Njerëzit që vuajnë nga depresioni shprehen ndryshe nga njerëzit e tjerë…

Njerëzit që vuajnë nga depresioni e përdorin gjuhën, pra të folurit dhe të shkruarit, ndryshe nga njerëzit e tjerë…

Ndoshta të gjithë e dinë se depresioni (sëmundja e depresionit, dhe jo thjeshtë një ndjenjë mërzie kalimtare) shkakton ndryshime tek mënyra se si njerëzit sillen, si ndërveprojnë me të tjerët, se si, sa dhe kur flenë gjumë etj.

Por ndoshta asnjë nuk e di se depresioni ndyshon edhe mënyrën se si individi flet, shkruan dhe shprehet. Dhe ky ndryshim në mënyrën e të folurit natyrisht që ndikon në mënyrën se si të tjerët na perceptojnë.

Shkencëtarët janë përpjekur prej kohësh që të hetojnë këtë bashkëlidhje mes depresionit dhe ndryshimeve që individët pësojnë në mënyrën se si ata shprehen, por kjo ka qenë një punë e vështirë deri para pak kohësh, sepse analizat gjuhësore, pra analizat linguistike, kryheshin duke lexuar dhe duke mbajtur shënime – që natyrisht për të realizuar studime domethënëse me monstra të mëdha kërkon një kohë të gjatë dhe një impenjim tepër të ekzagjeruar.

Ndërsa në ditët e sotme këto analiza/hetime bëhen më të thjeshta falë teknologjisë dhe metodave kompjuterike që janë të afta ta analizojnë tekstin, apo pjesë të gjëra teksti, në pak minuta.

Dhe kështu mbërrijmë tek studimi në fjalë, që është botuar në Clinical Psychological Science, dhe që ka identifikuar një klasë fjalësh që mund t’i ndihmojnë shkencëtarët në parashikimin nëse dikush është duke vuajtur nga depresioni apo jo. Thekoj: mund, sepse këto parashikime janë akoma tepër rudimentale dhe kanë nevojë për zhvillim të mëtejshëm dhe për rafinime të mëtejshme të medotës.

Cilat janë zbulimet?

Individët që vuajnë nga depresioni përdorin një sasi të ekzagjeruar fjalësh që përçojnë emocione negative.

Individët me simptoma depresioni e përdorin më shumë përemra vetorë të vetës së parë njëjës, si për shembull: ‘unë’, ‘vetvetja’, ‘mua’. Gjithashtu përdorin më pakë përemra vetorë si ‘ata’ apo ‘ato’.  ( Stephanie Rude, Eva-Maria Gortner & James Pennebaker (2004) Language use of depressed and depression-vulnerable college students, Cognition and Emotion, 18:8, 1121-1133, DOI: 10.1080/02699930441000030 )

Ky model i përdorimit të përemrave vetorë nga personat që vuajnë nga depresioni sugjeron se këta individë janë më shumë të fokusuar tek vetvetja, dhe më pak tek të tjerët, ose më pak të ndërlidhur me të tjerët.

Studime të mëparshme kanë treguar se përemrat janë më të saktë në identifikimin e depresionit në krahasim me fjalët që konotojnë emocione negative. Pra krahasojmë përdorimin e vetëm fjalëve me emocione negative dhe përdorimin e vetëm përemrave, këto të fundit janë më të sakta në identifikimin e depresionit.

(Dihet se ‘ruminacioni’ apo më shqip ripërtypja, pra të menduarit në vazhdimësi mbi problemet personale, si dhe izolimi shoqëror janë karakteristika të shpeshta të depresionit.)

depresioni ndryshimet në mënyrën e të shprehurit dhe gjuhës

Depresioni, përveç ndryshimeve të tjera, shkakton edhe  ndryshime në mënyrën e të shprehurit dhe gjuhës

Për sa i përket stilit të të shprehurit, studiuesit dhe studimi në fjalë gjetën se, fjalët absolutiste, që përçojnë probabilitete absolute, si për shembull ‘gjithnjë’, ‘asgjë’, ‘plotësisht’ etj, janë identifikues më të mirë të forumeve që merren me shëndetin mendor.

