Het is niet zo dat ik steevast tijdens het luisteren naar Bowie, Bach of Behemoth (om maar eens drie willekeurige voorbeelden te noemen) een traantje van ontroering moet wegpinken. Of dat ik na een concert moet bijkomen van alle emoties. (Nu ja, niet heel vaak in ieder geval…) Maar er gebeurt altijd wel wat.
Bij sommige mensen gebeurt er echter nooit iets. Het is niet zo dat ze alleen van bepaalde genres of artiesten houden of een hekel hebben aan concerten – ze beleven geen plezier aan welke muziek dan ook. ‘Muzikale anhedonie’ noemen Spaanse biomedici en Canadese neurologen dit en ze beschrijven deze afwijking (zo zou ik het toch wel willen noemen) in het vakblad Current Biology.
De onderzoekers kwamen deze mensen op het spoor toen ze een vragenlijst over de beleving van muziek afnamen. Studenten moesten aangeven of ze het eens waren met stellingen als ‘ik huil soms als ik naar een mooie melodie luister’. Op basis van de uitslagen werden tien ‘hyperhedonisten’, tien gemiddeld scorende proefpersonen en tien ‘anhedonisten’ uitgenodigd. Ze kregen vervolgens muziek te horen die over het algemeen als prettig wordt ervaren - onder meer Für Elise van Beethoven en het thema van Schindler's List van John Williams. De deelnemers moesten aangeven hoe ze de muziek beleefden. Ook hun hartslag en zweetproductie werden gemeten, om de fysieke emotionele opwinding vast te stellen.
Als muziekliefhebbers ‘rillingen van plezier’ rapporteerden, ging hun hart sneller kloppen en hun huid meer zweten. Bij mensen met muzikale anhedonie was dat niet het geval. Zij zeiden soms wel dat ze dat soort rillingen hadden, maar dan bleven hartslag en zweetproductie gelijk. De onderzoekers denken dat ze misschien probeerden te doen wat van hen verwacht werd.
Bij een experiment waarbij geld te winnen of verliezen viel, klopten de harten van de muzikale anhedonisten net zo snel en zweetten ze net zo veel als andere deelnemers. De Spanjaarden denken daarom niet dat er iets mis is met de beloningscentra in hun hersenen, maar dat de koppeling daarvan met hersengebieden die muziek waarnemen en verwerken, is verstoord. Dat zou passen bij eerder onderzoek. Vorig jaar toonden onderzoekers aan dat ook de gehoorschors actief is bij het beoordelen van (dus niet louter luisteren naar) muziek.
Het is onduidelijk hoeveel mensen niet van muziek kunnen genieten, dus ‘muzikale anhedonie’ hebben. Van 1.600 onderzochte studenten haalde 5,5 procent weinig voldoening uit muziek. Maar daar zitten ook mensen bij die amuzisch zijn (‘toondoof’), of moeite hebben met het herkennen van emoties in muziek. Mensen met muzikale anhedonie kunnen dat wel, maar ze voelen er niks bij. De onderzoekers schatten dat hooguit 2 à 3 procent van de wereldbevolking hier last van heeft.
Het wachten is nu op specifieke muzikale anhedonie. Oftewel: mensen die alleen niets voelen bij muziek van bepaalde artiesten zoals bijvoorbeeld James Last, André Rieu of Justin Bieber. O, wacht…
Mijn verwachtingen waren hooggespannen, maar helaas. ‘Lords of Salem’ (2012) van Rob Zombie is geen al te goede film. Jammer, want zijn eerdere films als ‘House of 1000 Corpses’ (2003) en ‘The Devil’s Rejects’ (2005) waren steengoed. ‘Lords of Salem’ is echter een raar occult allegaartje over middeleeuwse heksenvervolgingen in het Amerikaanse plaatsje Salem en radio-dj Heidi (een rol van Zombie’s vrouw Sheri Moon Zombie) die via een obscure lp wordt bezeten door satan. Het ziet er allemaal sfeervol en bij vlagen ronduit bizar uit, maar daar heb je weinig aan als het verhaal rammelt en het hoofdpersonage niet geheel weet te overtuigen.
De muziek in de film is echter schitterend. Nu ja, schitterend is misschien niet het juiste woord. ‘Toepasselijk’ is beter. Geen wonder, Zombie is geen onverdienstelijk muzikant en weet perfect wat wel en wat niet werkt – hoewel hij zelf geen bijdrage heeft geleverd aan de soundtrack. In ‘Lords of Salem’ komen nummers voorbij van Rush (‘The Spirit of the Radio’), The Velvet Underground & Nico (het nog altijd prachtige ‘Venus in Furs’) en Manfred Mann's Earth Band (‘Blinded By the Light’), die worden afgewisseld met sfeervolle filmmuziek en effecten van John 5 (bekend als gitarist van Marilyn Manson en Rob Zombie) en de Amerikaanse componist Griffin Boice.
Dat ‘Lords of Salem’ niet lachwekkend of kitscherig is geworden, heeft alles te maken met het 'satanische' deuntje dat ervoor zorgt dat hoofdpersoon Heidi compleet doordraait. Dit is namelijk geen cheesy gedreutel, maar een oprecht naargeestige track dat zich als een roestige spijker in je onderbewuste boort en zowel weet te intrigeren als te irriteren. En dat komt hoogstwaarschijnlijk omdat John 5 en Boice niet zomaar wat depressieve klanken op een hoopje hebben gegooid.
‘The Lords Theme’ is opgebouwd rond de tritonus, een dissonant interval bestaande uit drie hele toonafstanden. In de middeleeuwen werd deze interval met de duivel geassocieerd en muziek met dit schemaatje omschreven als ‘diabolus in musica’. Het loopje wordt door moderne componisten vaak gebruikt om een lekker dreigend sfeertje neer te zetten; Leonard Bernstein gebruikte het in ‘West Side Story’ en ook in Benjamin Brittens ‘War Requiem’ is het veelvuldig te horen.
