ΠΡΟΣΟΧΗ: ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΣΕΝΤΟΝΙΑΔΑ
Τους τελευταίους μήνες ξεκίνησε στο διαδίκτυο μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τα ηθικά διλήμματα των Ελλήνων φιλελευθέρων, με αφορμή τη στάση πολλών εξ ημών απέναντι στο ζήτημα της κεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Την τελευταία λέξη είχε ο καθ. Βαρουφάκης, σε ένα άρθρο που πολλοί υποδέχθηκαν ως σούπερ-γουάου ταπί στους Έλληνες φιλελεύθερους.
Είχε ένα δίκιο ο κ. καθηγητής: γιατί τόσοι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς κόπτονται τόσο για τους πιστωτές μας, και αυτούς των τραπεζών μας; Δεν είναι θεμιτό να φάνε τη χασούρα που τους αναλογεί για τις κακές τους επιλογές αυτοί και όχι ο φορολογούμενος; Εξάλλου για χάρη δική τους, και του ευρύτερου Ευρωπαϊκού πιστωτικού συστήματος, 'διασώθηκε' η Ελλάδα και όχι για χάρη των πολιτών της (σημειωτέον αυτό το έχω πει κι εγώ από την αρχή).
Προσπερνώντας προς στιγμήν το ότι και η δική του λύση φορτώνει εν πολλοίς στον φορολογούμενο τη διάσωση των τραπεζών, απλά με λίγο διαφορετικό τρόπο, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι έχει δίκιο. Η αναντιστοιχία θεωρίας και πράξης είναι τεράστια, και την αναγνωρίζω εν μέρει και στον εαυτό μου εδώ.
Το ίδιο κείμενο το προώθησα στον κ. καθηγητή με αφορμή ένα κείμενό του στα Αγγλικά το οποίο αποτέλεσε και τη βάση των σχετικών άρθρων στο protagon.gr. Μολονότι αυτό έγινε στα σχόλια του άρθρου, ο κ. καθηγητής εντούτοις είχε την καλωσύνη να συμπεριλάβει ένα σύνδεσμο προς το κείμενό μου στην τελευταία του απάντηση στο protagon.gr, ως παράδειγμα ενός κειμένου που λαμβάνει υπόψιν την ιδεολογική ασυνέπεια της 'διάσωσης' της Ελλάδας με τις αρχές του φιλελευθερισμού.
Τον ευχαριστώ ειλικρινά γι' αυτή τη χειρονομία. Η προσωπική μου προβολή (χάριν της οποίας του παρέθεσα τα links που αναδημοσίευσε) είναι δική μου δουλειά και ο κ. καθηγητής δεν είχε καμμιά υποχρέωση να με βοηθήσει. Δεν μπορώ παρά να του καταλογίσω μια πολύ ευγενική κίνηση καλής θέλησης.
Κι όμως ο κύριος καθηγητής έχει τόσο καιρό να ακούσει ένα φιλελεύθερο που δεν έχει κάνει υπουργός ή τραπεζίτης (ή ενδεχομένως να ακούσει ένα φιλελεύθερο χωρίς να τον κουφαίνει ο θόρυβος από το αίμα στα μιλίγγια του) που του έχει διαφύγει η προφανής φιλελεύθερη λύση, την οποία κι εγώ αλλά και άλλοι φιλελεύθεροι (κανείς μας Αρχιερέας του φιλελευθερισμού βέβαια) έχουμε προτείνει.
Ας τη δούμε αναλυτικά λοιπόν, και για να μη μιλάμε στον αέρα ας πάρουμε ένα πραγματικό σενάριο, αυτό της Εθνικής.
Στα τέλη του 2010, η Εθνική ήταν -στα χαρτιά- μια εύρωστη τράπεζα. Τα stress tests της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής της έδιναν ένα ικανοποιητικό Core Tier 1 ratio της τάξης του 7.7%, ακόμη και υπό συνθήκες πίεσης. Εκείνη την εποχή, σημειωτέον, το 7% ήταν η βάση. Έπαιρνε λοιπόν περίπου 5,5/10 και πέρναγε στην επόμενη τάξη.
Έλα που κανένας δεν πίστευε τα ρημάδια τα stress tests. Κι αυτό γιατί η Εθνική είχε 9δις Ευρώ σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Αν αυτά κουρεύονταν κατά 100% η κεφαλαιοποίησή υπό συνθήκες πίεσης γινόταν αρνητική. Μάλιστα μηδενιζόταν ακόμη και με ένα ελαφρύ κούρεμα της τάξης του 52%. Η Εθνική ήταν για πέταμα. Γι' αυτό και απέτυχαν οι προσπάθειες (με την έντονη και αθέμιτη συνδρομή της κυβέρνησης) να συγχωνευτεί με την Alpha, όπως και είχα προβλέψει.
Στο μεταξύ τα πράγματα άλλαξαν. Βλέποντας τη συνεχιζόμενη αδυναμία του χρηματοπιστωτικού κλάδου, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή απαίτησε οι τράπεζες να πιάσουν έναν ακόμη πιο απαιτητικό στόχο - Core Tier I 9%. Ο στόχος αυτός δεν υπήρχε ακόμη στα τέλη του 2010, αλλά έστω ότι προσπαθούσαμε να τον πιάσουμε, και έστω ότι θέλαμε να στείλουμε ένα ηχηρό μήνυμα για την ευρωστία της Εθνικής, οπότε βάζαμε ως προϋπόθεση να πιάσει η Εθνική το 9% ακόμη και μετά από κούρεμα 100%. Η Εθνική θα χρειαζόταν 8.7δις, και βέβαια το Ελληνικό δημόσιο δεν θα είχε να της δώσει δεκάρα.
Εδώ έρχεται η λύση του bail-in, εν αντιθέσει προς τα bailouts που δοκιμάστηκαν επανηλλειμμένα και ανεπιτυχώς.
Υπό το καθεστώς του bail-in, το κράτος θα βάραγε κανόνι στην Εθνική (για το παράδειγμά μας 100%, στην πράξη μικρότερο) και οι πιστωτές της Εθνικής θα αναγκάζονταν (όχι βέβαια από την Ελληνική κυβέρνηση αλλά είτε από τις δικές τους, είτε από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική αρχή) να ανταλλάξουν απαιτήσεις ύψους 8.7δις από την Εθνική με μετοχές της Εθνικής. Οι συνολικές απαιτήσεις των άλλων τραπεζών από την Εθνική ήταν την εποχή εκείνη 29.9δις, οπότε υπερ-επαρκούν, αν και οι περισσότερες είναι προς την ΕΚΤ, πράγμα που δημιουργεί ένα σημαντικό πρόβλημα το οποίο συζητώ εκτενώς παρακάτω. Για λόγους ρευστότητας, καλό θα ήταν να υπαχθούν στη ρύθμιση πρώτες οι πιο βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Αμέσως η Εθνική έχει γίνει μια πραγματικά εύρωστη τράπεζα, με επαρκή κεφαλαιοποίηση και ρευστότητα. Μπορεί να δανείζει όπως τις καλές εποχές (ΟΚ, ίσως όχι και τόσο), και κυρίως το Ελληνικό δημόσιο χρωστάει 9δις λιγότερα!
Βέβαια δεν μπορεί να κερδίσει ο φορολογούμενος χωρίς να χάσει κάποιος. Ποιοί χάνουν;
Πρώτον, χάνουν οι μέτοχοι. Και καλά να πάθουν αφού άφησαν τη διοίκηση να φορτώσει ένα κάρο σαβούρα το ενεργητικό της τράπεζας.
Το μετοχικό κεφάλαιο της Εθνικής στα τέλη του 2010 ήταν 7.8δις. Το νέο της μετοχικό κεφάλαιο θα ήταν 7.8δις μείον 9δις από το κούρεμα, συν 8.7δις από τους πρώην πιστωτές, ίσον 7.5δις. Όμως το μερίδιο των παλιών μετόχων έχει πέσει σημαντικά γιατί πριν το κούρεμα προς στιγμήν το μετοχικό κεφάλαιο ανέβηκε στα 16.5δις, με την ευγενική χορηγία των πρώην πιστωτών, οι οποίοι ως αντάλλαγμα πήραν το 53% της Εθνικής έναντι των απαιτήσεών τους. Οι παλιοί μέτοχοι έχουν άρα χάσει το 53% της αξίας των μετοχών τους και από 7.8δις έχουν πλέον 3.5δις - μια λογιστική ζημιά της τάξης των 3.3δις. Από την άλλη βέβαια, η μετοχή μιας πλήρως κεφαλαιοποιημένης τράπεζας αξίζει πολύ περισσότερο απ' ό,τι αυτή μια υποκεφαλαιοποιημένης, οπότε η πραγματική χρηματική απώλεια των παλιών μετόχων θα είναι πολύ μικρότερη - παίζει μάλιστα να κερδίσουν και κάτι από την ανατίμηση των νέων μετοχών. Μην ξεχνάμε, τον Απρίλη του 2010, όταν η Ελλάδα έφτασε πλέον στο χείλος της χρεοκοπίας, η μετοχή της Εθνικής είχε αξία 7.5 φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή. Αυτό όμως που σίγουρα θα χάσουν είναι ο έλεγχος της τράπεζας. Οι πρώην πιστωτές έχουν πλέον πάνω από τις μισές μετοχές της Εθνικής.
