Malta
| Malta | ||
| Repubblika ta' Malta Republic of Malta |
||
 |
 |
|
| Flago di Malta | Blazono di Malta | |
| Nacionala himno: | ||
| L-Innu Malti | ||
 |
||
|
|
||
| Chefurbo: | Valletta | |
| · Habitanti: | 7 048 (2000) | |
| Precipua urbo: | Birkirkara | |
|
|
||
| Oficala lingui: | Maltana ed Angliana | |
|
|
||
| Tipi: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Marie Louise Coleiro Preca | |
| · Chefministro: | Joseph Muscat | |
|
|
||
| · Totala: | 316 km² | |
| · Aquo: | 0,001 % | |
|
|
||
| · Totala: | 410 290 (2007) | |
| · Denseso di habitantaro: | 1298 hab./km² | |
|
|
||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | MT |
|
MLT |
||
470 |
||
| Reto-domeno: | .mt* | |
| Precipua religio: | katolikismo | |
| Oficala retosituo: | http://www.gov.mt/ | |
Malta, oficale Republiko di Malta (Maltane: Repubblika ta' Malta), esas insulala lando an la sudo di Europa, qua konsistas ek arkipelago en Mediteraneo, jacante 80 km sude de Italia, 284 km este de Tunizia e 333 km norde de Libia. La lando kovras justa plus 316 km², kun 450.000 habitanti (malgre extensala emigro programo depos Duesma mondomilito), facanta lo un ek la maxim mikra e maxim populizata landi. La chef-urbo di Malta esas Valletta, kun 0.8 km² Ol esas la min granda nacionala chef-urbo del Europana Uniono.
Malta havas du oficala lingui: Maltana ed Angla. La situo di Malta havas historiale donita lo granda strategiala importo kom navala bazo, e serio di povi, inkluzite Feniciani, Romani, Mauri, Normandi, Siciliani, Hispani, Kavalieri di Santa Ioannes, Franciani e Britaniani, havas regulita l'insuli.
Bazala fakti pri Malta.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Malta |
.jpg)
Malta ja habitabis dum neolitiko, de cirkume 5200 aK. Lua habitanti kultivis cereali ed edukis domestika brutaro. Feniciani koloniigis l'insuli aproxime 1000 aK.
Cirkum 700 aK Grekiani habitis l'insuli[1]. Kartagani okupis Malta en 440 aK. Li kultivis olivo, karubi e produktis stofi.
Romani anke okupis l'insuli en 218 aK. En 117 aK Romani transformis Malta en Municipium. En 60 Paulus de Tarsus arivis en l'insuli e komencis dissemar kristanismo[2]. L'insulo esis parto de Bizancana Imperio de 395 til 870.
L'arabi okupis l'insuli en 870. En 1091 Normandi komandita da Roger la 1ma di Sicilia konquestis ol. En 1530 Hispania donacis l'insuli a Templari-Kavalieri. En 1798 Napoléon la 1ma okupis la teritorio. En 1814 depos la kontrato di Paris, l'insuli divenis parto dil Britanian imperio.
Dum Duesma mondomilito l'arkipelago esis importanta militala bazo por Unionita Rejio, e rezistis ataki de Italiani e Germaniani. Por lua braveso, ye la 16ma di aprilo 1942 lor rejulo George la 6ma donis al insulo la honor-medalio "Kruco di George" (George Cross).
Pos intensa negocii, Malta divenis nedependanta ye la 21ma di septembro 1964, kun Giorgio Borg Olivier kom chefministro ed Elizabeth la 2ma di Unionita Rejio kom rejino. En 1971 Laborala partiso, komandita da Dom Mintoff, ganis elekti, e transformis Malta en republiko ye la 13ma di decembro 1974. Tamen, lando duris esar membro di Britaniana Komunitato.
Malta deklaris su neutra lando en 1980. En 1989 lando gastigis renkontro inter Ronald Reagan e Mihail Gorbachov. En 1990 chefministro Guido de Marco aplikis por enirar Europana Komuneso Ekonomiala. fine ye la 1ma di mayo 2004 ol divenis membro dil Europana Uniono.
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
Malta esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal parlamento (en Maltana: Kamra tar-Rappreżentanti) por 5 yari. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua indikesas dal prezidanto.
