1913
Tapahtumia[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 13. tammikuuta – Paavi Pius X kielsi elokuvien, mukaan lukien uskonnolliset filmit, esittämisen kirkoissa.
- 17. tammikuuta – Ranskan pääministeri Raymond Poincaré valittiin maan presidentiksi. Uudeksi pääministeriksi tuli Aristide Briand.
- 26. tammikuuta – Kansainvälinen olympiakomitea mitätöi yhdysvaltalaisen yleisurheilijan Jim Thorpen suoritukset Tukholman olympiakisoissa ja tuomitsi hänet menettämään viisi- ja kymmenotteluissa voittamansa kultamitalit, koska hänet katsottiin ammattilaiseksi. KOK kumosi päätöksen vuonna 1982 ja palautti mitalit vuonna 1953 kuolleen Thorpen perillisille.
- 27. tammikuuta – Toinen sortokausi: Pietarin piirioikeus tuomitsi Viipurin hovioikeuden jäsenet kolmeksi vuodeksi ja neljäksi kuukaudeksi vankeuteen, viraltapantaviksi sekä kymmeneksi vuodeksi maan palvelukseen kelpaamattomiksi yhdenvertaisuuslain noudattamatta jättämisestä.
- 29. tammikuuta – Ministerivaltiosihteeri August Langhoff pyysi eroa virastaan, koska hän katsoi joutuneensa sivuutetuksi käsiteltäessä Suomea koskevia asioita.
- 30. tammikuuta – Yhdistyneen kuningaskunnan parlamentin ylähuone hylkäsi Irlannin itsehallintolain.
- 18. helmikuuta – Victoriano Huerta alkoi kapinoida Meksikon presidentti Francisco I. Maderoa vastaan.
- 1. maaliskuuta – Brittiläinen höyrylaiva Calvados katosi Marmaranmerellä 200 matkustajaa mukanaan.
- 3. helmikuuta – Yhdysvaltain perustuslain 16. lisäys antoi liittovaltiolle oikeuden kerätä tuloveroa.
- 4. maaliskuuta – Thomas Woodrow Wilson astui Yhdysvaltain presidentin virkaan.
- 12. maaliskuuta – Canberrasta tuli Australian liittovaltion pääkaupunki.
- 18. maaliskuuta – Kreikan kuningas Yrjö I salamurhattiin Salonikissa.
- 20. maaliskuuta – Song Jiaoren, Kiinan Guomindangin perustaja haavoittui murhayrityksessä ja kuoli kaksi päivää myöhemmin.
- 25. maaliskuuta – Rankkasateet ja niistä aiheutuneet tulvat jättivät Ohion Daytonissa, Miami Valleyssa, 20 000 kodittomiksi. Noin 360 ihmistä sai surmansa.
- 12. huhtikuuta – Ministerivaltiosihteeri August Langhoff sai pyytämänsä eron virastaan.
- 21. huhtikuuta – Toinen sortokausi: venäläinen kenraali Vladimir Markov nimitettiin Suomen ministerivaltiosihteeriksi ja kamariherra Mihail Borovitinov senaatin talousosaston varapuheenjohtajaksi.
- 1. toukokuuta – Ensimmäinen Suomessa valmistettu auto Korvensuu saatiin ajokuntoon.
- 3. toukokuuta – Ensimmäinen intialainen elokuva Raja Harishchandra ilmestyi.[1]
- 13. toukokuuta – Igor Sikorsky lensi ensimmäisenä nelimoottorisella lentokoneella.
- 14. toukokuuta – Noin 25 000 terästyöläistä meni lakkoon Black Countryn alueella, Englannissa, viivyttäen ensimmäiseen maailmansotaan valmistautumista. Työntekijät vaativat 23 shillingin minimipalkkaa.
- 29. toukokuuta – Igor Stravinskyn baletti Kevätuhri sai kohutun ensi-iltansa Pariisissa.
- 30. toukokuuta – Ensimmäinen Balkanin sota: rauhansopimus allekirjoitettiin Lontoossa.
- 15. kesäkuuta – Yhdysvaltain joukot kenraali John 'Black Jack' Pershingin johtamina surmasivat 2 00 miestä, naista ja lasta Bud Bagsakissa Filippiineillä.