UPDATE: Δείτε το εξαιρετικό σχόλιο του @kalamake παρακάτω. Οι υποχρεώσεις της Εθνικής προς τράπεζες είναι σε πολύ μεγάλο ποσοστό υποχρεώσεις προς την ΕΚΤ. Αν η ΕΚΤ δεν δεχθεί ή δεν είναι επιθυμητό να υπαχθεί στο bail-in, τότε θα πρέπει να υποχρεωθούν οι καταθέτες να πάρουν μετοχές ύψους 5.5δις. Αν γίνει αυτό, αλλά βάζοντας τελευταίους στο παιχνίδι τους καταθέτες, το ποσοστό που θα πάρουν οι καταθέτες θα είναι το 33% του τελικού μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, έναντι 20% των εμπορικών τραπεζών και 47% των παλαιών μετόχων. Αν δεν δοθεί τέτοια προτεραιότητα, τότε τα πράγματα είναι όπως τα περιγράφει ο @kalamake (απλά αντικαταστήστε στο σχόλιό του την ΕΚΤ με τους καταθέτες).
Όποιους πιστωτές και να συμπεριλάβουμε, έχουν κι αυτοί χάσει λεφτά, τουλάχιστον προς στιγμήν. Ας πάρουμε το σενάριο στο οποίο μόνο οι τράπεζες και η ΕΚΤ πληρώνουν το λογαριασμό. Εκεί που είχαν, στα χαρτιά τουλάχιστον, απαιτήσεις ύψους 29.9δις, ξαφνικά έχουν απαιτήσεις 21.2δις και το 53% του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, το οποίο μετά το κούρεμα έχει καταλήξει στα 7.5δις. Κοινώς έχουν πλέον μετοχές αξίας 3.5δις αντί για τα 8.7δις απαιτήσεων από τις οποίες παραιτήθηκαν. Έχουν γράψει μια λογιστική ζημιά 5.2δις, ή το 17.3% των αρχικών τους συνολικών απαιτήσεων. Αλλά μάλλον δεν θα τους πειράξει μακροχρόνια και τόσο πολύ αυτό, γιατί η χασούρα που περίμεναν αν η Εθνική έπεφτε έξω ήταν πολύ μεγαλύτερη. Εξάλλου, όπως και οι παλιοί μέτοχοι, έτσι και αυτοί με την ανατίμηση της μετοχής παίζει να κερδίσουν χρήματα, και μάλιστα περισσότερα. Αν δεν συμπεριληφθεί η ΕΚΤ, τότε το μερίδιό της έχει πάει στους καταθέτες, οι οποίοι ουσιαστικά θα χάσουν προς στιγμήν μέρος των καταθέσεών τους αλλά, όπως και οι άλλοι πιστωτές, μπορεί να ρεφάρουν αν περιμένουν λίγο. Εδώ υπάρχει πρόβλημα και το αναλύω παρακάτω.
Το σημαντικό είναι βέβαια ότι αν έχουν ανάγκη τα λεφτά για να εξυπηρετήσουν δικές τους υποχρεώσεις, οι πρώην πιστωτές μπορούν να πουλήσουν τις μετοχές και να πάρουν ό,τι τους δώσει η αγορά. Δεν θα διστάσουν (οι τράπεζες τουλάχιστον), γιατί τη λογιστική ζημιά την έχουν ήδη γράψει. Οι δικοί τους πιστωτές με τη σειρά τους, αντί να χάνουν τον ύπνο τους στην ιδέα μιας απροσδιόριστης απώλειας, τώρα ξέρουν αν μπορούν ή όχι να τους πληρώσουν. Το Ευρωπαϊκό πιστωτικό σύστημα δεν κινδυνεύει πια από μόλυνση, κι αν κάποια τράπεζα βρεθεί σε δύσκολη θέση, μπορεί κι αυτή να κάνει bailin.
Η διοίκηση της τράπεζας έχει βέβαια χάσει κι αυτή, ίσως ακόμη περισσότερα. Οι καινούργιοι μέτοχοι δεν είναι η παλιά χαρωπή παρέα που τους έκανε πλάτες. Είναι ξένοι τραπεζίτες και ενδεχωμένως ντόπιοι καταθέτες, είναι αγριεμένοι με τη χασούρα, έστω και προσωρινή, και γενικά αν δεν πειστούν ότι η διοίκηση όντως δεν έφταιγε για την κατάντια της Εθνικής (πράγμα πολύ δύσκολο) έχουν την εξουσία να την απολύσουν στην επόμενη γενική συνέλευση.
Και το Ελληνικό κράτος έχει τιμωρηθεί, αλλά με υγιή τρόπο. Σε αντάλλαγμα για τα 9δις που κέρδισε, έχει πλέον απωλέσει την ικανότητα να επηρρεάζει τις αποφάσεις της Εθνικής (συγκεκριμένα την ικανότητα να την ψιλο-υποχρεώνει να το δανείζει). Woopie-doo.
Κατά τα άλλα, ο φορολογούμενος αντί να ξελασπώσει την Εθνική και να αναρωτιέται γιατί δεν δανείζει, έχει κερδίσει 9δις και βλέπει το δανεισμό να επανέρχεται. Το πόσο θα τιμωρηθούν για την απερισκεψία τους οι πρώην πιστωτές θα το αποφασίσει η αγορά, ανάλογα με την αποτίμηση της μετοχής της Εθνικής (δείτε όμως και παρακάτω τη σημείωση για τους καταθέτες). Αν τελικά η τράπεζα αποδειχθεί εύρωστη πέρα από τα τοξικά ομόλογα που κουβαλούσε, καλώς της είχαν δανείσει και θα αποζημιωθούν όταν πουλήσουν τις μετοχές τους. Το μάθημά τους πάντως θα το μάθουν και άλλη φορά θα προσέχουν σε ποιόν δανείζουν. Η διοίκηση θα τιμωρηθεί από τους μετόχους, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει σε κάθε σοβαρή επιχείρηση. Ο Ελληνικός λαός δεν χρειάζεται να αναρωτιέται γιατί το κράτος έχει λεφτά για τις τράπεζες και όχι για τις συντάξεις του. Η κρατική παρέμβαση στον χρηματοπιστωτικό κλάδο έχει μειωθεί, όπως απαιτούσαν ούτως ή άλλως οι πιστωτές μας.
Θα ρωτήσουν αρκετοί αν είναι όντως τόσο φιλελεύθερη αυτή η επιλογή. Εξάλλου βασίζεται σε μια δυναμική παρέμβαση του κράτους στη λειτουργία της αγοράς.
Προσωπικά θεωρώ ότι είναι και παραείναι φιλελεύθερη. Μέχρι προ τινός όλοι οι παράγοντες αυτής της αγοράς (ακόμη και οι καταθέτες) δεν ήξεραν πόσο αξίζει το ενεργητικό τους, και περίμεναν να το μάθουν από τις αποφάσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και άλλων πολιτικών παραγόντων. Η 'αγορά' κάθε άλλο παρά ελεύθερη ήταν. Ήταν απόλυτα ελεγχόμενη από κρατικούς φορείς, απλά σε δυνητικό επίπεδο. Θα ξελασπώσουν την Εθνική; Θα την αφήσουν να καταρρεύσει; Θα την εξαναγκάσουν σε συγχώνευση; Η αξία της μετοχής της ήταν ένας σταθμισμένος μέσος όρος της αξίας της υπό κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, και μόνο το κράτος (Ελληνικό ή Ευρωπαϊκό, δεν έχει διαφορά) ήξερε ποιό από τα τρία θα πραγματοποιηθεί. Τώρα ο βαρύς δυνητικός αυτός έλεγχος έχει μετατραπεί προς στιγμήν σε ελαφρύτερο μεν, πραγματικό δε, έλεγχο, και έπειτα πέφτει στο μηδέν. Δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο την παρέμβαση κρατικών παραγόντων.
Επίσης δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο τη μόχλευση της τράπεζας αλλά και του γενικότερου συστήματος. Η λύση αυτή καταστρέφει 5.2δις ψεύτικα λεφτά (χρέος) και μετατρέπει άλλα 3.5δις από χρέος σε ίδια κεφάλαια, ενώ ταυτόχρονα μειώνει και το δημόσιο χρέος κατά 9δις. Κάθε άλλη λύση απλά μεταφέρει τη μόχλευση σε κάποιον άλλο κακομοίρη ο οποίος σχεδόν πάντα καταλήγει να είναι ο φορολογούμενος.
