Ніколі не чытайце тое, што пішуць пра творы ў Беларусі. Тут дзейнічае правіла “наадварот”. Калі тэкст добры — яго будуць бэсціць. Калі тэкст геніяльны — клёкат уздымецца такі, што пазакладае вушы. Адзін разумны чалавек сказаў, што тут дзейнічае правіла абсалютных і адносных лікаў: колькасць хейтараў у адсоткавым выражэнні заўсёды невялікая, але калі ты робіш нешта гучнае — за кошт павелічэння абсалютнага ляку тых, хто з творам знаёмы, расце і матэматычны паказнік тых, хто брэша. Бо хейтары ж, у адрозненне ад нармальных людзей (якім ё чым заняцца, акром дрысту ў сеціве), не маўчаць. Яны пішуць.
Чытайце таксама тэкст Андрэя Адамовіча:
Няскончаная п’еса для механічнай казы: чаму Горват выдаў першую кнігу пазней за другую
Дык вось, абсалютны трындзец для аўтара тут — калі яго пачынаюць хваліць. Калі раптам замест горычы і енку з усіх ратоў пачынае ліцца мёдзік. Калі крытыкаў раптам скаланае пачуцце “ззяючай прыўкраснаты” таго, што створана. Гэта азначае адно: аўтар скончыўся. Ён спісаўся. Ператварыўся ў помнік са скамянелага гаўна. Аўтар болей не ўспрымаецца полем як канкурэнт і пагроза. Ён болей не спараджае канфліктаў і не закранае за жывое. Цяпер яго можна хваліць. Звычайная траекторыя славы для Беларусі: першы раман усе “хваляць”, бо яго напісаў ноўнэйм, на другі пачынаюць шыпець, бо першы “перахвалілі”, а далей (калі, канечне, пісьменнік не ператвараецца ў помнік са скамянелага гаўна) — вэлкам у пекла!
У гэтым сэнсе я не падманваўся “крытыкай” “Прэм’еры” Горвата і чакаў свабоднай хвіліны, каб адкрыць саму кнігу. Калі каротка (а цяпер у чытача няма часу не толькі на азнаямленне з літаратурай, але і на засяроджаны прагляд водгукаў на яе) — кніжка атрымалася добрая.
Як на мяне — нават лепшая за “Радзіва”. Чаму лепшая? Таму, што “Радзіва” вяртала літаратуру ў рэчышча беларускай вёскі. Хата, глеба, печка, каза. Галеча і сяляне, якіх хочацца пашкадаваць. Да таго ж “Радзіва” было не толькі літаратурным творам. Значная частка ягонага поспеху была завязаная на выхад аўтара з камфорту паўсядзённасці, ягонае паглыбленне ў вясковую хтонь. Пра Горвата гаварылі спачатку тое, што ён з’ехаў у Прудок і жыве там з казой, і толькі потым — што ён пісьменнік. Некаторыя нават спрабавалі адмаўляць яму ў праве звацца пісьменнікам, бо Андрэй вёў дзённік у ФБ (папулярнасці якога пякуча зайздросцілі іншыя пісьменнікі,чые допісы не выклікалі ніякай увагі). У пэўным сэнсе Горват этапу “Прудка” быў ролевай мадэллю. Увасабленнем мары сярэднестатыстычнага чытача “Сіцідога” “кінуць усё” і рвануць даўншыфціць “па-новаму” — то бок не ў Гоа, не ў Тайланд, а ў беларускую вёску.
Герой “Прэм’еры” збольшага робіць роўна тое ж, чым заняты сярэднестатыстычны чытач “Сіцідога”. Ён вандруе па Еўропе, знаёміцца з прыгожымі жанчынамі і хоча набыць багет, каб хадзіць па Парыжы з багетам. Уся вясковая экзотыка ў “Прэм’еры” рэдукаваная да дэкарацый п’есы, якую ставіць добра знаёмы чытачу “Сіцідога” Купалаўскі тэатр. З фрыка, які запарвае сабе гарбатку ў двары на кастрыку, расказчык ператвараецца ў пісьменніка, які робіць тое самае, што і ўсе астатнія людзі, але пры гэтым пра нешта незвычайнае думае і нешта незвычайнае кажа. Відавочна, такая трансфармацыя ў “сапраўднага пісьменніка”, у “Талстога”, не магла прайсці беспакаранай. Таму што ўсе месцы “Талстых” размеркаваныя крытыкамі ў строгім саацвецтвіі з прызавымі месцамі папярэдніх Гедройцаў. То на “Прэм’еру” пачалі брахаць, і гэта было першым званочкам таго, што Горват расце ў правільны бок.
У “Прэм’еры” ёсць усё добрае ад “Радзіва”. Ёсць здольнасць пабачыць побытавую сцэнку і абагульніць яе да быційных момантаў. Гэта як з тымі каровамі, якія паламалі кашару і разбегліся па Прудку, а што далей рабіць, не ведалі, бо “ў кароў не было плана”.
Што мяне шчыра радуе ў Андрэю — дык гэта здольнасць распавядаць пра сваё жыццё такім чынам, што герой выглядае сапраўдным красунчыкам. Калі я раптам напружуся і паспрабую выдаць нешта пра сваю асабістую скруху, свае пачуцці да каханай і свае адносіны з кошкай — гэта будзе звычайны дзённікавы тэкст, за які мне — калі я яго надрукую — будзе сорамна. Я не ўмею быць маляўніча шчырым. Я ў гэтым сэнсе звычайны і нудны чалавек, які ў дачыненні з уласным жыццём адчувае звычайныя эмоцыі, якія нікому не цікавыя. Таму, каб выбудаваць сюжэт, цікавы не толькі маёй кошцы, маёй каханай і тым дзівакам, каго цікавіць мая асабістая скруха, мне трэба вынаходзіць персанажа. Змяшчаць яго ў прыдуманыя сітуацыі. Андрэй расказвае пра сваё жыццё, свой шлях да Парыжа і свае прыгоды на горных дарогах Італіі так, што гэта цікава чытаць.
“Прэм’ера” — не працяг “Радзіва”. Гэта асобная аповесць, напісаная на іншым узроўні. Нікога не слухайце. Чытайце.
Віктар Марціновіч, budzma.by
фота Ганны Кісліцынай
