Etikedo: opinio

Scienco kaj Esperanto el la vortoj de Dro. G. Hamming, en 1956

Hodiaŭ mi volas prezenti al vi elĉerpaĵon de la Scienca Revuo de la jaro 1956. La longa artikolo nomiĝas Nia Vojo, kies aŭtoro estis la tiama redaktoro de Scienca Revuo, Dro. G. Hamming. Interesa estas lia vidpunkto pri scienco kaj esperanto. Kaj mi aŭdacas diri, ke kelkfoje ĝi estas brile aktuala. Kompreneble mi reproduktas nur parton de ĝi, ĉar la tuta artikolo longas naŭ paĝojn. La kompleta volumo estas senpage disponebla ĉe la retpaĝo de Scienca Revuo. Ĝuu la legadon, kaj pensu pri ĝi.

“Kiun vojon iru Scienca Revuo? Ĝis nun la ĉefa celo de multaj esperantistoj etas: varbi novajn adeptojn ĝis finfine iu aŭtoritata organizaĵo decidos uzi Esperanton, tiel donante la finan sukceson. Ĝis nun oni klopodis varbi sciencistojn, imponante per esperantaj artikoloj. Jam oni spertis ke la imponado ne ĉiam efikas; eĉ se iu bonvolas ŝati Esperanton, li ne havas sufiĉajn motivojn kaj tempon por mem lerni ĝin. La plimulto el la sciencistoj havas temporaban profesion. Por instigi al la fakta lernado oni devos oferti gravegajn studaĵojn nur per Esperanto. Povus esti tasko de Scienca Revuo doni kolektojn de tiaj studoj; mi mem dubegas pri la ebloj kaj pri la efiko.

Alia laboro povas esti pli grava. Esperanto havas du klarajn avantaĝojn super naturalismaj lingvoj. Ni jam konstatis (1) ke ĝi estas taŭga bazo por la normlingva laboro, (2) ke ĝi havas grandan valoron speciale por la simpluraro. Speciale la dua fakto povos direkti nian agadon. La rilato inter ni, sciencistoj, kaj la ceteruloj povas esti, ke ni kune volas formi unu popolon kun komuna kulturo. En ĉiuj socioj la sciencistoj havas la taskon disdoni la sciencajn akiraĵojn kaj klerigi la ceterajn socianojn. Ni ne rajtas diri ke la sciencistoj gvidas la modernajn sociojn; nepre ni konsciu ke la sciencistoj devas helpi la gvidantojn per scienca analizo de la faktaj problemoj.

Unu grava fakto estas ke ni povas varbi adeptojn per alcela propagando. La novajn adeptojn oni povas daŭre ligi al nia idealo nur, se ili trovadas interesan specialan kulturon. Ne plu gravas indiki per kelkaj ekzemploj ke oni povas uzi Esperanton por kultura laboro; nur gravas fakte uzi la lingvon tiucele. Nun la unua tasko, – ankaŭ por ni -, estas: forĝi esperantan kulturon.

En moderna socio la liceo grave kontribuas al la kultura vivo; ĝi pli malpli metas la bazon. Ni vidu ke la liceo estas la loko kie sciencistoj disdoas laŭeble klare kaj simple la ĉefajn enhavon kaj trajton de la nuna kono. Tia liceo estu Scienca Revuo; ĝin verku sciencistoj, ĝin legu tiuj homoj por kiuj la scienco havas ian valoron.

Scienca Revuo do povas iri du vojojn. Ĝi povas esti kolekto da gravegaj specialismaĵoj; ĝi povas esti kolekto da artikoloj, kiuj havas instruan valoron por la leganto, – kaj por la aŭtoro. Klare diri sian konon nur tiu, kiu funde pripensis la temon; estas tre utila tasko verki klerigan artikolon pri iu temo el sia fako.

Scienca Revuo do povas esti kolekto da specialismaĵoj; ĝi ankaŭ povas esti kolekto da klerigaĵoj. La du ebloj ne havas ion komunan, do ni ne kombinu ambaŭ eblojn; prefere ni havu du revuojn.

La eldonisto kaj la Redakcio de Scienca Revuo preferas ke la nuna Scienca Revuo estu la rimedo per kiu la sciencistoj ofertas sian helpon por formi esperantan kulturon. Ĝi estu la loko, kie la sciencistoj uzas sian konon, siajn metodojn por klerigi la esperantistaron, por solvi niajn problemojn, por formi nian fortan interesan socion.

Ĉiuj esperantistoj, speciale la sciencistoj, konsciu ke neniu kulturo forta kaj interesa baziĝas sur la deziro al profito kaj utiligo. Estu Scienca Revuo utila por la sciencistoj: ĝia utilo estu la instigo al kultura laboro. Esperanto mem ne estas iu celo, nur rimedo. La celo estas internacia kompreno, interhoma klareco, tutmonda kulturo.  Al tio nia revuo volas science kontribui.