Δεν ξέρω πόσο περισσότερο θα ενοχλούσε τον κ. Βαρουφάκη μια τέτοια εξέλιξη από τη σημερινή κατάσταση. Εκείνοι που θα απογοητεύονταν περισσότερο από μια τέτοια επέμβαση θα ήταν οι μικροκαταθέτες (αν υπαχθούν στη ρύθμιση - δείτε παρακάτω), και έπειτα η διοίκηση της Εθνικής και οι προσκείμενοι σε αυτήν, οι λίγοι μέτοχοι που σκόπευαν να πουλήσουν άμεσα τις μετοχές τους για τον ένα ή τον άλλο λόγο (ποιοί άραγε θα ήταν αυτοί υπό συνθήκες αβεβαιότητας και υπο-κεφαλαιοποίησης;), και βέβαια όσοι ονειρεύονται έναν τραπεζικό κλάδο εν πολλοίς καθοδηγούμενο από το κράτος. Οι τελευταίοι ας μας κάνουν τη χάρη να υποδείξουν έναν κρατικοποιημένο τραπεζικό κλάδο που να μην παράγει τεράστιες ποσότητες κακών χρεών οι οποίες μετακυλίονται, αργά ή γρήγορα, στο φορολογούμενο. Και μετά να ξαναχωθούν κάτω από τη γέφυρά τους, τα καμμένα troll.
Γιατί δεν υποστηρίζουν τέτοιες λύσεις περισσότεροι φιλελεύθεροι; Πολλοί δεν τις υποστηρίζουν γιατί δεν είναι και τόσο τρομερά φιλελεύθεροι. Προς Θεού δεν είμαι κανένας Πάπας της συγκεκριμένης ιδεολογίας. Ούτε Καρδινάλιος. Δεν έχω καν αρχίσει να ξερογλείφομαι κοιτώντας τα παπαδάκια. Ξέρω όμως ότι ο κορπορατισμός σχεδόν πάντα ντύνεται με το μανδύα του φιλελευθερισμού για να γίνει ανεκτός, και στην Ελλάδα αυτό γίνεται συχνότερα απ' ό,τι αλλού. Άλλοτε πάλι μπορεί κανείς να ξεκινά ως φιλελεύθερος, αλλά με τον καιρό πείθεται ότι δεν είναι η ιδεολογία του ανώτερη αλλά ο ίδιος, και οι άλλοι μπαρουτοκαπνισμένοι από την 'αγορά' φορείς της. Και ότι αν τους αφήσουμε να αναλάβουν τα ηνία αυτοί, με τη σφριγιλή τους, δοκιμασμένη από την αγορά, σκέψη, θα νικήσουν το σύστημα από μέσα. Γλαρόσουπα κανείς;
Δεν θέλω να κακίζω το Στ. Μάνο (με τον οποίο αντάλλαξε κουβέντες ο κ. Βαρουφάκης) και άλλους, ούτε να υπαινιχθώ ότι δεν είναι οι ίδιοι ιδεολογικά συνεπείς. Χαίρομαι που έχουμε μερικούς φιλελεύθερους, όσο γίνεται, πολιτικούς και σε αυτόν τον τόπο, γιατί κι εμάς κάποιος πρέπει να μας εκπροσωπεί. Ας συνεχίσουν να κάνουν τη δουλειά τους. Αλλά κάθε ιδεολογία είναι ένα τεντωμένο σκοινί και όταν σε τραβάνε από τη μια και σε σπρώχνουν από την άλλη είναι πολλές φορές δύσκολο να ισορροπήσεις. Οι ιδεολογικές παραφωνίες είναι εύκολες όταν είσαι αναγκασμένος να προτείνεις συγκεκριμένες λύσεις, πόσο μάλλον αν έχεις σταδιοδρομία, ή έστω βλέψεις, στην πολιτική.
Ούτε συμμερίζομαι τις αιτιάσεις πολλών, μεταξύ τους και του κ. Βαρουφάκη, ότι το πρόβλημα είναι η εξάρτησή των Ελλήνων 'φιλελευθέρων' από τις τράπεζες. Μη γελιόμαστε. Αν ο Στ. Μάνος και άλλοι φιλελεύθεροι είχαν πλέον τόσο πολύ τις πλάτες των τραπεζιτών, δεν θα ζητιάνευαν συνδρομές στο facebook. Κακά τα ψέμματα, οι διοικησεις των τραπεζών αποδεδειγμένα κάνουν μια χαρά τη δουλειά τους υπό κάθε καθεστώς. Από την Κίνα και στην Κούβα ως τη Δανία και τη Σουηδία ή τη Ζιμπάμπουε και το Κογκό υπάρχουν τράπεζες και οι διευθύνσεις τους είναι καλοταϊσμένες και συντρώγουν με τους κυβερνώντες.Αν θέλει κανείς να συγκρίνει την αγάπη των τραπεζιτών προς τους πραγματικούς φιλελελυθερους με τα αισθήματά τους προς άλλες ιδεολογίες κομμάτων εξουσίας δεν έχει παρά να συγκρίνει τις λίστες χρηματοδοτών του ισχυρότερου φιλελεύθερου του πλανήτη, του Ron Paul, με αυτές οποιουδήποτε πολιτικού σε κόμμα εξουσίας στις χώρες όπου διεξάγονται ελεύθερες εκλογές και θα δει ότι ο φιλελευθερισμός όταν είναι έστω και λίγο καθαρός ιδεολογικά δεν έχει επ' ουδενί λόγω τη στήριξη των τραπεζών.
Βέβαια θα έχετε ορισμένοι διακρίνει και άλλους, σημαντικότατους λόγους, για τους οποίους δεν έχει προταθεί από πολλούς, πόσο μάλλον εφαρμοστεί μαζικά, η λύση που προτείνω. Πολύς κόσμος τέτοιες στιγμές προτείνει λύσεις με σοβαρόταρες επιπτώσεις χωρίς να συζητά τους κινδύνους και τις παρανέργειές τους, λες και αυτό θα ενδυνάμωνε τους επικριτές τους. Δεν θα ήθελα να πέσω σε αυτό το επίπεδο.
Βλέπετε, η λύση του bail-in είναι εύκολη για τις τράπεζες των οποίων οι υποχρεώσεις προς άλλες εμπορικές τράπεζες είναι μεγαλύτερες από την απαιτούμενη ανακεφαλαιοποίησή τους. Στην πράξη όμως, ειδικά αν ακολουθήσουν την ίδια τακτική όλες ταυτόχρονα, υπάρχουν και πολλές που θα πρέπει να φορτώσουν όχι μόνο τους πιστωτές τους, αλλά και είτε την ΕΚΤ είτε τους καταθέτες τους με μετοχές.
Εκεί έχουμε πρόβλημα γιατί αφ΄ενός η ΕΚΤ είναι εν πολλοίς ο φορολογούμενος (αν σκεφτούμε τον πληθωρισμό ως φόρο) και αφ' ετέρου ο καταθέτης όταν έβαλε τα λεφτά του στην άκρη περίμενε ότι θα παραμείνουν ασφαλή. Αν ήθελε μετοχές τραπεζών, και τον κίνδυνο που αυτές συνεπάγονται, θα τις αγόραζε. Για τον μικροκαταθέτη ειδικά, ή την επιχείρηση που έχει στην άκρη καταθέσεις για λόγους ρευστότητας, το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο: πρέπει να πουλάει μετοχές για να ζήσει.
Υπό αυτές τις συνθήκες οι καταθέτες μπορεί να χάσουν όχι μόνο χρήματα αλλά και την ίδια την πίστη τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα - μια πολύ σοβαρή απώλεια. Οι δε μετοχές θα πωλούνται κοψοχρονιά και θα συσσωρευθούν στα χέρια όποιων τυχαίνει να έχουν ρευστότητα - μια ουκ ευκαταφρόνητη μεταφορά πλούτου προς τους ήδη πλουσίους, παρόμοια με αυτή που οδήγησε στην άνοδο των ανατριχιαστικών oligarchs στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που προέβησαν σε ιδιωτικοποιήσεις μέσω κουπονιών των πρώην εθνικοποιημένων βιομηχανιών τους.
Βέβαια ας δούμε και τα πραγματικά νούμερα. Σε μια διάσωση μέσω bail-in οι καταθέτες θα τσόνταραν όπως είπαμε 5.5δις, από τα 68δις καταθέσεων που είχαν. Κοινώς ένας απροστάτευτος καταθέτης με 10,000 στην πάντα θα υποχρεωνόταν να δεχθεί να γίνουν τα 809 μετοχές, και θα έγραφε ζημιά την επόμενη μέρα ίση με 441 Ευρώ. Κοινώς θα έχανε το 4.4% των καταθέσεών του με την προοπτική να ρεφάρει μέσω ανατίμησης. Το μάξιμουμ που μπορεί πλέον να χάσει (αν η μετοχή πάει στο μηδέν, πράγμα αδύνατον για μια επαρκώς κεφαλαιοποιημένη τράπεζα) είναι 809 Ευρώ. Δεν είναι κάτι καλό αλλά δεν θα τροφοδοτήσει φυγή καταθέσεων, ειδικά αν ακριβώς το ίδιο κάνουν ταυτόχρονα όλες οι τράπεζες της Ευρωζώνης.
