Ίσως η παγκόσμια ιστορία δεν είναι παρά η ιστορία μερικών μεταφορών. Σκοπός του σημειώματος μου είναι να σκιαγραφήσει ένα κεφάλαιο αυτής της ιστορίας.
Έξι αιώνες προ Χριστού ο ραψωδός Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, απαυδισμενος από τους ομηρικούς στίχους που απήγγειλε από πόλη σε πόλη, στιγμάτισε τους ποιητές που είχαν προσδώσει ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά στους θεούς,και πρότεινε στους Έλληνες έναν μόνο θεό: μια αιώνια σφαίρα. Στον Τιμαίο του Πλάτωνα διαβάζουμε πως η σφαίρα είναι το πιο τέλειο και πιο ομοιόμορφο σχήμα,γιατί όλα τα σημεία της επιφάνειας της έχουν την ίδια απόσταση απ' το κέντρο. Ο Όλοφ Γκικόν εκφράζει την άποψη οτι ο Ξενοφάνης μίλησε αναλογικά, ο Θεός ήταν σφαιροειδής, γιατί η σφαίρα είναι το πιο κατάλληλο-ή το λιγότερο ακατάλληλο- σχήμα για ν' αναπαραστήσεις τη θεότητα.
Σαράντα χρονιά αργότερα, ο Παρμενίδης επανέλαβε την εικόνα ("το Ον μοιάζει με τη μάζα μιας ολοστρόγγυλης σφαίρας, που η δύναμή της είναι σταθερή από το κέντρο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση"). Οι Καλοτζερο και Μοντολφο συμπεραίνουν πως ο Παρμενίδης οραματίστηκε μιαν άπειρη-ή απείρως αύξουσα- σφαίρα και πως η φράση που παρέθεσα πιο πάνω, εγκλείει ένα δυναμικό
νόημα. Ο Παρμενίδης δίδαξε στην Ιταλία. Λίγα χρόνια μετά το θάνατό του, ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος επινόησε μια κοπιώδη κοσμογονία, υπάρχει ένα στάδιο, οπού τα στοιχεία της γης, του νερού του αέρα και της φωτιάς προσμειγνύονται σε μια σφαίρα χωρίς τέλος, "τον στρογγυλό Σφαίρο, που αγάλλεται στην κυκλική μοναξιά του".
Η Παγκόσμια Ιστορία συνέχισε την πορεία της, και οι υπεράγαν ανθρώπινοι θεοί που είχε κατακρίνει ο Ξενοφάνης, εκφυλίστηκαν σε μύθους για τους ποιητές ή σε δαιμόνια, αν και λέγεται πως ένας από αυτούς ο Ερμής ο τρισμέγιστος, είχε υπαγορεύσει έναν αβέβαιο αριθμό βιβλίων (42 κατά τον Κλημέντα τον Αλεξανδρέα, 20000 κατά τον Ιαμβλίχο. 36525 κατά τους ιερείς του Θωθ, που δεν είναι άλλος απ'τον Ερμή) στις σελίδες των οποίων ήταν γραμμένα τα πάντα. Αποσπάσματα αυτής της φανταστικής βιβλιοθήκης, συμπιλημένα ή κατασκευασμένα τον 3ο αιώνα, συνθέτουν αυτό που αποκαλείται Corpus Hermeticum. Σ' ένα από αυτά (ή στον Ασκληπιό, που επίσης αποδίδεται στον Τρισμέγιστο), ο Γάλλος θεολόγος Αλανός της Λίλλης ανακάλυψε, γύρω στα τέλη του 12ου αιώνα τον ακόλουθο ορισμό, που οι επελθούσες γενεές δεν έμελλε να ξεχάσουν: "Ο Θεός είναι μια νοητή σφαίρα, που το κέντρο της είναι παντού, και η περιφέρεια της, πουθενά". Οι προσωκρατικοί μιλούσαν για μιαν άπειρη σφαίρα. Ο Αλμπερτέλι (όπως και, παλαιότερα ο Αριστοτέλης) είναι της γνώμης πως σ' αυτή την έκφραση διαπράττεται ένα contradictio in adjecto ( ),γιατί το υποκείμενο και το κατηγορούμενο αλληλοαναιρούνται, όσο κι αν αυτό δεν αποκλείεται να είναι σωστό, ο ορισμός των ερμητικών βιβλίων, σχεδόν μας επιτρέπει να τη φανταστούμε αυτή την σφαίρα. Τον 13ο αιώνα, η εικόνα έκανε πάλι την εμφάνισή της στο συμβολικό Roman de la Rose,(Η μυθιστορια του ροδου: το σημαντικοτερο μεσαιωνικο ποιημα - μυθιστορια,αποτελειται απο 22.700 οκτασυλλαβους στιχους και αποδιδεται σε δυο συγγραφεις των αρχων του13ου αιωνα:τον Guillaume de Lorris και τον Jean Chopinel ή Clopinel ή de Meug) οπού αποδίδεται στον Πλάτωνα και στη εγκυκλοπαίδεια Speculum Triplex. Τον 16ο αιώνα, στο τελευταίο κεφάλαιο του τελευταίου βιβλίου του Πανταγκρυέλ, αναφέρεται "αυτή η νοερή σφαίρα που το κέντρο της είναι παντού, η περιφέρειά της πουθενά και τη λέμε Θεό". Για το μεσαιωνικό μυαλό, η έννοια ήταν σαφής; Ο Θεός βρίσκεται μέσα σε καθένα από τα πλάσματα Του, αλλά κανένα από αυτά δεν Τον ορίζει. "Ο ουρανός και ο ουρανός του ουρανού δε σε χωρούν" είπε ο Σολομών, η γεωμετρική μεταφορά της σφαίρας θα μπορούσε να επέχει θέση επεξήγησης σ' αυτά τα λόγια.
