Pang! Antur cerddoriaeth Gruff Rhys

Mae’r foment wedi cyrraedd! Mae’r albwm Pang! wedi cael ei rhyddhau, a fel ffan mawr o Gruff Rhys, faswn i ddim yn fwy cyffrous. Gwrandais i i’r albwm yn syth ar ôl ffeindio rhyw amser rhydd, a thrawyd fi gan natur eclectig ac ysbrydol yr albwm. Wnaeth egni y trac cyntaf, Pang!, teimladau hafaidd Bae Bae Bae, lleisiau ysgafn Ara Deg (Ddaw’r Awen), tiwn lleddf Niwl o Anwiredd, a thrymder Ôl Bys / Nodau Clust yn wneud yr argraffiadau cyntaf cryfaf.

Mae’n anodd i fi i beidio dod yn emosiwnol tra’n gwrando ar gerddoriaeth Gruff, ac y rheswm yw bod yna cysylltiad cryf rhwng ei gerddoriaeth o a fy narganfyddiad o’r iaith Gymraeg. Ar y pryd pan roeddwn i’n gwrando ar gerddoriaeth Gruff am y tro cyntaf, gwrandais i ar yr albwm Candylion yn gyntaf, ac wedyn, Yr Atal Genhedlaeth. Y traciau Gyrru Gyrru Gyrru a Ffrwydriad yn y Ffurfafen oedd fy nghyflwyniadau cyntaf i’r iaith Gymraeg, ac roedd yr albwm Yr Atal Genhedlaeth yn archwiliad fwy drylwyr o’r iaith. Ar ôl cael cyflwyniad i’r iaith, mi benderfynais i ddysgu hi, allan o chwilfrydedd. A, diolch i adnoddau ar gael ar yr we, dwi wedi cael rhyw llwyddiant gyda dysgu.

Fasai fy mhrofiad o ddysgu Cymraeg ddim yr un fath heb gerddoriaeth Gymraeg. Mae na wastad wedi bod cysylltiad rhwng cerddoriaeth Gymraeg a fy nghymhelliad i ddechrau (ac wedyn, parhau) dysgu Cymraeg, a chedoriaeth Gruff yn benodol yn golygu llawer i fi. Mae yna rhywbeth am y gerddoriaeth sy wedi cael effaith cryf arna i, efallai oherwydd mae yna wastad rhywbeth newydd i ddarganfod o fewn y gerddoriaeth, ac mae Gruff wastad yn defnyddio rhyw fath o arloesedd sy’n fy syfrdanu. Drwy wrando ar gerddoriaeth fo, wedi cael profiad nid yn unig o ieithoedd wahanol, ond o rhythmau a synau wahanol, a steiliau eraill o gerddoriaeth na chlywais i erioed o’r blaen.

Nid yw Pang! yn eithriad i hynny. I fi, mae’r albwm yr un mor alawol a siriol ag y mae’n anturus a llawn lledrith. Pob tro dwi’n gwrando ar yr albwm, mae rhywbeth wahanol yn sefyll allan i fi, tra ar yr un pryd yn atgoffa fi o beth wnaeth wneud i fi syrthio mewn cariad a cherddoriaeth Gruff bron i ddegawd yn ôl. Tro yma, drwy gwrando ar Pang!, dwi wedi cael fy nghyflwyno i offeryn o orllewin Affrica (y balafon) nad oeddwn erioed wedi clywed o’r blaen, ac ychydig bach o’r iaith Zulu (yn benodol ar y trac Ara Deg), diolch i’r cynhyrchydd Muzi. Heblaw am newydd-deb, mae Pang!, mewn ffordd, yn atgoffa fi o’r drysiau i gyd sy wedi agor i fi, o ganlyniad o gael profiad o rywbeth newydd. Mae gan yr albwm yr un natur anturus â’i ragflaenwyr, ond mae’n atgoffa fi yn arbennig o Candylion ac Yr Atal Genhedlaeth, ond efallai achos dwi’n teimlo’n mor hiraethus amdan y ddau albwm.