- 18. kesäkuuta – Suomen Lähetysseura avasi opettajaseminaarin Ambomaalla nykyisen Namibian alueella Lounais-Afrikassa.
- 19. kesäkuuta – Etelä-Afrikan parlamentti kielsi mustien maanoston (valkoisilta) ja maanomistuksen.
- 29. kesäkuuta – Norjan suurkäräjät myönsi naisille täyden, veronmaksusta riippumattoman äänioikeuden.
- 1. heinäkuuta – Kreikka ja Serbia julistivat sodan Bulgarialle.
- 10. heinäkuuta – Death Valleyssa, Kaliforniassa mitattiin maailman korkein lämpötila 56.7 °C (134 °F).
- 15. heinäkuuta – Ison-Britannian parlamentin alahuone hyväksyi Irlannin itsehallintolain äänin 343–243. Ylähuone kuitenkin hylkäsi lain äänin 302–64.
- 1. elokuuta – Suomessa alkoivat eduskuntavaalit. Vaalien äänestysprosentti (51,1) oli pienin kaikista Suomessa pidetyistä eduskuntavaaleista.
- 13. elokuuta – Harry Brearley keksi ruostumattoman teräksen Sheffieldissä.
- 21. elokuuta – Kansainvälinen yleisurheiluliitto IAAF perustettiin Berliinissä pidetyssä kokouksessa. Suomen edustajana kokoukseen osallistui filosofian maisteri Lauri Pihkala. IAAF:n ensimmäiseksi puheenjohtajaksi valittiin ruotsalainen tehtailija Sigfrid Edström.
- 23. elokuuta – Pieni merenneito -patsas valmistui Tanskassa, Kööpenhaminassa.
- 10. syyskuuta – Säveltäjä Jean Sibelius johti sävelrunonsa Luonnotar kantaesityksen Helsingissä. Solistina oli Aino Achté.
- 23. syyskuuta – Toinen sortokausi: yhdenvertaisuuslakia vastustaneet Viipurin hovioikeuden jäsenet vangittiin ja kuljetettiin Pietariin Krestyn vankilaan.
- 29. syyskuuta – Rudolf Diesel katosi SS Dresden -lautalta Englannin kanaalissa. Hänen ruumiinsa löytyi muutama päivä myöhemmin.
- 10. lokakuuta – Panaman kanavan kaivutyöt saatiin valmiiksi presidentti Woodrow Wilsonin räjäytettyä viimeisen panoksen.
- 22. lokakuuta – Vestkusten-matkustajalaivan haaksirikossa Vaasan lähellä menehtyi 34 henkilöä ja vain yksi laivan matkustaja selvisi hengissä.
- 27. lokakuuta – Helsingin Katajanokalla vihittiin Rauhankappeli.
- 5. marraskuuta – Baijerin kruununperijä Ludvig III syrjäytti mielisairaan serkkunsa Oton. Hänestä tuli viimeinen Baijerin kuningas (1913–1918).
- 6. marraskuuta – Mahatma Gandhi pidätettiin Etelä-Afrikassa tämän johtaessa kaivostyöntekijöiden marssia.
- 21. marraskuuta – Oikeus kielsi Pietarissa kirjailija Leo Tolstoin käsikirjoitusten julkaisemisen.
- 1. joulukuuta – Ford Motor Company otti käyttöön liukuhihnan, joka vähensi auton rungon kokoamisajan 12,5 tunnista 2 tuntiin 40 minuuttiin.
- 1. joulukuuta – Kreikka liitti juuri itsehallinon Turkista saaneen Kreetan saaren itseensä .
- 2. joulukuuta - Aleksis Kiven veli Albert Stenvall ja tämän vaimo Vilhelmiina surmattiin raa'asti Kiven kuolinmökissä Tuusulassa. Teko jäi selvittämättä, eikä siitä tuomittu ketään.[2]
- 12. joulukuuta – Etiopian keisari Menelik II kuoli, hänen pojanpoikansa Iyasu V seurasi häntä.
