσαμε. Το θέμα είναι ότι κανόνι σε παίρνει να βαρέσεις αν μπορείς να επιζήσεις χωρίς δανεικά, αλλά αν όχι δεν είναι καλή ιδέα γιατί θα επιστρέψεις σα δαρμένο σκυλί στις αγορές (ή στην Τρόικα) και ως τέτοιο θα σου φερθούν. Κι αυτό γιατί η φυσική συνέπεια του να χρησιμοποιείς ως χαρτί υγείας τα ομόλογα που φέρουν την 'υπογραφή' του κράτους (που χύθηκε αίμα για να μπορούμε να τη βάλουμε σε ένα ομόλογο, μια από τις λίγες κοινωνικές κατακτήσεις για τις οποίες όντως  χύθηκε αίμα) είναι ότι μετά δεν θέλει να τα πιάσει στα χέρια του κανείς άλλος. Με βάζει σε σκέψεις το ότι ειλικρινά ευφυείς άνθρωποι δεν έχουν όρεξη να καταπιαστούν με αυτό το ζήτημα λίγο παραπάνω. Σας διαβεβαιώ ότι είναι σημαντικότατο. 


Αν νομίζετε ότι οι περικοπές μισθών στο δημόσιο είναι βαριά λιτότητα, περιμένετε να δείτε τι θα γίνει όταν όλοι αυτοί οι συνταξιούχοι από το (κρατικό) εισόδημα των όποιων συντηρείται η μισή Ελλάδα γυρίσουν από την τράπεζα και πουν στους άνεργους κανακάρηδές τους ότι δεν τους βάλαν ακόμη τη σύνταξη και δεν ξέρουν πότε θα τους τη βάλουν. Περιμένετε να δείτε τι θα γίνει όταν οι αστυνομικοί –μπαρδόν, οι ΜΠΑΤΣΟΙ τα βάλουν κάτω με χαρτί και με μολύβι και δούν ότι καλύτερα να τα πάρουν σήμερα μετρητοίς από τον χψ νονό παρά να περιμένουν αν και πότε θα τους πληρώσει το κράτος τις τρεις κι εξήντα. Ακόμη καλύτερα, περιμένετε να δείτε τι φάση που θα έχει όταν αρχίσουμε να τυπώνουμε κάποιο δικό μας Ζιμπαμπουανών επιδόσεων καρμοιρονόμισμα και θα πρέπει να προγραμματίζετε σε εβδομαδιαία βάση πότε και πού θα ψωνίζετε για να μη χάσουν τα λεφτά σας τη μισή τους αξία στο δρόμο από το ATM στο supermarket.


Και για να μην παρεξηγηθώ: συμφωνώ ότι θα το βαρέσουμε το κανόνι και ότι μας συμφέρει να το βαρέσουμε... αλλά θέλει σχέδιο, όχι soundtrack. Αν το κανόνι δεν εξελιχθεί σωστά, η ζημιά θα είναι ανεπανόρθωτη.




Και πώς να το κάνουμε τότε;


Όπως ήδη εξήγησα, πιστεύω όντως στη σύσταση μιας Επιτροπής Ελέγχου, όπως και πιστεύω ότι πρέπει να αναδιαπραγματευτούμε ένα μέρος του χρέους μας ή να κουρέψουμε τους πιστωτές μας (το ίδιο είναι, από την πλευρά τους). Επειδή όμως ελλοχεύουν οι κίνδυνοι που παρουσίασα παραπάνω, αυτά θέλουν σχέδιο και όχι απλά ένα ενοχλητικά ένρινο soundtrack. Πρέπει δε να γίνουν με σεβασμό στην έννομη τάξη και στις προβλεπόμενες από το νόμο διαδικασίες. Όσο μπορούμε βέβαια, τη στιγμή που στην ουσία αθετούμε μια υποχρέωση την οποία αναλάβαμε με νόμο του κράτους (ο Προϋπολογισμός είναι νόμος του κράτους, ώ ναι!) 