(Studimi në fjalë përqëndrohej në analizën e tekstit prej 64 forumeve online që merren me shëndetin mendor, duke analizuar tekstin e 6400 anëtarëve.)

Në njëfarë mënyre këto rezultate priteshin prej shkencëtarëve, sepse individët me depresion kanë një pikëpamje të botës më bardhë e zi, krahasuar me individët e tjerë, dhe natyshisht kjo do të shfaqej edhe në stilin e tyre të gjuhës, të të shprehurit.

 

–

Studimi: In an Absolute State: Elevated Use of Absolutist Words Is a Marker Specific to Anxiety, Depression, and Suicidal Ideation

–

© Rinstinkt Blog 2018

Advertisements

Njerëzit dhe bimët e bananes kanë të përbashkët 50% të ADN-së së tyre.

Njerëzit dhe bimët e bananes kanë të përbashkët 50% të ADN-së së tyre. Duket e çuditshme? Po, nëse vihen në dukje vetëm ndryshimet që janë më se evidente. Duket sikur njerëzit dhe babanet nuk kanë asgjë të përbashkët…

Ndryshimet mund t’i shikojmë të gjithë. Bananet janë bimë që prodhojnë frutin e bananes, ndërsa njerëzit janë kafshë. Si bimët e tjera bananat e përftojnë energjinë e vetë nga fotosinteza ndërsa njerëzit sikundër gjithë kafshët e tjera e përftojnë energjinë duke ngrënë gjallesa të tjera.

Por cilat janë këto të përbashkëta?

Të përbashkëtat mes bananes dhe njeriut, janë po të njëjtat të përbashkëta që lidhin bananen, dhe njeriun, me pjesën tjetër të gjallesave shumë qelizore.

bananeTë gjitha gjallesa shumëqelizore kanë nevojë për energji për të furnizuar dhe bërë të mundur realizimin e proceseve të jetës. Që prej ndarjes qelizore, prodhimit të pjesëve pra organeleve qelizore, mbajtjes së qelizave të ngjitura njëra me tjetrën, kominikimit mes qelizave etj etj. Të gjitha këto, dhe shumë të tjera procese, kanë nevojë për energji. Pra ngjashmëria në metabolizmin qelizor është e para gjë që duhet përmendur.
Të gjitha gjallesat kanë mekanizma që bëjnë të mundur thyerjen e molekulave organike të glukozit në mënyrë që të lëshojnë/përftojnë energji për të qëndruar në jetë. Transferimi i energjisë prej molekulave organike tek proceset e organizmit kërkon procese si glikoliza, ciklin e acidit citrik (pra Ciklin e Krebsit), zinxhirin e transportit të elektroneve, dhe/apo fermentimin. Këto procese bazike të jetës, janë ruajtur shumë mirë në terma evolutivë në të gjitha gjallesat.

Një gjë e rëndësishme që duhet theksuar është se, nga e gjithë ADNja jonë, e njerëzve, dhe nga e gjithë ADNja e bimëve, vetëm një përqindje e vogël e materialit gjenetik është “funksionale”. Pjesa më e madhe e materialit gjenetik të gjallesave duket se nuk ka ndonjë funksion të dukshëm, ndaj me njohuritë që kemi sot është quajtur “jo funksionale” në kuptimin që nuk kodifikon për proteina.
Ndërsa vetëm rreth 1-2% e materialit gjenetik kodifikon për proteina. Pra kur themi se 50% e materialit tonë gjenetik është e ngjashme me të bananeve, apo të ndonjë bime tjetër, i referohemi kësaj pjese të vogël, funksionale, kodifikuese, që nevojitet për të marrë informacionin për prodhimin e proteinave.