Grava problemo restas. Ĉu la sciencistoj per sia revuo povas donaci ion al la esperantistaro se neniu akceptas la donacon? Ĉu Scienca Revuo povas kontribui al la esperantisma kulturo se la kleraj kaj kleriĝemaj esperantistoj ne abonas ĝin? Nepre ne! Do: ĉiu kiu opinias ke la scienco povas doni helpon al la esperantisma movado kaj formon al ĝia kulturo, abonu nian Sciencan Revuon.

Estas imageble ke nia nuna vidpunkto ne estas la vidpunkto de la anoj de ISAE. Nu, ni ne estas diktatoroj. Se la sciencistoj-esperantistoj opinias ke ili ne havas specialan taskon rilate al la scienca bazo de la esperanta mondokulturo, ni ne volas trudi nian vidpunkton. Post diskuto ni eble trovos pli bonan vojojn.”

Scienca Revuo Vol. 8-a, N-ro 1-a (29-a), 1956

 

Scienco: Ĉu mankas al ni pridiskuti la temon?

Instrui sciencon al infanoj multfoje estas laciga laboro, kaj la rezultoj estas apenaŭ videblaj. Instruistoj malfacile provas stimuli la intereson de siaj gelernantoj al bazaj nocioj pri sciencaj principoj, sed malmulte observas pozitivan reagon. Resume: ofte infanoj ne ŝatas sciencon.

Kiuj estas la kaŭzoj de tiu ĝenerala seninteresiĝo? Kiam mi konatiĝis kun la verkaĵoj pri tiu temo, oni tendencas kulpi la didaktikon kaj metodon por instrui sciencon. Ili ne estas sufiĉe poluritaj, kaj nur altiras supraĵan kaj momentan atenton de la gelernanoj, kiuj tuj forgesas iom post la fino de la ĉi-taga leciono.

Paroli pri geografio, kemio, biologio, historio kaj matematiko estas instiga por la instruisto, sed elreviĝa kiam la gelernantaro apenaŭ aŭdas, kaj senpacience atendas la finon de la leciono. Tedas kiam la zombiaj vizaĝoj de la knaboj rigardas la instruiston kvazaŭ li ne ekzistus.

Pedagogiaj strategioj por plibonigi la instruadon de sciencoj al infanoj diversas en didaktita literaturo. Tamen ĉiuj rekomendas ke la instruisto tenu al si la respondecon stimuli la inklinon inter la infanaro. Mi ĉi tie proponas ke la problemo ne estas de instruistoj. Mi kredas, ke la ĉefa problemo troviĝas inter ni.

Kiomfoje infanoj aŭdas kaj spertas siajn gepatrojn pridiskutante sciencaĵojn? Niaj hejmaj konversacioj fakte estas banalaĵoj multfoje, kaj kiam ni havas la eblecon alfronti kaj starigi diskutadon pri scienceca temo, ni nature evitas la tiklan temon, ĉar evidente la infanoj nenion komprenos. Mi pensas ke la manko de emergiĝo en la scienca medio ege kontribuas por la ĝenerala seninteresiĝo pri la temo.

Kiom da fojoj oni aŭdas muzikon, aŭ spektas filmon? Kiom da fojoj ni interesiĝas pri matematiko? La astrofizikisto Neil DeGrasse Tyson atentigis pri tio. Se infanoj sindediĉus al la solvo de matematikaj problemoj samofte al la aŭskultado de muziko, certe ili fariĝos pli interesataj pri ambaŭ. Evidente, tio estas nur teorio, sed meritas pli profundan meditadon.

Fakte, la ĝenerala manko de intereso pri scienco eble troviĝas sur niaj ŝultroj. Ni ankaŭ apenaŭ opinias kaj konversacias pri la temo. Mi memoras, ke antaŭ nelonge mi havis la oportunecon babili kun geamikoj, kiuj klare neglektis la sciencan metodon, kvazaŭ ĝi estus fantoma imperiestra estaĵo, kies celo estas kontroli la opinion de ĉiuj. Mi argumentis, kun notinda malfacileco, pri kiel funkcias la metodon. Ili pacience aŭdis miajn klarigojn (multe pli pro afableco ol intereso pri mia parolo, mi supozas). Evidente ili ne ŝanĝis siajn opiniojn koncerne sciencon, sed almenaŭ la temo havis siajn sekundojn je gloro ĉe la multhora babilado.

Ĉu mia babilado estas efika? Estas ebleco (tamen malgranda). Mi ne hipotezas pri tio. Tamen, se mi nenion estus dirinta, certe eĉ tiu ebleco ne ekzistus.

Paroli pri scienco ne devas esti teda nek malfacila. Eble ni sukcesas, dum specialaj okazoj, aldoni sciencan klarigon en kafejoj kaj babilejoj. Ni ankaŭ ne fariĝu fanatikuloj pri la temo, nek imponu nian perspektivon al iu ajn. Same kiel scienco, paroli pri ĝi estas egale longa vojo.

Wendel Pontes