Για να αποφύγουμε τα χειρότερα, πρέπει να διατυπώσουμε ευθέως και χωρίς υπεκφυγές το ερώτημα που θέλουμε να απαντήσει η Επιτροπή Ελέγχου του Δημοσίου Χρέους. Κατ’ εμέ το ερώτημα αυτό πρέπει να είναι το εξής:

Ποιο ποσοστό του Ελληνικού δημοσίου χρέους συσσωρεύθηκε εξαιτίας αποφάσεων που έμμεσα ή άμεσα μπορούν να αναχθούν στη λαϊκή βούληση, και άρα πρέπει να αποπληρωθεί στο ακέραιο;

Εννοείται ότι όταν ένας διεφθαρμένος πολιτικός παίρνει μίζα για να δώσει ένα συμβόλαιο για εξοπλισμούς σε ένα ξένο εργολάβο και να δεχθεί να πληρώσουμε φουσκωμένες τιμές, αυτή η επιπλέον δαπάνη (η επιπλέον δαπάνη που έγινε σε σχέση με τη δαπάνη που γινόταν σε μια «καθαρή» δοσοληψία) δεν γίνεται με λαϊκή εντολή. Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να απαιτήσει να ξεβολευτεί κανένας Έλληνας για να αποπληρώσει το χρέος που μας φόρτωσε μια τέτοια δοσοληψία. Μακάρι να οφείλονταν όλα μας τα ελλείματα, χρόνο με το χρόνο, σε τέτοιες κομπίνες, θα ξεμπερδεύαμε εύκολα. Δεν έχουν όμως έτσι τα πράγματα, άσχετα αν στο #debtocracy o Τουσέν προσπαθεί να δημιουργήσει τέτοιες εντυπώσεις:

«Το πρόσφατο ελληνικό χρέος έχει σημάδια μη νομιμότητας και παρανομίας. Ποιά είναι αυτά; Όταν οι αρχές λαμβάνουν μίζες από πολυεθνικές, όπως η Siemens, που μαζί με τη θυγατρική της, τη Siemens Ελλας, μοίραζε μίζες σε υπουργούς και αξιωματούχους για τουλάχιστον δέκα χρόνια για να κερδίζει συμβόλαια.» [00:53:45.33]

[Ναι μάγκα μου. 80δις επιπλέον χρέος αυτά τα χρόνια, όλα σε μίζες τα δώσαμε... τα συμβόλαια δηλαδή πόσο ήταν για να πάρουν 80δις μίζες; Γιατί όπως λένε πρώην υπάλληλοι της Siemens που έχουν βγει να μιλήσουν επί του θέματος, η μίζα συνήθως παίζει από 6%-7% επί της αξίας του συμβολαίου. Σε ειδικές περιπτώσεις ακραίας μπανανίας άντε να πάει 40%.]


Πιστεύω ότι για μια τέτοιου είδους πρωτοφανή επέμβαση χρειαζόμαστε κανόνες. Όρους, υπό τους οποίους το χρέος είναι έγκυρο και βαρύνει τον Ελληνικό λαό. Ειδάλλως δεν μπορούμε να μιλάμε για απεχθές χρέος και παπαριές. Προτείνω τους παρακάτω:


Πρώτον: όλα πρέπει να εξετάζονται σε σχέση με συγκεκριμένες πληρωμές. Δεν έχει νόημα να μιλάμε φιλοσοφικά για ‘το χρέος’ αν δεν αντιστοιχούν οι κουβέντες μας σε συγκεκριμένα λεφτά με συγκεκριμένο αποδέκτη. Αυτό βοηθά και στο να μετράμε σωστά τη βαρύτητα των ζητημάτων. Αν, π.χ. η Ελλάδα αγόρασε (κακώς, κάκιστα!) υποβρύχια που γέρνουν από τους Γερμανούς αυτό δεν μου φαίνεται πολύ σωστό αλλά πόση σημασία έχει για την Επιτροπή, αν η αγορά αυτή αντιστοιχεί μόνο στο 0.1% του δημοσίου χρέους; Η σημαντική συνέπεια αυτής της αρχής είναι ότι ο Ελληνικός λαός δεν μπορεί να ευθύνεται για το ‘χρέος’ σαν γενική έννοια αλλά για ένα σύνολο από συγκεκριμένες δοσοληψίες και υποχρεώσεις.