Erbyn hyn, dwi wedi sylweddoli bod gwrando ar gerddoriaeth Gruff drwy’r blynyddoedd wastad wedi bod yn ffordd i fi ehangu fy ngorwelion yn bell iawn iawn. Mae’r albwm Pang! yn beth gysurus i fi, ac yn rhywbeth i fwynhau, ond hefyd mae’n ysbrydoliaeth i fod yn anturus a pheidio byth bod yn agored i bethau a phrofiadau newydd.

Anturiaethau sinema ym Melffast

Dyma ffilm ddogfen fach ysbrydoledig am lawer o bethau – am ddinas fach o’r enw Belffast (sydd â phoblogaeth llai na Chaerdydd), am ffilm fel celfyddyd, am ffilmiau penodol, am ryfel, am gartref, am ofn ac hiraeth, ac am fod yn ffan o ddiwylliant a diwylliannau.

Mae’r gwneuthurwr ffilm Mark Cousins yn ymddangos o flaen y lens y tro hwn i rannu straeon ei blentyndod yn y 70au ac 80au cynnar – adeg y rhyfel yn Iwerddon – pan nad oedd llawer iawn o bethau eraill i’w gwneud yn ddiogel ond cael ysbrydoliaeth trwy ffilmiau o bob math.

Gadawodd y ddinas yn 1983 yn 18 oed ac mae’n dychwelyd i fyfyrio ar sut mae’r lle a’i hanes wedi cael ei ddefnyddio gan sinema, a sut mae bywyd a phrofiadau wedi ei newid e.

Rhywsut mae’r ffilm ddogfen, sydd ond yn 47 munud o hyd, yn wneud synnwyr gyda sut gymaint o themâu ond roedd rhaid canolbwyntio’n llwyr arni hi a myfyrio.

Dw i yn sicr am wylio gwaith Mark Cousins, artist sydd yn gyfarwydd i mi, yn ogystal â rhai o’r ffilmiau gan eraill mae’n sôn amdanynt.

Newydd sbon gan Gruff Rhys, Carwyn Ellis & Rio 18, Koffee, Twinfield

Mae Gruff yn tynnu ar ganu protest ar ei sengl newydd, Pang!, cân rhestr fel Caerffosiaeth, gyda help wrth Kliph Scurlock ar ddrymiau, Gavin Fitzjohn ar bres, a Krissy Jenkins ar ffliwt ac offerynnau taro.

Muzi, artist electroneg o Dde Affrica, wnaeth cynhyrchu a chymysgu yng Nghaerdydd a Johannesburg, ac mae’n debyg bod ei ddylanwad e dros ei naws yn gryf.

Dw i’n chwarae’r gân Bae Bae Bae gan Gruff o 2018 o hyd, a’i ailgymysgiad ardderchog gan Muzi sydd ychydig yn gyflymach ar gyfer dawnsio. Mae’r ddau wedi gwneud cân ar y cyd fel rhan o brosiect Africa Express ac dyna sut wnaethon nhw ddechrau cydweithio (yn ôl cyfweliad Lauren Laverne).

Mae sôn bod elfennau o’r fideo sy’n dod â Magritte a Microsoft Windows 95(!) i’r cof – diolch i Mark James, cydweithiwr oes Gruff Rhys am hynny. Mae’n iawn i fod yn hollol sgwâr bellach.

Pang! fydd enw yr albwm hefyd (gair amlbwrpas sydd â chyfeiriadau fel gair Cymraeg mewn Geiriadur Prifysgol Cymru yn ôl hyd at 1637), ac bydd ambell i bennill ar yr albwm yn cynnwys yr iaith Zulu yn ogystal â’r Gymraeg.

Dyma’r rhestr o draciau ar Pang!:

  • Pang!
  • Bae Bae Bae
  • Digidigol
  • Ara Deg (Ddaw’r Awen)
  • Eli Haul
  • Niwl O Anwiredd
  • Taranau Mai
  • Ôl Bys / Nodau Clust
  • Annedd Im Danedd

Yn yr oes gythryblus hon mae rhywbeth addas iawn ac addawol iawn am gydweithrediadau amlieithog ar draws wledydd, a dros ffiniau o gwmpas beth sydd wedi cael ei glywed o’r blaen. Hynny yw, dw i ddim wedi clywed llawer iawn o affro-guriadau Cymraeg hyd yn hyn, mae’n diriogaeth ffrwythlon iawn ac dw i eisiau clywed mwy.