- 12. joulukuuta – Kaksi vuotta aiemmin varastettu Mona Lisa löydettiin Firenzestä. Asia paljastui teoksen varastaneen Vincenzo Peruggian tarjotessa sitä erääseen antiikkiliikkeeseen. Mona Lisa oli vahvan poliisivartion turvaamana viikon ajan näytteillä Firenzessä ennen sen palauttamista Pariisin Louvreen.[3]
- 21. joulukuuta – Ensimmäinen ristisanatehtävä ilmestyi New York World -sanomalehdessä.[4]
Tuntematon päivämäärä[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- maaliskuu – Venäjän Romanov-suku juhli 300 vuottaan valtaistuimella.
- kesäkuu – Toinen Balkanin sota alkoi: Serbia, Kreikka, Montenegro ja Romania vastaan Bulgaria. Sota päättyi 31. heinäkuuta.
- Kreikka otti haltuunsa Kreetan.
- Kilven Kuoro perustettiin Helsingissä.
Syntyneitä[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
Tammikuu – maaliskuu[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 6. tammikuuta – Edward Gierek, puolalainen kommunistijohtaja (k. 2001)
- 9. tammikuuta – Richard Nixon, Yhdysvaltain presidentti (1969–1974) (k. 1994)
- 10. tammikuuta – Gustáv Husák, Tšekkoslovakian presidentti (k. 1991)
- 10. tammikuuta – Hannes Hynönen, suomalainen sotaveteraani ja maanviljelijä (k. 2015)
- 18. tammikuuta – David Daniel Kaminski (”Danny Kaye”), yhdysvaltalainen näyttelijä, laulaja ja koomikko (k. 1987)
- 18. tammikuuta – Unto Pusa, suomalainen taidemaalari ja professori (k. 1973)
- 21. tammikuuta – Oiva Ketonen, suomalainen akateemikko ja filosofi (Suuri maailmanjärjestys) (k. 2000)
- 4. helmikuuta – Rosa Louise McCauley (”Rosa Parks”), yhdysvaltalainen ihmisoikeustaistelija (k. 2005)
- 4. helmikuuta – Richard Seaman, brittiläinen kilpa-autoilija (k. 1939)
- 8. helmikuuta – Ilpo Kaukovalta, suomalainen kirjailija (k. 1982)
- 14. helmikuuta – Jimmy Hoffa, yhdysvaltalainen ammattiyhdistysjohtaja (katosi 1975)
- 22. helmikuuta – Eero Väre, suomalainen laulaja ("Kipparikvartetti") (k. 1972)
- 17. maaliskuuta – Jorma (Joppe) Karhunen, suomalainen kirjailija ja eversti (Mannerheim-ristin ritari) (k. 2002)
- 18. maaliskuuta – René Clément, ranskalainen elokuvaohjaaja ja -käsikirjoittaja (k. 1996)
- 20. maaliskuuta – Matti Hälli, suomalainen kirjailija (Sopimatonta kuolla yliopistolla) (k. 1988)
- 26. maaliskuuta – Paul Erdős, unkarilainen matemaatikko (k. 1996)
Huhtikuu – kesäkuu[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 4. huhtikuuta – McKinley Morganfield (”Muddy Waters”), yhdysvaltalainen blues-muusikko (k. 1983)
- 6. huhtikuuta – Lars Erik Taxell, suomalainen lakimies, professori ja poliitikko (k. 2013)
- 15. huhtikuuta – Manfred Schmidt, saksalainen piirtäjä ja kirjailija (Nikke Knatterton) (k. 1999)
- 8. toukokuuta – Saima Harmaja, suomalainen runoilija (k. 1937)
- 12. toukokuuta – Eino Haikala, suomalainen tilastotieteilijä ja professori (k. 1993)
- 13. toukokuuta – Ralph Enckell, suomalainen diplomaatti (k. 2001)
- 26. toukokuuta – Peter Cushing, englantilainen näyttelijä (Frankensteinin kirous) (k. 1994)
- 5. kesäkuuta – Leo Riuttu, suomalainen näyttelijä (Komisario Palmun erehdys) (k. 1989)
- 11. kesäkuuta – Kalervo Nissilä, suomalainen näyttelijä ja teatterijohtaja (k. 1997)
