Polis
Polis/e (Yunanki: ἡ πολιτεία) teno/a ke semedi asayişo sosyali seveknayene xaptıno/a. Tarixi teşkılati polisan kıhano. Tarix de tarixo antiki de tarixi polisan heta İmperatoriya Roma şono. İmperatoriya Roma de İrenarki est bi u ê semedi erdê dewleti seveknayene (sıtarkerdış) kar kerdi. İrenarki erdê Roma de asayişi raşt kerdi u nizamê şari seveknê. Emma cihan de poliso/a modern/e raveri serra 1800 de vıraziyao/ya. Raveri polisi suka Londra de istihdam biyi. Suka Londra de polisê deryay, teşkılatê sukanê Parisi, Glasgowi, organizasyonanê kıhanan raê. Pêro dewleti de polisi be dewleti rê gıre dayê. Tırkiya de organizasyono verên, serra 1845 de suka Estanboli de vıraziyao. Raveri waxto ke tede İmperatoriya Usmanıcan biya xırabe, qanunê polistan terefê dewleta newe Tırkiya ra vurniyao. Ewro Tırkiya de 250.000 (dıse u poncas hınzar) polisi esti u kar keni. Polisan teber de teşkılatê gendarmes esto u be teşkılatê polisani ra nezdiyo. Dınya de tipê polisan esti. Mısal dewletê ke be İslami ra idare beni inan de poliso/a dini/ye esto/a u ninan ri Erebıstanê Seudi de mıtawen, Efğanıstani de emırbilmeruf vaciyeno. Dewleti ke tede eskeri zaf quwetıno, inan de polisê dewleti esti zey Federasyonê Rusya, Brezilya, Portekiz u bini. Heqê polisan ca be ca vurini, mısal dewleti ke tede rejim zaf ver dero inan de heqê polisan zaf herao, emma heto bini ra tayê cayan de heqê polisan kemio.
Etimolociye[bıvırne | çımey bıvırne]
Etimolociya vate polisi rıstımi de zuanê Yunanki[1] (Yunankiyo kıhan) ra yeno. Zuanê Yunanki de vatey polisi yeno menay suke. Wexto ke İmperatoriya Roman erdê Yunanan gırota, eno vate kowto zuanê Roma Latinki[1]. Raveri seba sukan vatene vaciyao u be zemani ra menay vate vuriya u biya seveknayış. Seserra 19. de eno vate heme zuanê Ewropa kowto.