Fel mae’n digwydd dw i’n darllen Rip It Up and Start Again gan Simon Reynolds, sydd yn canolbwyntio ar y cyfnod cerddorol hynod ddiddorol rhwng 1978 a 1984 – bandiau cymysg, ym mhob ystyr o’r gair, fel The Selecter, The Specials, Magazine, The Pop Group – ac mae rhywfaint o gymhariaeth i’w wneud â heddiw o ran gyflwr y gymdeithas ehangach a gwrthdaro gwleidyddol.

Fel yn achos Carwyn Ellis & Rio 18 mae’n ddiddorol nodi bod cerddor[ion] o’r traddodiadau gwahanol yn cyfrannu fel cydweithwyr go iawn ar y prosiectau.

Oedd prinder o bossa nova Cymraeg yn y byd hyd yma, ac sawl ffordd o geisio cael y sain yn iawn. Ond nid oes budd mewn ceisio efelychu arddull rhywun arall mewn modd Jamie Oliver-aidd. Mae parch i’r genre, y traddodiad a’r bobl – y ddwy (tair, pedair) ffordd. Mae technolegau’r byd cyfredol wedi hwyluso hyn ond mae’r sain yn fytholwerdd fel baner Brasil.

I enwi rhai o’r cerddorion ar brosiect Carwyn Ellis & Rio 18: Kassin, Domenico Lancellotti, Andre Siqueira, Manoel Cordeiro, Shawn Lee hefyd, yn ogystal ag Elan a Marged Rhys, Georgia Ruth Williams, Gwion Llewelyn ac Aled Wyn Hughes.

Dyna oedd un o anthemau o’n i wedi clywed yng Ngharnifal St Paul’s ym Mryste dros y penwythnos eleni, cân fachog am fendithion a diolchgarwch gan gantores egnïol o Spanish Town, Jamaica.

Mae Koffee yn rhan o dueddiad arwyddocaol tuag at ganeuon ymwybodol yng ngherddoriaeth Jamaica gyda Chronixx, Protoje ac artistiad eraill fel Kabaka Pyramid a Junior Kelly.

Mae lot o ymdrech wedi mynd mewn i’r teimlad naturiol yn y fideo – dungarees, canu wrth gael trin gwallt, olwyn yn yr awyr gyda gwên. O ran hyn mae wheelies i weld wedi dod yn ôl ar strydoedd byd-eang, ac mae’n teimlo fel bod elfen o wrthdystiad iddyn nhw.

Mae tipyn o beiriant tu ôl i Koffee – un o brif labeli’r byd (Columbia) a sawl cynhyrchydd profiadol megis Walshy Fire o Major Lazer.

Cân yn rhannol am fod yn ffan ydy Iawn gan Pop Negatif Wastad (yn fy nghlustiau i). Dyma Twinfield, peiriant un-dyn, yn wneud ei fersiwn newydd ei hun, ac mae’n swnio’n rymus ar system sain fawr. Mae ei gynhyrchiad yn atgoffa fi o’r gân Your Silent Face gan New Order oddi ar Power, Corruption & Lies – mewn ffordd dda.

Gallech chi lawrlwytho’r ffeil Iawn am y tro, a phodlediad Dim Byd Gwell i Neud am bach o ysbrydoliaeth.

Nodwch fod rhai o’r hen ganeuon wedi diflannu oddi ar gyfrif Soundcloud Twinfield, pob un oedd wedi ei chynnwys yn y cyfweliad Twinfield dair blynedd yn ôl! Dw i’n cymryd bod rhaid i rywun symud ymlaen weithiau… efallai bod dileu gwaith yn rhan o’r celfyddyd rhywsut. Croeso i fyd Twinfield.

Being Blacker: ffilm am fywyd a chymuned yn Brixton

Dyma ffilm ddogfen drawiadol sy’n werth eich amser, Being Blacker, am y cynhyrchydd reggae a dyn busnes Blacker Dread.

Mae’r gyfarwyddwraig Molly Dineen, sydd yn ffrind agos iddo fe ers blynyddoedd, yn cael cyfleoedd unigryw i ddangos rhai o’r cyfnodau mwyaf anodd ac hapus ei fywyd a theulu. Ceir argraff ddifyr o’i gymuned yn Brixton, Llundain a’i gymeriadau difyr.