Δεύτερον: την αρχή της συνταγματικής νομιμότητας. Βεβαίως και καμμιά κυβέρνηση δεν έχει ποτέ εκλεγεί σε δημοκρατικές εκλογές με το 100% της ψήφου. Επιπλέον η Ελλάδα δεν εφαρμόζει την απλή αναλογική, και άρα οι πλειοψηφίες που βγάζουμε είναι ουσιαστικά μειοψηφίες. Αυτοί όμως είναι οι κανόνες που έχουμε επιλέξει για την ώρα. Αν κρίνω από τις πορείες και τις διαδηλώσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς, η απλή αναλογική είναι σχεδόν μηδενικής σημασίας για το λαό μας τα τελευταία χρόνια σε σχέση π.χ. με την Παλαιστίνη, τις συντάξεις ή το θρήσκευμα στις ταυτότητες. Δικαιούται κανείς να υποθέσει ότι το σύστημα της υπερ-ενισχυμένης αναλογικής που έχουμε δεν κακοφαινόταν στην πλειοψηφία του κόσμου. Όπως και να έχει το πράγμα το πολίτευμά μας δεν είναι, με όποια ομάδα κρατών και να συγκριθούμε, ανελεύθερο ή απολυταρχικό. Από τα παραπάνω εξάγω το εξής: ότι κάθε Προϋπολογισμός που ενεκρίθη από τη Βουλή και έγινε με σωστές διαδικασίες νόμος του κράτους πρέπει να θεωρείται ότι αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις του Ελληνικού λαού. Μόνο οι υπερβάσεις του μπορούν να θεωρηθούν ακούσιο (όχι απεχθές, από νομικής άποψης) χρέος. 


Τρίτον, την υπόθεση ότι ο λαός είναι νοήμων. Δεν εννοώ με αυτό ότι πρέπει να υποθέσουμε ότι οι Έλληνες είναι όλοι κορυφαία μυαλά, απλά ότι αργά ή γρήγορα πήραν χαμπάρι ότι όλοι μας οι προϋπολογισμοί, κάθε χρόνο και ανεξαρτήτως κόμματος, πέφτανε έξω (δείτε π.χ. το σχήμα παρακάτω) και ήταν σε θέση κάνουν κάποιες, έστω αφελείς, υποθέσεις για το πόσο έξω θα πέσει ο επόμενος προϋπολογισμός.


Εδώ πρέπει να επισημάνω, επειδή κάποιοι αρπάζονται και διαρρυγνήουν τα ιμάτιά τους πού τάχα τους βρίζω τους πιστούς τους συμπαραστάτες (εξ ού φαντάζομαι και τα εισαγωγικά στο 'αφελείς'), ότι η φράση "αφελής προσδοκία" ή "αφελής θεωρία" έχει συγκεκριμένη έννοια στη βιβλιογραφία των οικονομικών και της κοινωνικής ψυχολογίας και με αυτήν τη χρησιμοποιώ. Όπως εδώ, εδώ κι εδώ. Μην πήζετε λοιπόν γατοκαλλιεργητές μου!


Έστω ότι ένας αφελής υπολογισμός θα έλεγε: πόσο έπεσε έξω πέρισυ; Τόσο θα πέσει έξω και φέτος. Η Επιτροπή μπορεί να βρει τα στοιχεία που θα είχαν στη διάθεσή τους οι πολίτες από δημόσια έγγραφα, κυρίως τις εκθέσεις των εκάστοτε προϋπολογισμών και πιο πρόσφατα από τις ειδοποιήσεις που υπέβαλλε η Ελληνική κυβέρνηση στη Eurostat υπό τη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος. Ό,τι ελλείμματα δημιούργησαν οι κυβερνήσεις μας πέρα από τις εύλογες προσδοκίες που θα μπορούσε να έχει διαμορφώσει ο λαός βάσει των ως τότε δημοσιευμένων στοιχείων λογικό είναι να πούμε ότι δεν έχουν διαμορφωθεί με βάση τη λαϊκή εντολή και εν δυνάμει μπορεί να ενσωματώθηκαν σε κάτι που θα ονομάζαμε ‘ακούσιο χρέος’ αλλά όχι απεχθές (νομικά υπάρχει ορισμός και δεν περιλαμβάνει τέτοιες περιπτώσεις). Παρακάτω δοκιμάζω μια εφαρμογή αυτής της ιδέας με πραγματικά στοιχεία του Ελληνικού κράτους: 