Γίνεται βέβαια να αποσοβηθούν αυτοί οι κίνδυνοι κάνοντας χρήση των κρατικών εγγυήσων για τους μικροκαταθέτες - αν έχεις στην τράπεζα πάνω από 100,000 Ευρώ, όσο να' ναι έχεις μια άλλη ανοχή στον κίνδυνο και μικρότερες ανάγκες ρευστότητας. Το κράτος έχει ήδη εξοικονομήσει αρκετά ώστε να μπορεί να τιμήσει τις εγγυήσεις του. Για τις επιχειρήσεις οι τράπεζες θα μπορούσαν να επιτρέψουν να διατηρηθούν επιπλέον ως καταθέσεις ποσά ανάλογα των αναγκών ρευστότητάς τους βάσει των ιστορικών κινήσεων των λογαριασμών τους.
Βέβαια και αυτές οι ρυθμίσεις θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο κατάχρησης, αν η εφαρμογή του bail-in δεν ήταν απόλυτα μυστική και αιφνιδιαστική - ο μεγαλοκαταθέτης θα μπορούσε να σκορπίσει τις καταθέσεις του σε μερίδια κάτω των 100 χιλιάδων κάτω ίσως από διαφορετικά ονόματα. Και κακά τα ψέμματα, το μυστικό θα διέρρεε αργά ή γρήγορα, εκτός (ίσως!) αν οι Ελληνικές αρχές δεν είχαν την παραμικρή ανάμειξη και όλα γινόντουσαν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακόμη και τότε, η οργάνωση θα έπρεπε να είναι τέλεια.
Τέλος, το κανόνι που θα μπορούσαμε να βαρέσουμε δεν θα ήταν σε καμμία περίπτωση 100%, γιατί θα έπρεπε να είναι συμφωνημένο με τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Βλέπετε, θα ήταν απαραίτητη η συνδρομή των ρυθμιστικών τους αρχών, γιατί οι πιστωτές των τραπεζών μας είναι ως επί το πλείστον ξένοι. Παρομοίως και για τις περισσότερες χώρες. Τα αλυσιδωτά bail-ins είναι σαν τις μουσικές καρέκλες - στο τέλος κάποιος πρέπει να μείνει χωρίς καρέκλα, και οι περισσότερες χώρες δικαιολογημένα θα προσπαθούσαν να φροντίσουν να μην είναι αυτές (ή μάλλον οι τράπεζές τους) σε αυτή τη θέση.
Ούτε βέβαια θα γλιτώναμε έτσι τον αποκλεισμό από τις αγορές μετά το κανόνι. Αυτή είναι συνέπεια της απώλειας αξιοπιστίας και κυρίως της μηδενικής βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών μας - άρα και πάλι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος θα ήταν μονόδρομος.
Μια τελευταία ένσταση θα ήταν ότι και οι καταθέτες φορολογούμενοι είναι, οπότε στο βαθμό που οι τράπεζες έχουν υποχρεώσεις προς τις εμπορικές τράπεζες μικρότερες από τα κεφάλαια που χρειάζονται, δεν έχει όντως προστατευθεί ο φορολογούμενος. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά έχω να αντιτείνω τα εξής δύο πράγματα. Πρώτον, αντί ο φορολογούμενος να υποχρεούται να αναλάβει ένα ακόμη μεγαλύτερο μη βιώσιμο χρέος (το οποίο θα πρέπει να κουρευτεί κάποια στιγμή στο μέλλον, βάζοντας πάλι μέσα τις τράπεζες), πλέον αναλαμβάνει το κίνδυνο που ενέχουν οι μετοχές των τραπεζών. Δεν είμαι βέβαιος ότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Αυτό που αλλάζει είναι η χρονική στιγμή και η σφοδρότητα της εκδήλωσής του.
Τέλος, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: αντί η παρούσα γενιά να στείλει το λογαριασμό στα εγγόνια της, τα οποία καθώς διαφαίνεται θα είναι φτωχότερα από την ίδια, θα πληρώσει η ίδια ως όφειλε. Και επειδή ως φόντο αυτής της συζήτησης έχουμε βάλει της γης τους κολασμένους, ας σημειωθεί ότι το bail-in είναι πολύ πιο προοδευτικό (υπό την έννοια της προστασίας των φτωχώτερων) απ' ότι η συσσώρευση επιπλέον χρεών που θα πρέπει να αποπληρωθούν μέσω φορολογίας - κι αυτό γιατί ακόμη και χωρίς κρατικές εγγυήσεις οι τραπεζικές καταθέσεις είναι πολύ πιο άνισα κατανεμημένες υπέρ των πλουσίων απ' ό,τι τα εισοδήματα.
Τέλως πάντων πιο εύκολο θα ήταν να γίνουν όλα τα παραπάνω σωστά παρά να ολοκληρωθεί με επιτυχία η 'διάσωση' οποιασδήποτε χώρας, είτε όπως την επιθυμεί ο κ. Βαρουφάκης είτε όπως μεθοδεύεται στην πραγματικότητα. Κι όμως όσοι με τόσο πάθος μιλούν για χρεωκοπία και για τιμωρία των τραπεζών δεν έχουν σχεδόν τίποτε να πούν για αυτή τη λύση, η οποία αποτελεί απόλυτη αποκλειστικότητα των μισητών φιλελευθέρων. Ίσως επειδή πολλοί εξ' αυτών (και δεν εννοώ τον κ. καθηγητή) πάνω απ' όλα, συμπεριλαμβάνομένης και της εξυγίανσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας, επιθυμούν την κρατικοποίηση των τραπεζών, και δεν θέλουν να χαθεί η μοναδική ευκαιρία που τους έδωσε η κρίση. Ίσως πάλι επειδή προτιμούν μια λύση που εξαλείφει πλήρως το δήθεν απεχθές χρέος.
Ας τα αφήσουμε αυτά για μια άλλη μέρα. Εγώ σε αντίθεση με τους υπόλοιπους συνομιλητές, θα επανάλθω στο θέμα. Για την ώρα ελπίζω να κατανοείτε γιατί διαστάζουν κάποιοι φιλελεύθεροι να προτείνουν τη λύση του bail-in. Είναι δύσκολη, δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ μαζικά, και μολονότι το κόστος της είναι ελαφρύτερο, ορθολογικότερο και πιο προοδευτικά κατανεμημένο απ' ότι των ως τώρα διασώσεων, εντούτοις υπάρχει.
ΥΓ: Ο @kalamake έχει δίκιο και με προβλημάτισε. Το πρόβλημα της συμμετοχής της ΕΚΤ είναι σημαντικό. Σε πρώτη φάση θα έλεγε κανείς ότι η συμμετοχή της ΕΚΤ είναι συμφέρουσα, ειδικά εφ' όσον η ΕΚΤ έχει στο παρελθόν παραιτηθεί των κερδών της από αγοραπωλησίες π.χ. ομολόγων. Θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και με τα μερίσματα και κέρδη από ανατιμήσεις των μετοχών που θα υποχρεωνόταν να αγοράσει. Από την άλλη, όπως είπε και ο @kalamake, αν δεν βγει από τη μέση η ΕΚΤ ο φορολογούμενος παραμένει στο παιχνίδι και με σχεδόν όλες του τις μάρκες, και η ανεξαρτησία της ΕΚΤ πάει περίπατο. Προσωπικά θεωρώ και τα δύο αυτά επιχειρήματα ισχυρότερα, οπότε θα συμφωνούσα να μείνει απέξω από το bail-in η ΕΚΤ. Οπότε μπαίνουμε θέλοντας ή μη στο περίπλοκο και δυσάρεστο σενάριο της συμμετοχής των καταθετών στο bail-in.
Αν οι κατά τόπους πολιτικοί, κυβερνήσεις και ρυθμιστικές αρχές έχουν κάνει τις ίδιες σκέψεις, τότε μπορείτε να κατανοήσετε τους δισταγμούς τους. Εκτιμώ όμως ότι πολύ σύντομα θα εξαντλήσουν όλες τις άλλες επιλογές τους και θα έρθουν, με την ουρά στα σκέλια, στα λόγια μας.
ΥΓ2: Κι εγώ αντιτίθεμαι στο σημερινό ρόλο των κεντρικών τραπεζών, ειδικά στη δυνατότητά τους να καθορίζουν την προσφορά του χρήματος και τα επιτόκια. Εντούτοις για τις ανάγκες του συγκεκριμένου post είπα να περιοριστώ μόνο σε πράγματα που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στους επόμενους μήνες. Νομίζω ότι ακόμη και του Ron Paul θα του έπαιρνε στην πράξη κάμποσο καιρό να καταργήσει το Fed.
ΥΓ3: Δυστυχώς ο κύριος καθηγητής μολονότι του έστειλα το παρόν κείμενο και παρά το γεγονός ότι σίγουρα γνωρίζει από παλαιότερα τη φιλελεύθερη λύση στο πρόβλημα των τραπεζών, εντούτοις επιμένει στη κήρυγμά του περί δήθεν επιβεβλημένων κρατικών bailout, με την ανατριχιαστική φράση:
Τους τελευταίους μήνες ξεκίνησε στο διαδίκτυο μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τα ηθικά διλήμματα των Ελλήνων φιλελευθέρων, με αφορμή τη στάση πολλών εξ ημών απέναντι στο ζήτημα της κεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Την τελευταία λέξη είχε ο καθ. Βαρουφάκης, σε ένα άρθρο που πολλοί υποδέχθηκαν ως σούπερ-γουάου ταπί στους Έλληνες φιλελεύθερους.
