Μου είναι πολύ δυσάρεστο που γράφω αυτή την ανάρτηση. Αυτό τον καιρό προτιμώ η παρουσία μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να είναι ελαφριά, και όσο για το ιστολόγιο όπως βλέπει ο καθένας το έχω σχεδόν εγκαταλείψει. Εντούτοις κάθε τόσο εμφανίζεται και μια τρανταχτή περίπτωση όπου φαίνεται ότι συνολικά η χώρα, με τα 11εκ παρά κάτι κατοίκους και τα δεκάδες χιλιάδες χρόνια διαγαλαξιακής κοσμοκρατορίας της, δεν μπορεί να βάλει κάτω πέντε αράδες στοιχεία για χάρη ενός υγιούς δημοσίου διαλόγου.
Ο λόγος για την πρόσφατη ανάρτηση του Αδώνιδος 'ας μιλήσουμε' Γεωργιάδη, η οποία εκθειάζει πρωτοσέλιδο της Sportime (wot) με θέμα την Ημέρα του Αγέννητου Παιδιού, το οποίο με τη σειρά του φιλοξενεί πλήθος εξωτικών ισχυρισμών για το πλήθος και τις επιπτώσεις των αμβλώσεων. Δεν θα δώσω παραπάνω δημοσιότητα από ό,τι χρειάζεται ούτε στο ένα ούτε στο άλλο. Η πολυετής προσπάθεια του γιλεκοκατακτητή Γεωργιάδη να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη εξάλλου θα μας παράσχει πολλά τέτοια περιστατικά από δω και στο εξής. Υπάρχουν πολλές περσόνες που πρέπει να υποδυθεί ο Άδωνις για να φτάσει στην αρχηγεία της ΝουΔου: ο επιχειρηματίας που ξέρει να φέρνει δουλειές εις πέρας και θα συγυρίσει επιτέλους το κράτος, ο μηντιακός bruiser που τη λέει στους 'ζαίους γιατί είναι ετοιμόλογος και δε μασάει, ο υπερπαράγοντας που έχει πίσω του λαό και ξεσηκώνει τον κόσμο.
Ε, υπάρχει και μια τελευταία περσόνα - ας την πούμε Μπουμπούκο Χαράμ - του ορθόδοξου πατριώτη οικογενειάρχη που βλέπει παντού εχθρούς να επιβουλεύονται την πατρίδα και να προσπαθούν αλλοιώσουν τον πολιτισμό και το τρίκλωνο DNA μας. Όπως οι gangsta rappers φαντάζομαι ο Άδωνις ζορίζεται μερικές φορές να ξεχωρίσει κι ο ίδιος πού αρχίζει η περσόνα και πού σταματά ο εαυτός του, εκτός αν, ξερωγώ, επίκειται δικαστήριο.
Αξίζει εντούτοις να σταθούμε στο θέμα των αμβλώσεων γιατί ξεπερνά τον Άδωνι - εξάλλου και το αφεντικό του αναφέρεται σε 150.000 αμβλώσεις, έναν αριθμό που δεν στηρίζεται πουθενά. Είναι τρομακτικό πόσο φτωχή είναι η τεκμηρίωση σχετικά με το θέμα και πόσο κακό έχει κάνει αυτή η έλλειψη στοιχείων στο δημόσιο διάλογο. Το θέμα μας είναι δυσάρεστο και οι μελέτη των στοιχείων είναι κάπως στεγνή, αλλά θα προσπαθήσω να βγάλω την ύλη όσο το δυνατόν καλύτερα.
Η ανάρτηση περιληπτικά:
Τα περισσότερα στοιχεία που θα δείτε στο διαδίκτυο για το θέμα είναι από παλιά ως απαράδεκτα παλιά, πολύ επισφαλή, και κακώς ανακυκλώνονται στον τύπο από πολλούς απρόσεκτους και μερικούς κακόβουλους σαν να ήταν ακριβή και πρόσφατα. Δεν φταίει μετά ο ιδιώτης για την στρεβλη εντύπωση που έχει αποκομίσει, ότι δηλαδή οι εκτρώσεις γίνονται αλόγιστα και επιπόλαια, αλλά η στρεβλή εντύπωση μπορεί να κάνει πραγματική ζημιά.
Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία ούτε πρόσφατες καλές εκτιμήσεις από ιδιώτες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ξέρουμε τίποτε. Ξέρουμε αρκετά για να μιλήσουμε με κάποια σιγουριά για την τάξη μεγέθους και τις τάσεις. Ξέρουμε ότι οι έρευνες που παραθέτουν τη μεθοδολογία τους, ή οι έρευνες που βασίζονται σε διοικητικά στοιχεία και δειγματοληψία, δίνουν πολύ μικρότερα νούμερα από αυτές που βασίζονται σε υποθέσεις και αναγωγές. Ξέρουμε επίσης ότι οι νεότερες μελέτες δίνουν μικρότερα νούμερα από τις παλαιότερες. Αν μου βάλετε το μαχαίρι στο λαιμό θα σας πω ότι δύσκολα γίνεται να έχουμε πάνω από 70 χιλιάδες αμβλώσεις το χρόνο στην Ελλάδα, και η κρίση μάλλον μείωσε προσωρινά κι άλλο τον αριθμό.