- 11. kesäkuuta – Veikko Fennander (”Veikko Vennamo”), suomalainen poliitikko, ministeri ja tullineuvos (Suomen Maaseudun Puolueen perustaja) (k. 1997)
Heinäkuu – syyskuu[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 8. heinäkuuta – Päiviö Hetemäki, suomalainen ammattiyhdistysmies (STK:n toimitusjohtaja) (k. 1980)
- 12. heinäkuuta – Reino Helismaa, suomalainen säveltäjä, kuplettilaulaja, viihdetaiteilija, elokuvanäyttelijä, käsikirjoittaja ja sanoittaja (Päivänsäde ja menninkäinen) (k. 1965)
- 14. heinäkuuta – Leslie Lynch King (Gerald Ford), Yhdysvaltain presidentti (k. 2006)
- 17. heinäkuuta – Roger Garaudy, ranskalainen filosofi (k. 2012)
- 17. heinäkuuta – Reino Rinne, suomalainen kirjailija (k. 2002)
- 13. elokuuta – Makarios III, Kyproksen arkkipiispa ja ensimmäinen presidentti (k. 1977)
- 16. elokuuta – Menachem Begin, vuoden 1978 Nobelin rauhanpalkinnon saanut Israelin pääministeri (k. 1992)
- 3. syyskuuta – Alan Ladd, yhdysvaltalainen näyttelijä (Etäisten laaksojen mies) (k. 1964)
- 12. syyskuuta – James Cleveland Owens (”Jesse Owens”), yhdysvaltalainen juoksija (nelinkertainen olympiavoittaja) (k. 1980)
- 14. syyskuuta – Jacobo Arbenz Guzmán, Guatemalan presidentti (k. 1971)
- 18. syyskuuta – Erik Blomberg, suomalainen elokuvaohjaaja (Valkoinen peura) (k. 1996)
Lokakuu – joulukuu[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 3. lokakuuta – Aale Tynni, suomalainen suomentaja ja kirjailija (olympiavoittaja) (Hellaan laakeri) (k. 1997)
- 10. lokakuuta – France Ellegaard, tanskalais-suomalainen pianisti (k. 1999)
- 10. lokakuuta – Claude Simon, vuoden 1985 Nobelin kirjallisuuspalkinnon saanut ranskalainen kirjailija (Flanderin tie) (k. 2005)
- 19. lokakuuta – Ellen Parviainen, suomalainen näyttelijä (k. 1994)
- 22. lokakuuta – Endre Ernő Friedmann (”Robert Capa”), unkarilaissyntyinen sotavalokuvaaja (k. 1954)
- 25. lokakuuta – Klaus Barbie (”Lyonin teurastaja”), saksalainen natsijohtaja (Gestapon päällikkö) (k. 1991)
- 31. lokakuuta – Oskari Jauhiainen, suomalainen kuvanveistäjä ja akateemikko (k. 1990)
- 2. marraskuuta – Erik Asmussen, tanskalainen arkkitehti (k. 1998)
- 2. marraskuuta – Burt Lancaster, yhdysvaltalainen Oscar-palkittu näyttelijä (Huijarisaarnaaja) (k. 1994)
- 5. marraskuuta – Vivian Mary Hartley (”Vivien Leigh”), englantilainen Oscar-palkittu näyttelijä (Tuulen viemää) (k. 1967)
- 7. marraskuuta – Albert Camus, vuoden 1957 Nobelin kirjallisuuspalkinnon saanut algerialaissyntyinen ranskalainen filosofi ja kirjailija (Sivullinen) (k. 1960)
- 18. marraskuuta – Aarre Simonen (”Sapeli Simonen”), suomalainen poliitikko ja pankinjohtaja (k. 1977)
- 21. marraskuuta – Heikki von Hertzen, suomalainen kaupunkisuunnittelija, varatuomari ja professori (k. 1985)
- 22. marraskuuta – Benjamin Britten, brittiläinen säveltäjä (Peter Grimes) (k. 1976)
- 23. marraskuuta – Christian Kautz, sveitsiläinen kilpa-autoilija (k. 1948)
- 5. joulukuuta – Aarne Saarinen, suomalainen kivimies ja poliitikko (SKP:n puheenjohtaja) (k. 2004)
- 11. joulukuuta – Jean Marais, ranskalainen näyttelijä (k. 1998)
