1933
◄ | 19. sajand | 20. sajand | 21. sajand
◄ | 1900. aastad | 1910. aastad | 1920. aastad | 1930. aastad | 1940. aastad | 1950. aastad | 1960. aastad | ►
◄◄ | ◄ | 1929 | 1930 | 1931 | 1932 | 1933 | 1934 | 1935 | 1936 | 1937 | ► | ►►
1933. aasta (MCMXXXIII) oli 20. sajandi 33. aasta.
Sündmused maailmas[muuda | muuda lähteteksti]
Jaanuar[muuda | muuda lähteteksti]
- 30. jaanuar – Adolf Hitler nimetati Saksamaa uueks riigikantsleriks.
Veebruar[muuda | muuda lähteteksti]
- 27. veebruar – süüdati Reichstag. Selle sündmuse tagajärjel välja antud dekreet tühistas suure osa Saksamaa kodanike põhiõigustest.
Märts[muuda | muuda lähteteksti]
- 4. märts – demokraat Franklin Delano Roosevelt vannutati USA 32. presidendiks.
- 23. märts – Saksa Riigipäev andis Adolf Hitlerile diktaatorivõimu 1937. aasta aprillini.
- 24. märts – ilmus artikkel "Juudid kuulutavad Saksamaale sõja".[1]
- 27. märts – katseseadmete vea tõttu toodeti kogemata polüetüleeni. Sellest sai hiljem maailmas kõige enam kasutatud plast.[2]
Aprill[muuda | muuda lähteteksti]
- ...
Mai[muuda | muuda lähteteksti]
- 1. mai – kukkus tähtaeg vastavalt Ameerika Ühendriikide presidendi Franklin D. Roosevelti määrusele (Executive Order 6102) erasektori käes oleva kulla üleandmiseks föderaalreservi.
- 9. mai – Berliinis toimus esimene natslik raamatuhävitamine, tulle visati 25 000 raamatut.
Juuni[muuda | muuda lähteteksti]
- ...
Juuli[muuda | muuda lähteteksti]
- 14. juuli – Saksamaal keelustati kõik parteid peale natsionaalsotsialistliku partei.
- 22. juuli – USA lendur Wiley Post lõpetas esimese üksinda sooritatud ümbermaailmareisi.
August[muuda | muuda lähteteksti]
- ...
September[muuda | muuda lähteteksti]
- ...
Oktoober[muuda | muuda lähteteksti]
- ...
November[muuda | muuda lähteteksti]
- 19. november – riigivanem Konstantin Päts tegi ametliku visiidi Lätisse.
Detsember[muuda | muuda lähteteksti]
- 23. detsember – Marinus van der Lubbe mõisteti Saksamaa Riigipäevahoone süütamises süüdistatuna surma.
Sündmused Eestis[muuda | muuda lähteteksti]
- Pikemalt artiklis 1933. aasta Eestis.
- 1. jaanuar – majanduskriis on haripunkti jõudmas: registreeritud töötuid on 26 000[3]. Töötute abistamiseks hakati kõikidelt tööstus- ja kaubandusettevõtetelt nõudma nn kriisimaksu[3].
- 20. jaanuar – Eesti Spordileht ilmus esimest korda kuukirjana[4].
- 21. jaanuar – algas Tallinnast Monte Carlosse kulgev tähesõit, millest võttis osa 21 autot. Tähesõidu võitis prantslane Maurice Vasselle[4].
- 27. jaanuar – Noorte Meeste Kristliku Ühingu (NMKÜ) käsipallimeeskond lõpetas oma Euroopa turnee, mis oli alanud 2. jaanuaril. NMKÜ võitis korvpallis 4 mängu 12-st ja võrkpallis kõik 5 mängu[4].
- 9. veebruar – Aleksander Hellat ja Rudolf Gabrel valiti riigikohtunikeks.
- 27. aprill – Eesti Spordi Keskliidu juhatuse esimehe kohalt lahkus Johan Laidoner ja tema asemele valiti Ado Anderkopp[4].
- 13. mai – Robert Friedemann algatas 1-se Eesti allveelaeva ehitamise fondi algkapitali kogumise.
- 28. mai – Riias toimus Eesti-Läti maavõistlusmäng, mille Läti võitis 2:0[4]
- 31. mai – Vabariigi Valitsus kinnitas Allveelaevastiku Sihtkapitali põhikirja.
- 11. juuni – Stockholmi olümpiastaadionil oli Eesti oma esimesel MM-võistluste valikturniiri mängul vastamisi Rootsiga, kellele kaotati 2:6[4].
- 21. juuni – maailmakuulus soomlasest pikamaajooksja Paavo Nurmi jooksis neljandat korda Eestis. See jäi tema viimaseks jooksuks välismaal[4].
- 23. juuni – Läti president Alberts Kviesis saabus Eestisse.
- 23. juuni – Tallinnas toimus 25. juunini X üldlaulupidu[3].
- 25. juuni – põlema süttis Soeva kool, mis asus ajaloolises Võlla mõisas.
- 30. juuni – valitsus teatas, et müüb moraalselt vananenud hävitajalaevad ("Lennuk" ja "Vambola") Peruule[3]. Müük pälvis ühiskonnas suure pahameele[3].
- 11. august – Vabariigi Valitsus kehtestas üleriigilise kaitseseisukorra.
- 17. september – Tartus avati Vabadussõja mälestussammas "Kalevipoeg"[3].