Είχε ένα δίκιο ο κ. καθηγητής: γιατί τόσοι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς κόπτονται τόσο για τους πιστωτές μας, και αυτούς των τραπεζών μας; Δεν είναι θεμιτό να φάνε τη χασούρα που τους αναλογεί για τις κακές τους επιλογές αυτοί και όχι ο φορολογούμενος; Εξάλλου για χάρη δική τους, και του ευρύτερου Ευρωπαϊκού πιστωτικού συστήματος, 'διασώθηκε' η Ελλάδα και όχι για χάρη των πολιτών της (σημειωτέον αυτό το έχω πει κι εγώ από την αρχή).
Προσπερνώντας προς στιγμήν το ότι και η δική του λύση φορτώνει εν πολλοίς στον φορολογούμενο τη διάσωση των τραπεζών, απλά με λίγο διαφορετικό τρόπο, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι έχει δίκιο. Η αναντιστοιχία θεωρίας και πράξης είναι τεράστια, και την αναγνωρίζω εν μέρει και στον εαυτό μου εδώ.
Το ίδιο κείμενο το προώθησα στον κ. καθηγητή με αφορμή ένα κείμενό του στα Αγγλικά το οποίο αποτέλεσε και τη βάση των σχετικών άρθρων στο protagon.gr. Μολονότι αυτό έγινε στα σχόλια του άρθρου, ο κ. καθηγητής εντούτοις είχε την καλωσύνη να συμπεριλάβει ένα σύνδεσμο προς το κείμενό μου στην τελευταία του απάντηση στο protagon.gr, ως παράδειγμα ενός κειμένου που λαμβάνει υπόψιν την ιδεολογική ασυνέπεια της 'διάσωσης' της Ελλάδας με τις αρχές του φιλελευθερισμού.
Τον ευχαριστώ ειλικρινά γι' αυτή τη χειρονομία. Η προσωπική μου προβολή (χάριν της οποίας του παρέθεσα τα links που αναδημοσίευσε) είναι δική μου δουλειά και ο κ. καθηγητής δεν είχε καμμιά υποχρέωση να με βοηθήσει. Δεν μπορώ παρά να του καταλογίσω μια πολύ ευγενική κίνηση καλής θέλησης.
Κι όμως ο κύριος καθηγητής έχει τόσο καιρό να ακούσει ένα φιλελεύθερο που δεν έχει κάνει υπουργός ή τραπεζίτης (ή ενδεχομένως να ακούσει ένα φιλελεύθερο χωρίς να τον κουφαίνει ο θόρυβος από το αίμα στα μιλίγγια του) που του έχει διαφύγει η προφανής φιλελεύθερη λύση, την οποία κι εγώ αλλά και άλλοι φιλελεύθεροι (κανείς μας Αρχιερέας του φιλελευθερισμού βέβαια) έχουμε προτείνει.
Ας τη δούμε αναλυτικά λοιπόν, και για να μη μιλάμε στον αέρα ας πάρουμε ένα πραγματικό σενάριο, αυτό της Εθνικής.
Στα τέλη του 2010, η Εθνική ήταν -στα χαρτιά- μια εύρωστη τράπεζα. Τα stress tests της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής της έδιναν ένα ικανοποιητικό Core Tier 1 ratio της τάξης του 7.7%, ακόμη και υπό συνθήκες πίεσης. Εκείνη την εποχή, σημειωτέον, το 7% ήταν η βάση. Έπαιρνε λοιπόν περίπου 5,5/10 και πέρναγε στην επόμενη τάξη.
Έλα που κανένας δεν πίστευε τα ρημάδια τα stress tests. Κι αυτό γιατί η Εθνική είχε 9δις Ευρώ σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου. Αν αυτά κουρεύονταν κατά 100% η κεφαλαιοποίησή υπό συνθήκες πίεσης γινόταν αρνητική. Μάλιστα μηδενιζόταν ακόμη και με ένα ελαφρύ κούρεμα της τάξης του 52%. Η Εθνική ήταν για πέταμα. Γι' αυτό και απέτυχαν οι προσπάθειες (με την έντονη και αθέμιτη συνδρομή της κυβέρνησης) να συγχωνευτεί με την Alpha, όπως και είχα προβλέψει.
Στο μεταξύ τα πράγματα άλλαξαν. Βλέποντας τη συνεχιζόμενη αδυναμία του χρηματοπιστωτικού κλάδου, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή απαίτησε οι τράπεζες να πιάσουν έναν ακόμη πιο απαιτητικό στόχο - Core Tier I 9%. Ο στόχος αυτός δεν υπήρχε ακόμη στα τέλη του 2010, αλλά έστω ότι προσπαθούσαμε να τον πιάσουμε, και έστω ότι θέλαμε να στείλουμε ένα ηχηρό μήνυμα για την ευρωστία της Εθνικής, οπότε βάζαμε ως προϋπόθεση να πιάσει η Εθνική το 9% ακόμη και μετά από κούρεμα 100%. Η Εθνική θα χρειαζόταν 8.7δις, και βέβαια το Ελληνικό δημόσιο δεν θα είχε να της δώσει δεκάρα.
Εδώ έρχεται η λύση του bail-in, εν αντιθέσει προς τα bailouts που δοκιμάστηκαν επανηλλειμμένα και ανεπιτυχώς.
Υπό το καθεστώς του bail-in, το κράτος θα βάραγε κανόνι στην Εθνική (για το παράδειγμά μας 100%, στην πράξη μικρότερο) και οι πιστωτές της Εθνικής θα αναγκάζονταν (όχι βέβαια από την Ελληνική κυβέρνηση αλλά είτε από τις δικές τους, είτε από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική αρχή) να ανταλλάξουν απαιτήσεις ύψους 8.7δις από την Εθνική με μετοχές της Εθνικής. Οι συνολικές απαιτήσεις των άλλων τραπεζών από την Εθνική ήταν την εποχή εκείνη 29.9δις, οπότε υπερ-επαρκούν, αν και οι περισσότερες είναι προς την ΕΚΤ, πράγμα που δημιουργεί ένα σημαντικό πρόβλημα το οποίο συζητώ εκτενώς παρακάτω. Για λόγους ρευστότητας, καλό θα ήταν να υπαχθούν στη ρύθμιση πρώτες οι πιο βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Αμέσως η Εθνική έχει γίνει μια πραγματικά εύρωστη τράπεζα, με επαρκή κεφαλαιοποίηση και ρευστότητα. Μπορεί να δανείζει όπως τις καλές εποχές (ΟΚ, ίσως όχι και τόσο), και κυρίως το Ελληνικό δημόσιο χρωστάει 9δις λιγότερα!
Βέβαια δεν μπορεί να κερδίσει ο φορολογούμενος χωρίς να χάσει κάποιος. Ποιοί χάνουν;
Πρώτον, χάνουν οι μέτοχοι. Και καλά να πάθουν αφού άφησαν τη διοίκηση να φορτώσει ένα κάρο σαβούρα το ενεργητικό της τράπεζας.
Το μετοχικό κεφάλαιο της Εθνικής στα τέλη του 2010 ήταν 7.8δις. Το νέο της μετοχικό κεφάλαιο θα ήταν 7.8δις μείον 9δις από το κούρεμα, συν 8.7δις από τους πρώην πιστωτές, ίσον 7.5δις. Όμως το μερίδιο των παλιών μετόχων έχει πέσει σημαντικά γιατί πριν το κούρεμα προς στιγμήν το μετοχικό κεφάλαιο ανέβηκε στα 16.5δις, με την ευγενική χορηγία των πρώην πιστωτών, οι οποίοι ως αντάλλαγμα πήραν το 53% της Εθνικής έναντι των απαιτήσεών τους. Οι παλιοί μέτοχοι έχουν άρα χάσει το 53% της αξίας των μετοχών τους και από 7.8δις έχουν πλέον 3.5δις - μια λογιστική ζημιά της τάξης των 3.3δις. Από την άλλη βέβαια, η μετοχή μιας πλήρως κεφαλαιοποιημένης τράπεζας αξίζει πολύ περισσότερο απ' ό,τι αυτή μια υποκεφαλαιοποιημένης, οπότε η πραγματική χρηματική απώλεια των παλιών μετόχων θα είναι πολύ μικρότερη - παίζει μάλιστα να κερδίσουν και κάτι από την ανατίμηση των νέων μετοχών. Μην ξεχνάμε, τον Απρίλη του 2010, όταν η Ελλάδα έφτασε πλέον στο χείλος της χρεοκοπίας, η μετοχή της Εθνικής είχε αξία 7.5 φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή. Αυτό όμως που σίγουρα θα χάσουν είναι ο έλεγχος της τράπεζας. Οι πρώην πιστωτές έχουν πλέον πάνω από τις μισές μετοχές της Εθνικής.