Η Ελλάδα είχε ένα σύντομο μεταπολεμικό baby boom αλλά στις δεκαετίες του 60 και 70 πέρασε στο άλλο άκρο, με τις αμβλώσεις να αποτελούν σημαντική μορφή αντισύλληψης (ελλείψει άλλων). Αυτά συνέβησαν παρά το γεγονός ότι η χώρα τότε ήταν πολύ πιο θρησκευόμενη, οι εκτεταμένες οικογένειες ήταν πιο δεμένες, η παραδοσιακή οικογένεια ήταν αδιαμφισβήτητος θεσμός, και οι αμβλώσεις ήταν παράνομες.
Αυτή η ομολογουμένως κακή εξέλιξη έφτασε στο τέλος της τη δεκαετία του '80, ίσως και λόγω της αποποινικοποίησης των αμβλώσεων. Λέω κακή εξέλιξη γιατί τα φάρμακα δεν είναι καραμέλες, και οι αμβλώσεις δεν είναι πλακίτσα - έχουν επιπτώσεις παντός είδους στη σωματική και ψυχική υγεία και στη μετέπειτα γονιμότητα. Όσο και αν θέλω να έχουν οι γυναίκες πρόσβαση σε αυτή την επιλογή, το ότι γινόντουσαν τόσες πολλές αμβλώσεις για χρόνια λόγω της έλλειψης παιδείας και της ελλιπούς πρόσβασης στην αντισύλληψη είναι τραγικό. Στη νεότερη Ελλάδα όμως, αυτή που μας αφορά, οι αμβλώσεις μειώνονται σταθερά και, στο βαθμό που μπορώ να κρίνω, γρηγορότερα από ό,τι οι γεννήσεις - όπως και μειώνεται το ποσοστό των αμβλώσεων που γίνονται στην Ελλάδα από αλλοδαπές γυναίκες, και οι οποίες στο παρελθόν ήταν μεγάλο μέρος του συνόλου των 'επίσημων' αμβλώσεων.
Όι Ελληνίδες σχεδόν βέβαια δεν έκαναν ποτέ 300.000 αμβλώσεις το χρόνο. Οι Ελληνίδες επίσης σχεδόν βέβαια δεν κάνουν 100.000 αμβλώσεις το χρόνο στις μέρες μας, και αυτές που κάνουν είναι σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό πολύ νεαρές κοπέλες, γιατί οι μεγαλύτερες Ελληνίδες πλέον ξέρουν να προφυλάσσονται από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Και ο αριθμός των αμβλώσεων σχεδόν βέβαια δεν αυξήθηκε κατά 50% επί κρίσης, όπως λέγεται. Είναι αριθμητικά σχεδόν αδύνατον να αυξήθηκε πάνω από 30% και τα στοιχεία συνηγορούν στο ότι, αντιθέτως, μάλλον μειώθηκε.
"Μαμά, από πού έρχονται οι στατιστικές;"
Τρεις τρόποι υπάρχουν για να κάνει κανείς εκτιμήσεις, όχι μόνο για τον αριθμό των εκτρώσεων αλλά και για οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη συμπεριφορά που αξίζει μεν να μετρηθεί, δεν μπορεί όμως να απογραφεί πλήρως.
- Μπορεί να κάνει διοικητικές απογραφές (πχ να ζητήσει από όλα τα νοσοκομεία και τις κλινικές να ελέγξουν τα κιτάπια τους και να πούν πόσες αμβλώσεις έχουν πραγματοποιήσει ή υποβοηθήσει). Όσοι σταστικάριοι διαβάζετε το άρθρο, συγχωρήστε μου την κατάχρηση του ορου 'απογραφή' - όπως θα δείτε παρακάτω συχνά δεν καλύπτεται όλος ο σχετικός πληθυσμός.
- Μπορεί να κάνει δειγματοληπτικές έρευνες (πχ να ρωτήσει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από 1.000 γυναίκες αν έχουν κάνει άμβλωση και αν ναι πόσες φορές και πότε) ή
- Μπορεί αν δεν έχει τίποτε από τα παραπάνω στη διάθεσή του να κάνει αναγωγές με βάση τρίτα μεγέθη και υποθέσεις, πχ. μπορεί να ρωτήσει δειγματοληπτικά 1.000 γυναίκες πόσες ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες είχαν και να κάνει υποθέσεις για το πόσες από αυτές κατέληξαν σε άμβλωση, ή να φτιάξει ένα στατιστικό μοντέλο για τους παράγοντες που επηρεάζουν τις γεννήσεις και συγκρίνοντας τις προβλέψεις του με τις πραγματικές γέννες να δει πόση είναι η ανεξήγητη υστέρηση των γεννήσεων σε κάποια χρονική περίοδο.