Jammer is alleen dat ‘The Lords Theme’ slechts 49 seconden duurt – het smaakt naar meer, op een perverse manier. Hieronder een YouTube-clipje met een variant die is opgerekt tot twee minuten. En in dit zipje enkele varianten, aangevuld met ‘The Curse of Margaret Morgan’, dat met zijn fijn kloppende, pulserende synths in de hele film wordt gebruikt als voorbode van naderend onheil.
Zo, dat ging snel. Schreef ik amper een maand geleden nog dat het downloaden van muziek altijd legaal is in Nederland (tenzij je dat doet via torrents), vanaf vandaag (10 april) is het downloaden van muziek uit illegale bron verboden.
In de ons omringende landen is dit al langer het geval. De reden waarom het downloaden van muziek in Nederland was toegestaan, had te maken met de Thuiskopieheffing. Oftewel: op onder meer computers, lege cd’s en dvd’s, smartphones en tablets werd een heffing van een paar euro geheven om de muzikanten en componisten tegemoet te komen. Een rare regeling, vond de advocaat-generaal van het Europese Hof. In een advies liet hij begin dit jaar weten dat een dergelijke heffing illegaal downloaden in de hand werkt en in strijd is met de wet.
Het Europees Hof van Justitie heeft dit advies overgenomen; het is volgens de hoogste rechtbank van de Europese Unie maar raar dat er in Nederland geen onderscheid wordt gemaakt tussen kopiëren uit geoorloofde bron (als je bijvoorbeeld een eigen cd kopieert) en kopiëren uit ongeoorloofde bron (als je bijvoorbeeld een album downloadt). Aangezien er geen downloadverbod is, is het niet zo vreemd dat de Nederlander massaal aan het downloaden slaat en er minder albums (zowel fysiek als legaal digitaal) worden verkocht.
En hops, het Nederlandse ministerie van Justitie had slechts een paar uur nodig om met een reactie te komen en per direct het downloaden van muziek uit illegale bron strafbaar te stellen.
Maar gaat de Nederlandse overheid nu jacht maken op wie illegaal downloadt? Nee, dat moeten de muzikanten zelf doen (lees: de houders van het auteursrecht). In de praktijk komt dit neer op de Stichting Brein, dat de auteursrechtenbelangen behartigt van een groot aantal muzikanten. Brein richt zich echter (in eerste instantie) op de aanbieders van illegale muziek en niet op de gebruikers.
Om dit ‘goed’ te kunnen doen, moet Brein wel kunnen eisen dat illegale sites worden geblokkeerd. En daarbij heeft de stichting de hulp nodig van de providers. Dat kan nog lachen worden, want begin dit jaar oordeelde het gerechtshof in Den Haag dat providers Ziggo en XS4All hun door Brein opgelegde blokkade van de Pirate Bay mochten opheffen. ‘Er zijn betere manieren om illegaal downloaden tegen te gaan’, aldus de rechter toen - hoewel hij waarschijnlijk geen algeheel downloadverbod in gedachten had...
Maar hoe zit het met die Thuiskopieheffing? Het balletje ging immers rollen omdat elektronicafabrikanten vonden dat de heffing te hoog was. Nou, de fabrikanten zijn in het gelijkgesteld en de Stichting Onderhandelingen Thuiskopievergoeding (SONT) sleutelt aan nieuwe tarieven. Aangezien nu alleen rekening wordt gehouden met ‘geoorloofde bronnen’ (lees: het kopiëren of rippen van je eigen, gekochte muziek), vallen de tarieven een stuk lager uit en worden notebooks, smartphones en noem het maar op flink goedkoper.
Twee dingen zijn me vooral bijgebleven van het optreden van The Gathering op Pinkpop 1996: een enthousiast headbangende keyboardspeler en de ontwapenende zangeres met de heerlijke stem. Was dit metal? Zo ja, dan was dit wel mijn soort metal. Heerlijk. De dinsdag na Pinkpop rende ik naar de platenwinkel en kocht ik het een jaar eerder verschenen ‘Mandylion’, het derde The Gathering-album en het eerste met Anneke van Giersbergen. Ik luisterde destijds naar metalbands als Morbid Angel en Entombed, maar dat was toch echt niet mijn ding. Anneke en het sfeervolle ‘Mandylion’ gaven me een zetje in de goede richting.
Het is niet zo dat ik steevast tijdens het luisteren naar Bowie, Bach of Behemoth (om maar eens drie willekeurige voorbeelden te noemen) een traantje van ontroering moet wegpinken. Of dat ik na een concert moet bijkomen van alle emoties. (Nu ja, niet heel vaak in ieder geval…) Maar er gebeurt altijd wel wat. 
Mijn verwachtingen waren hooggespannen, maar helaas. ‘
Zo, dat ging snel. 
Twee dingen zijn me vooral bijgebleven van het optreden van The Gathering op Pinkpop 1996: een enthousiast headbangende keyboardspeler en de ontwapenende zangeres met de heerlijke stem. Was dit metal? Zo ja, dan was dit wel mijn soort metal. Heerlijk. De dinsdag na Pinkpop rende ik naar de platenwinkel en kocht ik het een jaar eerder verschenen ‘Mandylion’, het derde The Gathering-album en het eerste met Anneke van Giersbergen. Ik luisterde destijds naar metalbands als Morbid Angel en Entombed, maar dat was toch echt niet mijn ding. Anneke en het sfeervolle ‘Mandylion’ gaven me een zetje in de goede richting.