Ky fraksion i vogël i materialit gjenetik, pra fraksioni protein-kodifikues është, siç e përmenda më sipër, tejet i konservuar mes specieve, pra shumica e organizmave kanë qeliza që mbështeten mbi të njëjtat procese. Pra mes bimëve dhe njerëzve rreth 50% e sekuencave të ADN-së protein-kodifikuese janë të konservuara, sepse pavarësisht diferencave makroskopike, në nivelin qelizor ne kemi të ngjashme shumë reaksione biokimike dhe komponente qelizore.

Kuriozitet: Njerëzit dhe majmunët kanë të përbashkët 98% të sekuencës së materialit gjenetik protein-kodifikues. Kjo do të thotë se filogjenetikisht njerëzit janë shumë shumë më të afërt me majmunët sesa me bimët.

–

© Rinstinkt Blog 2018

Pse pjesa më e madhe e kufijve mes Shteteve të Bashkura të Amerikës janë linja të drejta?

Pse pjesa më e madhe e kufijve mes Shteteve të Bashkura të Amerikës janë linja të drejta?

Kush e ka parë hartën politike të botës të paktën një herë do të ketë vënë re patjetër se një pjesë e mirë, ndoshta pjesa më e madhe, e kufijve mes shteteve të SHBA-së janë linja pothuaj të drejta, pa përthyerjet që vihen re kur vështrojmë një hartë të Europës. Cila është arsyeja?

Mund të themi se ekzistojnë dy llojë kufijsh: kufijë politikë pra të caktuar politikisht nga marrëveshje apo akorde me entiteteve të ndryshme që në pjesën më të madhe të rasteve nuk banojnë në territoret ku kalon kufiri.

United States Map For Kids pict us map for kids 550 X 261 pixels

Hartë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës

Dhe lloji tjetër i kufijëve janë kufijtë gjeografikë, etnikë, pra kufijë që janë jo linja të drejta, por të thyer, që shpesh ndjekin rrjedhën e një lumi, apo të një lugine apo më shpesh që janë përcaktuar nga shekuj të tërë luftrash mes etnive të ndryshme që kanë jetuar dhe janë formësuar në kahët e ndryshme të kufirit.

Kufijtë e pjesës më të madhe të Europës por edhe të botës, janë kufiijë të thyer, sepse janë përcaktuar gjithnjë nga palët e përfshira në ‘konfliktin’ për përcaktimin e kufirit, dhe kështu u është dashur që të gjejnë një marrëveshje, marrëveshje e cila kërkon edhe lëshime të ndonjë territori të vogël, apo më shpesh implikon ndjekjen e një kufiri natyror, si psh rrjedha e një lumi, apo një vargmal që mund edhe të kenë qenë kufijë natyror që ndanin këto popullata.

Pra këta kufijë janë rezultat i konflikteve dhe manovrave politike të imtësishme; sepse kur njerëzit lokalë bëjnë harta ata përpiqen që të ndajnë popullatat, etnitë, territoret dhe fshatrat duke u bazuar në kulturën, ekonominë, gjuhën etj.

Ndërsa kufijtë e tipit të parë, pra që janë linja pothuajse totalisht të drejta, janë dominantë në pjesën më të madhe të Amerikës Veriore dhe në Afrikën Veriore. Këta janë rezultat i marrëveshjeve politike: një grup njerëzish ulen në tavolinë dhe gjejnë një marrëveshje duke hequr një linjë të drejtë në hartë pa patur aspak parasysh se çfarë mund të mendojnë njerëzit që jetojnë në ato territore – territore që janë pothuajse gjithnjë të pushtuara, të kolonizuara.

 

–

© Rinstinkt Blog 2018

Kequshqyerja tek të moshuarit

Kequshqyerja tek të moshuarit

Kequshqyerja ka të bëjë me një çekuilibër mes furnizimit me lëndë ushqyese dhe energji dhe atyre që janë kërkesat e organizmit. Ky është një problem tepër i shpeshtë tek të moshuarit, duke përfshirë deri në 50% të të moshuarve që gjenden në struktura rezidenciale.

kequshqyerja tek të moshuaritArsyet përse mund të lindi kequshqyerja janë nga më të ndryshmet: reduktim i furnizimit me ushqim; reduktim apo çrregullim në thithjen e ushqimeve; modifikim (në ngritje) i kërkesave të organizmit për energji; apo për shkak të problemeve metabolike të lidhura me patologji të ndryshme, si për shembull mungesë vitamine D në rast patologjie të veshkave, duke qenë se vitamina D metabolizohet në veshka.