Το ποίημα του Δάντη έχει απαθανατίσει την πτολεμαϊκή αστρονομία που για 1400 χρόνια δέσποσε στη φαντασία της ανθρωπότητας. Η γη καταλαμβάνει το κέντρο του σύμπαντος. Είναι μια ακίνητη σφαίρα, εννέα ομόκεντρες σφαίρες περιστρέφονται γύρω της. Οι πρώτες επτά είναι οι πλανητικοί ουρανοί (οι ουρανοί της Σελήνης, του Ερμή, της Αφροδίτης, του Ήλιου, του Άρη, του Διός, του Κρόνου),η όγδοη, ο ουρανός των απλανών αστέρων. Η ένατη, ο κρυστάλλινος ουρανός, που λέγεται και Πρώτος Κινητός. Αυτός είναι περιζωσμένος από το Εμπύρειο που είναι καμωμένο από φως. Όλη αυτή η κοπιώδης συσκευή με τις κούφιες, διαφανείς και περιστρεφόμενες σφαίρες ( οποιοδήποτε σύστημα θα απαιτούσε τουλάχιστον 55) κατέληξε να αποτελεί πνευματική ανάγκη.
De hipothesibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus {Μικρή συγγραφή για τις βάσει των κινήσεών των ουράνιων σωμάτων διατυπωμένες υποθέσεις(1514) στο οποίο περιλαμβάνεται εν σπέρματι η ηλιοκεντρική θεωρία που, 30 χρόνια αργότερα έμελλε να την αναπτύξη ο ίδιος στο βασικό του σύγγραμμα De revolutionibus orbium coelestium (περί των περιστροφών των ουράνιων σφαιρών 1543)} είναι ο μετριόφρων τίτλος τον οποίο ο Κοπέρνικος, αρνητής του Αριστοτέλη, έδωσε στο χειρόγραφο που άλλαξε την εικόνα μας για τον κόσμο.Για έναν άνθρωπο, όμως, τον Τζορντάνο Μπρούνο, η εκπόρθηση των αστρικών θόλων σήμανε την απελευθέρωση. Ο Μπρούνο στο Δείπνο [της Τεταρτης] των Τερφών, διακήρυξε πως ο κόσμος είναι το άπειρο αιτιατών ενός άπειρου αιτίου και πως η θεότητα είναι πολύ κοντά μας, "αφού είναι πιο πολύ μέσα μας απ' όσο είμαστε μέσα μας εμείς οι ίδιοι",έψαξε τις λέξεις για να διαλαλήσει στους ανθρώπους το κοπερνίκειο Διάστημα, και χάραξε σε μια περίφημη σελίδα:"Μπορούμε να αποφανθούμε με βεβαιότητα ότι το σύμπαν είναι όλο ένα κέντρο ή ότι το κέντρο του σύμπαντος είναι παντού, και η περιφέρεια, πουθενά"(De la causa, principio ed Uno 1584[Σημαίνον φιλοσοφικό σύγγραμμα στο οποίο ο Μπρούνο διακηρύσσει τη μονιστική θεωρία του: μια θεμελιώδης ενότητά συνέχει όλες τις υπάρξεις, και οι αντιθέσεις συγχωνεύονται στην άπειρη ενότητα του Όντος.]