- 17. september – toimus esimene mootorrataste Eesti Suursõit ehk TT (Tourist Trophy)[4].
- 30. september – eestlane Ernst Birnbaum oli Nõukogude Liidu stratostaadi "SSSR" pardal, kui see purustas maailmarekordi õhukõrguses (19 km)[3].
- 14.–16. oktoober – toimunud rahvahääletusel kiideti heaks vapside esitatud uue põhiseaduse eelnõu
- 17. oktoober – Valkas tabati pornograafiameister Ned de Baggo.
- 18. oktoober – asutati Tallinna Meistrite Kogu.
- 19. oktoober – Jaan Tõnissoni valitsus kaotas enda poolt sama aasta 11. augustil kehtestatud kaitseseisukorra alates 20. oktoobrist.
- 19. oktoober – Otto Pukk vannutati advokaadiks.
- 30. oktoober – taastus vabadussõjalaste legaalne tegevus: loodi Eesti Vabadussõjalaste Liit.
- 21. november – valiti Kaubandus-Tööstuskoja liikmed järgnevaks neljaks aastaks.
- 26. november – Tallinna saabus Soome soomuslaev Väinämöinen.
- 9. detsember – Balti Vendluse juhid Victor von zur Mühlen, Ernst Turmann, Emil Musso, Otto Haller ja Hans von Schulmann saadeti sisekaitseülema otsusega kaitseseisukorra piirkonnast välja.
- 11. detsember – algas 2-sendiste metallvahetusrahade vermimine.
- 14. detsember – Märt Gross valiti Valga linnapeaks.
- 15. detsember – Rahvuslik Keskerakond otsustas riigivanema kandidaati mitte üles seada, vaid toetada Johan Laidoneri kandidatuuri.
- 17. detsember – Jaan Kiivit valiti Viru-Jaagupi õpetajaks.
- 18. detsember – Joakim Puhk valiti tagasi Kaubandus-Tööstuskoja esimeheks.
- 21. detsember – tulistati Haljala vallavanemat Evald Valki.
Sündinud[muuda | muuda lähteteksti]
- Pikemalt artiklis Sündinud 1933.
- 7. jaanuar – Magda Szabó, Ungari kirjanik ja tõlkija
- 18. veebruar – Vincenzo Consolo, itaalia kirjanik
- 18. veebruar – Yoko Ono, Jaapani kunstnik
- 14. märts – Michael Caine, briti näitleja
- 31. märts – Vladimir Agafonov, Venemaa kabetaja
- 9. aprill – Jean-Paul Belmondo, prantsuse näitleja
- 15. aprill – Boriss Strugatski, Vene kirjanik
- 25. aprill – Per Gunnar Evander, rootsi kirjanik
- 14. juuli – Franz, Baieri hertsog
- 30. juuli – Hanon Barabaner – eesti insener
- 5. juuni – Per Ung, Norra skulptor ja graafik
- 18. august – Roman Polański, Poola filmirežissöör
- 27. august – Kerstin Ekman, rootsi kirjanik
- 4. november – Mildred McDaniel, USA kergejõustiklane, kõrgushüppaja
- 19. november – Franco Adami, Itaalia kujur
- 19. november – Larry King, USA teleajakirjanik
- 21. november – Jean Shepard, USA laulja
- 23. november – Krzysztof Penderecki, poola helilooja
- 13. detsember – Feliks Kark, Eesti näitleja
- 23. detsember – Akihito, Jaapani keiser
Surnud[muuda | muuda lähteteksti]
- Pikemalt artiklis Surnud 1933.
- 3. jaanuar – Wilhelm Cuno, Saksa poliitik ja ettevõtja
- 26. jaanuar – Balduin Kusbock, eesti filminäitleja
- 21. veebruar – Anton Jürgenstein, eesti ajakirjanik
- 1. aprill – Aleksei Sorokin, Eesti poliitik
- 25. juuni – Anna Brigadere, läti kirjanik
- 6. juuli – Robert Kajanus, soome helilooja
- 25. juuli – Jakob Kukk, Eesti Evangeeliumi Luteriusu Kiriku piiskop
- 29. august – August Kirsimägi, eesti kirjanik
- 20. oktoober – Osvald Rosenthal, Eesti sõjaväelane
- 23. oktoober – Otto Matthisson, Põlva köster
- 13. november – Paul Ernesaks, eesti leidur
- 19. november – Vittorio Scialoja, Itaalia diplomaat
- 2. detsember – Eduard Kurnim, eesti näitleja
- 4. detsember – Stefan George, saksa kirjanik
- 26. detsember – Eduard Vilde, eesti kirjanik
- 26. detsember – Anatoli Lunatšarski, NSV Liidu riigitegelane
Nobeli auhinnad[muuda | muuda lähteteksti]
- füüsika – Erwin Schrödinger, Paul Adrien Maurice Dirac
- keemia – auhinda välja ei antud
- meditsiin – Thomas Hunt Morgan
- kirjandus – Ivan Bunin
- rahu – Sir Ralph Norman Angell Lane
Viited[muuda | muuda lähteteksti]
- ↑ The Jewish Declaration of War on Nazi Germany
- ↑ 27. märtsil 1933 valmistati kogemata polüetüleeni ERR Novaator, 27. märts 2015
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Eesti ajalugu: kronoloogia. 2007. Koostanud Sulev Vahtre. Teine trükk. Kirjastus Olion. Lk 228–230
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 ESBL veebis (vaadatud 29.12.2014)