UPDATE: Δείτε το εξαιρετικό σχόλιο του @kalamake παρακάτω. Οι υποχρεώσεις της Εθνικής προς τράπεζες είναι σε πολύ μεγάλο ποσοστό υποχρεώσεις προς την ΕΚΤ. Αν η ΕΚΤ δεν δεχθεί ή δεν είναι επιθυμητό να υπαχθεί στο bail-in, τότε θα πρέπει να υποχρεωθούν οι καταθέτες να πάρουν μετοχές ύψους 5.5δις. Αν γίνει αυτό, αλλά βάζοντας τελευταίους στο παιχνίδι τους καταθέτες, το ποσοστό που θα πάρουν οι καταθέτες θα είναι το 33% του τελικού μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, έναντι 20% των εμπορικών τραπεζών και 47% των παλαιών μετόχων. Αν δεν δοθεί τέτοια προτεραιότητα, τότε τα πράγματα είναι όπως τα περιγράφει ο @kalamake (απλά αντικαταστήστε στο σχόλιό του την ΕΚΤ με τους καταθέτες).
Όποιους πιστωτές και να συμπεριλάβουμε, έχουν κι αυτοί χάσει λεφτά, τουλάχιστον προς στιγμήν. Ας πάρουμε το σενάριο στο οποίο μόνο οι τράπεζες και η ΕΚΤ πληρώνουν το λογαριασμό. Εκεί που είχαν, στα χαρτιά τουλάχιστον, απαιτήσεις ύψους 29.9δις, ξαφνικά έχουν απαιτήσεις 21.2δις και το 53% του μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής, το οποίο μετά το κούρεμα έχει καταλήξει στα 7.5δις. Κοινώς έχουν πλέον μετοχές αξίας 3.5δις αντί για τα 8.7δις απαιτήσεων από τις οποίες παραιτήθηκαν. Έχουν γράψει μια λογιστική ζημιά 5.2δις, ή το 17.3% των αρχικών τους συνολικών απαιτήσεων. Αλλά μάλλον δεν θα τους πειράξει μακροχρόνια και τόσο πολύ αυτό, γιατί η χασούρα που περίμεναν αν η Εθνική έπεφτε έξω ήταν πολύ μεγαλύτερη. Εξάλλου, όπως και οι παλιοί μέτοχοι, έτσι και αυτοί με την ανατίμηση της μετοχής παίζει να κερδίσουν χρήματα, και μάλιστα περισσότερα. Αν δεν συμπεριληφθεί η ΕΚΤ, τότε το μερίδιό της έχει πάει στους καταθέτες, οι οποίοι ουσιαστικά θα χάσουν προς στιγμήν μέρος των καταθέσεών τους αλλά, όπως και οι άλλοι πιστωτές, μπορεί να ρεφάρουν αν περιμένουν λίγο. Εδώ υπάρχει πρόβλημα και το αναλύω παρακάτω.
Το σημαντικό είναι βέβαια ότι αν έχουν ανάγκη τα λεφτά για να εξυπηρετήσουν δικές τους υποχρεώσεις, οι πρώην πιστωτές μπορούν να πουλήσουν τις μετοχές και να πάρουν ό,τι τους δώσει η αγορά. Δεν θα διστάσουν (οι τράπεζες τουλάχιστον), γιατί τη λογιστική ζημιά την έχουν ήδη γράψει. Οι δικοί τους πιστωτές με τη σειρά τους, αντί να χάνουν τον ύπνο τους στην ιδέα μιας απροσδιόριστης απώλειας, τώρα ξέρουν αν μπορούν ή όχι να τους πληρώσουν. Το Ευρωπαϊκό πιστωτικό σύστημα δεν κινδυνεύει πια από μόλυνση, κι αν κάποια τράπεζα βρεθεί σε δύσκολη θέση, μπορεί κι αυτή να κάνει bailin.
Η διοίκηση της τράπεζας έχει βέβαια χάσει κι αυτή, ίσως ακόμη περισσότερα. Οι καινούργιοι μέτοχοι δεν είναι η παλιά χαρωπή παρέα που τους έκανε πλάτες. Είναι ξένοι τραπεζίτες και ενδεχωμένως ντόπιοι καταθέτες, είναι αγριεμένοι με τη χασούρα, έστω και προσωρινή, και γενικά αν δεν πειστούν ότι η διοίκηση όντως δεν έφταιγε για την κατάντια της Εθνικής (πράγμα πολύ δύσκολο) έχουν την εξουσία να την απολύσουν στην επόμενη γενική συνέλευση.
Και το Ελληνικό κράτος έχει τιμωρηθεί, αλλά με υγιή τρόπο. Σε αντάλλαγμα για τα 9δις που κέρδισε, έχει πλέον απωλέσει την ικανότητα να επηρρεάζει τις αποφάσεις της Εθνικής (συγκεκριμένα την ικανότητα να την ψιλο-υποχρεώνει να το δανείζει). Woopie-doo.
Κατά τα άλλα, ο φορολογούμενος αντί να ξελασπώσει την Εθνική και να αναρωτιέται γιατί δεν δανείζει, έχει κερδίσει 9δις και βλέπει το δανεισμό να επανέρχεται. Το πόσο θα τιμωρηθούν για την απερισκεψία τους οι πρώην πιστωτές θα το αποφασίσει η αγορά, ανάλογα με την αποτίμηση της μετοχής της Εθνικής (δείτε όμως και παρακάτω τη σημείωση για τους καταθέτες). Αν τελικά η τράπεζα αποδειχθεί εύρωστη πέρα από τα τοξικά ομόλογα που κουβαλούσε, καλώς της είχαν δανείσει και θα αποζημιωθούν όταν πουλήσουν τις μετοχές τους. Το μάθημά τους πάντως θα το μάθουν και άλλη φορά θα προσέχουν σε ποιόν δανείζουν. Η διοίκηση θα τιμωρηθεί από τους μετόχους, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει σε κάθε σοβαρή επιχείρηση. Ο Ελληνικός λαός δεν χρειάζεται να αναρωτιέται γιατί το κράτος έχει λεφτά για τις τράπεζες και όχι για τις συντάξεις του. Η κρατική παρέμβαση στον χρηματοπιστωτικό κλάδο έχει μειωθεί, όπως απαιτούσαν ούτως ή άλλως οι πιστωτές μας.
Θα ρωτήσουν αρκετοί αν είναι όντως τόσο φιλελεύθερη αυτή η επιλογή. Εξάλλου βασίζεται σε μια δυναμική παρέμβαση του κράτους στη λειτουργία της αγοράς.
Προσωπικά θεωρώ ότι είναι και παραείναι φιλελεύθερη. Μέχρι προ τινός όλοι οι παράγοντες αυτής της αγοράς (ακόμη και οι καταθέτες) δεν ήξεραν πόσο αξίζει το ενεργητικό τους, και περίμεναν να το μάθουν από τις αποφάσεις της Ελληνικής κυβέρνησης και άλλων πολιτικών παραγόντων. Η 'αγορά' κάθε άλλο παρά ελεύθερη ήταν. Ήταν απόλυτα ελεγχόμενη από κρατικούς φορείς, απλά σε δυνητικό επίπεδο. Θα ξελασπώσουν την Εθνική; Θα την αφήσουν να καταρρεύσει; Θα την εξαναγκάσουν σε συγχώνευση; Η αξία της μετοχής της ήταν ένας σταθμισμένος μέσος όρος της αξίας της υπό κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, και μόνο το κράτος (Ελληνικό ή Ευρωπαϊκό, δεν έχει διαφορά) ήξερε ποιό από τα τρία θα πραγματοποιηθεί. Τώρα ο βαρύς δυνητικός αυτός έλεγχος έχει μετατραπεί προς στιγμήν σε ελαφρύτερο μεν, πραγματικό δε, έλεγχο, και έπειτα πέφτει στο μηδέν. Δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο την παρέμβαση κρατικών παραγόντων.
Επίσης δεν υπάρχει σενάριο που να μειώνει περισσότερο τη μόχλευση της τράπεζας αλλά και του γενικότερου συστήματος. Η λύση αυτή καταστρέφει 5.2δις ψεύτικα λεφτά (χρέος) και μετατρέπει άλλα 3.5δις από χρέος σε ίδια κεφάλαια, ενώ ταυτόχρονα μειώνει και το δημόσιο χρέος κατά 9δις. Κάθε άλλη λύση απλά μεταφέρει τη μόχλευση σε κάποιον άλλο κακομοίρη ο οποίος σχεδόν πάντα καταλήγει να είναι ο φορολογούμενος.
