13/02/2014 Het is van alle tijden: de politie doet een beroep op tipgevers en informanten. Vaak zijn dat mensen die dicht bij de criminele wereld staan (denk bv. aan portiers van louche nachtclubs) of, doeltreffender nog, met hun twee voeten er middenin. De politie gaat de informatie halen waar ze zit, het lijkt de evidentie zelve. Hoewel? Cesare Beccaria vroeg zich in zijn dei delitti et delle pene (Over misdrijven en straffen) in 1764 al af hoe zwak de wet wel niet moet zijn als voor de handhaving ervan een beroep dient gedaan te worden op wetsovertreders? Het moet gezegd, de man had tweehonderdvijftig jaar geleden een principieel punt. En wat te denken van een rechtsstaat die verraad beloont? Maar als het over misdaadbestrijding gaat wordt de discussie vooral pragmatisch gevoerd. Een rechtsstaat moet niet alleen mooie principes huldigen, hij moet af en toe ook zijn klauwen laten zien, zeker als hij in zijn hart dreigt getroffen te worden, en dat is het geval als het over zware georganiseerde misdaad gaat. Recenter, in 2003, werd in België de BOM-wet goedgekeurd. BOM staat voor Bijzondere Opsporingsmethodes en een daarvan is het werken met informanten. Nog maar tien jaar dus is deze materie in ons land wettelijk geregeld. Om de misdaad efficiënt te kunnen bestrijden mag de politie dus informanten gebruiken. Het is een bijzonder efficiënt middel omdat politie en justitie op die manier een zeer goed zicht krijgen op het criminele milieu en waardevolle tips kan vergaren. 'Het beste zicht is het binnenzicht,' zo vat Marco Van Laere van de Federale politie het kernachtig samen. Niet voor de centen In de jaarrapporten van de Dienst voor het strafrechtelijk beleid (het jongste dateert van 2011) lezen we dat de laatste jaren ruim 700 premies uitbetaald werden aan gecodeerde informanten. Maar de vraag is of het daarbij blijft? Want zware jongens zetten natuurlijk niet voor niets twee petjes op. Als een crimineel informatie geeft, wat krijgt hij dan in ruil? Voor de premie hoeven ze het niet te doen ook al is ze pour le besoin de la cause in het zwart en dus belastingvrij. We kennen geen exacte bedragen (die worden niet publiek gemaakt) maar duidelijk is wel dat je daarvan niet kan leven. En een beetje crimineel werkt bovendien ook in een andere orde van grootte... Wat dan wel? Daarover gaan allerlei (wilde) verhalen de ronde. De politie zou de (criminele) informant de facto beschermen om zodoende ook haar bron te beschermen. Criminele informanten zouden daardoor hun criminele handel en wandel ongestoord kunnen verderzetten, ze zouden er in de straftoemeting beter van afkomen, sneller vrijkomen..... Of dat allemaal zo is, is moeilijk te bewijzen al zijn er wel concrete gevallen aan te tonen die in die richting wijzen. Het Openbaar Ministerie heeft immers de bevoegdheid om strafzaken al dan niet te vervolgen en die bevoegdheid kan ook aangewend worden ten aanzien van informanten. Noem het een ruime interpretatie van het opportuniteitsbeginsel. Schemerzone En daarmee is meteen ook het pijnpunt in de werking met informanten blootgelegd: het is politiewerk in een schemerzone. Echt duidelijk is het allemaal niet. En onduidelijkheid staat haaks op een hoeksteen van de rechtsstaat: transparantie. "Wij doen kennen vernomen te hebben dat...." Zo begint soms een proces verbaal in een strafdossier. Als strafpleiters dat lezen gaan hun knipperlichten aan. De wazige bewoordingen doen vermoeden dat de politie het schimmige werk van informanten wil maskeren en dat zint hen niet. "Het is alsof we een boek lezen maar pas mogen beginnen aan het vijfde hoofdstuk. Waarom krijgen we die eerste vier niet te lezen?", zo vraagt strafpleiter Mounir Souidi zich af. Omdat de BOM-technieken geheim moeten blijven, zo riposteren politie en justitie. Als we onze volledige modus operandi moeten gaan uitleggen en alle betrokkenen met naam en toenaam noemen, kunnen we de boeken beter sluiten. En zo gaat de discussie over en weer. Het werk met informanten gebeurt op een hellend vlak waar boven en onderwereld mekaar in evenwicht houden dan wel destabiliseren. De balans slaat dan weer eens uit naar het principiële, dan weer naar het pragmatische. Fantast? Want de vraag is ook waar de rol van de informant eindigt en die van de provocateur begint? Worden informanten ook dermate gestuurd dat ze eigenlijk burgerinfiltrant worden, wat in België verboden is? En als het middel zo doeltreffend is, moet dan niet juist nog een stap verder gezet worden en gebruik gemaakt worden van de spijtoptant zoals in Italië? In een land met een Belgisch-Italiaanse premier zou je denken dat dat laatste nog enige kans zou maken. Maar met een eerste minister die ooit zelf slachtoffer werd van zeer ernstige valse beschuldigingen geuit door een fantast, is die optie politiek uitgesloten. Werken met informanten is weliswaar formeel geregeld, er is natuurlijk ook nog de praktijk, de criminele praktijk...

• published: 14 Feb 2014
• views: 84543