Όσοι είστε κυνικοί σαν κι εμένα θα έχετε έτοιμη στο νου σας την ένσταση, ότι οι περισσοτεροι Έλληνες ούτε διαβάζουν ούτε ενδιαφέρονται για τον Προϋπολογισμό του κράτους οπότε όλα αυτά τα περί προσδοκιών είναι επιεικώς παπαριές. Εντούτοις ο Προϋπολογισμός είναι νόμος του κράτους. Η άγνοια του νόμου δεν αναγνωρίζεται από κανένα δικαστήριο ως ελαφρυντικό πόσο μάλλον τεκμήριο αθωότητας, και το ίδιο πιστεύω ότι πρέπει να ισχύσει και στην περίπτωση της Επιτροπής.


Βεβαίως κατανοώ ότι η αρχή την οποία διατύπωσα παραπάνω είναι πολύ αμφιλεγόμενη και έχει τεράστιες επιπτώσεις στο κατά πόσο έχουμε φορτωθεί ακούσιο χρέος. Πιστεύω όμως ότι είναι σημαντικό να διατηρηθεί αυτή η αρχή, για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί είναι καθήκον του Ελληνικού λαού να ελέγχει το έργο των κυβερνήσεών του. Εμείς πρέπει να νοιαζόμαστε άμα μας ληστεύουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας και αν δεν μας νοιάζει εμάς τότε λογικά δεν θα νοιαστεί κανένας άλλος λαός ή διεθνής φορέας, και καλά θα κάνουν να μη νοιαστούν. Επιπλέον, αν πρόκειται να βαρέσουμε ένα επιτυχημένο κανόνι, δεν μας συμφέρει επ’ ουδενί λόγω να πιστέψουν οι δυνάμει μελλοντικοί πιστωτές μας ότι έχουμε αποποιηθεί αυτή την ευθύνη.


Καλού κακού πάντως, καλό θα ήταν να ετοιμάσει η επιτροπή μια προσέγγιση που υποθέτει ότι ο λαός είναι νοήμων (όπως περιέγραψα την έννοια παραπάνω) και μια προσέγγιση που δεν κάνει καμμία τέτοια υπόθεση. Από μια άποψη η διαφορά μεταξύ των δύο αποτελεί μια ένδειξη του ηθικού κόστους και της ευθύνης που επωμίζονται οι λίγοι ενεργοί πολίτες της χώρας.


Η τέταρτη αρχή είναι αυτή της εθνικής αυτοκυριαρχίας. Ο Ελληνικός λαός είναι υπεύθυνος μόνο για τις υπερβάσεις των προϋπολογισμών που έγιναν ενόσω ο ίδιος είχε επιρροή πάνω στους κυβερνώντες. Πέρα από το 2009 είναι δύσκολο να είμαστε βέβαιοι για την επιρροή της λαϊκής βούλησης πάνω στην εκτέλεση του προϋπολογισμού γιατί η Ελλάδα δεν αποτέλεσε κυρίαρχο κράτος από τα μισά του 2010 και εξής. Ούτε έχει νόημα να κοιτάξουμε πιο πριν από το 1975 γιατί προηγήθηκε μια όχι σύντομη περίοδος δικτατορίας. Άρα η επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει την περίοδο 1975-2009. Οι υπερβάσεις των αρχικών προϋπολογισμών επί Μνημονίου εξ ορισμού ενσωματώθηκαν σε 'ακούσιο' χρέος.


