केळ

केळाचा घड

पिकलेल्या केळ्यांचा घड

‎

केळाचे झाड

मूसा जातिच्या झाडांना आणि त्याच्या फळास केळी असे म्हणतात. केळीचे मूळस्थान दक्षिण पूर्व आशिया मानल जात. सध्या संपूर्ण उष्णकटिबंधीय प्रदेशात याची लागवड केली जाते. प्रामुख्याने फळांच्या उत्पादनासाठीच याची लागवड करण्यात येते केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर पानाची लांबी हि साडेतीन मीटर असू शकते. केळी ची लागवड कंदापासून केली जाते. केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर याच्या पानाची लांबी हि साडेतीन मीटर असू शकते. केळीला येणारी फळे हि गुच्छामध्ये येतात याला घड किंवा लोंगर असे म्हणतात. एक घडामध्ये साधारणत:१० फण्या असतात तर एका फनीस १६-१८ फळ असते. याचे फुल/फुलोरा हे तपकिरी रंगाचे असते. कच्ची फळे हिरवी तर पिकलेली पिवळी किंवा लालसर दिसतात. [1]

उत्पादन

महाराष्ट्र राज्यातील चिनावल गावात केळीचा ट्रक भरतांना

केळीच्या उत्पादनात जागतिक पातळीवर भारत प्रथम तर भारतात महाराष्ट्र राज्य प्रथम आहे. केळीच्या जागतिक उत्पादनापैकी भारतात २० टक्के उत्पादन होते तर भारतातील एकूण उत्पादनापैकी महाराष्ट्रात २५ उत्पादन होते. महाराष्ट्रात जळगाव जिल्हा तर जळगाव जिल्ह्यात रावेर, चोपडा व यावल हि तालुके केळी उत्पादनात अग्रेसर आहे.

जाती

बसराई, श्रीमंती, वेलची, सोनकेळी, लाल केळी, चक्रकेळी, कुन्नन, अमृतसागर, बोंथा, विरूपाक्षी, हरिसाल, सफेद वेलची, लाल वेलची, वामन केळी, ग्रोमिशेल, पिसांग लिलीन, जायंट गव्हर्नर, कॅव्हेन्डीशी, ग्रॅन्ड नैन, राजापुरी, बनकेळ, भुरकेल, मुधेली, राजेळी

उपयोग

पूर्वीपासून केळी फळाचा मुख्य उपयोग खाण्यासाठी केला जातो. सध्या केळी पासून केळीचे वेफर्स, केळीचा जॅम, केळीची भुकटी, केळीचे पीठ, केळीची प्युरी, सुकेळी, केळीचे पेठे, केळीची दारू, ब्रॅन्डी, शिरका, केळी बिस्कीट असे कीतरी पदार्थ बनवले जातात.

कच्या केळीची भाजी पूर्वीपासूनचा बनवतात. केळीच्या पानांचा उपयोग दक्षिण भारतात जेवण वाढण्यासाठी केला जातो. केळीच्या पानांचा उपयोग जनावरांना चारा म्हणून हि होतो तसेच वाळलेली पाने इंधन म्हणून वापरता येते.

सांस्कृतीक महत्त्व

हिंदू धर्मात केळीच्या खांबांना म्हणजे झाडाच्या खोडाला, आंब्याच्या पानांच्या तोरणाप्रमाणेच शुभसूचक, मांगल्याचे प्रतीक मानले जाते. लग्न, मुंज अशा शुभकार्याच्या प्रसंगी प्रवेशद्वारावर दोन केळीचे उंच व पाने असलेले खांब रोवून त्याचे तोरण केले जाते.

बाह्य दुवे

1. [१]

• मांगल्याचे प्रतीक- ‘केळ’ - धार्मिक महत्त्व
• तणावमुक्तीसाठी केळे
• केळ्याचे रुचकर पदार्थ
• केळी विदागारातील आवृत्ती