I ndërlidhur por i dalluar nga kequshqyerja është koncepti i anoreksisë senile (së pleqërisë). Ky koncept kka të bëjë me tjetërsime të shijes dhe të nuhatjes; vonesë në zbrazjen e stomakut apo ngopje paraprake; reduktim të efiçencës së përtypjes për shkak të humbjes së dhëmbëve; BPCO që shkaktojnë dispne nga gëlltitja; infarkte cerebrale që mund të interesojnë zona të trurit që janë përgjegjëse për kontrollin e gëlltitjes; kapsllëk kronik; ilaçet e shumta dhe të mbivendosura që marrin të moshuarit (mund të kenë efekte anësore gastrointestinale).

Pasojat e kequshqyerjes: mund të rrisin numrin apo lehtësojnë shfaqjen e infeksioneve nozokomiale (spitalore; të marra në spital); mund të rrisin dëmtimet/plagosjet nga pressioni për shkak të reduktimit të trofozmit të lëkurës; reduktim i rimëkëmbjes funksionale; zgjatje e shtrimit spitalor dhe e rihabilitimit të pacientit pas një patologjie.

Në dominin e kequshqyerjes mund të dallohen dy eskstreme. Nga një anë është situata në të cilën ka vetëm një reduktim të hyrjes së ushqimit në organizëm, pra për shkak të varfërisë siç ndodh në vendet në zhvillim. Dhe nga ana tjetër ekziston situata në të cilën kequshqyerja vjen si pasojë e patologjive kronike që prekin aspekte të të ngrënit, të krëkesës së organizmit për engergji, të metabolizmit apo të thithjes së ushqimeve në traktin gastrointestinal.

Si të vlerësojmë gjendjen e të ushqyerit tek të moshuarit?

Në përgjithësi një patologji mund të shkaktojnë kequshqyerje sikunër edhe kequshqyerja mund të sjelli apo më shpesh përkeqësojë evoluimin një sëmundje.

Sidosi, vlerësimi i gjendjes të të ushqyerit fillon që nga anamneza e pacientit; anamneza familiare, patologjike dhe ajo e afërta. Kjo për të identifikuar në mënyre specifike: një reduktim të peshës trupore në kohët e fundit; furnizmin aktual me ushqim; zakonet e të ngrënit dhe dietën e pacientit; gjendjen e përgjithshme të shëndetit; gjendje stresi të kohëve të fundit; ndërhyrje kirurgjikale, trauma; ilaçet që merr pacienti dhe që mund të interesojnë ndjenjën e urisë, apo që mund të kenë efekte në funksione të ndryshme gastrointestinale; probleme në të përtypurit e ushqimeve; alkolizmin; diarre kronike. etj.

Mëpastaj kalohet në ekzaminimin obiektiv të pacientit, ku hetohen: reduktimi në peshë në kohët e fundit si dhe përbërja trupore (raporti dhjam/muskul – për sa i përket këtij aspekti është e rëndësishme që të kihet parasysh se përbërja trupore e një të moshuari ndryshon vetiu për shkak të moshës (“aging”), pra ndodh një zvogëlim i masës muskulore për shkak të plakjes së organizmit e kështu ndodh edhe një rritje relative e dhjamit trupor); vlerësimi i ujit trupor, sepse nëse reduktohet ngrënia e ushqimeve reduktohet edhe futja e lëngjeve, e kështu substanialisht një pacient i kequshqyer është edhe i ç0hidratuar; kërkimi i shenjave apo simptomave relative të një defiçiti në të ushqyer.