Πέρα από τις τέσσερις αρχές που εξηγώ παραπάνω, χρειαζόμαστε και μια πέμπτη που να μας καθοδηγεί στην απόδοση των ελλειμάτων στις πηγές τους. Το 'ακούσιο' έλλειμμα δεν είναι δοσοληψία ή άθροισμα πληρωμών αλλά ένα καθαρό υπόλοιπο που υπολογίστηκε με πολύ περίπλοκο τρόπο. Άρα το από πού προέρχεται δεν είναι σαφές, όπως π.χ. είναι δύσκολο να γνωρίζουμε σε ποιες χώρες οφείλεται το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο μιας χώρας, όπως εξηγώ στα σχόλια αυτής της καταχώρισης. Δεν μπορούμε όμως παρά να επιλέξουμε μια μέθοδο.


Η απλούστερη είναι να υποθέσουμε ότι όπως κατανέμονται οι δαπάνες, έτσι κατανέμεται και το 'ακούσιο' έλλειμμα: επιλέγοντας αυτή τη μέθοδο υποθέτουμε σιωπηρά ότι οι δυνάμει 'ακούσιες' υπερβάσεις του προϋπολογισμού είναι σαν όλες τις άλλες δαπάνες – η Κυβέρνηση απλά το έχει παραξεχειλώσει, αλλά και με λιγότερα λεφτά στη διάθεσή της θα ήταν τηρουμένων των αναλογιών εξίσου σπάταλη και προς τις ίδιες κατευθύνσεις. Αν κάνουμε αυτή τη μη ρεαλιστική υπόθεση, μεταξύ 50% και 65% από το δυνάμει 'ακούσιο' χρέος μας δεν είναι τελικά 'ακούσιο' πόσο μάλλον απεχθές, αλλά ‘μιλημένο’ γιατί τα λεφτά πήγαν άμεσα σε ένα ευρύ σύνολο από απλούς Έλληνες πολίτες, μέσω αμέσων πληρωμών κοινωνικής πρόνοιας και μισθών δημοσίων υπάλλήλων.


Αυτή βέβαια δεν είναι και πολύ ικανοποιητική λύση, γιατί όπως φαντάζεται κανείς εύκολα το 'ακούσιο' και το απεχθές χρέος πρέπει να προέρχεται από μια βεβιασμένη ανακατάταξη των προτεραιοτήτων που αρχικά είχε υπαγορεύσει ο λαός στους κυβερνώντες και οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στον προϋπολογισμό του κράτους. Γιατί τότε να μην εξετάσουμε αντί του ποσοστού επί των δαπανών, το κατά πόσο υπάρχει συνδιακύμανση μεταξύ α) του δυνάμει ακούσιου ελλείμματος κάθε έτος και β) των δαπανών σε άμεσες πληρωμές στον κοσμάκη (αμοιβές δημ. υπαλλήλων και επιδόματα-συντάξεις) ή του εισοδήματος του διάμεσου (όχι μέσου!) ελληνικού νοικοκυριού. Από αυτά θα μπορούσαμε να εξάγουμε ένα γενικό κανόνα, π.χ. -λέω τώρα- η τιμή R² (συντελεστής προσδιορισμού) της μεταξύ τους παλινδρόμησης μας δίνει το ποσοστό του δυνάμει ακούσιου ελλείμματος κάθε χρόνο που τελικά δεν μπορεί να είναι όντως ακούσιο και ίσως και απεχθές γιατί φαίνεται να έχει καταλήξει στα απλά νοικοκυριά.


Τέλος θα μπορούσαμε να ελέγξουμε τις συναλλαγές μία προς μία, αρχίζοντας από το 20% των συναλλαγών με το μεγαλύτερο όγκο, και να εξετάσουμε α) αν προβλέπονται έμμεσα ή άμεσα από κάποιον προϋπολογισμό που ψήφισε η Βουλή, β) αν αντιστοιχούν σε προγραμματικές δηλώσεις των κυβερνώντων  γ) αν είναι νόμιμες και αν α) β) και γ) δεν ισχύουν τότε δ) το κατά πόσον οι δανειστές μας μπορούσαν να γνωρίζουν ότι αυτά δεν ισχύουν. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε ακούσια χρέη, στη δεύτερη απεχθή. Αν υποθέσουμε ότι ισχύει κάποια εκδοχή του νόμου του Pareto, αυτές οι 'μεγάλες' συναλλαγές θα πρέπει μεταξύ τους να περικλύουν το 80% της αξίας των συναλλαγών του δημοσίου. Για το άλλο 20% των μικρών συναλλαγών μπορούμε να κάνουμε δειγματοληψία ανά έτος και να ελέγχουμε εξονυχιστικά ένα μόνο μέρος των συναλλαγών – αλλά ακόμη κι αν αρκεστούμε σε σχετικά μικρά δείγματα (π.χ. των χιλίων συναλλαγών ανά έτος), αυτή η διαδικασία θα διαρκέσει πολλά χρόνια. 