- 18. joulukuuta – Herbert Ernst Karl Frahm (Willy Brandt), vuoden 1971 Nobelin rauhanpalkinnon saanut Saksan liittokansleri (k. 1992)
- 19. joulukuuta – Ansa Ikonen, suomalainen näyttelijä (Kulkurin valssi) (k. 1989)
Kuolleita[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- 4. tammikuuta – Alfred von Schlieffen, Preussin yleisesikuntapäällikkö, sotamarsalkka ja kreivi (”Schlieffen-suunnitelma”) (s. 1833)
- 11. tammikuuta – Hjalmar Frey, suomalainen oopperalaulaja (s. 1856)
- 22. tammikuuta – Tokugawa Yoshinobu, Japanin Tokugawa-shōgunaatin 15. ja viimeinen shōgun (s. 1837).[5]
- 6. helmikuuta – Gustaf von Numers, suomalainen näytelmäkirjailija (s. 1848)
- 11. helmikuuta – Erik August Hagfors, suomalainen kuoronjohtaja ja säveltäjä (s. 1827)
- 22. helmikuuta – Francisco I. Madero, meksikolainen vallankumouksellinen ja Meksikon presidentti (1910–1913) (s. 1873) (teloitettiin)
- 22. helmikuuta – Ferdinand de Saussure, sveitsiläinen kielitieteilijä (s. 1857)
- 18. maaliskuuta – Yrjö I, Kreikan kuningas (s. 1845) (salamurhattiin)
- 22. maaliskuuta – Sung Chiao-jen, Guomindangin perustaja (s. 1882)
- 14. kesäkuuta – Paavo Cajander, suomalainen kirjailija ja kääntäjä (s. 1846)
- 26. heinäkuuta – Pietari Päivärinta, suomalainen kirjailija (Naimisen juoruja) (s. 1827)
- 10. elokuuta – Vihtori Peltonen (”Johannes Linnankoski”), suomalainen kirjailija (Laulu tulipunaisesta kukasta) (s. 1869)
- 30. syyskuuta – Rudolf Diesel, saksalainen insinööri ja keksijä (dieselmoottori) (s. 1858)
- 30. syyskuuta – Aatu Palomäki, suomalainen näyttelijä (s. 1884)
- 7. marraskuuta – Alfred Russel Wallace, brittiläinen luonnontieteilijä, tutkimusmatkailija, humanisti ja yhteiskuntakriitikko (evoluutioteorian uranuurtajia) (s. 1823)
- 1. joulukuuta – Juho Lallukka, suomalainen liikemies, kansanedustaja ja suurlahjoittaja (s. 1852)
- 12. joulukuuta – Menelik II, Etiopian keisari (s. 1844)
- 24. joulukuuta – Alexandra Gripenberg, suomalainen kirjailija, toimittaja ja naisasianainen (s. 1857)
Nobelin palkinnot[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- Nobelin fysiikanpalkinto: Heike Onnes
- Nobelin kemianpalkinto: Alfred Werner
- Nobelin lääketieteen palkinto: Charles Richet
- Nobelin kirjallisuuspalkinto: Rabindranath Tagore
- Nobelin rauhanpalkinto: Henri La Fontaine
Kirjoja[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- Punainen mylly – Joel Lehtonen
- Kun on tunteet – Maria Jotuni
- Naisen orja – Eino Leino
- Onnen orja – Eino Leino
- Seikkailijatar – Eino Leino
- Etelämeren auringon alla – Jack London
- Kuunlaakso 1–2 – Jack London
- Porokirja – Ilmari Kianto
- Sirpaleita – Johannes Linnankoski
- Jaakko Jaakonpoika – Santeri Alkio
- Manon Roland – Arvid Järnefelt
Lähteet[muokkaa | muokkaa wikitekstiä]
- ↑ Raja Harishchandra (1913) The New York Times. Viitattu 3.5.2013. (englanniksi)
- ↑ Helsingin sanomat 15.12.2013
- ↑ Jorma O. Tiainen (toim.): Vuosisatamme Kronikka, s. 165. Jyväskylä: Gummerus, 1987.
- ↑ Eliot, George: Brief History of Crossword Puzzles American Crossword Puzzle Tournament. Viitattu 25.8.2007. (englanniksi)
- ↑ Tokugawa Yoshinobu Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Viitattu 23.8.2012. (englanniksi)