  • Zvogëlim kilinikisht domethënës i peshës trupore konsiderohet një reduktim në 5% të peshës në një periudhë relativisht të shkurtër kohore

Paraqitja e përgjithshme e një pacienti të kequshqyer: pacieti është i dobët, peshë e ulët, me reduktim të dhjamit nënlëkuror, me ipotrofi apo atrofi muskulore, dhe në disa raste edhe me edema për shkak të mungesës proteinike që është përgjegjëse për mbajtjen e lëngjeve në kompartimintin brenda-vaskular.

Teste laboratorike që mund të ndihmojnë në inkuadrimin e një kequshqyerje janë: ambuminhemia, një defiçit i së cilës tregon një përkeqësim të gjendjes proteinike të organizmit. Transferrinhemia (normalitet 220-35-mg/dL) e cila ulet në raste infiamacioni apo në raste hepatopatie. Kreatininhemia që është një nga parametrat që kontrollohen rregullisht. Koha e koagulimit që kur është në vlera të tjetërsuara tregon për një defiçit të mundshëm të vitaminës K.

Menaxhimi i kequshqyerjes

Nëse ekziston një problem në kequshqyerje, mjeku duhet të gjykojë nëse të ushqyerit në mënyrë artificiale mund të ketë ndonjë ndikim në përmirësimin e prognozës së pacientit dhe nëse mund të ketë ndikim në përmirësimin e cilësisë së jetës.

Ushqyerja artificiale mund të jetë enterale ose parenterale, kjo në varësi të variablave dhe gjendjes së paientit.

Skeptikët e ngrohjes globale janë më eco-friendly se sa ata që besojnë në ngrohjen globale.

Skeptikët e ngrohjes globale janë më eco-friendly (pro ambientit në sjelljet e veta individuale) se sa ata që besojnë në ngrohjen globale.

Shpesh njerëzit mendojnë se individët që janë skeptik për sa i përket alarmizmave të ngrohjes globale thjeshtë nuk duan t ia dinë për ambientin dhe të ardhmen e tij. Ndërsa ata që e pranojnë si të mirëqenë ngrohjen globale dhe që dëshirojnë edhe më shumë masa qeveritare për ta parandaluar janë njerëz që vërtetë e duan planetin dhe ambientin.

Por e vërteta është jo vetëm më e nuancuar, por ndoshta edhe krejt e ndryshme.

Një studim i kohëve të fundit ka gjetur se individët që janë skeptik të ngrohjes globale janë në të vërtetë ata që angazhohen më shumë në sjellje individuale (në jetët e veta) që janë pro ambientit. Këta individë, skeptikë, besojnë se prioriteti në ndërmarrjen e ndryshimeve i përket individëve, që me sjellejt e veta individuale, të izoluara bëjnë të mundur ndryshimin e mëpastajtë në një shkallë më të gjerë. Si të thuash, nëse çdokush do të pastronte pragun e shtëpisë së vetë, të gjitha rrugët/lagjet e botës do të ishin të pastra.

uyeTWtJ

Shteti: Adhuro, Bindu!

Ndërsa ata që deklarohen si mbështetës të teorisë së ngrohjes globale janë më pak të prirur për të patur sjellje individuale pro-ambientit. Ndoshta këta të fundit duke qenë zakonisht të kampit të majtë politik, kanë një filozofi jete, apo të të parit të gjerave, që i bën të kenë më shumë besim tek ajo që organizmat qeveritarë pretendojnë të bëjnë sesa tek ajo që vetë ata mund dhe duhet të bëjnë. Si të thuash, individi ia jep konsensusin një kolektivi jo mirë të përkufizuar, dhe ky kolektiv jo mirë i përkufizuar (apo ndoshta një kolektiv tjetër; ku i dihet?) bën dhe vepron në emrër të të gjithë individëve. Si të thuash, delegohen përgjegjësitë, por humbasin edhe disa liri. Por, fakti është se këto organizma kolektivë vuajnë fort nga efiçienca, dhe në pjesën më të madhe të rasteve masat e ndërmarra prej tyre janë jo efikase.

 

–

Studimi: Believing in climate change, but not behaving sustainably: Evidence from a one-year longitudinal study