Διοικητικές απογραφές
Οι διοικητικές απογραφές δεν καλύπτουν αυτοσχέδιες αμβλώσεις που γίνονται με φαρμακευτικά ή άλλα μέσα και μπορεί να παραλείψουν ορισμένες ιδιωτικές κλινικές. Η πιο πρόσφατη διοικητική απογραφή που μπόρεσα να βρω δημοσιευμένη σε επιστημονικό περιοδικό αφορά στο έτος 2004, από την Ελληνική Μαιευτική και Γυναικολογική Εταιρία. Υπολόγισε περίπου 70.000 αμβλώσεις (πλήρες κείμενο εδώ, Η/Τ @destroxiii). Η μελέτη έχει ελαττώματα: λείπουν ορισμένα νοσοκομεία που δεν απήντησαν. Δεν παρατίθενται καθόλου λεπτομέρειες για το δείγμα ιδιωτικών κλινικών που χρησιμοποιήθηκε (που ίσως, ομολογώ να έχουν δημοσιευτεί αλλού). Είναι μια αρχή.
Διοικητικές απογραφές φαίνεται να έχουν γίνει παλαιότερα και από το Αρεταίειο, τις οποίες δημοσίευε παλαιότερα περιληπτικά η Γενική Γραμματεία Ισότητας. Στη γνωστότερη από αυτές, τα στοιχεία αφορούν στο έτος 2000 (ξέρω, φαίνεται πρόσφατο, αλλά πάνε 20 χρόνια!), και υπολογίζουν 100.000 ως 120.000 αμβλώσεις σε νοσοκομεία και κλινικές (όπως αναφέρεται εδώ). Τα στοιχεία της έρευνας ωστόσο δεν βρίσκονται πλέον πουθενά και δεν μπορώ να σχολιάσω ούτε την ποιότητα ούτε την κάλυψη του πληθυσμού. Αν με ανάγκαζαν θα έλεγα ότι κάποια τουλάχιστον από τα νούμερα του Αρεταίειου βασίζονται στα δικά τους μόνο στοιχεία (ή τα στοιχεία δύο-τριών μεγάλων νοσοκομείων) και σε μια αναγωγή στον πληθυσμό (υποθέτοντας πχ ότι έχει μείνει σταθερό το μερίδιο της 'αγοράς'). Το λέω αυτό γιατί το Αρεταίειο έχει κατά καιρούς ανακοινώσει στοιχεία από τα δικά του αρχεία μόνο, τα οποία φαίνεται να δείχνουν πχ ότι το ποσοστό των αμβλώσεων που πραγματοποιούσε σε έφηβες είχε ανέβει από το 29% στο 35% από το 75 ως το 96 (αναφορά εδώ).
Το Αρεταίειο φαίνεται να έκανε τουλάχιστο δύο απογραφές, καθώς η Γενική Γραμματεία Ισότητας σχολιάζει ότι τα στοιχεία του 2000 δείχνουν σημαντική μείωση (κατά 30%) των αμβλώσεων σε σχέση με το 1994 πράγμα που αποδίδεται στην έκθεση εν μέρει στη νομιμοποίησή τους. Αλλού και αυτό το εύρημα αμφισβητείται σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά βλέπω δύο μελέτες να στοιχειοθετούν (περίπου) μείωση και πουθενά στοιχεία για το αντίθετο που να μην ανακυκλώνουν απλά παλιές μελέτες. Γενικότερα στο Αρεταίειο αποδίδονται πολλές τέτοιες απογραφές έκτοτε αλλά ποτέ δεν έχω βρει σχετική ακαδημαϊκή δημοσίευση ούτε ενημερωμένα στοιχεία πχ εδώ - για ένα τόσο σοβαρό θέμα με τέτοια βαριά έλλειψη τεκμηρίωσης, θα περίμενε κανείς οι γιατροί να κάνουν κρα για να δημοσιεύσουν, αλλά το μόνο που βλέπει κανείς είναι δελτία τύπου και σχόλια σε συνεδριακά πανελ με βάση τα εσωτερικά στοιχεία ενός φορέα. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι τα στοιχεία δεν έχουν περάσει από κανένα επιστημονικό κόσκινο και δεν έχουμε ιδέα πώς συνελέγησαν ούτε αν μπορούν να αναχθούν στον πληθυσμό.
Στοιχεία τέλως έχουμε και από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας, τα οποία όμως αφορούν καθώς φαίνεται μόνο σε αμβλώσεις που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο ή τα ταμεία. Ο ΠΟΥ εννοείται τα στοιχεία του τα παίρνει έτοιμα από Ελληνικές πηγές και δεν διεξάγει δική του πρωτογενή μελέτη. Ούτως ή άλλως δίνει μια εκτίμηση της τάξης των 20.000, με μικρή διακύμανση από χρονιά σε χρονιά. Είναι αδύνατον να είναι αυτή η εκτίμηση σωστή (συγκρίνετε τα στοιχεία της με τα αντίστοιχα της ΕΜΓΕ για την ίδια χρονιά), ούτε είναι και συγκρίσιμη με αντίστοιχες άλλων χωρών.