La parlamento (Kamra tad-Deputati) havas unika chambro, kun 65 membri, qui elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lua konstituco adoptesis en 1964 e subisis revizo en 1974, kando la lando divenis republiko.
La prezidanto indikas la chefo di judiciala povo, e judiciisti de supra korti. Existas civila korto, komercala korto e kriminala korto. En l'ultima, on existas jurio kun 9 membri. La konstitucala korto, qua esas la maxim alta korto di lando, judicias kauzi qui envolvas violaco di homala yuri, interpreto di la konstituco, e nevalideso di legi.
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Malta esas arkipelago konsistanta ek 3 precipua insuli - Malta, Gozo (Għawdex) e Comino (Kommuna) - ed altra insuleti. Nur Malta, Gozo e Comino havas habitanti.
Malta jacas en Mediteraneo, 93 km sude de Sicilia, 288 km este de Tunizia e 300 km norde de Libia[3]. La maxim alta monto di lando, Ta'Dmejrek, havas nur 253 metri di altitudo.
Lua klimato esas mediteranea, kun dolca vintri e varma someri. Pluvi eventas en vintro, e ordinare la somero esas sika. L'yarala mezavalora temperaturo esas 22 til 23ºC dum dio, e 15 °C dum nokto. L'yarala mezavalora pluvozeo esas 553 mm.
L'insuli ne havas importanta fluvii, e la manko di aquo esas importanta problemo. Preske 50% del aquo konsumata en Malta esas dessalizita del oceano[4].
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Malta |
Malta esas importanta destineso por turisti: cirkume 1.6 milion personi vizitas ol omnayare.[5] Lando adoptis l'Euro kom monetaro ye la 1ma di januaro 2008.
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
La denseso di habitantaro di lando (1 298 hab./km²) esas la maxim granda del Europana Uniono ed un di maxim granda dil mondo.
Lando havas religiala libereso, ma l'oficala religio esas katolikismo. Existas plu kam 360 kirki en Malta, Gozo e Comino, o 1 kirko por 1,000 personi.
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Maltana ed Angliana esas l'oficala lingui di lando. Italiana esis oficala til 1934. Til nun Italiana parolesas da granda parto dil habitantaro. Statistiki de Eurobarometer afirmas ke 100% de la habitantaro parolas Maltana, 88% anke parolas Angliana, 66% parolas Italiana e 17% parolas Franciana[6].
Existas tradicionala muziko nomizita għana, qua pleesas kun tradicionala gitari. La moderna muziko di Malta esas larje Westala. La kantistino Chiara Siracusa reprezentis Malta tri foyi (1998, 2005 e 2009) en l'Eurovidado konkurso di kansono.
En la literaturo, kelka importanta nomi en Maltana linguo esas la poeti Dum Karm, Mario Azzopardi, Victor Fenech, ed altra.
Maltana arkitekturo recevis influi de diversa Mediteranea e de Britaniana kulturi dum la historio. La maxim anciena habitanti konstruktis Ġgantija, un de la maxim anciena strukturi konstruktita dal homi. Nune moderna edifici, quale la M-Towers, konstruktesas.
Romani, Bizancani, la kavalieri de la Fraternitas Hospitalaria, o kavalieri de Santa Iohannes de Jerusalem (qui adportis Italiana e Flandriana piktisti por dekorar lua palaci, di qui la maxim notinda esis Matteo Perez d'Aleccio e Filippo Paladini), la labori de Caravaggio, e la piktisti de baroko, rokoko e romantikismo influis Maltana piktisti. L'influo de modern arto kreskis pos finar la duesma mondomilito. Giuseppe Calì esas notora Maltana piktisto dum la 19ma e komenco di la 20ma yarcenti.
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ guvernerio di Malta (6ma di februaro 2008). Notable dates in Malta's history, by Department of Information.
- ↑ The Maltese Cross: A strategic history of Malta, by Dennis Angelo Castillo. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32329-1
- ↑ CIA - The World Factbook
- ↑ Briny future for vulnerable Malta - BBC News. 4ma di aprilo 2007
- ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2015 Edition. unwto.org.
- ↑ Europeans and their languages europa.eu, 2006
Extera ligili[redaktar | redaktar fonto]
- Konstituco di Malta Angla
- guvernerio di Malta (en Angla e Maltana)
 |
|
 |
|---|---|---|
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