Δεν ξέρω πόσο περισσότερο θα ενοχλούσε τον κ. Βαρουφάκη μια τέτοια εξέλιξη από τη σημερινή κατάσταση. Εκείνοι που θα απογοητεύονταν περισσότερο από μια τέτοια επέμβαση θα ήταν οι μικροκαταθέτες (αν υπαχθούν στη ρύθμιση - δείτε παρακάτω), και έπειτα η διοίκηση της Εθνικής και οι προσκείμενοι σε αυτήν, οι λίγοι μέτοχοι που σκόπευαν να πουλήσουν άμεσα τις μετοχές τους για τον ένα ή τον άλλο λόγο (ποιοί άραγε θα ήταν αυτοί υπό συνθήκες αβεβαιότητας και υπο-κεφαλαιοποίησης;), και βέβαια όσοι ονειρεύονται έναν τραπεζικό κλάδο εν πολλοίς καθοδηγούμενο από το κράτος. Οι τελευταίοι ας μας κάνουν τη χάρη να υποδείξουν έναν κρατικοποιημένο τραπεζικό κλάδο που να μην παράγει τεράστιες ποσότητες κακών χρεών οι οποίες μετακυλίονται, αργά ή γρήγορα, στο φορολογούμενο. Και μετά να ξαναχωθούν κάτω από τη γέφυρά τους, τα καμμένα troll.
Γιατί δεν υποστηρίζουν τέτοιες λύσεις περισσότεροι φιλελεύθεροι; Πολλοί δεν τις υποστηρίζουν γιατί δεν είναι και τόσο τρομερά φιλελεύθεροι. Προς Θεού δεν είμαι κανένας Πάπας της συγκεκριμένης ιδεολογίας. Ούτε Καρδινάλιος. Δεν έχω καν αρχίσει να ξερογλείφομαι κοιτώντας τα παπαδάκια. Ξέρω όμως ότι ο κορπορατισμός σχεδόν πάντα ντύνεται με το μανδύα του φιλελευθερισμού για να γίνει ανεκτός, και στην Ελλάδα αυτό γίνεται συχνότερα απ' ό,τι αλλού. Άλλοτε πάλι μπορεί κανείς να ξεκινά ως φιλελεύθερος, αλλά με τον καιρό πείθεται ότι δεν είναι η ιδεολογία του ανώτερη αλλά ο ίδιος, και οι άλλοι μπαρουτοκαπνισμένοι από την 'αγορά' φορείς της. Και ότι αν τους αφήσουμε να αναλάβουν τα ηνία αυτοί, με τη σφριγιλή τους, δοκιμασμένη από την αγορά, σκέψη, θα νικήσουν το σύστημα από μέσα. Γλαρόσουπα κανείς;
Δεν θέλω να κακίζω το Στ. Μάνο (με τον οποίο αντάλλαξε κουβέντες ο κ. Βαρουφάκης) και άλλους, ούτε να υπαινιχθώ ότι δεν είναι οι ίδιοι ιδεολογικά συνεπείς. Χαίρομαι που έχουμε μερικούς φιλελεύθερους, όσο γίνεται, πολιτικούς και σε αυτόν τον τόπο, γιατί κι εμάς κάποιος πρέπει να μας εκπροσωπεί. Ας συνεχίσουν να κάνουν τη δουλειά τους. Αλλά κάθε ιδεολογία είναι ένα τεντωμένο σκοινί και όταν σε τραβάνε από τη μια και σε σπρώχνουν από την άλλη είναι πολλές φορές δύσκολο να ισορροπήσεις. Οι ιδεολογικές παραφωνίες είναι εύκολες όταν είσαι αναγκασμένος να προτείνεις συγκεκριμένες λύσεις, πόσο μάλλον αν έχεις σταδιοδρομία, ή έστω βλέψεις, στην πολιτική.
Ούτε συμμερίζομαι τις αιτιάσεις πολλών, μεταξύ τους και του κ. Βαρουφάκη, ότι το πρόβλημα είναι η εξάρτησή των Ελλήνων 'φιλελευθέρων' από τις τράπεζες. Μη γελιόμαστε. Αν ο Στ. Μάνος και άλλοι φιλελεύθεροι είχαν πλέον τόσο πολύ τις πλάτες των τραπεζιτών, δεν θα ζητιάνευαν συνδρομές στο facebook. Κακά τα ψέμματα, οι διοικησεις των τραπεζών αποδεδειγμένα κάνουν μια χαρά τη δουλειά τους υπό κάθε καθεστώς. Από την Κίνα και στην Κούβα ως τη Δανία και τη Σουηδία ή τη Ζιμπάμπουε και το Κογκό υπάρχουν τράπεζες και οι διευθύνσεις τους είναι καλοταϊσμένες και συντρώγουν με τους κυβερνώντες.Αν θέλει κανείς να συγκρίνει την αγάπη των τραπεζιτών προς τους πραγματικούς φιλελελυθερους με τα αισθήματά τους προς άλλες ιδεολογίες κομμάτων εξουσίας δεν έχει παρά να συγκρίνει τις λίστες χρηματοδοτών του ισχυρότερου φιλελεύθερου του πλανήτη, του Ron Paul, με αυτές οποιουδήποτε πολιτικού σε κόμμα εξουσίας στις χώρες όπου διεξάγονται ελεύθερες εκλογές και θα δει ότι ο φιλελευθερισμός όταν είναι έστω και λίγο καθαρός ιδεολογικά δεν έχει επ' ουδενί λόγω τη στήριξη των τραπεζών.
Βέβαια θα έχετε ορισμένοι διακρίνει και άλλους, σημαντικότατους λόγους, για τους οποίους δεν έχει προταθεί από πολλούς, πόσο μάλλον εφαρμοστεί μαζικά, η λύση που προτείνω. Πολύς κόσμος τέτοιες στιγμές προτείνει λύσεις με σοβαρόταρες επιπτώσεις χωρίς να συζητά τους κινδύνους και τις παρανέργειές τους, λες και αυτό θα ενδυνάμωνε τους επικριτές τους. Δεν θα ήθελα να πέσω σε αυτό το επίπεδο.
Βλέπετε, η λύση του bail-in είναι εύκολη για τις τράπεζες των οποίων οι υποχρεώσεις προς άλλες εμπορικές τράπεζες είναι μεγαλύτερες από την απαιτούμενη ανακεφαλαιοποίησή τους. Στην πράξη όμως, ειδικά αν ακολουθήσουν την ίδια τακτική όλες ταυτόχρονα, υπάρχουν και πολλές που θα πρέπει να φορτώσουν όχι μόνο τους πιστωτές τους, αλλά και είτε την ΕΚΤ είτε τους καταθέτες τους με μετοχές.
Εκεί έχουμε πρόβλημα γιατί αφ΄ενός η ΕΚΤ είναι εν πολλοίς ο φορολογούμενος (αν σκεφτούμε τον πληθωρισμό ως φόρο) και αφ' ετέρου ο καταθέτης όταν έβαλε τα λεφτά του στην άκρη περίμενε ότι θα παραμείνουν ασφαλή. Αν ήθελε μετοχές τραπεζών, και τον κίνδυνο που αυτές συνεπάγονται, θα τις αγόραζε. Για τον μικροκαταθέτη ειδικά, ή την επιχείρηση που έχει στην άκρη καταθέσεις για λόγους ρευστότητας, το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο: πρέπει να πουλάει μετοχές για να ζήσει.
Υπό αυτές τις συνθήκες οι καταθέτες μπορεί να χάσουν όχι μόνο χρήματα αλλά και την ίδια την πίστη τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα - μια πολύ σοβαρή απώλεια. Οι δε μετοχές θα πωλούνται κοψοχρονιά και θα συσσωρευθούν στα χέρια όποιων τυχαίνει να έχουν ρευστότητα - μια ουκ ευκαταφρόνητη μεταφορά πλούτου προς τους ήδη πλουσίους, παρόμοια με αυτή που οδήγησε στην άνοδο των ανατριχιαστικών oligarchs στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που προέβησαν σε ιδιωτικοποιήσεις μέσω κουπονιών των πρώην εθνικοποιημένων βιομηχανιών τους.
Βέβαια ας δούμε και τα πραγματικά νούμερα. Σε μια διάσωση μέσω bail-in οι καταθέτες θα τσόνταραν όπως είπαμε 5.5δις, από τα 68δις καταθέσεων που είχαν. Κοινώς ένας απροστάτευτος καταθέτης με 10,000 στην πάντα θα υποχρεωνόταν να δεχθεί να γίνουν τα 809 μετοχές, και θα έγραφε ζημιά την επόμενη μέρα ίση με 441 Ευρώ. Κοινώς θα έχανε το 4.4% των καταθέσεών του με την προοπτική να ρεφάρει μέσω ανατίμησης. Το μάξιμουμ που μπορεί πλέον να χάσει (αν η μετοχή πάει στο μηδέν, πράγμα αδύνατον για μια επαρκώς κεφαλαιοποιημένη τράπεζα) είναι 809 Ευρώ. Δεν είναι κάτι καλό αλλά δεν θα τροφοδοτήσει φυγή καταθέσεων, ειδικά αν ακριβώς το ίδιο κάνουν ταυτόχρονα όλες οι τράπεζες της Ευρωζώνης.