Δεν μπορώ να βρω καμμία άλλη απογραφή στη βιβλιογραφία κι αυτό ας μη σας ξαφνιάζει. Διοικητικές απογραφές δεν υπήρχε τρόπος να γίνουν στην Ελλάδα ως το 1986, γιατί ως τότε οι αμβλώσεις ήταν παράνομες. Ακόμη και τώρα που μπορούν να γίνουν, το κόστος και η αδυναμία κάλυψης όλων των σχετικών φορέων είναι σοβαρά αντικίνητρα για τους ερευνητές.
Θα δείτε στο διαδίκτυο άρθρα που ισχυρίζονται ότι έχει κατά καιρούς δώσει εκτιμήσεις η Ελστατ ή η Eurostat (πχ αυτόν τον εξωφρενικό ισχυρισμό εδώ). Προφανώς και δεν έχει κάνει κάτι τέτοιο η Ελστατ - δεν υπάρχουν πουθενά στον ιστότοπό της στοιχεία. Μέχρι το 2013 η Ελστατ αναγνώριζε την απουσία στοιχείων για τις αμβλώσεις ως βασική έλλειψη την οποία επεσήμαναν οι χρήστες των δεδομένων της, και την οποία υποσχόταν να καλύψει στο δυνατό βαθμό (εδώ). Έκτοτε δεν έχει δημοσιεύσει τίποτε σχετικά. Η Eurostat εννοείται ότι δεν έχει στοιχεία για την Ελλάδα (δείτε), και αν είχε θα τα είχε πάρει από την Ελστατ. Η πάλαι ποτέ ΕΣΥΕ, προκάτοχος της Ελστατ, όταν υπήρχε έκανε ορισμένες πρώτες μελέτες προ εικοσαετίας - εντούτοις μπορούσε να συλλέξει στοιχεία μόνο από δημόσια νοσοκομεία και ως εκ τούτου τα στοιχεία της ήταν πολύ ελλειπή.
Συμπέρασμα: αν βασιστούμε μόνο στις δοικητικές απογραφές, τότε οι αμβλώσεις είναι κατά πάσα πιθανότητα πολύ λιγότερες από 100.000 ετησίως, και ο αριθμός τους πέφτει εδώ και δεκαετίες.
Δειγματοληπτικές έρευνες
Οι δειγματοληπτικές έρευνες έχουν σφάλματα, και στο βαθμό που η άμβλωση είναι θέμα ταμπού μπορεί να υποτιμούν την πραγματικότητα. Καλύπτουν όμως κάθε είδος άμβλωσης, ανεξαρτήτως πώς και από ποιόν έγινε, οπότε είναι χρήσιμες για να πάρουμε μια ιδέα του πού βρίσκεται το κατώτατο ορίο ή ποιά είναι η αναλογία των αμβλώσεων με ιατρική βοήθεια προς τις υπόλοιπες.
Η πρώτη τέτοια έρευνα με δείγμα 6,500 γυναικών έγινε το 1962-3 και βρήκε αναλογία αμβλώσεων προς γεννήσεις 1:1 (εδώ). Σημειωτέον ότι οι γέννες ήταν ακόμη και τότε περίπου 150.000 το χρόνο (επίσημα στοιχεία εδώ). Οι συγγραφείς θεωρούν με βάση τον αριθμό των ιδιωτικών μαιευτικών κλινικών στη χώρα ότι ο πραγματικός λόγος εκτρώσεων προς γέννες πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερος, ωστόσο δεν έκαναν καμμία εικασία για τα πραγματικά μεγέθη. Η έρευνά τους επιπλέον έδειξε ότι ένα 15% των μεγαλύτερων ζευγαριών ομολογούσαν ότι είχαν κάποτε κάνει έκτρωση, πράγμα που δεν αποκλείεται πάλι να αποτελεί υποεκτίμηση.
Γιατί σας παραθέτω μια έρευνα ηλικίας 68 ετών, προ νομιμοποίησης, βασικά μια φωτογραφία από έναν άλλο κόσμο; Γιατί αυτή τη μελέτη ακόμη και τώρα μου ζητούν να την λάβω υπόψιν, και γιατί ο λόγος 1:1 έχει κολλήσει στο μυαλό όλων, συμπεριλαμβανομένου και του Άδωνι. Και γιατί ήταν η μόνη από τις παλιές έρευνες που μπορεί κανείς να δει αναλυτικά μεθοδολογικά στοιχεία της στο διαδίκτυο (εντάξει, μέσω sci-hub).
To 1985, σε μία ακόμη μελέτη της οποίας οι λεπτομέρειες δεν μπορούν να εντοπιστούν πουθενά, το κέντρο οικογενεικού προγραμματισμού στη Θεσσαλονίκη υπολόγισε 1.8 αμβλώσεις ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία, έναντι 1.3 γεννών (που μου φαίνονται κάπως λίγες).