Και πάλι χρειάζεται προσοχή. Το να μας χρεώσει κερατιάτικα ένας προμηθευτής δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει παιχτεί κάποια βρωμιά. Π.χ. οι προμηθευτές των νοσοκομείων μας ήταν αυτονόητο ότι θα μας υπερ-χρέωναν γιατί πληρώνονταν με 5 χρόνια καθυστέρηση. Εντούτοις αγοράζαμε από αυτούς και λέγαμε και ευχαριστώ. Επαναλαμβάνω: κάθε υποχρέωση που ανέλαβε το Ελληνικό δημόσιο χωρίς καταναγκασμό και προβλεπόταν από τον προϋπολογισμό είναι 100% νόμιμη, και πρέπει να πληρωθεί

Μια τελευταία επισήμανση...


Πολλοί επισημαίνουν ότι οι σαρκαστικές και απαξιωτικές αναφορές που γίνονται στο ντοκυμανταίρ από τους επικριτές του μάς καθιστούν ύποπτους, προκατειλημμένους, υστερόβουλους ή κακόβουλους, και ότι εν πολλοίς είμαστε ένα μάτσο νταήδες που ορμήξαμε να τσαλαπατήσουμε το λουλούδι του διαλόγου πάνω που δειλά-δειλά άνθιζε... όλα αυτά θα ήταν πιο πειστικά αν υπήρχε ένα έστω δευτερόλεπτο αντίλογος μέσα στο ίδιο το ντοκυμανταίρ, και αν δεν είχαμε να κάνουμε με μια ταινία μιας ώρας, με ολόκληρο επιτελείο συνεργατών με εμπειρία και παρουσία στα Ελληνικά ΜΜΕ και με πλήθος διάσημους και δημοφιλείς συντελεστές, και με ολόκληρη newmediaκή καμπάνια από πίσω του η οποία έχει κυριολεκτικά κατακλύσει το διαδίκτυο με το μήνυμα του ντοκυμανταίρ. 

Το οποίο μήνυμα, για να μην ξεχνιόμαστε πάλι, δεν είναι: "ελάτε όλοι μαζί παιδιά να συζητήσουμε ήρεμα και χωρίς προκαταλήψεις πώς φτάσαμε ως εδώ και πώς θα βγούμε από το αδιέξοδο. Άραγε τι να πιστεύουν όσοι άνθρωποι, καίτοι σοβαροί, καλόπιστοι και πατριώτες, διαφωνούν μαζί μας;"

Για να τα πούμε αλλιώς: ο Γολιάθ σε αυτή την ιστορία δεν είμαι εγώ και το ιστολόγιό μου, που δεν έχει και δεν θα έχει ποτέ έσοδα από διαφημίσεις/χορηγίες/δωρεές, που το διατηρώ μόνος με 2-3 άρθρα την εβδομάδα, που δεν τυγχάνει ενισχύσεων από 'συνδικάτα και εργατικές ενώσεις' ούτως ώστε να είναι τάχα πιο ανεξάρτητο (ROFLMAO!!!!!!!!!!!!!), που το γράφω στις λίγες ώρες που ξεκλέβω από δουλειά και προσωπική ζωή, και βέβαια υπό καθεστώς πλήρους (μα εντελώς πλήρους) επωνυμίας.  

Γι' αυτό άμα την πω σε κάποιον μην ανησυχείτε μπας και πάθει τίποτε ή βάλει τα κλάματα. Όλοι ενήλικες είμαστε. Όπως είπα και σε μια συνάδελφο, αν σας ενοχλεί το ύφος και όχι το περιεχόμενο, πείτε: "να μια αξιόλογη άποψη ενός κακού ανθρώπου" και προσπεράστε.