Γίνεται βέβαια να αποσοβηθούν αυτοί οι κίνδυνοι κάνοντας χρήση των κρατικών εγγυήσων για τους μικροκαταθέτες - αν έχεις στην τράπεζα πάνω από 100,000 Ευρώ, όσο να' ναι έχεις μια άλλη ανοχή στον κίνδυνο και μικρότερες ανάγκες ρευστότητας. Το κράτος έχει ήδη εξοικονομήσει αρκετά ώστε να μπορεί να τιμήσει τις εγγυήσεις του. Για τις επιχειρήσεις οι τράπεζες θα μπορούσαν να επιτρέψουν να διατηρηθούν επιπλέον ως καταθέσεις ποσά ανάλογα των αναγκών ρευστότητάς τους βάσει των ιστορικών κινήσεων των λογαριασμών τους.
Βέβαια και αυτές οι ρυθμίσεις θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο κατάχρησης, αν η εφαρμογή του bail-in δεν ήταν απόλυτα μυστική και αιφνιδιαστική - ο μεγαλοκαταθέτης θα μπορούσε να σκορπίσει τις καταθέσεις του σε μερίδια κάτω των 100 χιλιάδων κάτω ίσως από διαφορετικά ονόματα. Και κακά τα ψέμματα, το μυστικό θα διέρρεε αργά ή γρήγορα, εκτός (ίσως!) αν οι Ελληνικές αρχές δεν είχαν την παραμικρή ανάμειξη και όλα γινόντουσαν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακόμη και τότε, η οργάνωση θα έπρεπε να είναι τέλεια.
Τέλος, το κανόνι που θα μπορούσαμε να βαρέσουμε δεν θα ήταν σε καμμία περίπτωση 100%, γιατί θα έπρεπε να είναι συμφωνημένο με τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Βλέπετε, θα ήταν απαραίτητη η συνδρομή των ρυθμιστικών τους αρχών, γιατί οι πιστωτές των τραπεζών μας είναι ως επί το πλείστον ξένοι. Παρομοίως και για τις περισσότερες χώρες. Τα αλυσιδωτά bail-ins είναι σαν τις μουσικές καρέκλες - στο τέλος κάποιος πρέπει να μείνει χωρίς καρέκλα, και οι περισσότερες χώρες δικαιολογημένα θα προσπαθούσαν να φροντίσουν να μην είναι αυτές (ή μάλλον οι τράπεζές τους) σε αυτή τη θέση.
Ούτε βέβαια θα γλιτώναμε έτσι τον αποκλεισμό από τις αγορές μετά το κανόνι. Αυτή είναι συνέπεια της απώλειας αξιοπιστίας και κυρίως της μηδενικής βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών μας - άρα και πάλι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος θα ήταν μονόδρομος.
Μια τελευταία ένσταση θα ήταν ότι και οι καταθέτες φορολογούμενοι είναι, οπότε στο βαθμό που οι τράπεζες έχουν υποχρεώσεις προς τις εμπορικές τράπεζες μικρότερες από τα κεφάλαια που χρειάζονται, δεν έχει όντως προστατευθεί ο φορολογούμενος. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά έχω να αντιτείνω τα εξής δύο πράγματα. Πρώτον, αντί ο φορολογούμενος να υποχρεούται να αναλάβει ένα ακόμη μεγαλύτερο μη βιώσιμο χρέος (το οποίο θα πρέπει να κουρευτεί κάποια στιγμή στο μέλλον, βάζοντας πάλι μέσα τις τράπεζες), πλέον αναλαμβάνει το κίνδυνο που ενέχουν οι μετοχές των τραπεζών. Δεν είμαι βέβαιος ότι ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Αυτό που αλλάζει είναι η χρονική στιγμή και η σφοδρότητα της εκδήλωσής του.
Τέλος, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: αντί η παρούσα γενιά να στείλει το λογαριασμό στα εγγόνια της, τα οποία καθώς διαφαίνεται θα είναι φτωχότερα από την ίδια, θα πληρώσει η ίδια ως όφειλε. Και επειδή ως φόντο αυτής της συζήτησης έχουμε βάλει της γης τους κολασμένους, ας σημειωθεί ότι το bail-in είναι πολύ πιο προοδευτικό (υπό την έννοια της προστασίας των φτωχώτερων) απ' ότι η συσσώρευση επιπλέον χρεών που θα πρέπει να αποπληρωθούν μέσω φορολογίας - κι αυτό γιατί ακόμη και χωρίς κρατικές εγγυήσεις οι τραπεζικές καταθέσεις είναι πολύ πιο άνισα κατανεμημένες υπέρ των πλουσίων απ' ό,τι τα εισοδήματα.
Τέλως πάντων πιο εύκολο θα ήταν να γίνουν όλα τα παραπάνω σωστά παρά να ολοκληρωθεί με επιτυχία η 'διάσωση' οποιασδήποτε χώρας, είτε όπως την επιθυμεί ο κ. Βαρουφάκης είτε όπως μεθοδεύεται στην πραγματικότητα. Κι όμως όσοι με τόσο πάθος μιλούν για χρεωκοπία και για τιμωρία των τραπεζών δεν έχουν σχεδόν τίποτε να πούν για αυτή τη λύση, η οποία αποτελεί απόλυτη αποκλειστικότητα των μισητών φιλελευθέρων. Ίσως επειδή πολλοί εξ' αυτών (και δεν εννοώ τον κ. καθηγητή) πάνω απ' όλα, συμπεριλαμβάνομένης και της εξυγίανσης της Ευρωπαϊκής οικονομίας, επιθυμούν την κρατικοποίηση των τραπεζών, και δεν θέλουν να χαθεί η μοναδική ευκαιρία που τους έδωσε η κρίση. Ίσως πάλι επειδή προτιμούν μια λύση που εξαλείφει πλήρως το δήθεν απεχθές χρέος.
Ας τα αφήσουμε αυτά για μια άλλη μέρα. Εγώ σε αντίθεση με τους υπόλοιπους συνομιλητές, θα επανάλθω στο θέμα. Για την ώρα ελπίζω να κατανοείτε γιατί διαστάζουν κάποιοι φιλελεύθεροι να προτείνουν τη λύση του bail-in. Είναι δύσκολη, δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ μαζικά, και μολονότι το κόστος της είναι ελαφρύτερο, ορθολογικότερο και πιο προοδευτικά κατανεμημένο απ' ότι των ως τώρα διασώσεων, εντούτοις υπάρχει.
ΥΓ: Ο @kalamake έχει δίκιο και με προβλημάτισε. Το πρόβλημα της συμμετοχής της ΕΚΤ είναι σημαντικό. Σε πρώτη φάση θα έλεγε κανείς ότι η συμμετοχή της ΕΚΤ είναι συμφέρουσα, ειδικά εφ' όσον η ΕΚΤ έχει στο παρελθόν παραιτηθεί των κερδών της από αγοραπωλησίες π.χ. ομολόγων. Θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και με τα μερίσματα και κέρδη από ανατιμήσεις των μετοχών που θα υποχρεωνόταν να αγοράσει. Από την άλλη, όπως είπε και ο @kalamake, αν δεν βγει από τη μέση η ΕΚΤ ο φορολογούμενος παραμένει στο παιχνίδι και με σχεδόν όλες του τις μάρκες, και η ανεξαρτησία της ΕΚΤ πάει περίπατο. Προσωπικά θεωρώ και τα δύο αυτά επιχειρήματα ισχυρότερα, οπότε θα συμφωνούσα να μείνει απέξω από το bail-in η ΕΚΤ. Οπότε μπαίνουμε θέλοντας ή μη στο περίπλοκο και δυσάρεστο σενάριο της συμμετοχής των καταθετών στο bail-in.
Αν οι κατά τόπους πολιτικοί, κυβερνήσεις και ρυθμιστικές αρχές έχουν κάνει τις ίδιες σκέψεις, τότε μπορείτε να κατανοήσετε τους δισταγμούς τους. Εκτιμώ όμως ότι πολύ σύντομα θα εξαντλήσουν όλες τις άλλες επιλογές τους και θα έρθουν, με την ουρά στα σκέλια, στα λόγια μας.
ΥΓ2: Κι εγώ αντιτίθεμαι στο σημερινό ρόλο των κεντρικών τραπεζών, ειδικά στη δυνατότητά τους να καθορίζουν την προσφορά του χρήματος και τα επιτόκια. Εντούτοις για τις ανάγκες του συγκεκριμένου post είπα να περιοριστώ μόνο σε πράγματα που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στους επόμενους μήνες. Νομίζω ότι ακόμη και του Ron Paul θα του έπαιρνε στην πράξη κάμποσο καιρό να καταργήσει το Fed.
ΥΓ3: Δυστυχώς ο κύριος καθηγητής μολονότι του έστειλα το παρόν κείμενο και παρά το γεγονός ότι σίγουρα γνωρίζει από παλαιότερα τη φιλελεύθερη λύση στο πρόβλημα των τραπεζών, εντούτοις επιμένει στη κήρυγμά του περί δήθεν επιβεβλημένων κρατικών bailout, με την ανατριχιαστική φράση:
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν θα πρέπει να γίνει «μετάγγιση» κεφαλαίων από το ευρωπαϊκό δημόσιο στις ιδιωτικές τράπεζες. Αυτό είναι (και πρέπει να είναι) δεδομένο.