Το εθνικό κέντρο κοινωνικών ερευνών ξεκίνησε μια μεγάλη και ενδιαφέρουσα μελέτη κοόρτης το 1983 (δείγμα n=1,924, αναφορά εδώ), όπου και βρήκε ότι το 36% των γυναικών είχαν κάνει τουλάχιστον μία έκτρωση. Η έρευνα επαναλήφθηκε στοχεύοντας στο ίδιο ακριβώς δείγμα το 1997. Στο μεταξύ όμως το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού δείγματος είχε εξαφανιστεί και είχαν απομείνει μόνο 507 από τις αρχικές γυναίκες. Από αυτές το 46% είχαν κάνει έκτρωση, αλλά δυσκολεύομαι να δω το εναπομείναν δείγμα ως αντιπροσωπευτικό: οι γυναίκες που απεχωρησαν δεν είναι ίδιες δημογραφικά με αυτές που απέμειναν.
Έκτοτε το ποσοστό μειώνεται καθώς οι γυναίκες που μεγάλωσαν τη δεκαετία του 60 φεύγουν από τον γόνιμο πληθυσμό. Η metron analysis και το ινστιτούτο κοινωνικής και προληπτικής ιατρικής υπολόγισαν το 2001 ότι μία στις τέσσερις γυναίκες σε γόνιμη ηλικία είχε κάνει έκτρωση (δείγμα n=744, αναφορά εδώ). Αυτό, αν ισχύει βέβαια, μας δίνει περίπου 500.000 Ελληνίδες που είχαν κάνει έκτρωση σε όλη τους τη ζωή.
Μολονότι αυτός ο αριθμός είναι πολύ μεγάλος, σκεφτείτε τί υποθέσεις πρέπει να κάνουμε για να περάσουμε από το '500.000 γυναίκες σε όλη τους τη ζωή' στο '300.000 ή έστω 100.000 γυναίκες το χρόνο', και πόσο πραγματικά απίθανο θα ήταν να κάνουν 300.000 αμβλώσεις το χρόνο οι 2 εκατομμύρια γόνιμες Ελληνίδες. Κατ' αναλογία σκεφτείτε ότι 6 στις 10 Ελληνίδες είναι μανάδες (πηγή), αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το 60% των γυναικών κάνει κι από ένα παιδί κάθε χρόνο.
Η πιο πρόσφατη μεγάλη δειγματοληπτική έρευνα για αμβλώσεις στην εφηβεία έγινε το 2018 (δείγμα 3.500 γυναικών), και βρήκε ότι μία στις δέκα Ελληνίδες μανάδες με ζωντανά παιδιά έχει κάνει άμβλωση σε εφηβική ηλικία - 11.4 αμβλώσεις στην εφηβεία για κάθε 100 γυναίκες αν μετρήσουμε και τις πολλαπλές περιπτώσεις (κείμενο εδώ). Το ποσοστό φαίνεται να πέφτει από γενιά σε γενιά (ειδικά από τη νομιμοποίηση και μετά) και στις νεότερες γενεές φαίνεται να έχει πέσει κάτω από το 8%. Με βάση αυτό το ποσοστό, τη συχνότητα των πολλαπλών αμβλώσεων, και το μέγεθος του σχετικού πληθυσμού (εδώ) θα περίμενε κανείς να έχουμε 20-25.000 αμβλώσεις στην εφηβεία ετησίως.
Μπόνους: η ίδια μελέτη δείχνει ότι οι μανάδες που δήλωσαν ότι είχαν κάνει άμβλωση στην εφηβεία ήταν πιο πιθανό στατιστικά να αποκτήσουν τελικά παραπάνω από ένα παιδί. Ας μας βάλει λίγο σε σκέψεις.
Δεν ξέρουμε πόσο σημαντικός περιορισμός είναι το ότι ερωτήθηκαν μόνο μανάδες - πιθανώς οι άτεκνες να έχουν μεγαλύτερα ποσοστά αμβλώσεων. Ξέρουμε όμως ότι το μέσο ποσοστό ένα προς δέκα είναι ίδιο με αυτό που υπολόγισε για τις συγκεκριμένες ηλικίες η δειγματοληπτική έρευνα της metron analysis του 2001. Από την άλλη, έχουμε έρευνα της metron analysis του 2009 που δεν μπορώ να βρώ τα στοιχεία της και η οποία μοιάζει να ισχυρίζεται ότι 33% των εφήβων έχει κάνει έκτρωση μολόνοτι η μέση ηλικία πρώτης επαφής με βάση την ίδια έρευνα είναι τα 19. Το βρίσκω απίθανο. Διαβάστε όμως ξανά το δελτίο τύπου και φαίνεται ότι μπορεί να ερωτήθηκαν κάτι διαφορετικό οι γυναίκες που πήραν μέρος: αν οι ίδιες ή κάποια γνωστή τους είχε αυτή την εμπειρία.