Αυτό γράφτηκε με ευφροσύνη, Το 1584, όταν έφεγγε ακόμα η Αναγέννηση, εβδομήντα χρόνια αργότερα, δεν είχε μείνει ούτε μια ανταύγεια εκείνου του φέγγους, και οι άνθρωποι ένιωθαν χαμένοι στο χρόνο και στον χώρο - στο χρόνο, γιατί, αν το μέλλον και το παρελθόν είναι άπειρα, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει πραγματικά το πότε. Στο χώρο , γιατί, αν κάθε ον δεν έχει την ίδια απόσταση από το άπειρο και από το απειροστό, δεν μπορεί να υπάρχει ούτε το που. Κανείς δεν είναι ποτέ κάπου, κάνεις δεν ξέρει τις διαστάσεις το προσώπου του. Στην Αναγέννηση, η ανθρωπότητα πίστεψε πως είχε ανδρωθεί, κι αυτό διαλαλούσε δια στόματος του Μπρούνο, του Καμπανέλα και του Μπέικον. Τον 17ο αιώνα, την τσάκισε μια αίσθηση γήρατος, για να συγχωρεθεί, ξέθαψε τη δοξασία ενός αργού και μοιραίου εκφυλισμού όλων των πλασμάτων, συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος. (Γνωρίζουμε, απ'το 5ο κεφάλαιο της Γενέσεως, οτι έγειναν πάσαι αι ημέραι του Μαθουσάλα εννεακόσια εξήκοντα εννέα έτη, απ' το εκτο , οτι κατ' εκείνας τας ημέρας ήσαν οι γίγαντες επί της γης). Η Πρώτη Επέτειος της ελεγείας "Anotomy of the world" του Τζον Νταν θρήνησε την πολύ σύντομη ζωή και το μικροσκοπικό δέμας των ανθρώπων εκείνης της εποχής, που ήταν σαν τα ξωτικά και τους Πυγμαίους. Ο Μίλτον, κατά τον βιογράφο του Τζόνσον, φοβόταν πως το επικό είδος είχε εξαλειφθεί από την Γη. Ο Γκλάνβιλ πίστευε πως ο Αδάμ, "το αριστείον του Θεού", ήταν προικισμένος με τηλεσκοπική και μικροσκοπική όραση. Ο Ρόμπερτ Σαουθ έγραψε το περίφημο: "Ο Αριστοτέλης δεν ήταν πάρα ερείπια του Αδάμ, και η Αθήνα, τα συντρίμμια του Παραδείσου." Σ' αυτόν τον καταρρακωμένο αιώνα, ο απόλυτος χώρος που ενέπνευσε τα εξάμετρα του Λουκριτίου (Τόσο είναι ο τόπος ο απεικός παντού απλωμένος για όλα/τα πράματα,τόσο άπειρος απ' όλα του τα μέρη. De rerum Natura) ο απόλυτος χώρος που είχε σημάνει την απελευθέρωσει του Μπρούνο, στάθηκε για τον Πασκάλ ένας λαβύρινθος και μια άβυσσος["Ο Μπόρχες δεν θρηνεί τη μεταβολή, γιατί και ο Πασκάλ φτάνει στο Ύψιστον. Οι δυνατοί όμως ποιητές, αντίθετα απο τον Πασκάλ, δεν ζουν για να ανέχονται την θλίψη, δεν επαναπαύονται αποκτώντας το Ύψιστον σε μια τόσο υψηλή τιμή. Harold Bloom.] Ο Πασκάλ απεχθανόταν το σύμπαν και θα ήθελε να λατρεύει τον Θεό, όμως ο Θεός γι αυτον ήταν λιγότερο πραγματικός απ' το απεχθές σύμπαν. Λυπόταν για το γεγονός ότι το στερέωμα δε μιλούσε, και παρομοίωσε τη ζωή μας με τη ζωή των ναυαγών σ' ένα έρημο νησί.
Ένιωσε το αμείωτο βάρος του φυσικού κόσμου, ένιωσε φόβο, ίλιγγο και μοναξιά, και τα εξέφρασε μ' αυτά τα λόγια:" Η φύση είναι μια άπειρη σφαίρα, που το κέντρο της είναι παντού, και η περιφέρεια ,πουθενά". Έτσι είναι γραμμένη η φράση στη έκδοση Brunschieg, όμως η κριτική έκδοση Tourneur (Παρισι 1941),που περιλαμβάνει τις διαγραφές και τους ενδοιασμούς του πρωτότυπου, αποκαλύπτει πως ο Πασκάλ άρχιζε με τη λέξη "effroyable": "Μια τρομαχτική σφαίρα, που το κέντρο της είναι παντού, και η περιφέρεια πουθενά".
Ίσως η Παγκόσμια Ιστορία δεν είναι παρά η ιστορία του διαφορετικού τονισμού μερικών μεταφορών.