Συμπέρασμα - είναι δύσκολο να βγάλει κανείς άκρη με τις δειγματοληπτικές έρευνες αλλά φαίνεται ότι στις δεκαετίες του 60 και 70 η άμβλωση έγινε πάγια μέθοδος αντισύλληψης, και ο αριθμός των γυναικών με ιστορικό άμβλωσης κορυφώθηκε μάλλον τη δεκαετία του 90, πιάνοντας ποσοστά άνω του 30% - κι έκτοτε πέφτει. Όποια νούμερα και να πάρει κανείς είναι πολύ, πολύ δύσκολο να στηρίξουν υπολογισμούς του τύπου 100.000 το χρόνο.
Αναγωγές και εκτιμήσεις.
Οι αναγωγές σε τρίτα μεγέθη μπορούν να είναι από πολύ χρήσιμες ως εντελώς άχρηστες ανάλογα με το πόσο ισχυρές (=περιοριστικές) υποθέσεις χρησιμοποιούν και πόσο καλά πρωτογενή στοιχεία έχουν. Αναγωγές γίνονταν συχνά όσο ακόμη οι αμβλώσεις ήταν παράνομες, για αυτονόητους λόγους.
Σε μια τέτοια αναγωγή αναφέρεται η Ιωαννίδου-Καπόγλου (2004, H/T @GeorgiosGs) όταν αναφέρει ότι η Ελληνική Εταιρία Οικογενειακού Προγραμματισμού υπολόγιζε, το 2000, 100.000 αμβλώσεις το χρόνο επίσημα και ίσως 300.000 ανεπίσημα (πηγή εδώ). Όπως εξηγείται εδώ όμως (σ. 279, Η/Τ @destroxiii) αυτός ο υπολογισμός προέρχεται από τη δεκαετία του 70 και βασίζεται στην υπόθεση ότι η χρήση αντισύλληψης είναι τόσο χαμηλή που δεν αφήνει εναλλακτικές λύσεις από τις αμβλώσεις. Δεν ξέρω πόσο δόκιμο είναι να συνεχίζουμε να κάνουμε αυτή την υπόθεση 50 χρόνια μετά. Ακούγεται συχνά ότι η χρήση μοντέρνων μεθόδων αντισύλληψης στην Ελλάδα είναι πολύ σπάνια, αλλά εν μέρει γι αυτή την εντύπωση ευθύνεται η καγκουριά των αρμοδίων του ΟΗΕ, οι οποίοι εδώ και 20 χρόνια στις δημοσιεύσεις τους χρησιμοποιούν για την Ελλάδα την ίδια (μία) παρατήρηση του 2001 χωρίς να το σημειώνουν ρητά - το αποτέλεσμα είναι κάθε χρονιά να δημοσιεύονται τα ίδια ακριβώς στοιχεία για την Ελλάδα και να πέφτουμε όλο και πιο χαμηλά στην κατάταξη (δείτε τη χρονοσειρά εδώ). Αντιθέτως έχουμε στοιχεία από αλλεπάλληλες και σχετικά μεγάλες έρευνες μεταξύ εφήβων που δείχνουν ότι πάνω κάτω ένα 80% χρησιμοποιεί προφυλακτικά. Μπορεί εννοείται να μας λένε μούφες αλλά αυτό προϋποθέτει ότι έχουν εμπεδώσει ότι η κοινωνία προσδοκεί να χρησιμοποιείς προφυλακτικό.
H Χαλκιά (2004, εδώ) βασίζεται σε εκτιμήσεις περίπου 30 μαιευτήρων οι οποίοι συλλογικά θεωρούσαν ότι τη δεκαετία του 90 πρέπει να γινόντουσαν πάνω από 300.000 αμβλώσεις ετησίως. Το νούμερο αυτό δεν προκεύπτει από διοικητικά στοιχεία, δεν άνοιξαν τα κιτάπια τους όλοι αυτοί οι μαιευτήρες. Απλά μεταδίδουν τις αναμνήσεις και τις εντυπώσεις τους. Η σωστή ερμηνεία του αριθμού είναι ότι πριν περίπου τριάντα χρόνια οι μαιευτήρες έλεγαν μεταξύ τους ότι τόσες ήταν οι αμβλώσεις.
Αλλού ο Κομνηνός (εδώ, H/T @th_alys ) κάνει λόγο για 200.000 με 250.000 αμβλώσεις. Προς επίρρωση του ισχυρισμού δίνει τρεις παραπομπές στον εαυτό του, ήτοι μία τρισελιδη αναφορά σε πρακτικά συνεδρίου το 1966, μία ομιλία σε εγκαίνια αμφιθεάτρου και ένα σεμινάριο που έδωσε στο υπουργείο πρόνοιας. Δίνει επίσης και τη μελέτη των Βαλαώρα και άλλων (ναι με στοιχεία του 1962) που είδαμε πιο πάνω. Δεν μας λέει άν έχει συλλέξει νέα πρωτογενή στοιχεία, ούτε πώς. Επειδή αυτά δημοσιεύθηκαν όμως σε ένα διεθνή τόμο του 1988 με μεγάλη απήχηση, αρκετοί τα προσεγγίζουν ως στοιχεία της δεκαετίας του 80, πράγμα που δεν είναι, επ ουδενί.
[ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ 14/01 υπάρχει και αυτό το έπος (H/T @Manchurian):]
Μπαίνω στον πειρασμό να εικάσω ότι μόνο η μελέτη των Βαλαώρα και λοιπών υπάρχει πραγματικά και σχεδόν όλοι οι άλλοι υπολογισμοί χτίζουν πάνω της κάνοντας λίγο διαφορετικές υποθέσεις για το πόσες αμβλώσεις δεν δηλώθηκαν στους ερευνητές σε εκείνη την πρώτη έρευνα.
Συμπέρασμα: Οι εκτιμήσεις που βασίζονται σε εντυπώσεις και αναγωγές είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που προκύπτουν από διοικητικές απογραφές ή δειγματοληψία. Είναι επίσης πολύ, μα πάρα πολύ παλιές, και μερικές φορές βασίζονται σε πολύ επισφαλείς υποθέσεις ή δεν υπάρχουν καν στοιχεία για να τις υποστηρίξουν. Κανένας δεν έχει καταφέρει ποτέ να παρουσιάσει πρωτογενή στοιχεία που να είναι συμβατά με 300.000 ή 200.000 αμβλώσεις το χρόνο, ακόμη για και τις εποχές της μεγάλης κατάχρησης.
Ας μου επιτραπεί μια παρένθεση. Μπορεί από τα παραπάνω να μείνετε με την εντύπωση ότι θεωρώ κακούς επιστήμονες ανθρώπους όπως ο Κομνηνός και ο Βαλαώρας (και συνεργάτες). Όχι. Ειδικά η έρευνα των τελευταίων πρέπει να ήταν μια πραγματικά μνημειώδης προσπάθεια και προσωπικά την αντιμετωπίζω με δέος. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι α) υπολογισμοί που γίνονται χωρίς να παρατίθεται πρωτογενής έρευνα είναι πολύ λιγότερο αξιόπιστοι και β) υπολογισμοί που βασίζονται σε επιπλέον υποθέσεις πέρα από τα δεδομένα της έρευνας είναι επίσης λιγότερο αξιόπιστοι.
Κάντε το μόνοι σας
Μπορείτε όμως να κάνετε κι εσείς μια εύκολη αναγωγή στο τεφτέρι σας: οι γέννες στην Ελλάδα έχουν μειωθεί κατά 32 χιλιάδες το χρόνο από το 2008 ως το 2018 (επίσημα στοιχεία εδώ). Για να ισχυριστεί κανείς ότι οι αμβλώσεις αυξήθηκαν κατά αριθμό μεγαλύτερο από τις 32 χιλιάδες επί κρίσης πρέπει να κάνει την γενναία υπόθεση ότι κατά την ίδια περίοδο οι εγκυμοσύνες (ανεξαρτήτως κατάληξης) αυξήθηκαν, ή ότι μειώθηκαν κατά πολύ μεγάλο ποσοστό οι αποβολές και οι (ευτυχώς ήδη ελάχιστες) γεννήσεις νεκρών μωρών. Καμμία από αυτές τις δύο υποθέσεις δεν είναι εύλογη ούτε συνάδει με τα δεδομένα στην Ελλάδα. Όταν λοιπόν ακούτε κάποιον να λέει ότι αυξήθηκαν από τις 200.000 στις 300.000 οι αμβλώσεις επί κρίσεως (όπως κάνει εδώ η Καθημερινή), πρέπει να κάπως να σας εξηγήσουν πώς προέκυψε αύξηση στις εγκυμοσύνες και/ή μείωση των αποβολών κατά τουλάχιστον 70.000 το χρόνο, μέσα στην καταραμένη την κρίση, ώστε να βγαίνουν τα νούμερα (τους χαρίζω 8 χιλιάρικα γιατί μιλούν για δήθεν στοιχεία του 2013, όταν οι γεννήσεις είχαν μειωθεί κατά 24.000 μόνο). Θα πρέπει να υποθέσει καποιος ότι όχι μόνο οι Έλληνες προκάλεσαν πολύ περισσότερες εγκυμοσύνες αλλά και ότι γι αυτές ευθύνται, μεσούσης της κρίσης, δυσανάλογα αυτά τα ζευγάρια που δεν ήθελαν παιδιά.
Δύσκολο πράγμα.
Εσείς τι θα κάνατε με 100.000 περισσότερα* Ελληνόπουλα;
Το χειρότερο κομμάτι όλης αυτής της ιστορίας είναι κατά τη γνώμη μου η σύνδεση των αμβλώσεων με το ευρύτερο δημογραφικό. Ο πρωθυπουργός λέει ότι 'αν είχαμε 10% λιγότερες εκτρώσεις θα είχαμε 10% περισσότερες γεννήσεις'. Όχι βέβαια. Θα είχαμε 10% περισσότερες εγκυμοσύνες που προελήφθησαν με αντισυλληπτικά χάπια ή με άλλο τρόπο. Αμβλώσεις δεν κάνει ο κόσμος από τεμπελιά αλλά από απελπίσία. Η σωστή εξίσωση είναι 'αν είχαμε 10% λιγότερες ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες θα είχαμε Χ% λιγότερες αμβλώσεις.'
Το ζητούμενο είναι να μετατρέπεις τις ανεπιθύμητες σε επιθυμητές, και αυτό γίνεται όταν ο κόσμος είναι αισιόδοξος και νοιώθει ασφαλής. Αν δεν υπάρχει αυτό, κάθε επιχείρημα του τύπου 'μα ποιός θα πολεμήσει τους Τούρκους' ή 'μα ποιός θα πληρώσει τη σύνταξή μου;' είναι τερατώδες. Το ίδιο τερατώδες, σημειωτέον, είναι να χρησιμοποιείς το δημογραφικό ως επιχείρημα υπέρ της μετανάστευσης (η οποία κατά τη γνώμη μου, σημειωτέον, πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερη). Το να εισάγεις ανθρώπους για να πληρώνουν, φτωχοί όντες, τις μη βιώσιμες συντάξεις σου σε κάνει απλά δουλέμπορο.
* πρόταση σερβιρίσματος. Μπορεί να μην υπάρξουν 100.000 επιπλέον Ελληνόπουλα.
Καλά γιατί απαντάς;
Η τελευταία ένσταση που ακούω από φιλελέ γωνιές του διαδικτύου είναι ότι αυτού του είδους οι κουβέντες πρέπει να κλείνουν γρήγορα για να μην μπάζει από το Overton window, και ότι ο πραγματικός αριθμός των αμβλώσεων είναι δευτερεύον θέμα - το πρωτεύον είναι ότι ο νόμος παρέχει το δικαίωμα στις γυναίκες, και εκεί λέει τελειώνει το θέμα.
Βλακείες.
Θα με συγχωρήσουν τα παιδιά αλλά έχω πρόσφατη ακόμη την εμπειρία του Βρετανικού δημοψηφίσματος. Θυμάμαι στη Βρετανική τουητερόσφαιρα (και φαντάζομαι και στις παμπ) ατάκες του τύπου 'μπαίνουν ρε συ ένα εκατομμύριο Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Πολωνοί το χρόνο ανενόχλητοι και δεν τους ζητάει κανείς τα χαρτιά τους, δεν μπορείς να τους διώξεις, παίρνουν και με το καλημέρα επιδόματα, ε πόσους να αντέξει η ρημάδα η χώρα.' Προφανώς μπορούσες να τους απαντήσεις 'φίλε δικαίωμά τους, είμαστε χώρα της ΕΕ και έχουν ελεύθερη μετακίνηση.' Αλλά η απάντηση του θαμώνα της παμπ δεν είναι 'ΟΚ φίλε έχεις δίκιο δεν το είχα σκεφτεί, πάω στη γωνιά μου'. Η απάντησή του είναι, 'ωραία ας βρούμε τρόπο να μην έχουν πια το δικαίωμα. Εξάλλου δεν με ρώτησε κανείς, μού το επέβαλαν κάτι ανώμαλοι στις Βρυξέλλες.'
Αυτή είναι περίπου και η απάντηση σε όσους προτάσσουν τη νομιμότητα των αβλώσεων. Η νομιμότητα δεν είναι φυσική νομοτέλεια. Και για όσους έχουν ειλικρινείς ηθικές αναστολές πάνω στο θέμα και δεν νοιάζονται μόνο να τους κάνετε παιδιά για να πάρουν την Πόλη και να πληρώσουν συντάξεις, το να τους λές 'χέστηκα αν είναι σωστό ή λάθος είναι δικαίωμά μου!' δεν τους πείθει - τους θυμώνει και τους απωθεί.
Αυτό που αξίζει να γίνει είναι να καταλάβει ο κόσμος ότι οι αμβλώσεις, με σπάνιες εξαιρέσεις, δεν είναι πια επιπόλαιες, αν ήταν ποτέ κάτι τέτοιο. Είναι πράξεις απελπισίας. Ούτε μπορείς να λύσεις το δημογραφικό καταπιέζοντάς τις. Ούτε μπορεις να μειώσεις τις εκτρώσεις κάνοντάς τες πιο δύσκολες ή παράνομες. Ούτε μπορείς να υποκρίνεσαι τον καλόπιστο αν δεν αναγνωρίζεις έμπρακτα ότι αυτό που κατά βάση μειώνει τις αμβλώσεις είναι η πρόσβαση σε αντισύλληψη.
